Tom Goyens*
Στην πόλη Porto Alegre, γύρω στις οκτώ το βράδυ της 25ης Απριλίου 1935, δώδεκα Γερμανοβραζιλιάνοι με στολές της χιτλερικής νεολαίας εμφανίστηκαν μπροστά από ένα βιβλιοπωλείο με σκοπό να σπάσουν τις βιτρίνες. Ο Friedrich Kniestedt, ο ιδιοκτήτης, και οι γείτονές του (συμπεριλαμβανομένων τριών Γερμανοβραζιλιάνων) βγήκαν έξω για να τους συναντήσουν. Ένας από τους γείτονες άρπαξε έναν από τους νεαρούς και τον οδήγησε στην αστυνομία. Οι άλλοι έτρεξαν, αλλά επέστρεψαν με τριάντα ακόμη. Εν τω μεταξύ, περίπου πενήντα άτομα συγκεντρώθηκαν για να υπερασπιστούν το βιβλιοπωλείο και την αντιφασιστική λογοτεχνία που υπήρχε μέσα. Έτσι έληξε η αντιπαράθεση, αλλά ο Kniestedt έμαθε αργότερα ότι οι εχθροπραξίες είχαν σχεδιαστεί από πάνω, ότι αναμένονταν και άλλα και ότι το όνομά του εμφανιζόταν σε μια λίστα προς εκτέλεση. 1
Η παρούσα εργασία υποστηρίζει ότι την περίοδο 1933-1938 ένας χοντρόπετσος αναρχικός εκδότης, ο Friedrich Kniestedt (1873-1947) και ένας μικρός κύκλος ακτιβιστών στο Porto Alegre ευθύνονταν για μεγάλο μέρος, αν όχι για το σύνολο της αντίστασης στη ναζιστικοποίηση στη νότια Βραζιλία. Υπήρχαν αρκετές βραζιλιάνικες αντιφασιστικές ομάδες που δραστηριοποιούνταν, αλλά ο Kniestedt ήταν αυτός που είχε τα χέρια του γεμάτα με τη μεγάλη γερμανοβραζιλιάνικη κοινότητα, η οποία ήταν στόχος της ναζιστικής προπαγάνδας. 2 Την αντιμετώπισε τον μη βίαιο ακτιβισμό της βάσης και ένα ανθρωπιστικό, κοσμοπολίτικο και αντιεξουσιαστικό όραμα για το μέλλον.
Γιατί η ναζιστική προπαγάνδα στη Βραζιλία ήταν τόσο αποτελεσματική και καλά χρηματοδοτούμενη; Εκτός από τη Γερμανία, η Βραζιλία ήταν η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό μελών του Ναζιστικού Κόμματος - περίπου τρεις χιλιάδες μέλη. 3 Μόνο το 5% των Γερμανών υπηκόων στη Βραζιλία ήταν μέλη ναζιστικών οργανώσεων. 4
Ο Χίτλερ είχε μεγάλα σχέδια για τη Βραζιλία - πίστευε ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί εκεί μια νέα Γερμανία που θα αντικαθιστούσε αυτό που αποκαλούσε «διεφθαρμένο κράτος των μιγάδων». 5 Η Βραζιλία ήταν ο σημαντικότερος προμηθευτής μαλλιού, καφέ και καουτσούκ της Γερμανίας. Ο μεγάλος εθνοτικά γερμανικός πληθυσμός της Βραζιλίας -ένα εκατομμύριο άτομα και συγκεντρωμένος στα νότια κρατίδια- υποσχόταν να αποτελέσει μια σταθερή βάση για τον ναζιστικό ιμπεριαλισμό. Δεδομένου ότι η μεγαλύτερη γερμανική μετανάστευση στη Βραζιλία σημειώθηκε τη δεκαετία του 1920, η κοινότητα αυτή ήταν μη αφομοιωμένη και επομένως επιδεκτική σε αλλαγές στην αφοσίωση και την ιδεολογία. Η Πολιτεία Rio Grande do Sul στη δεκαετία του 1930 είχε περίπου 600.000 κατοίκους γερμανικής καταγωγής (20% του πληθυσμού) και η πρωτεύουσά της Porto Alegre είχε 12% από των κατοίκων της γερμανικής καταγωγής. 6 Δεν έβλαψε επίσης το γεγονός ότι η λαϊκιστική κυβέρνηση του Getúlio Vargas ανέχθηκε τις ναζιστικές δραστηριότητες και είχε στενούς εμπορικούς δεσμούς με τη Γερμανία. Για όλους αυτούς τους λόγους, το Τμήμα Εξωτερικών του Ναζιστικού Κόμματος (Auslandsabteilung der NSDAP) επένδυσε τόσο πολύ στη Βραζιλία. 7
Πώς έμοιαζε αυτή η προπαγάνδα; Ο Χίτλερ είπε κάποτε: «Δεν θα αποβιβάσουμε στρατεύματα και δεν θα κατακτήσουμε τη Βραζιλία όπως ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής, τα όπλα μας είναι αόρατα». 8 Ένα από αυτά τα όπλα ήταν η πολιτική της Gleichschaltung όλων των γερμανοβραζιλιάνικων σχολείων, συλλόγων και του Τύπου. Σημαίνει «ευθυγράμμιση», συντονισμός και ενοποίηση από τα πάνω στο όνομα της εθνικής ενότητας. Ο όρος προέρχεται από την ηλεκτρολογία, σύμφωνα με την οποία όλοι οι διακόπτες τοποθετούνται στο ίδιο κύκλωμα, ώστε να μπορούν να ενεργοποιηθούν όλοι όταν ρίχνεται ένας κύριος διακόπτης. Για παράδειγμα, το 1935, μια Διάσκεψη Γερμανών Προτεσταντών ενέκρινε την κατασκευή ενός νέου λυκείου όπου οι μαθητές θα έπρεπε να τραγουδούν το τραγούδι του Horst Wessel και να υποβάλλονται σε αντισημιτική προπαγάνδα στο μάθημα της ιστορίας και των θρησκευτικών. 9 Τα μέσα αυτής της πολιτικής στη Βραζιλία ήταν εντυπωσιακά. Το γερμανικό προξενείο στο Porto Alegre διένειμε χρήματα σε πυρήνες του ναζιστικού κόμματος με τη νεολαία και τις γυναικείες βοηθητικές οργανώσεις τους. Ο πυρήνας του Ναζιστικού Κόμματος του Porto Alegre ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1931 και αριθμούσε 120 μέλη. 10 Υπήρχε ένα δίκτυο πρακτόρων της Γκεστάπο που λάμβαναν εντολές απευθείας από το Βερολίνο.
Το αρχηγείο της Γκεστάπο στη Σάντα Καταρίνα διατηρούσε μια βάση δεδομένων με φωτογραφίες και βιογραφικά πάνω από χιλίων ατόμων που θεωρούνταν αντίθετα προς το ναζισμό ή αμφίβολης πίστης.11 Υπήρχε ένα ψευδο-εργατικό συνδικάτο, το Arbeitsfront, για τον εκφοβισμό των εργατών και πολυάριθμοι πολιτικοί πληροφοριοδότες.
Εν τω μεταξύ, οι βραζιλιάνικες αρχές δεν γνώριζαν σχεδόν τίποτα γι’ αυτές τις προσπάθειες προπαγάνδας στη χώρα τους. Μόνο μετά το 1942, όταν η Βραζιλία προσχώρησε στους Συμμάχους, οι Βραζιλιάνοι έμαθαν για την έκταση της ναζιστικής προπαγάνδας κατά τη δεκαετία του 1930. 12
Η πρώτη καταγεγραμμένη αντιπαράθεση μεταξύ του Kniestedt και των τοπικών Ναζί σημειώθηκε τον Απρίλιο του 1932, όταν ο ναζιστικός πυρήνας ζήτησε τη χρήση της αίθουσας της Εταιρείας Αλληλοβοήθειας Navegantes (Sociedade Caixa Beneficente Navegantes - Unterstützungskasse Navegantes), της μεγαλύτερης γερμανοβραζιλιάνικης οργάνωσης στην περιοχή. Το ίδρυμα αυτό υπήρχε από το 1909 και αριθμούσε περίπου τριακόσια μέλη. 13 Ο Kniestedt ήταν ταμίας και αυτός και άλλα στελέχη απέρριψαν το αίτημα. 14 Αυτό έθεσε σε κίνηση μια σειρά από προσπάθειες διείσδυσης των Ναζί για να αποκτήσουν τον έλεγχο αυτής της κοινότητας. Στις 30 Ιανουαρίου 1933, την ημέρα που ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος, ο Kniestedt οργάνωσε την πρώτη αντιφασιστική δημόσια διαδήλωση στη Βραζιλία στην αίθουσα της Κοινωνίας Αλληλοβοήθειας. 15
Προσκάλεσε τους τοπικούς ναζί για μια συζήτηση, η οποία κατέληξε σε πλήρη ταπείνωσή τους - τα μέλη της Εταιρείας απέρριψαν πλήρως τον εθνικοσοσιαλισμό, ενώ οι ναζί ντράπηκαν φωνάζοντας και κατσουφιάζοντας πριν αποχωρήσουν. «Ο Kniestedt ήταν ο νικητής σε όλους τους τομείς», έγραψε ένας δημοσιογράφος, “χάρη στο ανώτερο, μετριοπαθές, ήρεμο στυλ παρουσίασής του, το οποίο απέφευγε την πολεμική και άφηνε τα γεγονότα και τα έγγραφα να μιλήσουν μόνα τους”. 16 Σε αντίποινα, οι Ναζί δημιούργησαν τις δικές τους ομάδες για να περιθωριοποιήσουν τον Σύνδεσμο Αλληλοβοήθειας (Mutual Aid Society), που απάντησε με τη σειρά του με τη δημιουργία μιας ερασιτεχνικής θεατρικής ομάδας, μιας ομάδας γυμναστικής και ενός συλλόγου τραγουδιού απάλλαγμένου από κάθε εκφοβισμό. 17 Ήταν σημαντικό να αποφευχθούν οι εσωτερικές διαμάχες, τις οποίες θα μπορούσαν τόσο εύκολα να εκμεταλλευτούν οι Ναζί. Τον Οκτώβριο του 1935, ο Kniestedt παρακάλεσε με επιτυχία τα μέλη να παραμείνουν ενωμένα και να τιμήσουν την αρχή της αλληλοβοήθειας και να μην αφήσουν εξωτερικούς σαμποτέρ να καταστρέψουν την οργάνωση. 18
Τον Απρίλιο του 1933, ο Kniestedt αποφάσισε να πολεμήσει απευθείας τους Ναζί, ιδρύοντας την Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Porto Alegre ως ανεξάρτητη διεθνική οργάνωση που θα «υπερασπιζόταν τα ανθρώπινα δικαιώματα με την εφαρμογή και την άσκηση όλων των αναγκαίων μέσων». 19 Εβδομάδες αργότερα, εγκαινίασε την «Aktion» ως αναρχικό όργανο της Ένωσης, η οποία θα γινόταν το πιο ισχυρό του όπλο και το μακροβιότερο αντιφασιστικό περιοδικό στη Βραζιλία.
Η διακηρυγμένη αποστολή της εφημερίδας ήταν να καταπολεμήσει τον φασισμό και τα υποπροϊόντα του, να υπερασπιστεί τα θύματα του φασισμού, να αποκαλύψει τα ψέματα του Τρίτου Ράιχ καταπολεμώντας παράλληλα κάθε μορφή καταστολής και να συζητήσει τις προκλήσεις της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας.
Οι συνδρομητές ήταν διασκορπισμένοι στις τρεις νοτιότερες Πολιτείες της Βραζιλίας και εξουσιοδοτημένοι έμποροι πωλούσαν την εφημερίδα σε πόλεις όπως το Rio de Janeiro, το São Paulo, η Santos και η Curitiba. Η «Aktion» και η διάδοχή της « Alarm» στέλνονταν επίσης σε άλλες ριζοσπαστικές οργανώσεις, όπως η Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο, η Διεθνής Ένωση Γυναικών για την Ειρήνη και την Ελευθερία στη Γενεύη και η Federación Anarquista Ibérica στη Βαρκελώνη. 20 Ορισμένοι μελετητές υποτιμούν αυτά τα περιοδικά - αντί για κυκλοφορία μερικών εκατοντάδων, σύμφωνα με έναν ιστορικό, μέχρι το 1936 είχαν τυπωθεί εννέα χιλιάδες συνολικά αντίτυπα της «Aktion», εκ των οποίων τρεις χιλιάδες στάλθηκαν στη Γερμανία. 21 Και οι δύο εφημερίδες παρέχουν ένα παράθυρο στον αντιφασιστικό ακτιβισμό σε ένα εχθρικό περιβάλλον.
Ο Kniestedt και οι συνεργάτες του αντιμετώπισαν τη ναζιστική προπαγάνδα με διάφορους τρόπους. Υπονόμευσαν τις ναζιστικές παρελάσεις της Πρωτομαγιάς διανέμοντας φυλλάδια στους Γερμανούς εργάτες που τους προέτρεπαν να μην παρευρίσκονται. 22 Το 1936, ο Σύνδεσμος δημιούργησε μια δανειστική βιβλιοθήκη για τη διάθεση απαγορευμένων συγγραμμάτων στα γερμανικά. Ομοίως, το βιβλιοπωλείο του Kniestedt ή Livraria Internacional (Διεθνής Βιβλιοθήκη - σε λειτουργία από το 1925) προσέφερε λογοτεχνία αντιφρονούντων συγγραφέων όπως ο Lion Feuchtwanger και ο Erich Maria Remarque- μια γερμανική μετάφραση του βιβλίου του Edgar Ansel Mowrer Η Γερμανία βάζει το ρολόι (1933), το Sibirische Garnison (1927) του Ρουμάνου συγγραφέα Rodion Markovits, ένα πρώιμο αποκαλυπτικό βιβλίο για τα ναζιστικά στρατόπεδα με τίτλο Konzentrationslager: Ein Buch der Greuel! Die Opfer klagen an (1935), και αναρχική λογοτεχνία των Κροπότκιν, Τολστόι και άλλων. Το 1936-7, ο αντιφασιστικός ακτιβισμός εμπόδισε τους Ναζί να καταλάβουν τον Γυμναστικό Σύλλογο (Turnerbund), ένα από τα μεγαλύτερα εθνικά ιδρύματα του κράτους. Αρχικά, οι Ναζί είδαν μια ευκαιρία σε μια γενική συνέλευση με φτωχή συμμετοχή να εξαναγκάσουν μια ψηφοφορία για να ναζιστικοποιήσουν την ομάδα τραγουδιού του Γυμναστικού Συλλόγου. Όταν τα μέλη έμαθαν γι' αυτό, ζήτησαν με επιτυχία νέα γενική συνέλευση και ψήφισαν 364 έναντι 254 για να διαφυλάξουν τον Γυμναστικό Σύλλογο από τη ναζιστικοποίηση στο μέλλον. 23 Ο Σύνδεσμος προσπάθησε επίσης, αλλά απέτυχε να συγκεντρώσει χρήματα για ένα δωρεάν σχολείο σύμφωνα με τις αρχές του Πεσταλότσι, καθώς όλα τα γερμανικά σχολεία στη Βραζιλία είχαν ήδη ναζιστικοποιηθεί. 24 Ένα νέο παράρτημα του Συνδέσμου ιδρύθηκε στην Κουριτίμπα (Παρανά), το οποίο αύξησε τη διάδοση των αντιφασιστικών φυλλαδίων στην εν λόγω πολιτεία, ενώ το 1935 ιδρύθηκε και ένα παράρτημα στην πορτογαλική γλώσσα. 25
Σε αυτόν τον τιτάνιο αγώνα που διαδραματίστηκε σε μια μικρή γωνιά του κόσμου, ο Kniestedt ως εκδότης και συγγραφέας διατήρησε μια αναρχική φωνή εκθέτοντας τις δικτατορίες του Στάλιν, του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Πράγματι, το να λέει την αλήθεια για το Τρίτο Ράιχ ήταν μια από τις πιο αποτελεσματικές (και πιο επικίνδυνες) μορφές αντίστασης. Η «Aktion» δημοσίευσε αναφορές για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τη βία κατά των Εβραίων, τις σχέσεις μεταξύ του Χίτλερ και των ιδιωτών βιομηχάνων και τις δίκες επίδειξης της Μόσχας. Το καλοκαίρι του 1934, η Ένωση ξεκίνησε μια δημόσια διαμαρτυρία απαιτώντας την απελευθέρωση θυμάτων της τρομοκρατίας του Χίτλερ, όπως ο Erich Mühsam, ο Carl von Ossietszky και ο Ludwig Renn, αποκαλύπτοντας έτσι τα εγκλήματα του Ράιχ, και διοργάνωσε συγκεντρώσεις για τους Γερμανούς πρόσφυγες στο Porto Alegre. 26 Αυτό το είδος δημοσιογραφίας προκάλεσε ανησυχία στους ναζί της νότιας Βραζιλίας. Ο εξόριστος Willy Keller, ένας από τους στενούς συνεργάτες του Kniestedt, θυμόταν ότι «την ημέρα πριν εμφανιστεί η “Aktion", υπήρχε πάντα μια διάθεση πανικού στο γερμανικό προξενείο» 27 .
Οι προσπάθειες των Ναζί να φιμώσουν τον Kniestedt καθιστούν σαφές ότι θεωρούνταν σημαντικό εμπόδιο για την εκστρατεία προπαγάνδας του Ναζιστικού Κόμματος στο εξωτερικό. Ο ιστορικός Rene Gertz έχει γράψει ότι «όλος αυτός ο αγώνας κατά του ναζισμού μπορεί να θεωρηθεί αποτελεσματικός αν λάβουμε υπόψη την αντίδραση της άλλης πλευράς». 28 Πρώτα, κυνήγησαν την εφημερίδα «Aktion». Οι Ναζί πίεσαν τους διαφημιστές να αποσύρουν την υποστήριξή τους από την «Aktion», αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τον Μάιο του 1934, δύο φιλοναζιστικές εφημερίδες, η «Urwaldsbote» (The Wilderness Courier) του Blumenau και η «Neue Deutsche Zeitung» του Porto Alegre, κατέθεσαν στο δικαστήριο μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση που τους επέτρεψε να χαρακτηρίσουν την «Aktion» ως κομμουνιστικό όργανο. Ορισμένα μέλη της Λίγκας ήθελαν να χρησιμοποιήσουν παρόμοιες βρώμικες τακτικές, αλλά αυτό απορρίφθηκε. 29 Τελικά, ο Kniestedt κέρδισε την υπόθεση, αν και δεν αποζημιώθηκε ποτέ για τα δικαστικά έξοδα, όπως είχε διαταχθεί. Πράγματι, ένας στόχος των κατηγόρων ήταν να προκαλέσουν οικονομική καταστροφή. 30 Ένα χρόνο αργότερα, οι Ναζί πραγματοποίησαν την επιθυμία τους, όταν ο Kniestedt συνελήφθη και η «Aktion» κατασχέθηκε από τη βραζιλιάνικη αστυνομία. Αιτία ήταν μια αποτυχημένη κομμουνιστική εξέγερση στη Βραζιλία, η οποία ώθησε τον Vargas (σ.τ.μ.: τότε πρόεδρο της χώρας) να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να καταστείλει όλες τις κομμουνιστικές δραστηριότητες. Αν και η εφημερίδα του Kniestedt δεν ήταν κομμουνιστική, οι σελίδες της εξέφραζαν την υποστήριξή τους προς τα δημοκρατικά στρατεύματα που πολεμούσαν κατά του Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. 31 Η «Aktion» αναγκάστηκε έτσι να αναδιπλωθεί, αλλά λιγότερο από δύο μήνες αργότερα, ο Kniestedt ξεκίνησε το «Alarm» για να συνεχίσει την αποστολή της αποκάλυψης του ολοκληρωτισμού.
Όταν η κατάσταση έκτακτης ανάγκης κατά του κομμουνισμού άρθηκε τον Αύγουστο του 1937, ο Kniestedt επανακυκλοφόρησε την «Aktion» για να απαγορευτεί και πάλι από την κυβέρνηση της Βραζιλίας τρεις μήνες αργότερα. 32 Οι εκδοτικές του δραστηριότητες έληξαν τον Μάιο του 1938, αλλά σε ηλικία εξήντα πέντε ετών εντάχθηκε στο κίνημα «Η άλλη Γερμανία» (Das andere Deutschland) που ξεκίνησε το 1937 από αριστερούς σοσιαλιστές όπως ο August Siemsen στο Μπουένος Άιρες, μια από τις πιο επιδραστικές ομάδες εξόριστων στη Νότια Αμερική. 33
Οι Ναζί επιτέθηκαν στον Kniestedt και προσωπικά, όπως δείχνει η αντιπαράθεση στο βιβλιοπωλείο. Τον παρενοχλούσαν συστηματικά κατά τη διάρκεια συναντήσεων και τον αποκαλούσαν προδότη και κομμουνιστή στον φιλικό προς τους Ναζί Τύπο. Το κατάστημά του βανδαλίστηκε, κάποιος του ταχυδρόμησε ένα δηλητηριασμένο ποντίκι, του πέταξαν βόμβες δυσοσμίας και δύο φορές το σπίτι του αερίστηκε τη νύχτα, ενώ δέχτηκε απειλές θανάτου. 34
Ο Kniestedt συνελήφθη και φυλακίστηκε αρκετές φορές, γεγονός που τον έκανε γνωστή φυσιογνωμία στη Βραζιλία. Όλα αυτά συντονίζονταν από τα πάνω. 35 Το 1934, ο Kniestedt και άλλοι είκοσι επτά Γερμανοί που ζούσαν στο εξωτερικό στερήθηκαν την υπηκοότητά τους από το ναζιστικό υπουργείο Εξωτερικών. Ο Kniestedt απάντησε ότι η απόφαση αυτή τον τιμούσε: «Θεωρώ τον εαυτό μου αντίπαλο αυτού του κράτους, θεωρώ καθήκον μου να κάνω αυτό που έκανα πάντα, δηλαδή να λέω την αλήθεια και να πράττω αναλόγως». 36 Μια από τις πιο οδυνηρές στιγμές συνέβη όταν ο Kniestedt έμαθε ότι ο γιος του είχε αναγκαστεί να ενταχθεί στο Arbeitsfront, τη ναζιστική ομάδα εργασίας, αλλιώς θα έχανε τη δουλειά του. Αντί να παραιτηθεί, ο γιος του παρέμεινε, γεγονός που προκάλεσε ρήξη με τους γονείς του. 37
Παρά τις επιθέσεις, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Kniestedt αντλούσε σημαντική υποστήριξη από τους Γερμανοβραζιλιάνους κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, μια περίοδο σχεδόν συνεχούς υποστήριξης των αναρχικών και αντιφασιστικών περιοδικών του. «Ο φίλος μας Friedrich Kniestedt στο Porto Alegre», θυμάται ο Keller, «κατάφερε να συγκεντρώσει γύρω του έναν κύκλο ανθρώπων που τους συνέδεε η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν ενιαία πολιτική άποψη, αλλά οι διαφορετικές τους απόψεις δεν τους εμποδίζουν να έχουν φιλικές σχέσεις μεταξύ τους. Είναι ενωμένοι στον αγώνα τους ενάντια στην καταπίεση, την κοινωνική δυστυχία, τον πόλεμο και το φυλετικό μίσος». 38 Κατά τη γνώμη ενός από τους σημαντικότερους μελετητές της γερμανοβραζιλιάνικης ιστορίας, «ο Kniestedt εκπροσωπεί μεγάλα τμήματα των γερμανόφωνων εργατών στη νότια Βραζιλία [...] Εδώ, η αλληλεγγύη πέρα από γλωσσικά και εθνικά σύνορα ήταν πιο σημαντική από τον κατακερματισμό […]». 39 Τελικά, η Βραζιλία προσχώρησε στους συμμάχους στον αγώνα κατά του φασισμού τον Αύγουστο του 1942, και το ίδιο έκαναν ο Kniestedt και ο Rudolf Rocker, ο άλλος γίγαντας του γερμανικού αναρχισμού. Και οι δύο υποστήριξαν τους Συμμάχους και οι δύο έζησαν αρκετά για να εκφράσουν ένα αντιεξουσιαστικό (και αναρχικό) όραμα για το μέλλον.
Για τον Kniestedt, μια νίκη των Συμμάχων επί της βαρβαρότητας θα διατηρούσε τουλάχιστον ένα μέρος του εργατικού κινήματος και κάποια από τα δημοκρατικά δικαιώματα και ελευθερίες. 40 Η νίκη επί του φασισμού θα διατηρούσε αυτό που ο Rocker ονόμαζε «δυνατότητες ελεύθερης ανάπτυξης» και μια ευκαιρία για την απόπειρα ενός «νέου ανθρωπισμού» για μια «παγκόσμια ομοσπονδία ελεύθερων λαών». 41
Σημειώσεις
1. Kniestedt, «Mein Kampf, oder besser, der Kampf der Nazis gegen meine Person», Aktion, 1 Μαΐου 1935, σ. 5-6.
2. Izabela Kestler. Die Exilliteratur und das Exil der Deutschsprachigen Schriftsteller und Publizisten in Brasilien (Frankfurt a/M: Peter Lang, 1992), 133- Rene E. Gertz, «Operários alemães no Rio Grande do Sul (1920-1937) ou Friedrich Kniestedt também foi um imigrante alemão» Revista Brasileira de História, São Paulo: ANPUH, Vol. 6, No. 11 (1986). Για μια επισκόπηση της αντιφασιστικής πολιτικής στη Βραζιλία, βλέπε João Fábio Bertonha, «Anti-fascism in Brazil During the Interwar Period,» In: Anti-Fascism in a Global Perspective: Transnational Network, Exile Communities, and Radical Internationalism. Edited by Kasper Braskén, Nigel Copsey and David Featherstone (London, NY: Routledge, 2021), 43-57. Βλέπε επίσης João Batista Marçal, Os anarquistas no Rio Grande do Sul: anotações biográficas, textos e fotos de velhos militantes da classe operária gaúcha (Unidade Editorial, 1995).
3. Anna Maria Dietrich- M. Garcia, «Juventude Hilterista à Brasileira». História Viva Vol. 39 (Σάο Πάολο, 2007), 74. Nicolas Forster, Die deutschsprachige Minderheit in Brasilien in der Zwischenkriegszeit (Μόναχο, GRIN Verlag, 2017). https://www.grin.com/document/366369.
4. Schulze, Emigration as a Nationalist Project: «Germanness» and Colonial Discourses in Southern Brazil (1824-1941) (Κολωνία, Βαϊμάρη: Böhlau Verlag, 2016), 101.
5. Παρατίθεται στο Dawid Bartelt, «“Πέμπτη φάλαγγα” χωρίς σχέδιο. Die Auslandsorganisation der NSDAP in Brasilien 1931 - 1939», Ibero-amerikanisches Archiv, Neue Folge, τόμος 19, αριθ. 1/2 (1993), σ. 1. Βλ. επίσης Jürgen Hell, “Das ”Südbrasilianische Deutschland'. Το προσαρτητικό βασικό γνώρισμα της πολιτικής της Βιλελμίνειας και της ναζιστικής Βραζιλίας (1895-1938)». Στο: Der deutsche Fasschismus in Lateinamerika (Βερολίνο: Πανεπιστήμιο Humboldt, 1966).
6. «Reichdeutsche Zellen und Deutschbrasilianertum», Aktion, 18 Μαρτίου 1935, σ. 2. Forster, Die deutschsprachige Minderheit, Michael Mulhall, O Rio Grande do Sul e suas colônias alemãs (Bels, 1974).
7. Jürgen Müller, Nationalsozialismus in Lateinamerika: die Auslandsorganisation der NSDAP in Argentinien, Brasilien, Chile und Mexiko, 1931-1945 (Stuttgart: Heinz, 1997).
8. Παρατίθεται στο Bartelt, «“Fünfte Kolonne” ohne Plan», 1. Βλέπε επίσης Jürgen Müller, Nationalsozialismus in Lateinamerika: die Auslandsorganisation der NSDAP in Argentinien, Brasilien, Chile und Mexiko, 1931-1945 (Heinz, 1997).
στην Αργεντινή, τη Βραζιλία, τη Χιλή και το Μεξικό, 1931-1945 (Heinz, 1997).
9. «Gestapo-Agenten», Aktion, 18 Νοεμβρίου 1935, σ. 6. Όταν μια γερμανική εταιρεία ανέλαβε την κατασκευή ενός σιδηροδρόμου στο Rio Grande do Sul, ανάγκασε τους εργαζόμενους (συμπεριλαμβανομένων των μη Γερμανών) να ενταχθούν στο Εργατικό Μέτωπο. Στη συνέχεια, κάθε πρωί πριν από τη δουλειά γινόταν στρατιωτική συγκέντρωση.
10. Frederik Schulze, Η μετανάστευση ως εθνικιστικό σχέδιο: 'Deutschtum' und Kolonialdiskurse im südlichen Brasilien (1824- 1941) (Κολωνία, Βαϊμάρη: Böhlau Verlag, 2016), 101- Luís Edmundo de Souza Moraes, Konflikt und Anerkennung: die Ortsgruppen der NSDAP in Blumenau und in Rio de Janeiro (Metropol, 2005).
11. «Πράκτορες της Γκεστάπο», Aktion, 10 Ιανουαρίου 1936, σ. 3.
12. Forster, Η γερμανόφωνη μειονότητα.
13. «A organização da 'Sociedade Caixa Beneficente Navegantes Mitteilunsblatt,» A Federação (Porto Alegre), 4 Αυγούστου 1934. Το Navegantes είναι μια γερμανοβραζιλιάνικη συνοικία του Porto Alegre, η οποία αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από Γερμανοβραζιλιάνους.
14. Kniestedt, Fuchsfeuerwild: Erinnerungen eines anarchistischen Auswanderers nach Rio Grande do Sul, memórias de Friedrich Kniestedt (1873-1947) (Αμβούργο: Verlag Barrikade, 2013), 170.
15. Kestler, Die Exilliteratur, 135.
16. Αναφορά στην καθολική εφημερίδα Deutsches Volksblatt, παρατίθεται στο Kniestedt, Fuchsfeuerwild, 171.
17. «Vereinsnachrichten», Aktion, 20 Μαρτίου 1934, σ. 4.
18. «Aufruf», Action, 10 Οκτωβρίου 1935, σ. 5.
19. «Liga für Menschenrechte», Aktion, 15 Φεβρουαρίου 1935, σ. 4.
20. Βλ. τα τμήματα επιστολόχαρτα των Aktion και Alarm- Kniestedt προς Helmut Rüdiger, 19 Μαρτίου 1937, φάκελος «Bestellungen etc.- Korrespondenz.» (Pedidos etc.- correspondencia). Correspondencia internacional de Helmut Rüdiger de la Delegación Permanente de la AIT en Barcelona. Αρχεία της Federación Anarquista Ibérica, IISH. Ευχαριστώ τον Dieter Nelles για την παραπομπή σε αυτή την αναφορά.
21. Kestler, Die Exilliteratur, 135- «Rück- und Ausblick», Aktion, 23 Δεκεμβρίου 1935, σ. 1.
22. Kniestedt, Fuchsfeuerwild, 148- Imgart Grützmann, «NSDAP-Ortsgruppe Porto Alegre, comemorações do 1o de Maio (1933-1937), participantes,» História Unisinos, Vol. 22, Nr. 2 (2018), pp. 274-289. Η Ένωση διοργάνωσε επίσης διάλεξη για το Haymarket και το νόημα της Πρωτομαγιάς. Βλέπε Aktion, 1 & 24 Μαΐου 1935, σ. 6.
23. «Vorbeigelungen», Alarm, 15 Φεβρουαρίου 1937, σ. 15. Ορισμένοι κομμουνιστές είχαν αντιρρήσεις για τον αντισταλινισμό του Kniestedt, και σε μερικές περιπτώσεις το 1935, συνεργάστηκαν ακόμη και με τοπικούς ναζί για να βοηθήσουν στην υπονόμευση της Λίγκας. Βλέπε «Sieg?» Aktion, 28 Φεβρουαρίου 1935, σ. 5, «Vom Kriegsschauplatz», Aktion, 18 Απριλίου 1935, σ. 5.
24. «Liga für Menschenrechte», Aktion, 15 Δεκεμβρίου 1934, σ. 4.
25. «Liga für Menschenrechte», Aktion, 31 Αυγούστου 1934, σ. 4, «Vereins-Angelegenheiten», Aktion, 31 Οκτωβρίου 1935, σ. 6.
26. «Liga für Menschenrechte», Aktion, 18 Ιουνίου 1934, σ. 4. «Flüchtlinge», Aktion, 31 Μαρτίου 1935, σ. 6.
27. Παρατίθεται στο Kestler, Die Exilliteratur, 136.
28. Gertz, «Operários alemães», 81.
29. «Σύνδεσμος για τα ανθρώπινα δικαιώματα», Action, 31 Ιανουαρίου 1935, σ. 4.
30. Kniestedt, Fuchsfeuerwild, 180- «Processos pro crime de injurias impressas,» O Estado (Florianopolis), 9 Ιουνίου 1934, σ. 4. «Rück- und Ausblick,» Aktion, 23 Δεκεμβρίου 1935, σ. 1- FFW 184.
31. Kniestedt, Fuchsfeuerwild, 176- «Γιατί;». Alarm, 15 Φεβρουαρίου 1937, σ. 12.
32. Kniestedt, Fuchsfeuerwild, 175.
33. Das andere Deutschland, τόμος 5, αριθ. 54 (Σεπτέμβριος 1942), 34 Ο Kniestedt ήταν επίσημος πράκτορας του κινήματος.
34. Kniestedt «Mein Kampf, oder besser, der Kampf der Nazis gegen meine Person», Aktion, 1 Μαΐου 1935, σ. 5-6.
35. Τον Ιανουάριο του 1934, ο Kniestedt έγραψε επιστολή στον Γερμανό πρόξενο, Walter Mulert, ζητώντας του να σταματήσει να τον παρενοχλεί. Βλέπε Kniestedt, Fuchsfeuerwild, 177.
36. Kniestedt, Fuchsfeuerwild, 182- «Volksschädlinge», Aktion, 30 Νοεμβρίου 1934, σ. 1- βλ. επίσης Brooklyn Daily Eagle, 4 Νοεμβρίου 1934- Jornal do Brazil (Rio de Janeiro), 4 Νοεμβρίου 1934, σ. 7.
37. Das andere Deutschland, τόμος 5, αριθ. 52 (Ιούλιος 1942), σ. 15.
38. Willi Keller, «In eigener Sache», Das andere Deutschland τ. 70, αριθ. 80-1 (Απρίλιος 1944), σ. 19.
39. Frederik Schulze, «Von verbrasilianisierten Deutschen und deutschen Brasilianern: “Deutschsein” in Rio Grande do Sul, Brasilien, 1870- 1945,» History and Society Vol. 41, 2 (June 2015), 223.
40. Kniestedt, «Movimento dos Alemaes Antinazistas Brasil», La Otra Alemania (Buenos Aires), 6(59), 11.
41. Παρατίθεται στο Peter Wienand, Der 'geborene' Rebell: Rudolf Rocker, Leben und Werk (Karin Kramer Verlag, 1981), 419, 429.
*Ο Tom Goyens είναι καθηγητής Ιστορίας του Salisbury University
**Το κείμενο αυτό παρουσιάστηκε στο Συνέδριο Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Ιστορίας του 2023 (2023 European Social Science History Conference) στο Πανεπιστήμιο Göteborg στη Σουηδία. Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
