Aleksandar Simic*
Εισαγωγή
Το κείμενο αυτό γράφτηκε αρχικά για μια παρουσίαση σε μια ακροαριστερή συνεδρίαση με θέμα «Κρίση, Πόλεμος και η παγκόσμια οικονομία – Οι προοπτικές της οργανωμένης εργατικής τάξης στις Χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας», που διεξήχθη στο Βερολίνο τον Νοέμβρη του 1995. Από τότε, η ομάδα TORPEDO έχει διαλυθεί, όμως το κείμενο διατηρεί την συνοχή του.
Οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία, με την εθνικιστική και παράλογη όψη τους, υπήρξαν σε μεγάλο βαθμό μια επίθεση εναντίον του εργατικού κόσμου και των συνθηκών ζωής του. Εξάλλου, στα τέλη του 1980, οι μεγαλοτραπεζίτες θεωρούσαν τη Γιουγκοσλαβία «ακυβέρνητη» και τον πληθυσμό της ότι ζει «στην παρανομία» και όταν το τέλος της ψυχροπολεμικής πολιτικής σήμανε και το τέλος της στρατηγικής σημασίας της Γιουγκοσλαβίας, τέθηκε σε κίνηση η διάλυσή της, συμπεριλαμβανομένης της εργατικής της τάξης.
Το μεγαλύτερο μέρος της Γιουγκοσλαβίας θεωρείται πλέον «τριτοκοσμικό» και οι διάχυτοι εθνικισμοί παίζουν πλέον καθοριστικό ρόλο. Το καθήκον της ανασυγκρότησης ενός ανεξάρτητου εργατικού κινήματος και άλλων κοινωνικών κινημάτων σε μια διεθνιστική βάση είναι επίκαιρο όσο ποτέ. Το κείμενο αυτό σκοπεύει να βοηθήσει στην κατανόηση του πώς το εργατικό κίνημα στην πρώην Γιουγκοσλαβία εξελίχθηκε από το ξεκίνημά του μέχρι σήμερα.
Το εργατικό κίνημα στην πρώην Γιουγκοσλαβία
μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Με την ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής στην Δυτική Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα, η παντοδύναμη διαδικασία της βιομηχανικής ανάπτυξης επεκτάθηκε και στις περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η εκβιομηχάνιση οδήγησε σε μια μετακίνηση των αγροτικών πληθυσμών προς τις πόλεις και στο σχηματισμό της εργατικής τάξης. Η διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις (καπιταλιστική, μεσαία, εργατική), οι ταξικές συγκρούσεις και η διαρκής ανάπτυξη της βιομηχανίας οδήγησαν την εργατική τάξη σε σημείο να έχει ανάγκη τις δικές της μορφές ταξικής οργάνωσης. Οι πρώτες σοσιαλιστικές ιδέες και εμπειρίες εργατικής οργάνωσης εισήχθηκαν στις περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας από στοιχεία της ιντελιγκέντσιας (προοδευτικής διανόησης) που είχαν σπουδάσει στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ιδιαίτερα στην Αυστροουγγαρία, την Ελβετία και τη Γαλλία, είχαν έρθει σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες κατά τις σπουδές τους, τις είχαν ασπαστεί και τις ανέλυαν σε κύκλους συζητήσεων, συμμετείχαν στη δουλειά διαφόρων ομάδων και οργανώσεων και αργότερα έφεραν αυτές τις ιδέες και τις εμπειρίες τους πίσω στις περιοχές καταγωγής τους.
Ένας από τους πρώτους που εισήγαγαν τις σοσιαλιστικές ιδέες ήταν ο Zivojin Zujovic, ο οποίος υιοθέτησε τη διδασκαλία του Proudhon ενώ σπούδαζε Νομικά και Οικονομικά στο Μόναχο και τη Ζυρίχη. Ήταν ο πρώτος σοσιαλιστής στη Σερβία και αργότερα δάσκαλος του Svetozar Markovic, οργανωτή και θεωρητικού του σερβικού εργατικού κινήματος και έναν από τους ιδρυτές του Σερβικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Οι σοσιαλιστικές ιδέες εξαπλώθηκαν σε διάφορες περιοχές που κατοικούνταν από τους νότιους Σλάβους. Κατά τις εξεγέρσεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου πρωτοστάτησε ο Vasa Pelagic, το 1875, υπήρξαν ανάμεσα στους εξεγερμένους αρκετοί αναρχικοί, όπως οι Manojlo Hrvacanin, Kosta Ugrinovic και άλλοι. Στις εξεγέρσεις συμμετείχαν, επίσης, αρκετοί Ιταλοί και Ρώσοι αναρχικοί (ο ίδιος ο Malatesta έκανε δυο προσπάθειες να φτάσει στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη).
Στις αρχές του Απρίλη 1871, ο John Most ταξίδεψε στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας και ήρθε σε επαφή με μέλη της «Εργατικής Κοινότητας», η οποία με πρόεδρο
Επιμέλεια, εισαγωγή Νίκου Παπαχριστόπουλου
Μετάφραση Ιωάννη Μαγκανάρα
Επίμετρο Πλάτωνος Δρακούλη
Πίνακας εξωφύλλου S. Dakdouk-Kastro
Οι εκδόσεις opportuna, που εδρεύουν στην Πάτρα, έχουν ήδη δημιουργήσει μια άκρως καλαίσθητη και αρκετά επιμελημένη σειρά έργων αναρχικών στοχαστών από τις οποίες έχουν κυκλοφορήσει αρκετές δουλειές.
Μια από αυτές τις δουλειές είναι και το έργο του Πιοτρ Κροπότκιν «Προς τους νέους» σε μια από τις πρώτες μεταφράσεις του στην ελληνική γλώσσα, αυτή του Γιάννη Μαγκανάρα, ως μέρος της όλης προπαγανδιστικής δουλειάς της αναρχικής ομάδας γύρω από την αναρχική εφημερίδα «Επί Τα Πρόσω», που κυκλοφόρησε κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1890 στην Πάτρα.
...
Βρυξέλλες, 4 Δεκ. 1901.
Aλληλογρ. III:238-240.
Αγαπητοί σύντροφοι,
Έχουμε μια βαθιά ριζωμένη συνήθεια να μεγαλοποιούμε τόσο τις δυνάμεις μας όσο και τις αδυναμίες μας. Κατά τη διάρκεια επαναστατικών περιόδων, φαίνεται πως οι περισσότερο μικρές μας ενέργειες έχουν ανυπολόγιστα μεγάλες συνέπειες. Απ’ την άλλη πλευρά, σε περιόδους στασιμότητας, αν και μπορεί να είμαστε εξολοκλήρου αφιερωμένοι στο έργο μας, όλη η ζωή μας φαίνεται άγονη και άχρηστη, και μπορεί ακόμη να αισθανόμαστε παρασυρμένοι απ’ τους ανέμους της αντίδρασης.
Τί πρέπει να κάνουμε τότε προκειμένου να διατηρήσουμε το πνευματικό μας σθένος, την ηθική μας ενέργεια, και την πίστη μας στον καλόν αγώνα;
...
Στο κτήριο της Ελληνικής κοινότητας της Μελβούρνης στις 18/07/2019
Με τον Ελευθεριακό στο Αυτοδιαχειριζόμενο Στέκι Πέρασμα, 22/01/2018