Το ενδιαφέρον των γιουγκοσλαβικών πληθυσμών για τον αναρχισμό ξεκινά τον δέκατο ένατο αιώνα. Πρωτοεμφανίζεται στα 1870 στην Μακεδονία, και στο παράνομο κίνημα της Νέας Βοσνίας από το οποίο ξεπήδησε ο Gavril Princip, ο εκτελεστής του αρχιδούκα Φερδινάνδου του Άουγκσμπουργκ, το 1914.
Στη διάρκεια του μεσοπολέμου, η VMRO (εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση στην Μακεδονία, με έντονη παρουσία σοσιαλιστών και αναρχικών, αλλά και αλυτρωτιστών-εθνικιστών, στις τάξεις της), θα περάσει στην παρανομία, ενώ η Νέα Βοσνία μέχρι το 1914 θα έχει εξαφανιστεί.
Μέχρι το 1945, κυκλοφορούν εκδόσεις των συγγραμμάτων του Μπακούνιν, του Κροπότκιν, του Μοστ και βιογραφίες αγωνιστών.
Μετά το 1945, οι ελευθεριακές τάσεις δεν εκδηλώνονται πια ανοιχτά, κάτι αυτονόητο σε μια χώρα που διευθύνεται από ένα κόμμα και, επίσης, μια από τις πιο σκληρές και πιο πιστές στην Κομινφόρμ χώρες. Ουσιαστικά, μέχρι το 1968, τα μόνα έργα που κυκλοφορούν είναι των Μαρξ, Πλεχάνωφ, Λένιν και Στάλιν.
Το αντιεξουσιαστικό κίνημα του 1968, που ζωογόνησε τα γιουγκοσλαβικά πανεπιστήμια, άνοιξε το δρόμο σε ένα νέο κύμα πολιτικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος που διήρκεσε μέχρι την περίοδο 1971-1972. Το κίνημα αναπτύχθηκε κυρίως στον πανεπιστημιακό σερβικό χώρο. Στη Σλοβενία, έφτασε στο σημείο καμπής του το 1971 με την κατάληψη της Φιλοσοφικής Σχολής της Λιουμπλιάνα. Αμέσως μετά, έρχεται η πρώτη απάντηση ενός σκληρά κατασταλτικού κόμματος-κράτους που απομονώνει τις αντιεξουσιαστικές αριστερές τάσεις. Ως αποτέλεσμα, οι εκδόσεις ελευθεριακών θεμάτων ελαχιστοποιούνται, αν και το ενδιαφέρον δεν εξαφανίζεται εντελώς, αλλά αποθαρρύνεται δραστικά λόγω της ανυπαρξίας αντικειμενικών δυνατοτήτων.
Το πιο σκληρό επίπεδο αυτής της «επιστροφής στην κανονικότητα» έλαβε χώρα το 1975 με την εκδίωξη οκτώ καθηγητών και δυο βοηθών της Φιλοσοφικής και της Κοινωνιολογίας από τη Φιλοσοφική Σχολή Βελιγραδίου. Λίγο καιρό αργότερα, τέσσερεις ακόμη φιλόσοφοι και κοινωνιολόγοι διώχτηκαν από το Πανεπιστήμιο Λιουμπλιάνα. Την επόμενη χρονιά η πίεση της εξουσίας στη μαρξιστική και αντιεξουσιαστική αριστερά καταλάγιασε και η διάδοση των ελευθεριακών εντύπων απέκτησε μια νέα ώθηση. Το 1976 εμφανίστηκε ένα δεύτερο κύμα ενδιαφέροντος και εκτυπώθηκαν νέα έργα.
Το 1966 ξεκινά το κύμα του 1968 με τις εκθέσεις Γιουγκοσλάβων συγγραφέων, μεταξύ των οποίων μπορούμε να διακρίνουμε αυτήν του Ivan Kovacecic «Απόπειρα ίδρυσης μιας αναρχοκομμουνιστικής αποικίας στα 1909-1910 στο Ντούμποβικ, πλησίον του Σλαβόνσκι Μπροντ» (στη βόρεια Κροατία), τη συλλογή «Συνεισφορά στην ιστορία του σοσιαλισμού» (Βελιγράδι, 1966) (2), του Andrija Kresic «Πολιτική απολυταρχία, αναρχία και εξουσία» στην πανεπιστημιακή επιθεώρηση του Βελιγραδίου «Gledista» (1966, Νο 4).
Μια μεγάλη ιστορική αναδρομή έρχεται στο φώς την ίδια χρονιά στο Βελιγράδι: «Σαράγιεβο 1914» του Vladimir Dedijer, προέδρου του ιδρύματος Russell. Παρουσιάζει με ολοκληρωμένο τρόπο τις ιδέες και τους αγωνιστές της Νέας Βοσνίας, δίνοντας έμφαση σε αποσπάσματα αναρχικών, κλασσικών και σύγχρονων Γιουγκοσλάβων και αλλοδαπών. Ο A. Kresic προετοιμάζει μαζί με τον R. Vujacic μια εκτεταμένη ανθολογία σε δυο τόμους, το «Κράτος και Πολιτική» (Βελιγράδι 1968), που προλειαίνει το έδαφος και για άλλες δημοσιεύσεις. Το έργο αυτό περιλαμβάνει τρία συγγράμματα του Ερρίκο Μαλατέστα («Αναρχισμός και Εξουσία», απόσπασμα από το «Ο Αναρχισμός του Μπακούνιν», «Η Ουσία του Κράτους και η Δικτατορία του Προλεταριάτου», απόσπασμα από το «Κρατισμός και Αναρχία») και του Προυντόν («Κοινότητα, Ιδιοκτησία και Ελευθερία», απόσπασμα από το «Τι είναι η ιδιοκτησία»).
Το 1969 δημοσιεύεται η έκθεση του Bορειοαμερικανού στοχαστή Πωλ...
Βρυξέλλες, 4 Δεκ. 1901.
Aλληλογρ. III:238-240.
Αγαπητοί σύντροφοι,
Έχουμε μια βαθιά ριζωμένη συνήθεια να μεγαλοποιούμε τόσο τις δυνάμεις μας όσο και τις αδυναμίες μας. Κατά τη διάρκεια επαναστατικών περιόδων, φαίνεται πως οι περισσότερο μικρές μας ενέργειες έχουν ανυπολόγιστα μεγάλες συνέπειες. Απ’ την άλλη πλευρά, σε περιόδους στασιμότητας, αν και μπορεί να είμαστε εξολοκλήρου αφιερωμένοι στο έργο μας, όλη η ζωή μας φαίνεται άγονη και άχρηστη, και μπορεί ακόμη να αισθανόμαστε παρασυρμένοι απ’ τους ανέμους της αντίδρασης.
Τί πρέπει να κάνουμε τότε προκειμένου να διατηρήσουμε το πνευματικό μας σθένος, την ηθική μας ενέργεια, και την πίστη μας στον καλόν αγώνα;
...Η ιστορία της εργατικής διαχείρισης του συστήματος μεταφορών στη Βαρκελώνη, στη δεκαετία του 30, κατά τη διάρκεια της επανάστασης και του ισπανικού εμφύλιου είναι η επιβεβαίωση της ικανότητας του κόσμου της εργασίας να διαχειριστεί άμεσα τις βιομηχανίες στις οποίες εργάζεται.
Στα χρόνια που προηγήθηκαν και οδήγησαν στην επανάσταση του 1936 έγιναν δριμύτατοι αγώνες των εργατών - όπως η μεγάλη αλλά ηττημένη απεργία των τραμ το 1935. Ένας αριθμός των αγωνιστών ηγετών της απεργίας είχε μπει στη φυλακή. Με τη νίκη των ελευθεριακών και σοσιαλδημοκρατών στις εθνικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 1936, οι φυλακισμένοι συνδικαλιστές απελευθερώθηκαν, και οι εργάτες του συστήματος μεταφορών...
Στο κτήριο της Ελληνικής κοινότητας της Μελβούρνης στις 18/07/2019
Με τον Ελευθεριακό στο Αυτοδιαχειριζόμενο Στέκι Πέρασμα, 22/01/2018