Ο συγγραφέας μιας πρόσφατης διατριβής για τον αναρχικό ατομικισμό, Gaetano Manfredonia, μας δίνει έναν πολύ ωραίο ορισμό του κύριου χαρακτηριστικού αυτής της εποχής:
Η ατομική πρωτοβουλία, η ελεύθερη συμφωνία, ο ελεύθερος κομμουνισμός, η προπαγάνδα με την πράξη, ο αυθορμητισμός της επαναστατικής δράσης, τέτοιες ήταν οι βασικές ιδέες του ιδεολογικού προφίλ του αναρχισμού κατά τη δεκαετία του 1880, και όλες παρέπεμπαν στο αυτόνομο άτομο ως φορέα του κοινωνικού μετασχηματισμού. 1
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ποιες και πώς θα μπορούσαν να είναι οι σχέσεις μεταξύ αυτών των "αυτόνομων ατόμων"; Σχεδόν ανύπαρκτες, διότι δεν υπήρχε καμία ομοσπονδία, κανένας σταθερός σύνδεσμος, παρά μόνο ομάδες που συναντιόντουσαν από καιρό σε καιρό. Με ποια έννοια; Ο Emile Gautier το διατύπωσε ρητά στη δίκη του στη Λυών:
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι είναι ομάδα. Στο Παρίσι, εν πάση περιπτώσει, οι αναρχικές ομάδες είναι απλά ραντεβού όπου οι φίλοι συναντιούνται κάθε εβδομάδα για να συζητήσουν μεταξύ τους θέματα που τους ενδιαφέρουν. Τις περισσότερες φορές, μάλιστα, δεν υπάρχει σχεδόν κανένα νέο πρόσωπο που να μπορεί να δει κανείς εκεί, πέρα από τον μικρό πυρήνα των πέντε πιστών συμμετεχόντων.
Κοντολογίς, επρόκειτο για ένα είδος ομάδων συνάντησης ή αναρχικών "πρωινών καφέ" - χωρίς τα ποτά προφανώς. Για να τον κατανοήσουν, ο Gautier επέστρεψε στο θέμα της δίκης του:
Έγινε προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα κατά της τάδε αναρχικής ομάδας ότι υπήρχαν σφραγίδες, ότι είχαν διοριστεί γραμματείς, ότι γίνονταν κατά καιρούς ιδιωτικές συναντήσεις… Αμφισβητώ ότι η κατηγορούσα αρχή θα προσκομίσει οτιδήποτε τέτοιο εναντίον των αναρχικών ομάδων του Παρισιού -τις μόνες με τις οποίες είμαι εξοικειωμένος, τις μόνες για τις οποίες μπορώ να μιλήσω με γνώση- αμφισβητώ ότι η κατηγορούσα αρχή θα αποδείξει ότι αυτές οι αναρχικές ομάδες ήταν οτιδήποτε άλλο εκτός από ραντεβού, απλές προσωρινές συναντήσεις, τα μέλη των οποίων άλλαζαν κάθε φορά και στις οποίες γινόταν δεκτός κάθε νεοεισερχόμενος: επομένως ήταν ελεύθερος να φύγει επίσης χωρίς άλλη καθυστέρηση, χωρίς την καταβολή οποιασδήποτε συνδρομής, χωρίς καν να ρωτήσουν το όνομά του ή τις απόψεις του. 2
Ως αποτέλεσμα, η αναρχική ομάδα ήταν εντελώς ανοιχτή, χωρίς να υφίσταται κανένα καθήκον ή υποχρέωση για τους συμμετέχοντες, ούτε απαιτούσε κανείς από αυτούς να αποκαλύψουν ονόματα ή επαγγέλματα, ούτε να δεσμευτούν σε οποιαδήποτε δραστηριότητα οποιουδήποτε είδους. Το άτομο παρέμενε πλήρως ελεύθερο και αυτόνομο μέσα στην ομάδα, και η ομάδα με τη σειρά της απολάμβανε την ίδια ελευθερία και αυτονομία στο πλαίσιο της ομοσπονδίας, αν υπήρχε: δεν υπήρχε καμία σύνδεση και κανένας συντονισμός.
Ακόμα καλύτερα, όπως παρατήρησε ο Gaetano Manfredonia, "στο όνομα των αρχών της ατομικής αυτονομίας και της ελευθερίας της πρωτοβουλίας, κάθε σταθερός οργανωτικός δεσμός αποκηρύχθηκε ως "αυταρχικός" και συνεπώς “αντι-αναρχικός". Καθόλου περίεργο, επομένως, αν οι ψυχικά ανισόρροποι ή, κυρίως, οι προβοκάτορες εμφανίζονταν μέσα σε αυτές τις ομάδες, έλεγαν ό,τι τους κατέβαινε στο κεφάλι και επιδίδονταν στους πιο εμπρηστικούς και προκλητικούς τους λόγους. Ακόμα και ο Jean Grave είχε εξοργισθεί για το ότι υπήρχαν "τρελοί" και απατεώνες καταχραστές της εμπιστοσύνης των άλλων που εγκλωβίστηκαν σε έναν ατέλειωτο ανταγωνισμό για το "δικαίωμα το να κάνουν ντου" στους συντρόφους.
Στην πραγματικότητα, η παράνομη επιλογή, μια λογική επιλογή για τους επαναστάτες που βρίσκονταν αντιμέτωποι με ένα σύστημα το οποίο αμφισβητούσαν, ήταν ανοιχτή σε ποικίλες ερμηνείες, ακόμη και στο βαθμό που εισήγαγε την "ατομική ανάκτηση" (reprise individuelle) [ή μικροεγκληματικότητα] ως σκαλοπάτι προς τη χειραφέτηση, αν χρειαζόταν και με τη βοήθεια της δολοφονίας. Ο Ravachol ξεκίνησε με αυτόν τον τρόπο: δολοφόνησε έναν ηλικιωμένο ερημίτη προκειμένου να βάλει χέρι στο "κομπόδεμά" του (μια πράξη που μπορεί να εμπνεύστηκε ή τουλάχιστον τοποθετήθηκε στο ίδιο επίπεδο με τον χαρακτήρα του Ρασκόλνικοφ στο μυθιστόρημα “Έγκλημα και τιμωρία” του Ντοστογιέφσκι).
Άλλοι επιδίδονταν σε μια λιγότερο εγκληματική μορφή παράνομης πρακτικής, και έτσι ο ελεύθερος γάμος (union libre) του κοινού ποινικού δικαίου, καθώς και το moonlight flit και άλλες… αιχμηρές πρακτικές ήρθαν στη μόδα. Όλες αυτές οι πρακτικές ομαδοποιήθηκαν κάτω από μια γενική επωνυμία αυτήν της καθημερινής προπαγάνδας με την πράξη (by deed), σίγουρα, αλλά για πολλούς αυτή η ιδέα εξακολουθούσε να συμπυκνώνεται καλύτερα από την "άγρια ευγλωττία του δυναμίτη". Για χρόνια αυτό δεν ξεπερνούσε τη λεκτική βία, αλλά στον απόηχο της αστυνομικής παρενόχλησης, ένας κύκλος δολοφονικών αδικημάτων ξεκίνησε μια 1η του Μάη. Μέσα σε δύο χρόνια, επρόκειτο να ακυρώσει κάθε σπιθαμή εδάφους που είχαν κερδίσει οι ελευθεριακοί και να μειώσει τον αναρχικό στην καρικατούρα του "τρελού βομβιστή". Το έδαφος είχε προετοιμαστεί καλά για αρκετό καιρό από έναν αριθμό φωνακλάδων ατομικιστών με τη βοήθεια της αστυνομίας: αυτοί οι Martinets, οι Georges Renards και ο μυστηριώδης κειμενογράφος της “L’Internationale", ένας θιασώτης της προπαγάνδας με την πράξη, που κυκλοφορούσε από το Λονδίνο.
Καθίσταται απαραίτητο να κάνουμε όλα όσα η επιστήμη έχει θέσει στη διάθεσή μας να τραγουδήσουν δυνατά και ξεκάθαρα… Έτσι, στην κλοπή, τον φόνο και τον εμπρησμό που έχουν γίνει φυσικά οι νόμιμες [;] μέθοδοί μας για να επικοινωνήσουμε το μήνυμά μας σε όλους τους ηγέτες της σημερινής κοινωνίας, δεν θα διστάσουμε να προσθέσουμε τη χημεία, η ισχυρή φωνή της οποίας γίνεται απολύτως απαραίτητη για να ακουστούμε πάνω από το θόρυβο της κοινωνίας, και για να προκαλέσουμε την τύχη του εχθρού όπως θέλουμε εμείς, χωρίς να χύσουμε το αίμα μας … Ας στρέψουμε την προσοχή μας στη χημεία και ας ασχοληθούμε με την κατασκευή βομβών, δυναμίτη και άλλων εκρηκτικών υλών, πολύ πιο ικανών από τουφέκια και οδοφράγματα, που να εμπεριέχουν την καταστροφή της σημερινής κατάστασης πραγμάτων. 3
Το ίδιο περιοδικό εξέδωσε ακόμη και έναν Αναρχικό Οδηγό που προσέφερε περιγραφές μεθόδων κατασκευής τέτοιων “προϊόντων κατά των αστών". Συνιστούσε την καταστροφή με φωτιά όλων των "εγγράφων" ως μέσου για την κατάργηση της κυβέρνησης! Ο ανώνυμος συγγραφέας συμβούλευε έτσι τη χρήση του εμπρησμού εναντίον γραφείων, υπουργείων, εφοριών, συμβολαιογραφείων, όλων, με τη βοήθεια εύφλεκτων "επαγγελματικών εγκυκλίων"! Η προέλευση αυτής της αδέξιας προβοκάτσιας ήταν ολοφάνερη. Κάποιοι άνθρωποι δεν τσίμπησαν το δόλωμα και αυτό έφερε τις χειρότερες ύβρεις εναντίον τους: ήταν "μικροαναρχικοί ιερωμένοι", "μυαλοκάπηλοι", "συμμορίες γιατρών, δικηγόρων και άλλων αστών οπισθοδρομικών" ή “τσαρλατάνοι", “οχιές” και τα παρόμοια. Ο Jean Grave και η “La Revolte” βρέθηκαν ιδιαίτερα στο στόχαστρο. Ένας αριθμός απατεώνων και διαρρηκτών σπιτιών, που υποτίθεται ότι δρούσαν για την επιδίωξη ενός αγωνιστικού στόχου, αλλά στην πραγματικότητα για το δικό τους μικροκέρδος, βρήκαν εδώ μια ηθική και επαναστατική αφορμή για τις απατεωνιές τους.
Όσον αφορά τα εκρηκτικά, δεν επρόκειτο πλέον για "κονσέρβες σαρδέλας" κατασκευασμένες από τη Μασσαλία του Andrieux, αλλά για σοβαρούς, θανατηφόρους μηχανισμούς -οι οδηγίες χρήσης των οποίων είχαν διανεμηθεί ευρέως από "καλοπροαίρετους ανθρώπους"- και υπήρχαν θερμοκέφαλοι ή χειραγωγημένοι "αθώοι" για να τους χρησιμοποιήσουν.
Ωστόσο, το πρότυπο αυτής της στρατηγικής, οι Ρώσοι λαϊκιστές τρομοκράτες, θα έπρεπε να έχει χρησιμεύσει ως ένα οδυνηρά διδακτικό αντικειμενικό μάθημα. Για να ανατρέξουμε στο ιστορικό: μετά από μια σειρά αιματηρών προσπαθειών, κατάφεραν να δολοφονήσουν τον τσάρο Αλέξανδρο Β'. Είναι αλήθεια ότι αυτός δεν ήταν υπόδειγμα δημοκρατίας και είχε μόνο υπαινιχθεί ότι θα προχωρούσε σε κάποιες μεταρρυθμίσεις. Τούτου λεχθέντος, ωστόσο, είχε καταργήσει τη δουλοπαροικία στη Ρωσία το 1861. Ίσως το είχε κάνει αυτό υπό την πίεση των γεγονότων και των επιπτώσεων της ήττας στον Κριμαϊκό Πόλεμο, εναντίον των Αγγλογάλλων το 1854-1855. Ωστόσο, η δολοφονία του οδήγησε τον διάδοχό του Αλέξανδρο Γ' να καταδικάσει την πολιτική του στο σύνολό της και να μη χάσει χρόνο για να επιβάλει μια μαύρη αντίδραση. Αυτό ήταν επίσης ένα πλήγμα στην υπόγεια εκστρατεία που διεξήγαγαν στις αγροτικές μάζες χιλιάδες ανώνυμοι επαναστάτες που είχαν ακολουθήσει τη συμβουλή του Μπακούνιν να πάνε στο λαό και να τεθούν στην υπηρεσία του. Επιδιώκοντας να επιταχύνουν την ιστορία με μερικές ηρωικές πράξεις, οι Ρώσοι τρομοκράτες πίστεψαν ότι θα μπορούσαν να παρακάμψουν την απαιτούμενη αφύπνιση των αγροτικών μαζών που ήταν ακόμα μουδιασμένες από δυόμισι αιώνες δουλοπαροικίας. Εδώ βρίσκουμε και πάλι το κακό της συνωμοτικής προσέγγισης των Μπλανκιστών: μια μικρή ομάδα "εκλεκτών" υποκαθιστά τον εαυτό της και κάνει τις επιλογές για όλους.
Επιπλέον, αυτή η θλιβερή πολιτική συνοδεύτηκε από μια εκπληκτική αφέλεια: Ο Zhelyabov, ο ηγέτης των τρομοκρατών, κρατούμενος την εποχή της δολοφονίας του Αλέξανδρου Β', ανέλαβε κατηγορηματικά την ευθύνη για την ενέργεια, ενώ κανείς δεν τον υποπτευόταν. Η αστυνομία ενδιαφέρθηκε αμέσως για την παρέα του, έστησε ενέδρα και έτσι συνέλαβε τους επιζώντες δράστες της δολοφονίας! Υπήρξε μάλιστα και ένα προκλητικό επακόλουθο: ένας από τους πιο επιφανείς τρομοκράτες, ο Degaiev, πρόδωσε τους συντρόφους του, δίνοντας έτσι τη χαριστική βολή στην οργάνωση. Όχι ότι αυτό εμπόδισε εκείνους που διέφυγαν να ακολουθήσουν την ίδια τακτική: το 1887, μια απόπειρα κατά του Αλέξανδρου Γ' απέτυχε και αρκετοί από τους συνωμότες απαγχονίστηκαν, ανάμεσά τους και ο μεγαλύτερος αδελφός του ανθρώπου που αργότερα θα γινόταν γνωστός ως Vladimir Lenin. Αρκετοί λαϊκιστές ξέφυγαν από τα δίχτυα της καταστολής και διέφυγαν στο εξωτερικό, αρχικά στη Ζυρίχη και από εκεί στο Παρίσι. Σε αυτό το σημείο κάποιος Αbraham Hekkelman, που έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Landesen, θριαμβολογούσε με τους επαναστατικούς του βομβισμούς. Λίγα χρόνια νωρίτερα, ο Vladimir Burtsev (ο Σέρλοκ Χολμς του ρωσικού επαναστατικού κινήματος) τον είχε υποψιαστεί ότι ήταν προβοκάτορας. Μάταια, τόσο ψηλά βρισκόταν η φήμη του ανάμεσα στους "χριστιανούς" συντρόφους του, όπως θα τους χαρακτήριζε ο Jean Grave. Αυτός ο χαρακτήρας Hekkelman-Landesen απέκτησε τόσο μεγάλο ηθικό κύρος μέσα στην παρισινή ομάδα των λαϊκιστών, ώστε στις 28 Μαΐου 1890 και με "διαβολική προσοχή" μοίρασε αρκετές βόμβες στους κυριότερους συντρόφους του. Την επόμενη ημέρα, σαν από σύμπτωση, η αστυνομία του Παρισιού πραγματοποίησε έρευνα στο σπίτι ενός από αυτούς και συνέλαβε 27 άτομα. Εντελώς ατάραχος, ο Hekkelman έμεινε ήρεμος στο σπίτι του: προτού τον πείσουν να βγει, "χρειάστηκαν επείγουσες πιέσεις από δύο αφελείς αγωνιστές, τον B. και τον S., και οι δύο πολύ καταξιωμένοι στην [ρωσική] παροικία [στο Παρίσι]: εισέβαλαν ένα βράδυ στο σπίτι του Landesen και τον ενημέρωσαν για τις συλλήψεις των συντρόφων τους και τις υποψίες που τον βάραιναν". 4 Και έτσι χάθηκε από προσώπου γης για μερικά χρόνια, αρκετά για να εμφανιστεί με μια νέα ταυτότητα: απαρνήθηκε τον ιουδαϊσμό, ασπάστηκε την ορθόδοξη πίστη και παντρεύτηκε μια νεαρή Βελγίδα αστή. Ακόμα και έτσι, συνέχισε να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στην τσαρική αστυνομία, σε βαθμό που να αναβαθμιστεί και, με το όνομα στρατηγός Harting, να διοριστεί επικεφαλής της εξωτερικής υπηρεσίας της αστυνομίας. Μόνο το 1909 αποκαλύφθηκε τελικά από τον Burtsev.
Ένας άλλος τσαρικός μυστικός πράκτορας εμφανίστηκε στην υπόθεση της αναρχικής ομάδας της Λιέγης - αποδείχθηκε ότι ήταν ο υπεύθυνος για τα εκρηκτικά και ο αρχηγός της! Το χέρι του επικεφαλής της Οχράνα, του Ratchkovsky, ήταν αποφασιστικό σε αυτό: μερικά χρόνια αργότερα, θα πιστωνόταν την κατασκευή του Πρωτοκόλλου των Σοφών της Σιών.
Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι τέτοια γεγονότα, δημόσια και γνωστά στην εποχή τους, θα είχαν ανοίξει τα μάτια των συντρόφων για τους κινδύνους του "βομβισμού". Ούτε στο ελάχιστο: αρκέστηκαν, στην καλύτερη περίπτωση, να αναγνωρίσουν τον περιορισμό αυτής της μεθόδου αγώνα: έτσι, το 1891, ο Κροπότκιν σημείωσε ότι αυτό ήταν το λάθος που έκαναν οι αναρχικοί το 1881. Όταν οι Ρώσοι επαναστάτες είχαν σκοτώσει τον τσάρο … οι Ευρωπαίοι αναρχικοί φαντάστηκαν ότι στο εξής μια χούφτα ζηλωτών επαναστατών, οπλισμένων με μερικές βόμβες, θα ήταν αρκετή για να κηρύξει την κοινωνική επανάσταση… Αλλά ένα οικοδόμημα χτισμένο πάνω σε αιώνες ιστορίας δεν μπορεί να καταστραφεί από μερικά κιλά εκρηκτικών… (La Revolte No. 32, 18-24 Μαρτίου 1891).
Ωστόσο, δεν υπήρχε αυτοκριτική σε αυτό, διότι σημειώνει ότι το λάθος δεν έγινε χωρίς να έχει κάποια χρησιμότητα, καθώς επέτρεψε στους αναρχικούς να "διατηρήσουν το ιδανικό τους σε όλη του την καθαρότητα"! Όσον αφορά την εποχή των αδικημάτων που θα ακολουθούσαν, επιφανείς αναρχικοί απέφυγαν να προσφέρουν οποιαδήποτε δικαίωση σε αυτά και, για να δανειστούμε τα λόγια του Jean Maitron, "καταδίκασαν [αυτά] ανάμεσα στις γραμμές τους"!
Η 1η Μαΐου 1891 ήταν η αρχή όλων αυτών. Ένας επιθεωρητής της αστυνομίας του Levallois-Flerret επέδειξε αδικαιολόγητο ενθουσιασμό όταν διέταξε το ξυλοκόπημα αρκετών αναρχικών που κηρύχθηκαν ένοχοι για το ξεδίπλωμα μιας κόκκινης σημαίας! Λίγο καιρό μετά την καταδίκη των αναρχικών σε σκληρές ποινές -μια παρωδία δίκης που εξόργισε τους συντρόφους τους στο Παρίσι- τα σπίτια του δικαστή και του εισαγγελέα που χειρίστηκε την υπόθεση έγιναν στόχος βομβιστικών επιθέσεων. Χάρη στις πληροφορίες που έδωσε μια γυναίκα-πληροφοριοδότης τη αστυνομίας που είχε τοποθετηθεί στο άμεσο περιβάλλον του, ο Ravachol, ο δράστης των εκρήξεων, ταυτοποιήθηκε γρήγορα. 5
Μια πικάντικη λεπτομέρεια: η χωροφυλακή παρ’ ολίγο να συλλάβει τον Ravachol στο σπίτι του στο Saint-Denis, μόλις είχε μετακομίσει εκεί με τη βοήθεια ενός ταξίαρχου της χωροφυλακής, στον οποίο είχε προσφέρει μερικά πούρα! Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι το καρότσι με τα υπάρχοντα του Ravachol, το οποίο έσπρωχνε ο συμπαθής αξιωματικός, περιείχε, σε περίοπτη θέση, ένα κουτί δυναμίτη. 6
Ο Ravachol συνελήφθη παρ' όλα αυτά λίγο αργότερα, λόγω του κηρύγματός του, αφού προσπάθησε να εξαπατήσει με τον τρόπο σκέψης του τον σερβιτόρο του εστιατορίου Very, ο οποίος δεν είδε με καλό μάτι το θέμα και κράτησε στη μνήμη του το πρόσωπό του, καταγγέλλοντάς τον με την πρώτη ευκαιρία. Κάποιοι σύντροφοι πήραν εκδίκηση ανατινάζοντας το εστιατόριο Very, ακολουθούμενο από το αστυνομικό τμήμα Bons-Enfants και άλλα μέρη, αυτή τη φορά με την απώλεια αρκετών ζωών. Η εποχή της "βομβομανίας" βρισκόταν στο απόγειό της. Δημιούργησε τέτοιο πανικό που, παραδόξως, το επάγγελμα του δικαστή έγινε επικίνδυνο και οι δικαστές άρχισαν να θεωρούνται ανεπιθύμητοι από τους ιδιοκτήτες, όπως διηγείται ο κάποτε επικεφαλής της Surete, Coron:
Πολλοί [δικαστές] ειδοποιουνταν και όποτε εμφανίζονταν σε άλλους χώρους που ζητούσαν να νοικιάσουν, τους έδειχναν την πόρτα, μερικές φορές μάλιστα με αγένεια. Υπήρξε ένας θυρωρός που είπε μια μέρα, με μεγάλη αξιοπρέπεια: "Ο κύριος Dresch, ο επιθεωρητής της αστυνομίας που συνέλαβε τον Ravachol, έμεινε για αρκετές εβδομάδες χωρίς να έχει πού να μείνει παρά μόνο στο σπίτι ενός φίλου!”
Είναι περίεργο ότι οι ενέργειες των αναρχικών είχαν αυτό το αποτέλεσμα, εκτός αν ο M. Goron υπερβάλλει αρκετά με τον ισχυρισμό ότι ένας αναρχικός "που παραδεχόταν ανοιχτά τις απόψεις του, γινόταν, αντίθετα, δεκτός με ανοιχτές αγκάλες". 7
Παρακινούμενοι από τον ίδιο θυσιαστικό ηρωισμό με τους Ρώσους τρομοκράτες, ορισμένοι αναρχικοί άρχισαν έτσι να εφαρμόζουν κατά γράμμα τις "εκρηκτικές" εντολές της προπαγάνδας με την πράξη, επί χρόνια, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Αμέτρητες πράξεις του είδους, ευτυχώς λιγότερο θανατηφόρες, έργο περισσότερο ή λιγότερο ειλικρινών μιμητών ή ακόμη και μεμονωμένων μορφών, ακολούθησαν το παράδειγμα του Ravachol. Αργότερα, τα πράγματα άλλαξαν προς το χειρότερο με τις αιματηρές πράξεις του Emile Henry, του Leauthier (ο οποίος μαχαίρωσε έναν Σέρβο διπλωμάτη ενώ δειπνούσε επειδή θεώρησε ότι έμοιαζε και ντυνόταν σαν αστός!), του Auguste Vaillant και του Caserio. Τώρα, αυτό το φαινόμενο δεν ήταν πέρα από τον έλεγχο όλων, και οι κρατικές αρχές δεν άργησαν να το κάνουν να αποβεί προς όφελός τους. Τα απομνημονεύματα του πρώην επιθεωρητή της αστυνομίας Ernest Raynaud, είναι εξαιρετικά κατατοπιστικά ως προς αυτό.
Σύμφωνα με τον Raynaud, κάποιος Puibaraud, γενικός επιθεωρητής της δημόσιας υπηρεσίας του υπουργείου Εσωτερικών το 1893, έπαιξε βασικό ρόλο στις περισσότερες από τις πολιτικές κρανιοεξερευνήσεις και προβοκάτσιες εκείνης της εποχής. Όχι ότι αυτός ο Puibaraud είχε ταυτιστεί με τον ρόλο του:
με "το μεγάλο μαύρο μουστάκι του, την κουρελού των λευκών μαλλιών του και το στρογγυλό, εκκλησιαστικό του πρόσωπο, θα ορκιζόσουν, μόλις τον έβλεπες, ότι ήταν ένας ευγενικός αστός, ένας ακίνδυνος γραφιάς", αλλά "πίσω από την παχύσαρκη εμφάνισή του [έκρυβε] μια οξεία διορατικότητα και μια ακλόνητη αποφασιστικότητα. Ήταν παλιός γνώστης και είχε περάσει πολλά χρόνια", έχοντας αναγάγει σε "αρετή την πονηριά". Κατάφερε να βρει έναν εργοδότη που να ταιριάζει με το διακριτικό του ταλέντο, στο πρόσωπο του υπουργού και πολιτικού με υψηλές πτήσεις Charles Dupuy.
Το 1893 το κοινοβουλευτικό καθεστώς είχε κλονιστεί από το σκάνδαλο του Παναμά, καθώς η διαφθορά και ο συμβιβασμός του είχαν αποκαλυφθεί. Ο Dupuy, ένας "αυστηρός και αυταρχικός τύπος, κλήθηκε να διασώσει τη φήμη του”. Δοκίμασε μια κίνηση αντιπερισπασμού, όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοιες περιστάσεις, διατάσσοντας το κλείσιμο του Bourse du Travail την 1η Μαΐου 1893. Όμως αυτό δεν αποδείχθηκε πραγματικά προς όφελός του- έτσι τοποθέτησε στη συνέχεια τον περίφημο αρχηγό της αστυνομίας Lepine και χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον Puibaraud στο στήσιμο των "εγγράφων Norton", μέσω των οποίων προσπάθησε να νουθετήσει δύο επίφοβους αντιπάλους, τον Millevoye και τον Deroulede.
Αυτό που ανησύχησε ιδιαίτερα τον Dupuy, και πάλι σύμφωνα με τον Raynaud, ήταν η ελευθεριακή προπαγάνδα που εξαπλωνόταν ανοιχτά και κρατούσε τα μυαλά σε κατάσταση λανθάνουσας εξέγερσης. Είπε στον Puibaraud μια μέρα για τους σοσιαλιστές και τους πραξικοπηματίες: "Αφήστε τους σε μένα! Ξέρω πού να τους βάλω χέρι, αλλά ομολογώ ότι φοβάμαι αυτόν τον ιό της αναρχίας που έχει εισβάλει στο σώμα της κοινωνίας, προκαλώντας σε αυτό μεγάλο όλεθρο. Είναι αυτός ο ιός πάνω απ' όλα ο ιός που πρέπει να εξαλείψουμε. Όπως το βλέπω εγώ, ο πραγματικός κίνδυνος βρίσκεται εκεί". Στην πραγματικότητα, οι πρώτες αναρχικές επιθέσεις είχαν γίνει τόσο καλά δεκτές, σύμφωνα με τον Raynaud, από τον πληθυσμό, ο οποίος εγκωμίασε τους προπαγανδιστές με την πράξη τους ως "απελευθερωτές", διότι οι επιθέσεις αυτές είχαν στραφεί κυρίως κατά "τυράννων, ηγεμόνων, αρχηγών κρατών, καλοστεκούμενων, δικαστών και αστυνομικών". Επιπλέον, η αναρχία ήταν πολύ της μόδας μεταξύ των λογοτεχνών και των καλλιτεχνών, αν όχι στους κύκλους της μόδας.
Ο Puibaraud απάντησε στον Dupuy ότι θα αναλάμβανε να πάρει αυτό το ρίσκο, υπό την προϋπόθεση ότι θα μπορούσε να υπάρξει μια νέα νομοθεσία που θα έθετε εκτός νόμου τους αναρχικούς και θα ποινικοποιούσε τις πεποιθήσεις τους. Ο Puibaraud προήχθη γενικός διευθυντής των ντετέκτιβ της αστυνομίας και στη συνέχεια έπιασε δουλειά. Έτσι, όταν, στις 9 Νοεμβρίου 1893, ο Vaillant πέταξε τη βόμβα του στους "κρεπεροφάγους του Ενυδρείου" (όπως είχε ονομάσει τη Βουλή των Αντιπροσώπων ο Le Fere Peinarci), προκαλώντας μόνο μερικούς ελαφρούς τραυματισμούς, ο Dupuy, ο οποίος προήδρευε της Συνέλευσης, επέδειξε εξαιρετικό θάρρος και μάλιστα τόλμησε το ιστορικό σχόλιο: "Η διαδικασία συνεχίζεται!”.
Σύμφωνα με τον Raynaud, ο Dupuy, ο οποίος είχε μάθει για τις προθέσεις του Vaillant (ο οποίος είχε οδηγηθεί σε απόγνωση από την ανομία της κοινωνίας) μέσω ενός από τους πληροφοριοδότες του Puibaraud είχε, μακριά από το να προχωρήσει εναντίον του, διατάξει τα τσιράκια του να αποκαταστήσουν την έλλειψη πόρων του. Έτσι, ένας σύντροφος “σπιτονοικοκύρης" (“house-breaker”), βολικά αποφυλακισμένος από τη φυλακή, προμήθευσε τον Vaillant με τα χρήματα και τα υλικά για τη βόμβα των καρφιών του, που κατασκευάστηκε στο δημοτικό εργαστήριο της Νομαρχίας, ώστε να είναι σίγουροι για το αβλαβές της. Ολόκληρη η πολιτική τάξη, που ήταν μπλεγμένη μέχρι το λαιμό στο σκάνδαλο του Παναμά, ήταν σπίτι της και στεγνή από την επόμενη μέρα: οι attentats (“στμ. “φυτεμένες” απόπειρες δολοφονιών) είχε λειτουργήσει ως αλεξικέραυνό της και η προσοχή της κοινής γνώμης είχε στραφεί προς την κατεύθυνση των αποδιοπομπαίων τράγων "επικίνδυνων αναρχικών". Ιδιαίτερα καθώς ο Puibaraud έστησε μια ολόκληρη σειρά ψεύτικων attentats σε κάθε συνοικία του Παρισιού, επιφέροντας μια ανατροπή στη γνώμη του κοινού για τους αναρχικούς.
Αμέσως μετά, οι "κρεπεροφάγοι" δεν είχαν παρά να ψηφίσουν τους κακούς νόμους (lois scelerates) του 1894 και αυτό ήταν όλο. Οι ελευθεριακές ιδέες θεωρήθηκαν επιτέλους εγκλήματα σκέψης και ο δρόμος ήταν ελεύθερος για τη μαζική καταστολή: δύο χιλιάδες έρευνες πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη χώρα, δεκάδες καταδικάστηκαν για το έγκλημα της Αναρχίας: τελικά, τριάντα διάσημοι αναρχικοί παραπέμφθηκαν σε δίκη. Παρά τις όποιες αντιξοότητες, η δίκη αυτή έληξε με την εισαγγελία να έχει διαλυθεί και τους κατηγορούμενους να έχουν αφεθεί ελεύθεροι. Θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ένα γελοίο περιστατικό κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.
Ο συνήγορος πολιτικής αγωγής, ο Bulot, ορκισμένος εχθρός των αναρχικών, άνοιξε την αλληλογραφία του, ενώ μια συνεδρίαση βρισκόταν σε εξέλιξη, πιθανώς σκοπεύοντας να μελετήσει με ευχαρίστηση τις πολλές επιστολές που καταδίκαζαν τους αναρχικούς και τις οποίες λάμβανε σε καθημερινή βάση, όταν ξαφνικά πετάχτηκε όρθιος και ζήτησε διακοπή: "Ζητώ διακοπή της διαδικασίας για ένα λεπτό. Μόλις ξετύλιξα ένα πακέτο που έλαβα μέσω ταχυδρομείου και περιέχει περιττώματα. Ζητώ άδεια να πάω να πλύνω τα χέρια μου". Πράγμα που επέτρεψε σε έναν από τους κατηγορούμενους, τον Feneon, να προκαλέσει τη γενική ευθυμία όταν σχολίασε: "Από την εποχή του Πόντιου Πιλάτου έχουν να πλύνουν τα χέρια τους με τόση επισημότητα". Εκείνη την ημέρα το "κόμμα της κοροϊδίας" έκανε στρατολογήσεις, ιδίως καθώς οι πανικόβλητοι γραφειοκράτες είχαν φτάσει στο σημείο να απαγορεύσουν επίσημα, ενόψει της Πρωτοχρονιάς του 1894, "την άσκηση κάθε βιομηχανίας που περιλαμβάνει φούρνους ή απαιτεί τη βοήθεια εύφλεκτων οργάνων". 10 Ο φόβος είχε εξανεμοισθεί: ήταν το τέλος μιας εποχής. Έχοντας αποκτήσει αυτό που ήθελε, το αστικό κράτος δεν είχε πλέον ανάγκη από την "τρέλα της βόμβας" και τέτοιες δραστηριότητες θα εξαφανίζονταν από τα αρχεία τις δεκαετίες που ακολούθησαν.
Όσο για τον Puibaraud, οι προκλητικές του μέθοδοι ενόχλησαν σοβαρά τους συναδέλφους του στην αστυνομία και απομακρύνθηκε από το αξίωμά του. Αποφεύγοντας από τους αποφασιστικά αχάριστους σιωπηλούς συνεργάτες του, τελείωσε τη ζωή του στη λήθη, ξεχασμένος από όλους. Θα πρέπει να πούμε ότι η κλήση του προβοκάτορα στο μισθολόγιο δεν ήταν πάντα τόσο ειρηνική. Κάποιος Gustave Buisson, γνωστός ως "Le Petit Patissier" (ο μικρός ζαχαροπλάστης) και έχοντας εισχωρήσει στην αναρχική ομάδα της Χάβρης, κατήγγειλε αρκετά από τα μέλη της που συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν. Μετακομίζοντας στο Παρίσι και πιστεύοντας ότι η κάλυψή του ήταν άθικτη, προσπάθησε να συνεχίσει ως πληροφοριοδότης. Δύο Παριζιάνοι σύντροφοι, σερβιτόροι σε καφετέρια μάλιστα (ένα επάγγελμα που είχε μάλλον κακή φήμη σε αυτά τα θέματα), τον παρέσυραν, με το πρόσχημα κάποιας επιχείρησης, στις όχθες του καναλιού Saint Denis, όπου τον κάλεσαν να λογοδοτήσει και τον εκτέλεσαν. 11 Τους ανακάλυψαν και τους έστειλαν σε ποινική αποικία. Παρ' όλα αυτά, αυτό που έκαναν έδωσε τροφή για σκέψη στους μιμητές του “μικρού ζαχαροπλάστη” και μείωσε τον ενθουσιασμό τους.
Η συντριπτική πλειοψηφία των αναρχικών, συμπεριλαμβανομένων των Κροπότκιν, Reclus, Grave, Malato και Μαλατέστα, κατέληξαν αποστασιοποιούμενοι πλήρως από τις εξωφρενικές αυτές ενέργειες. Άργησαν λίγο, γιατί, εν αγνοία τους, είχαν αφήσει τα τσιράκια του εχθρού τους να καθορίσουν την πολιτική γραμμή του κινήματός τους. Έτσι, γι' αυτούς, ήταν αναμφισβήτητα μια βαριά ήττα. Έπρεπε να προσπαθήσουν να μάθουν από αυτήν, γιατί, σε τελική ανάλυση, από εκείνο το σημείο και μετά το κίνημα πήρε μπροστά. Στο εξής, θα υπήρχε μια σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ του κοινωνικού, ελευθεριακού κομμουνιστικού ρεύματος και της ατομικιστικής αναρχικής τάσης, η οποία θα γινόταν ακόμη αντικείμενο πολλών αντιπαραθέσεων.
Σημειώσεις
1. Gaetano Manfredonia, L'individualisme anarchists en France (1880-1914), duplicated doctoral thesis submitted to the Paris Institute for Political Studies, 1984, 559pp. The quota tion is taken from p. 54.
2. Le proces des anarchistes devant la police correctionnelle et la cour dapper de Lyon, (Lyon, 1883) , pp. 10 and 152.
3. Αναφέρεται από τον Felix Dubois, Le peril anarchists, (Paris, 1894) , pp. 165-174.
4. Jean Longuet and Georges Silber, Les dessous de la police russe: Terroristes et policiers, foreword by V. Burtsev, (paris: Librairie Felix Juven, 1909) , p. 223. This whole period of subterfuge and police dirty work have been analysed in detail by Henri Rollin's remarkable book L'apocalypse de notre temps, (paris: Gallimard, 1939) (extremely rare, having been destroyed as soon as the Germans entered Paris).
5. Jean Maitran, Introduction to Ravachol et les anarchistes, (paris, 1964) , p. 40.
6. M. Coron, Memoires, op. cit., Tome I, p. 194.
7. Ibid., p. 204.
8. Ernest Raynaud, Souvenirs de police: La vie intime des commisas riats Payot, (Paris, 1926) , pp. 33-46.
9. Jacques Prolo, Les anarchistes, (Riviere, 1912) , p. 62.
10. Henri Varennes, De Ravachol a Caserio, (Garnier, no date), p. 101.
11. Goron, Memoires, op. cit., Tome Iv, pp. 210-220.
