Λεπτομέρειες

ngnm

Αναρχική Θεωρία

13 Μαρτίου 2025

Δημήτρης Παπανικολόπουλος*

Οι εκδόσεις Έρμα μάς παραδίδουν ένα εξαιρετικό βιβλίο για την πολύ σημαντική αναρχική, φεμινίστρια, άθεη, συνδικαλίστρια, Έμμα Γκόλντμαν. Μέσα από δεκατρία διαλεγμένα κείμενά της και μια κατατοπιστική εισαγωγή της φεμινίστριας ακτιβίστριας Άλιξ Κέιτς Σούλμαν [Alix Kates Shulman], το ελληνικό κοινό μπορεί να απολαύσει τον πλούτο της σκέψης μιας αληθινής πρωτοπόρου.

Υποστήριξε το δικαίωμα ψήφου απέναντι σε όσους θεωρούσαν τις γυναίκες ανίκανες γι’ αυτό, ωστόσο ασκούσε κριτική στις σουφραζέτες, τονίζοντας πως η πολιτική δημοκρατία δεν θα έφερνε την κοινωνική δημοκρατία. Ομοίως, θεωρούσε απαραίτητη την απελευθέρωση τόσο από τους εξωτερικούς καταναγκασμούς όσο και από τους εσωτερικούς, τις ηθικές και κοινωνικές συμβάσεις.

Η πραγματική απελευθέρωση ξεκινά «μέσα στην ψυχή της γυναίκας», έγραφε, υπογραμμίζοντας ότι η γυναίκες θα έπρεπε να απεγκλωβιστούν από τους κοινωνικούς ρόλους τους και να αδιαφορούν για την κοινή γνώμη, αν θέλουν να ανακαλύψουν την ουσία και το νόημα της ζωής, και να μετατραπούν σε μια πρωτόγνωρη δύναμη που θα μετασχηματίσει τον κόσμο.

Πολύ γνωστή –και πέρα για πέρα εύστοχη– είναι η σφοδρή κριτική της στον θεσμό του γάμου. «Ο γάμος και ο έρωτας δεν έχουν τίποτα κοινό», έλεγε, καθώς έβλεπε τον γάμο σαν μια «οικονομική συμφωνία», σαν ένα «ασφαλιστικό σύμφωνο» που περιορίζει και τους δύο συζύγους, αλλά περισσότερο τη γυναίκα. Και συνέχιζε: Ο γάμος εγκλωβίζει τη γυναίκα, την καθιστά υπηρέτρια του άντρα και μητέρα των παιδιών του, σε βαθμό η ίδια να χάνει την προσωπικότητά της. Και ενώ υποτίθεται ότι η κοινωνία προστάτευε τη σεξουαλικότητα της γυναίκας ως το «μοναδικό» της «πλεονέκτημα», η γυναίκα είχε πλήρη άγνοια για ό,τι αφορούσε το σεξ, κάτι που η Γκόλντμαν θεωρούσε πηγή δυστυχίας και σωματικής ταλαιπωρίας για την έγγαμη γυναίκα. Μάλιστα, εξηγεί περίφημα τα καθοδικά σπιράλ όλων των παραγόντων που συνδέονται μεταξύ τους και συντείνουν στο ίδιο δυσμενές αποτέλεσμα: Ο εγκλωβισμός στο σπίτι κάνει τη γυναίκα αδαή, εξαρτημένη, και γι’ αυτό βαρετή και ανυπόφορη. Και ακολούθως, αντιστρέφει την κοινωνική κατηγορία: Αυτή η κοινωνική συνθήκη κάνει προβληματικό τον θεσμό του γάμου και όχι οι απελευθερωτικές τάσεις των γυναικών. Σ’ αυτές τις τελευταίες στάθηκε πάντοτε αρωγός: εκφραζόταν κατά του σεξουαλικού ελέγχου των γυναικών, υπέρ των σεξουαλικών σχέσεων από την εφηβεία, υπέρ του ελεύθερου, εκτός γάμου, έρωτα, υπέρ της ελεύθερης μητρότητας, υπέρ του ήρεμου και συναινετικού διαζυγίου για τις περιπτώσεις όπου ο γάμος ήταν δυσάρεστος για τους συζύγους. «Αν ο έρωτας δεν ξέρει πώς να δίνει και να παίρνει χωρίς περιορισμούς, τότε δεν είναι έρωτας αλλά μια δοσοληψία που πάντα συνυπολογίζει τα υπέρ και τα κατά», υποστήριζε και κατέληγε: «Η μικροπρέπεια χωρίζει, η μεγαλοψυχία ενώνει. Ας είμαστε ανοιχτόμυαλοι και γενναιόδωροι». Σε αυτό το πλαίσιο, δήλωνε πως ήταν κατά της ζήλιας: «Η ζήλια είναι πράγματι ένα ανεπαρκές μέσο για να εξασφαλίσεις τον έρωτα, αλλά είναι ένα ασφαλές μέσο για να καταστρέψεις την αυτοεκτίμησή σου».

Παρ’ όλη τη στράτευσή της όμως στον αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση, ισχυριζόταν ότι «η ελευθερία της γυναίκας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελευθερία του άντρα» και ότι, αν πρόκειται η γυναικεία χειραφέτηση να ολοκληρωθεί, οι γυναίκες θα έπρεπε να εγκαταλείψουν την αντίληψη «ότι ο άντρας και η γυναίκα εκπροσωπούν δύο ανταγωνιστικούς κόσμους». Ομοίως, θεωρούσε ότι...

Περισσότερα …