Λεπτομέρειες

ngnm

Πολιτισμός - Τέχνη

22 Μαρτίου 2025

Ευστράτιος Τζαμπαλάτης*

«Η ιστορία θυμάται τους βασιλιάδες και τους πολεμιστές, γιατί κατέστρεψαν. Η τέχνη θυμάται τους ανθρώπους, γιατί δημιούργησαν»
Ουίλιαμ Μόρις

Στους ανθρώπους τής τέχνης με βαθιές αναρχικές ιδέες οι οποίοι άφησαν μεγάλη πα- ρακαταθήκη, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, συγκαταλέγονται αδιαμ- φισβήτητα ο Ουίλλιαμ Μόρις και οι εκφραστές τού κινήματος Αρτς εντ Κραφτς [Arts and Crafts]. Ο Μόρις, όπως και ο κριτικός τέχνης και ζωγράφος Τζον Ράσκιν [John Ruskin, 1819-1900] –ο οποίος συμμετείχε στην «αδελφότητα των Προραφαηλιτών» που ιδρύθηκε το 1849–, διέθεταν μια αγνή αγάπη και έναν αγνό σεβασμό για τη δουλειά τού καλλιτέχνη τον οποίο, πολύ σωστά, όριζαν πρωτίστως ως τεχνίτη. Το κίνημα Αρτς εντ Κραφτς ήταν το πρώτο στην ιστορία τής τέχνης που συνδέθηκε τόσο έντονα με τις ιδέες τού ουτοπικού σοσιαλισμού, οι οποίες αποτέλεσαν δομικό στοιχείο στην εξέλιξη του αναρχισμού. Το πιο αξιοσημείωτο, όμως, είναι ότι όλοι οι εκφραστές τού κι- νήματος μετουσίωσαν τις ελευθεριακές ιδέες στην αισθητική των έργων τους. Όπως ακριβώς συνέβη με τους προραφαηλίτες ζωγράφους, το ίδιο και αυτοί εστίασαν ιδιαίτερα στο όραμα της ουτοπίας, το οποίο χαρακτηρίζεται από ρομαντισμό, καλαισθησία, λειτουργικότητα και έντονο γυναικείο αισθησιασμό. 4

Ο Ράσκιν και ο Μόρις εξέφρασαν μια «παραδοσιακή» αναρχοπρολεταριακή αντίληψη για την τέχνη και τον σκοπό των αντικειμένων, που όμοιά της δεν έχει συναντηθεί μέχρι σήμερα – ούτε από το Μπάουχαους [Bauhaus] ή τους Ρώσους κονστρουκτιβιστές, όπως θα δούμε παρακάτω. 5

Αρχικά, η εναντίωσή τους στην αντικατάσταση του εργόχειρου από το βιομηχανοποιημένο προϊόν, όπως και το πρόταγμα της ουτοπίας, όπως το παρουσίασε ο Μόρις μέσα από το εξαιρετικό του έργο Νέα από πουθενά, 6 έχουν σαφής αναρχικές βάσεις. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο αναρχισμός εμπεριέχει πάντα το όραμα της ουτοπίας, μιας αναρχικής κοινωνίας η οποία βασίζεται σ’ ένα ολοκληρωμένο αρχιτεκτονικό σχέδιο και δεν αποτελεί απλώς μια φανταστική κατάσταση. 7 Δεν γίνεται να υπάρξει αναρχικό καλλιτεχνικό έργο αν αυτό δε συνδέεται με το όραμα της ουτοπίας.

Ο αναρχισμός δεν έρχεται απλώς σε σύγκρουση με την εξουσία και κάθε είδους νοσηρές συμπεριφορές που καταδυναστεύουν τις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά διαθέτει και ένα πλήρως ολοκληρωμένο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας τής κοινωνίας. Η αναρχία είναι η απόλυτη ανθρώπινη φυσική κατάσταση όπου τα πάντα οργανώνονται και λειτουργούν μέσω τής κοινής συλλογικής συνδιαμόρφωσης, κατά την οποία εκλείπει παντελώς η ιεραρχία. Το κίνημα Αρτς εντ Κραφτς τήρησε απόλυτα τον σκοπό τού ουτοπικού-αναρχικού οράματος με όρους που δεν ξαναεμφανίστηκαν από κανένα άλλο κίνημα στην τέχνη.

Αυτό που χαρακτηρίζει την προλεταριακή κουλτούρα είναι το στοιχείο τής εργατικής ηθικής. Οποιοσδήποτε εργάτης που κατασκευάζει, οποιασδήποτε μορφής και λειτουργίας, προϊόντα, είναι πάντα ξεκάθαρος – δηλαδή τίμιος– απέναντι σε αυτούς που θα τα αγοράσουν. Ο εργάτης, σε αντίθεση με τον αμόρφωτο και ανήθικο καπιταλιστική-έμπορο-βιομήχανο-επιχειρηματία, δε σκέφτεται το προσωπικό του όφελος, αλλά το πώς το προϊόν του θα ευχαριστήσει στο μέγιστο βαθμό τον ή τούς χρήστες του, εξυπηρετώντας απόλυτα το σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε. Ακόμη και στην υπάρχουσα κατάσταση, που ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει απομακρύνει τον εργάτη-κατασκευαστή από τη διαδικασία κατασκευής-παραγωγής, η εργατική ηθική παραμένει ίδια και απαράλλαχτη. Ακόμη κι αν ένας εργάτης συμμετέχει...

Περισσότερα …