Imanol*
Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται ολοένα και περισσότερα στοιχεία σχετικά με τη συμμετοχή των γυναικών στον ανταρτοπόλεμο κατά του Φράνκο.
Θα ασχοληθούμε με το θέμα σε γεωγραφική βάση, οπότε ας ξεκινήσουμε με το Albacete. Έχουμε πληροφορίες για δύο γυναίκες που βρίσκονταν στις οροσειρές αυτής της επαρχίας. Η Ramona Cuenca Alarcón ήταν μέλος της ομάδας «El Granaino» που συνελήφθη με άλλα μέλη της ομάδας αυτής στις 29 Ιούνη 1944 στο Elche de la Sierra. Μετά ήταν η Felisa García González, γνωστή και ως «La Chata», η οποία ήταν η σύντροφος του «El Sapo». Και οι δύο σκοτώθηκαν μετά από μια επιχείρηση εκκαθάρισης από την Εθνοφρουρά στην πόλη Yeste στις 19 Οκτώβρη 1948.
Στην περιοχή της Ανδαλουσίας έχουμε αναφορές για τις ακόλουθες γυναίκες που είχαν ανέβει στο βουνό: Josefa Bernal Fernández, γνωστής και ως «La Pollita», η οποία, αφού δραστηριοποιήθηκε στις οροσειρές της Ανδαλουσίας ως αντάρτισσα, έφτασε ζωντανή στην Ταγγέρη. Isabel Navarro από την ελευθεριακή ομάδα «El Carbonero», που έδρασε στην περιοχή της Almería. Σκοτώθηκε τον Νοέμβρη του 1941. Carmen Vizcaíno Hernández, από την ομάδα El Mota, που έδρασε, επίσης στην Almería και χάθηκε μετά από ανταλλαγή πυρών με εθνοφρουρούς στα τέλη Μάρτη 1944. Maria Argüelles Lorca, από την ομάδα Culito de Salar στην περιοχή της Γρανάδας, η οποία σκοτώθηκε από την Εθνοφρουρά στις 8 Φλεβάρη 1947. Maria Jiménez Ramírez, από την ομάδα «Los Clares», που δολοφονήθηκε τον Νοέμβρη του 1947.
Η ελευθεριακή Asunción González Toro, γνωστή και ως «Catalina», επίσης από την ομάδα «Los Clares», που δρούσε στην περιοχή της Γρανάδας σκοτώθηκε σε μια σύγκρουση με την Εθνοφρουρά στις 23 Νοέμβρη 1947. Μια άλλη ελευθεριακή, η Catalina Florido del Rio, δρούσε στους λόφους γύρω από τη Μάλαγα από το 1937 έως το 1940, προτού τελικά αιχμαλωτιστεί. Η Victoria Ruiz Casanova, γνωστή και ως «la Reloja» δραστηριοποιήθηκε τα πρώτα χρόνια στην περιοχή Frigiliana στη Μάλαγα. Σύμφωνα με μαρτυρία του Miguel Martin, δολοφονήθηκε από συντρόφους της αντάρτες. Η Trinidad Fernández Hernández γνωστή και ως «la Turri», από το Casares της Μάλαγα, ανέβηκε στο βουνό το 1943, αλλά δεν γνωρίζουμε περισσότερα. Στην ίδια επαρχία δραστηριοποιήθηκε και η Manuela Fernández Medina που ανέβηκε στο βουνό το 1943, αλλά συνελήφθη την ίδια χρονιά. Μια άγνωστη αντάρτισσ συνελήφθη στη Santa Eufemia (Córdoba) στις 10 Μάρτη 1947.
Η Magdalena Cortés Díaz γνωστή και ως «Chaval» από την 3η Córdoba Guerrilla Agrupacion συνελήφθη τον Οκτώβρη του 1946. Η Manuela Díaz Cabezas γνωστή και ως «Parrillera», από την ομάδα «Los Parilleros», δρούσε μέσα και γύρω από την Κόρδοβα μέχρι τη σύλληψή της στις 20 Δεκέμβρη 1944. Παρέμεινε είκοσι χρόνια στη φυλακή. Η Isidora Paulina Merino Merino, συντρόφισσα του «el Templao», δρούσε και αυτή στους λόφους γύρω από την Κόρδοβα από το 1946 έως το 1947, οπότε και συνελήφθη. Η Maria Esquivel ήταν μέλος αντάρτικου αποσπασματος με επικεφαλής τον «el Chato de Huelva», συνελήφθη, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε στις 12 Φλεβάρη 1943. Η Ana Jiménez Medianilla γνωστή και ως «la Compuesta», από το Jubrique, δρούσε με τον σύντροφό της από τον Απρίλη 1943 έως τον Νοέμβρη του 1945.
Οι Sergia Flores Sanz, Luisa Lira Montero και Soledad García Montero, από την ομάδα «Lazarete», έδρασαν στις επαρχίες της Κόρδοβα και της Ciudad Real. Και οι τρεις χάθηκαν σε συγκρούσεις με την Εθνοφρουρά, στις 2 Ιούνη 1947 (στην περίπτωση των δύο τελευταίων) και στις 5 Μάρτη 1948 (στην περίπτωση της πρώτης). Η αδελφή της Soledad, Isabel García Montero, συμμετείχε στην ομάδα «Corruco» που είχε επικεφαλής τον ελευθεριακό Lavija. Συνελήφθη στη Μαδρίτη το 1946. Η Maria Josefa López Garrido γνωστή και ως «la Mojea» ήταν στην ομάδα του Julián Caballero στην Κόρδοβα προτού δολοφονηθεί από την Εθνοφρουρά στις 11 Ιούνη 1947.
Η Magdalena Aranda Hernández ήταν μέλος της ομάδας «los Chaparros» στην Jaen και σκοτώθηκε από την Εθνοφρουρά το 1944. Η Antonia Robledillo δραστηριοποιήθηκε, επίσης, στην επαρχία Jaén μαζί με το «el Sastre» και συνελήφθη στις 22 Γενάρη 1944, Εξέτισε ποινή εξαετούς φυλάκισης. Η Maria García Hernández, γνωστή και ως «Maria de la Tos», και η Francisca Pérez Castro, γνωστή και ως «Gililla», ήταν μέλη αντάρτικου αποσπάσματος υπό την ηγεσία του «el Niño Lucella» στην περιοχή Jaén. Η «Gililla» συνελήφθη τον Αύγουστο του 1944. Η Josefa Yesa Gil ήταν ενεργή με τις ομάδες Cádiz το 1940-1941. Συνελήφθη τον Δεκέμβρη του 1941. Η Consuelo Caro García, γνωστή και ως «Maria», από την ομάδα «los Morenos de Cortes» συνελήφθη το 1947. Η Juana Chacón Cano, γνωστή και ως «Chacona», συμμετείχε στην ίδια ομάδα του Cádiz και παρέμεινε στο βουνό από το 1940 έως το 1947 όταν διέφυγε με επιτυχία προς την Ταγγέρη. Το μόνο που γνωρίζουμε για την Antonia Moya Villegas είναι ότι καταγόταν από την Ανδαλουσία και ότι αυτή και τρία μέλη της ομάδας της προσπαθούσαν να περάσουν στη Γαλλία με οδηγό μέλος της CNT στις 11 Φλεβάρη 1948, αλλά ανακαλύφθηκαν σε ένα τρένο στο Ripoll (της Καταλονίας) και σε ανταλλαγή πυροβολισμών σκοτώθηκε ένας αστυνομικός και τραυματίστηκε ένας άλλος. Η Antonia και δύο σύντροφοί της σκοτώθηκαν και δύο άλλοι δύο συνελήφθησαν και στη συνέχεια εκτελέστηκαν.
Ας πάμε προς τα βόρεια. Όσον αφορά τις Αστούριες, γνωρίζουμε τη δραστηριότητα της «Rosario la Maña» που συμμετείχε στις ελευθεριακές αντάρτικες ομάδες με επικεφαλής τους «Santeiro» και «el Maestro de Vilarmeirin». Λέγεται γι’ αυτήν ότι φορούσε ολόσωμη μπλε φόρμα με ζώνη Sam Brown και έφερε υποπολυβόλο Schmeisser.
Η Brigida Álvarez Alonso ήταν με την ομάδα «los Caxigales» και την ανακάλυψαν στο σπίτι της. Η Josefina Álvarez Fernández μαζί με τον «Popo» κυνηγήθηκαν από σώμα εθνοφρουρών στο Llinaregu (Λένα) τον Φλεβάρη του 1939, οπότε και οι δύο επέλεξαν να αυτοκτονήσουν αντί να παραδοθούν. Η Dorotea Carrio Vega σκοτώθηκε μετά από μια μεγάλης διάρκειας μάχη στο Condao (Laviana) τον Μάρτη του 1939. Η Defina Chacón Ochoa ήταν μέλος της ομάδας «los Chapones» που δρούσε στην περιοχή Tineo. Η Estafania Cueto Puertas, γνωστή και ως «Fanny», μέλος των ομάδων Peñamayor, τραυματίστηκε σε μια επιχείρηση τον Γενάρη του 1939, συνελήφθη και εκτελέστηκε στις 29 Αυγούστου 1939. Η Felisa Fernández Arandojo, γνωστή και ως «A Rubia da Serra», ήταν μέλος μιας από τις ομάδες στα νοτιοδυτικά, από τις 15 Οκτώβρη 1944 και παρέμεινε στα βουνά, συνήθως μαζί με τον «Μποϊρό», μέχρι που σκοτώθηκε τον Μάη του 1953.
Η Consuelo Fernández Castaño πέρασε λίγο χρόνο στα βουνά με το σώμα του Comandante Florez. Η Benedicta Llanes González και η Santa López Fernández, από το Sotres, δρούσαν ένα χρόνο στα ορεινά, μετά τον Απρίλιο του 1945 λόγω των δεσμών τους με την «Brigada Machado» στον απόηχο μιας πυρκαγιάς, πριν παραδοθούν στα τέλη Μαρτίου του επόμενου χρόνου. Η Amparo Freijó Pérez πέρασε ένα χρόνο στα βουνά πριν παραδοθεί η ίδια και το δίμηνο μωρό της στις αρχές στην περιοχή Ibias στις αρχές του 1940.
Η Gloria Magdalena Suárez, γνωστή και ως «Isabelita», ανεβηκε στο βουνό στα τέλη του 1949, προτού ανακαλυφθεί στη Σεβίλλη μαζί με τον «Marido» και τον «Pedro el Andaluz». Στις 22 Μάρτη 1952, σκοτώθηκαν και οι τρεις τους σε επίθεση στο σπίτι στο οποίο είχαν βρει καταφύγιο. Η Covadonga Montes Suárez, μαζί με μια άλλη γυναίκα με το όνομα Amparo Gutiérrez Canteli, δολοφονήθηκαν στο Peñamayor μαζί με άλλους έξι, στις 4 Ιούνη 1938. Οι αδελφές Avelina, Celestina και Maria Peruyero Forcellado, από το σώμα υπό τον Arsenio Álvarez, δρούσαν μέσω της ομάδας Piloña. Παραδόθηκαν στις αρχές στις 10 Μάρτη 1940. Άλλες τρεις αδελφές -η Estrella, η Gloria και η Prima- υπηρέτησαν στο σώμα του «Lalo» στο Valle del Caudal. Τελικά παραδόθηκαν, σε ημερομηνία που δεν γνωρίζουμε. Στην ομάδα αυτή βρίσκουμε την Soledad García Monteserín που τελικά παραδόθηκε πριν από το τέλος του πολέμου.
Η Antonia Mendez Garcia από την Ελευθεριακή Νεολαία, ήταν μέλος ομάδας, μαζί με τα αδέλφια της, Maria και Miguel. Ο Miguel σκοτώθηκε και η Maria συνελήφθη. Πριν από αυτό, η Antonia είχε αποφασίσει να παραδοθεί. Η Balbina Naves Villanueva από την ομάδα Comandante Tano, σκοτώθηκε στο λόφο Nicolasa (Mieres) την 1η Γενάρη 1939 μαζί με τον σύζυγό της και άλλους επτά συντρόφους τους. Η Haydee Pérez Haces ήταν στην ομάδα του Bernabe για αρκετούς μήνες, μέχρι που συνελήφθη στις 12 Σεπτέμβρη 1939 και στη συνέχεια φυλακίστηκε.
Η Matilde Riera Álvarez, ο σύζυγός της και η κόρη της América Riera Riera, μαζί με ένα τέταρτο άτομο, έπεσαν σε ενέδρα και σκοτώθηκαν στο ορυχείο Llau (Langreo). Επίσης, στην περιοχή Langreo γνωρίζουμε για τις κινήσεις των Adelina Fernández Argüelles, Celsa Gutiérrez Vallés, Luzdivina Vázquez Vargas και Bárbara Zapico, αν και τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό για αυτές. Οι αδελφές Asunción και Elvira Rodríguez Pulgar, από το σώμα του Silvino Morán, στην περιοχή Alle, τραυματίστηκαν σοβαρά σε συμπλοκή με 33 Φαλαγγίτες, πριν δικαστούν και φυλακιστούν στο Saturrarán. Η Argentina Rodríguez Trapiella, γνωστή και ως «la roja de la Majadica», συνελήφθη στο Dobres ενώ προσπαθούσε να διαφύγει στη Γαλλία και, αρχικά, βιάστηκε πριν δολοφονηθεί στις 23 Σεπτέμβρη 1938. Η Alicia Temprana «de Castro» κρύφτηκε επίσης στην περιοχή Peñamayor μετά από τον θάνατο του συζύγου της στις 6 Μάρτη 1938 και πριν αποφασίσει να παραδοθεί. Η Oliva Zafa Suárez σκοτώθηκε μαζί με εννέα άλλους συντρόφους στο ορυχείο La Bornaína στο San Martií del Rey Aurelio στις 28 Ιούλη 1938.
Να πάμε στα γειτονικά εδάφη της Cantabria. Εκτός από τις Benedicta Llanes και Santa López, που αναφέρονται στην ενότητα για τις Asturias, από την «Brigada Machado», εδώ βρίσκουμε την Dolores Lavín Gómez, γνωστή και ως «Lola», από την ελευθεριακή αντάρτικη ομάδα του «Pin el cariñoso». Σκοτώθηκε μετά από μάχη μαζί με δύο άνδρες συντρόφους της, στις 28 Οκτώβρη 1941. Στο βιβλίο του Valentín Andrés Gómez, υπάρχουν αναφορές στις Maria González Ganzo, Maria del Carmen Manrique Santamaría και Elvira Sanchez Castillo ως μέλη του Santander Guerrilla, al Agrupait, οι οποίες ενδέχεται να συμμετείχαν ως σύνδεσμοι και χωρίς να βρίσκονται στο βουνό. Όποιο ρόλο και αν είχαν, όμως, και οι τρεις αιχμαλωτίστηκαν και φυλακίστηκαν. Η Santa López και η Benedicta Llanes, και οι δύο από την πόλη Sotres, παρέμειναν με τις αντάρτικες ομάδες στο Picos de Europa από τον Απρίλιο του 1945 έως τον Μάρτιο του 1946.
Πάμε τώρα σε μια διαφορετική παράκτια περιοχή, στην Καταλονία αυτή τη φορά. Εκεί βρίσκουμε τις ελευθεριακές Julia Romera Yáñez, που ήταν μέλος της UJA [Ένωση Αντιφασιστικής Νεολαίας] στη Santa Coloma. Συνελήφθη το 1939 και πέθανε στη φυλακή το 1941. Η Teresa Castellví Morera υπηρέτησε σε ομάδα κρούσης μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Συνελήφθη το 1939 και φυλακίστηκε στην Tarragona. Η Serafina Balsalobre Fuentes, μαζί με τον αδελφό της Jose και άλλους, ήταν μέλη ομάδας κρούσης στη Βαρκελώνη. Όταν η ομάδα εξαρθρώθηκε το 1940, η ιδια καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Η Hilaria Fondevilla Fuentes από την ομάδα «Pallares» που δρούσε στη Βαρκελώνη, συνελήφθη τον Μάρτη του 1940 και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης 20 χρόνων. Η Magdalena Farrés Cortina και η Dolores Tarín Marchuet ανήκαν στην ομάδα των αδελφών Gómez Talón. Η Teresa Tarras ανήκε στην ομάδα του Ramón Claret και οι σύντροφοί της συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Δεν έχουμε πληροφορίες για τη φυλάκισή της. Η Francisca González, γνωστή και ως «Paquita», ήταν μέλος της ομάδας Marín Sobrino και σκοτώθηκε όταν πέταξε μια χειροβομβίδα σε αστυνομικούς και ενόσω μέλη της ομάδας της συλλαμβάνονταν σε ένα μπαρ στην περιοχή Raval στη Βαρκελώνη, στις 25 Γενάρη 1946.
Από τις αδελφές Eulalia και Maria Pajerols Casas, η πρώτη ήταν στην ομάδα του Quico και η δεύτερη στην ομάδα του Facerías. Και οι δύο κατάφεραν να διαφύγουν στην εξορία. Τέλος, η Joaquina Dorado Pita που υπηρέτησε, μεταξύ άλλων, στην ομάδα του Σαμπατέ και η οποία επίσης φαίρεται ότι συμμετείχε στο πλευρό του José Pareja στην εκτέλεση του Melis.
Στην επαρχία Ciudad Real, η Paulina Amaro Pacha, γνωστή και ως «Paulina», δραστηριοποιήθηκε μέσω του σώματος υπό τον «El Yamba», με τον οποίο πέρασαν σε πλήρη παρανομία στη Βαρκελώνη μετά τη διάλυση και στη συνέχεια κατάφεραν να περάσουν στη Γαλλία το 1949. Η Sergia Flores Sanz, γνωστή και ως «La Peloto», από την ομάδα «Lazarete», χάθηκε μαζί με ολόκληρη την ομάδα σε ενέδρα στη Sierra Mochuelo στις 5 Μάρτη 1948. Η Asunción Méndez Jaramago, η οποία εντάχθηκε στο σώμα «El manco de Agudo», σκοτώθηκε μαζί με τον πατέρα της σε ανταλλαγή πυροβολισμών με την Εθνοφρουρά στην Puebla de Don Rodrigo τον Ιούλη του 1941. Το φθινόπωρο του 1941 η Victoria Cita Ortiz, εξαδέλφη του «Chaquetalarga», ανέβηκε κάποιο διάστημα στο βουνό για να εμφανιστεί ξανά λίγο αργότερα στο χωριό της μετά από τραυματισμό της.
Στην Εξτρεμαδούρα, τον Γενάρη του 1944 οι Saturnina Serrano González, Concepción Pinel Redondo και Concepción Pérez Serrano, αφού πέρασαν αρκετούς μήνες με τους αντάρτες, συνελήφθησαν και εξέτισαν μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης. Στην επαρχία Cáceres, βρίσκουμε μια άγνωστη αντάρτισσα που συνελήφθη στις 21 Μάη 1945 κοντά στο Villar del Pedroso μετά από ανταλλαγή πυροβολισμών κατά την οποία ο «Pelos Grifos» έχασε τη ζωή του. Η Casimira Álvarez Felipe, γνωστή και ως «La Jopa», από την ομάδα Quincoces, βγήκε στο βουνό το 1943 και συνελήφθη στις 8 Ιούνη 1946. Η Daniela Barroso Escudero, γνωστή και ως «La Daniela», μέλος της ομάδας «Quincoces» από το 1943, παραδόθηκε τον Ιούλη του 1946. Η Flora Martín πέρασε αρκετούς μήνες ως σύνδεσμος στα υψίπεδα Santa Bárbara κοντά στην Plasencia, για να παραδοθεί αργότερα. Η Rosa Padilla Pulido, γνωστή και ως «La Rosa», εντάχθηκε στην ομάδα «El Francés» το 1943, πήγε στη Μαδρίτη στα τέλη του 1946 και δολοφονήθηκε σε αυτή την πόλη από μια ομάδα σταλινικών. Οι αδελφές Maria και Paula Rodríguez Juárez, αλλιως «La Goyoria» και «La Migueleta» αντίστοιχα, μέλη της ομάδας «Chaquetalarga», εγκαταλείφθηκαν από τους αντάρτες συντρόφους τους και συνελήφθησαν στις 30 Μάρτη 1948. Μια άλλη αντάρτισσα της περιοχής ήταν και η Carmen Ruiz Rubio, γνωστή και ως «La Vivillo».
Στη γειτονική επαρχία Badajoz, έχουμε αναφορές για την Josefa Bermejo Grueso, αλλιως «Paquita» από το σώμα με επικεφαλής τον ελευθεριακό «Chato de Malcocinado», τελικά παραδόθηκε στη Σεβίλλη σε άγνωστη σε εμάς ημερομηνία, αλλά όχι πριν από το 1945. Η Josefa Gómez Rodríguez, γνωστή και ως «Mariselva», από την ομάδα «El Benítez», παραδόθηκε στις 28 Ιούλη 1946. Και τελικά η Sagraria Vera Gordó από το σώμα με επικεφαλής τον lito Ο de Huelva, σκοτώθηκε δίπλα του μετά από ανταλλαγή πυροβολισμών στο Valdemua (Huelva).
Η Orencia Ventas Cita ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση: πήγε στα βουνά με σκοπό να σταματήσει τον αδελφό της, τον επικεφαλής του αντάρτικου σώματος «Chaquetalarga», και να τον κάνει να αφήσει ήσυχη την οικογένεια, κατόπιν εντολών του διοικητή της τοπικής Εθνοφρουράς Chacón. Συνελήφθη από τους αντάρτες καθώς άφηνε ίχνη προς χρήση από τους εθνοφρουρούς. Κρατήθηκε στο βουνό για αρκετούς μήνες προτού στη συνέχεια απελευθερωθεί (κάτι που προκάλεσε σοβαρές διαμάχες μέσα στην ομάδα καθώς αυτό αποτέλεσε παρέκκλιση από τον κώδικα πειθαρχίας που απαιτούσε την καταδίκη των πληροφοριοδοτών σε θάνατο). Λίγο καιρό μετά συνέβαλε στη σύλληψη μιας ομάδας αγγελιαφόρων και πήγε ξανά στους λόφους, όπου την εκτέλεσαν.
Στην περιοχή του Λεβάντε θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τις αδελφές Amada, Angelita και Esperanza Martínez García (γνωστές και ως «Rosita», «Blanca» και «Sole» αντίστοιχα). Ανήκαν στην αντάρτικη ομάδα Levante-Aragon Guerrilla, όπως και η Remedios Montero Martínez, αλλιώς «Celia». Και οι τέσσερις ανέβηκαν στο βουνό το 1949, υπηρετώντας ως σύνδεσμοι. Μετά από λίγο, η «Rosita» στεγάστηκε σε ένα ασφαλές σπίτι στο Yecla, αλλά αυτό δεν την εμπόδισε να συλληφθεί αργότερα. Ομοίως, η αδελφή της «Μπλάνκα» κρυβόταν σε ένα άλλο ασφαλές σπίτι στο El Oroque. Η «Celia» και η «Sole» πρόδωσαν αφού βασανίστηκαν σκληρά στους στρατώνες πριν καταδικαστούν στη φυλακή.
Παραδόξως, κάθε φορά που η συζήτηση στρέφεται στη γυναικεία παρουσία στον ανταρτοπόλεμο στο Λεβάντε, τα στοιχεία των δύο ακόλουθων ανταρτισσών παραλείπονται: Carmen Puig Miñana, γνωστής και ως «Rosita», μέλος του Levante-Aragon Guerrilla Agrupación [AGLA] συνελήφθη τον Φλεβάρη του 1947. Επίσης, το μέλος της CNT, Angelines López Rodríguez, γνωστής και ως «Trini», η οποία εγκατέλειψε την ομάδα το 1948 εν μέσω ενός σταλινικού κυνηγιού μαγισσών. Ομοίως και η Maria Almonacid Pérez. Αυτή ήταν η περιοχή όπου επιχειρούσε η Teresa Pla Meseguer, γνωστή και ως «Durruti» ή «La Pastora», η οποία συνήθως συνοδευόταν από τον Francisco Serrano. Κατηγορήθηκε για απόκρυψη όπλων και για αρκετούς φόνους και τελικά συνελήφθη στα σύνορα με την Ανδόρα στις 5 Μάρτη 1960. Καταδικάστηκε σε θάνατο, αν και τελικά η ποινή της μετατράπηκε και της επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 30 ετών.
Όσο για το Τολέδο, το μόνο που έχουμε είναι το όνομα της Felisa Paredes Aceituno, γνωστής και ως «La Golondrina», που ανέβηκε στο βουνό σε νεαρή ηλικία, 15 ετών, εντάχθηκε στο σώμα «El Comandante» προτού προσχωρήσει αργότερα στο σώμα «Cuquillo». Σκοτώθηκε ενώ κατευθυνόταν προς τη Γαλλία στις 30 Απρίλη 1950.
Στη συνέχεια, έχουμε την Juana Doña Jiménez, γνωστή και ως «Maria Luisa», στη Μαδρίτη και συμμετείχε σε αντάρτικες ομάδες πόλης. Αρχικά συνελήφθη τον Δεκέμβρη του 1939 και ξανά στις 25 Φλεβάρη 1947, όπου βασανίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Τελικά η ποινή της μετατράπηκε σε ποινή φυλάκισης 30 ετών, εκ των οποίων εξέτισε τα 18.
Επίσης στην περιοχή του Κέντρου (δεν υπάρχουν περισσότερες λεπτομέρειες) υπήρξε η Elvira Alberdi Conejín, γνωστή και ως «La Capitana», η οποία συνελήφθη από την Εθνοφρουρά σε άγνωστη τοποθεσία. Στις επαρχίες της Γαλικίας και στη γειτονική León, βρίσκουμε πολλές γυναίκες αντάρτισσες όπως την Pilar Fernández Seijó, αλλιώς «A montañesa», που δραστηριοποιήθηκε σε ένα από τα σώματα που δρούσαν στην Arousaria, συγκεκριμένα στην ομάδα Rodrigo Berruete. Κάηκε μέχρι θανάτου με δύο συντρόφους της τον Φλεβάρη του 1937. Η «A Rubia» ήταν η μόνη γυναίκα μέλος της ομάδας «los enmascarados» που διαλύθηκε τον Αύγουστο του 1942. Η Eudoxia, γνωστή και ως «A Catalina», ήταν μέλος της 2ης Agrupacion του Αντάρτικου Στρατού της Γαλικίας. Η Ρόζα Άλβες, γνωστή και ως «La Africana», ήταν μέλος σώματος με επικεφαλής τον «Manolo el del Diente de Oro», που όμως έδρασε σε πορτογαλικό έδαφος.
Η Antonia Díaz Pérez χάθηκε με τον «Guadrarrios» σε μια ενέδρα στη Vilanova de Lorenza στις 25 Ιούνη 1948. Η Josefa Escourido Cobo, γνωστή και ως «Lua», και η Celia González Pernas, και οι δύο από το Lugo, σκοτώθηκαν στις 21 Ιούνη 1949 μαζί με τρεις άνδρες. μετά από σύγκρουση με την Εθνοφρουρά στο Silán στην περιοχή Mures. Η Maria Remedios Gallego Abeledo, γνωστή και ως «Marita», υπηρέτησε ως κομισάριος αποσπάσματος από την 4η Ομάδα (Agrupación). Η Carmen Temprano Salorio, από την ίδια ομάδα, σκοτώθηκε μετά από σφοδρή μάχη στο Zas (Negreira) στις 5 Μάρτη 1949.
Αλλά ίσως η πιο γνωστή από τις γυναίκες αντάρτισσες της Γαλικίας ήταν η Enriqueta Otero Blanco, γνωστή και ως «Maria Dolores», πρώην γραμματέας της La Pasionaria. Από τη μια, υπηρέτησε στην ελευθεριακή αντάρτικη μονάδα υπό την ηγεσία του «El cariñoso de Gredos» για 11 μήνες και, επίσης, με τους κομμουνιστές αντάρτες της Γαλικίας. Συνελήφθη το 1946 και εξέτισε 19 χρόνια φυλάκισης.
Οι αδελφές Antonia και Consuelo, γνωστές και ως «Chelo» Rodríguez López, ξεκίνησαν ως αγγελιαφόροι και αργότερα εντάχθηκαν στην Ομοσπονδία Ανταρτών Leon-Galicia. Η Antonia κατάφερε να περάσει στη Γαλλία τον Οκτώβρη του 1948 και η αδελφή της την ακολούθησε τον επόμενο χρόνο. Η Alpidia García Moral, γνωστή και ως «Maruxa», επίσης μέλος αυτής της Ομοσπονδίας, συνελήφθη στο Villasinde (Leon) στις 17 Μάρτη 1949 μετά από μια άγρια σύγκρουση με την Εθνοφρουρά. Ένας λοχίας της Πολιτοφυλακής αυτοκτόνησε λίγη ώρα αργότερα. Η Alberta Viñales Martínez, γνωστή και ως «La Chata», ήταν και αυτή μέλος της Ομοσπονδίας, που ανέβηκε στο βουνό το 1945 και δραπέτευσε επιτυχώς στη Γαλλία σε άγνωστη ημερομηνία. Το 1948, το μέλος της ομάδας Adoración Canedo Canedo, ταξίδεψε επίσης στη Γαλλία, αφού προηγουμένως παρέμεινε στο βουνό από τις αρχές του 1941. Η Alida González Arias, γνωστή και ως «La Penca», ήταν ένα ακόμη μέλος της Ομοσπονδίας. Αυτή κατηγορήθηκε για το θάνατο του θρυλικού «Girón» που είχε πράγματι δολοφονηθεί από την Πολιτοφυλακή. Με την πάροδο του χρόνου κατάφερε να φύγει για την Ελβετία και μόνο πολλά χρόνια αργότερα ήρθαν στο φως τα πραγματικά γεγονότα για τον θάνατο του «Girón». Επίσης στις τάξεις της Ομοσπονδίας βρίσκουμε την Asunción Macías Gallego, αλλιώς «Pandereta».
Στις 26 Νοέμβρη 1947 βρέθηκαν τα πτώματα τριών ανταρτισσών από το Casaio: μια από αυτές ήταν η Claudina Calvo Álvarez, η οποία ανήκε στην Ομοσπονδία και φαίνεται ότι εκτελέστηκε από τους ίδιους τους αντάρτες για παραβίαση των κανόνων της ομάδας.
Και για να ολοκληρώσουμε την ενότητά μας για τα μέλη της Ομοσπονδίας, θα πρέπει να παραθέσουμε τα μέλη μιας μεγάλης ελευθεριακής οικογένειας που ήταν όλη στο βουνό - την Consuelo Alba Digón και τις κόρες της, Baldomera και Domitila Gutiérrez Alba. Είχαν υπηρετήσει αρχικά στην ομάδα του Abelardo Gutiérrez Alba πριν περάσυν στην προαναφερθείσα Ομοσπονδία Ανταρτών.
Μεταβαίνοντας τώρα στις επιχειρήσεις εισόδου στην Ισπανία μέσω των Πυρηναίων, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1944, έχουμε τα ονόματα της Carmen Casas Godesart, γνωστής και ως «Elisa», η οποία πέρασε τα σύνορα μέσω της Agullana (Gerona), για να συλληφθεί στις 6 Απρίλη 1944 ενώ υπηρετούσε στην 570ή Ταξιαρχία. Τραυματίστηκε και συνελήφθη στις αρχές Δεκέμβρη στο Castillazueo. Μέλος της ίδιας μονάδας ήταν και η Esperanza Gutiérrez López, η οποία επίσης συνελήφθη και καταδικάστηκε σε 14 χρόνια φυλάκιση. Στην 5η Ταξιαρχία που έφτασε στη Sierra del Cadí στην Καταλονία, υπήρχαν τέσσερις γυναίκες, αν και τα μόνα ονόματα που έχουμε είναι τα Maria Camarasa και Roser Giménez που πέρασαν στη Γαλλία σώες και αβλαβείς. Γνωρίζουμε επίσης την εμπλοκή της Consuelo Carriedo, που κατείχε βαθμό αξιωματικού, αλλά δεν έχουμε περισσότερες λεπτομέρειες. Η γεννημένη στη Μαδρίτη, Pilar Vázquez, γνωστή και ως «Ramona», πέρασε με την 21η Ταξιαρχία και συνελήφθη στο Borges Blanques στις 16 Νοέμβρη 1944. Η ελευθεριακή Sonia Niel, γνωστή και ως «La Chica», έπαιξε επίσης κάποιο ρόλο, αν και δεν γνωρίζουμε σε ποια ταξιαρχία ήταν. Η Natalia Querol, από το Broto, στην οποία είχε απονεμηθεί βραβείο ανδρείας, πέρασε επίσης σώος και αβλαβή στη Γαλλία.
Παραθέτουμε, επίσης, τα ονόματα των Concepción Tarantiel, Teresa Manelich, από τη Sabadell, Ivette Valls, από το Fígols, μέλος της διοίκησης, και Josefa Ramos. Πιο πρόσφατα βρήκαμε τα ονόματα των Francisca García Brun και Tomasa Cebrián Ortega, που ήταν και οι δύο μέλη της 9ης Ταξιαρχίας, που συνελήφθησαν στο San Miguel de Aralar στις 17 Οκτώβρη. Η Maria Falseto Garcés και η Celestina Fernández Andrés πρέπει επίσης να συμμετείχαν στις επιχειρήσεις εισόδου και διαφυγής και φυλακίστηκαν και οι δύο στη Σαραγόσα στα τέλη Δεκέμβρη του 1944, την ίδια στιγμή με τους 90 σχεδόν αντάρτες από τη φυλακή της Lerida. Και ας κλείσουμε με τη Vitorina Castán de Vell, που εισήλθε στην Ισπανία στις 26 Νοέμβρη ως μέλος της ειδικής ομάδας του Major Barroso.
Για να ολοκληρώσουμε το κεφάλαιο αυτό για την εμπλοκή των γυναικών στον ανταρτοπόλεμο στην Ισπανία, ας αναφέρουμε το όνομα της ελευθεριακής Julia Hermosilla Sagredo, η οποία συμμετείχε σε δύο απόπειρες κατά της ζωής του Φράνκο που πραγματοποιήθηκαν στο Σαν Σεμπαστιάν, ως μέρος των ομάδων υποστήριξης, στις περιπτώσεις του ματαιωμένου αεροπορικού βομβαρδισμού του 1948 και της επίθεσης στο Ayete Place στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
El Salto, 23 Μάρτη 2022
*Το κείμενο δημοσιεύεται στα ισπανικά εδώ: https://www.elsaltodiario.com/ni-cautivos-ni-desarmados/listado-de-mujeres-que-actuaron-en-la-guerrilla-antifranquista
**Αγγλική μετάφραση: Paul Sharkey και δημοσίευση εδώ: https://www.katesharpleylibrary.net/44j2c7
***Ελληνική μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
