Η συζήτηση του αναρχικού επαναστάτη Ν. Μάχνο με τον Λένιν το 1918 στο Κρεμλίνο Η συζήτηση του κορυφαίου θεωρητικού και επαναστάτη των Μπολσεβίκων με τον σημαντικότερο αναρχικό Καπετάνιο της επανάστασης το 1918 στο Κρεμλίνο. Παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο για τους αναρχικούς και για τους λενινιστές όσο και για όσους μελετούν την ιστορία της Οκτωβριανής επανάστασης. Με τις ευχαριστίες μας σε όσους συντρόφους συγκέντρωσαν το υλικό, βοήθησαν στη μετάφραση και την τεχνική ολοκλήρωση της παρουσίασης στα ελληνικά. Το απόσπασμα είναι διαθέσιμο και βέβαια είναι ελεύθερος όποιος θέλει να το αναδημοσιεύσει, με τη θερμή μας παράκληση - όρο να μην αλλοιωθεί το περιεχόμενο και να αναφέρεται παραπομπή στο συνολικό κείμενο όταν παρουσιάζονται τμηματικά κάποια αποσπάσματά του (για να αποφευχθεί τυχόν σύγχυση).
Mαχνοβίτες
Στις μια η ώρα, παρουσιάστηκα στο Κρεμλίνο όπου βρήκα το σύντροφο Sverdlov. Με οδήγησε αμέσως στο Λένιν ο οποίος με καλωσόρισε εγκάρδια. Έσφιξε το χέρι μου και χτυπώντας μου φιλικά την πλάτη με οδήγησε σε μια πολυθρόνα. Μετά και αφού ζήτησε από τον Sverdlov να καθίσει σε μια άλλη καρέκλα, πήγε στη γραμματέα του και της είπε, «παρακαλώ μην μας ενοχλήσετε μέχρι τις δύο η ώρα». Κατόπιν κάθισε απέναντί μου και άρχισε να υποβάλλει τις ερωτήσεις.
Η πρώτη ερώτησή του ήταν: «Από ποια περιοχή είστε;» Κατόπιν: «Πώς οι αγρότες της περιοχής σας κατάλαβαν το σύνθημα ΟΛΗ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΣΟΒΙΕΤ (σ.μ. εργατικά/αγροτικά συμβούλια) ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ και ποια ήταν η αντίδραση των εχθρών αυτού του συνθήματος - της κεντρικής Rada (2) ειδικότερα;» Τελικά: «Οι αγρότες της περιοχής σας επαναστάτησαν ενάντια στους Αυστριακούς και Γερμανούς εισβολείς; (3) Σε αυτή την περίπτωση, τι θέλουν οι επαναστατημένοι αγρότες για να μετασχηματιστεί η εξέγερση σε μια γενικευμένη επανάσταση σε συντονισμό με τη δράση των μονάδων της Κόκκινης πολιτοφυλακής (1), η οποία έχει υπερασπίσει τις επαναστατικές κατακτήσεις μας τόσο θαρραλέα;» Σε όλες αυτές τις ερωτήσεις έδωσα συνοπτικές απαντήσεις. Με το ιδιαίτερο ταλέντο του, ο Λένιν προσπάθησε να θέσει τις ερωτήσεις του κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορώ να απαντήσω σημείο προς σημείο. Παραδείγματος χάρη, την ερώτηση: « Πώς οι αγρότες της περιοχής σας κατάλαβαν το σύνθημα ΟΛΗ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΣΟΒΙΕΤ;» ο Λένιν την επανέλαβε τρεις φορές. Έμεινε έκπληκτος από την απάντησή μου:
«Οι αγρότες κατάλαβαν αυτό το σύνθημα με τον τρόπο τους. Σύμφωνα με την ερμηνεία τους, όλη η εξουσία, σε όλους τους τομείς της ζωής, πρέπει να καθορίζεται από τη συνείδηση και θέληση των εργαζόμενων ανθρώπων. Οι αγρότες καταλαβαίνουν ότι τα εργατικά/αγροτικά συμβούλια (σοβιέτ) του χωριού, της περιοχής και της χώρας ολόκληρης είναι πάνω-κάτω τα κέντρα της επαναστατικής οργάνωσης και η οικονομική αυτοδιαχείριση των εργαζομένων ανθρώπων στην προσπάθεια ενάντια στην αστική τάξη και τους υπηρέτες της, τους δεξιούς σοσιαλδημοκράτες και την κυβέρνηση συνασπισμού τους.» (5)
«Σκέφτεστε ότι το σύνθημά μας διατυπώνεται σωστά;» ρώτησε ο Λένιν.
«Ναι,» απάντησα.
«Ναί, αλλά οι αγρότες της περιοχής σας είναι εμποτισμένοι (σ.τ.μ.: κατά λέξη μολυσμένοι) με τη θεωρία του αναρχισμού!»(4).
«Είναι τόσο κακό αυτό;»
«Δεν εννοούσα αυτό. Αντίθετα, είμαστε ευχαριστημένοι επειδή αυτό σημαίνει τη νίκη του κομμουνισμού επί της κεφαλαιοκρατίας,» απάντησε ο Λένιν προσθέτοντας: «αλλά αμφιβάλλω εάν αυτό το φαινόμενο είναι αυθόρμητο. Είναι αποτέλεσμα αναρχικής προπαγάνδας και δεν θα διαρκέσει για πολύ. Τείνω ακόμα να πιστέψω ότι αυτός ο επαναστατικός ενθουσιασμός θα συντριβεί από την αντεπανάσταση προτού να του δοθεί η ευκαιρία να οδηγήσει σε μια οργανωμένη κοινωνία. Είναι σαν να έχει συντριβεί ήδη.»
Επισήμανα στο Λένιν ότι ένας πολιτικός ηγέτης δεν πρέπει να είναι πεσιμιστής ή σκεπτικιστής.
«Επομένως σύμφωνα με σας,» διέκοψε ο Sverdlov, «πρέπει να ενθαρρύνουμε αυτές τις αναρχικές τάσεις στη ζωή των αγροτικών μαζών; «Το κόμμα σας δεν θα τις ενθαρρύνει πάντως.» απάντησα.
Ο Λένιν επωφελήθηκε από την ευκαιρία.
«Και γιατί θα έπρεπε να τους ενθαρρύνουμε; Για να διαιρέσουμε τις επαναστατικές δυνάμεις του προλεταριάτου, προετοιμάζοντας το έδαφος για την αντεπανάσταση και στο τέλος να καταστραφούμε μαζί με το προλεταριάτο;» Δεν μπόρεσα να κρύψω την αγανάκτησή μου. Επισήμανα στο Λένιν ότι ο αναρχισμός και οι αναρχικοί δεν είχαν τίποτα κοινό με την αντεπανάσταση και σε καμιά περίπτωση δεν καθοδηγούσαν το προλεταριάτο σε αντεπαναστατική κατεύθυνση.
«Ποτέ δεν είπα κάτι τέτοιο» είπε ο Λένιν και πρόσθεσε «εκείνο που υποστηρίζω είναι ότι οι αναρχικοί, που δεν έχουν μαζικές οργανώσεις, δεν είναι σε θέση να οργανώσουν το προλεταριάτο και τους φτωχούς αγρότες. Συνεπώς δεν είναι σε θέση να τους αφυπνίσουν για να περιφρουρήσουν, υπό την ευρύτερη έννοια του όρου, αυτό που έχουμε κατακτήσει και έχουμε αγαπήσει.». Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από τις άλλες ερωτήσεις που τέθηκαν από το Λένιν. Σε κάποια απ’ αυτές, στο θέμα «των μονάδων Κόκκινης πολιτοφυλακής και το επαναστατικό θάρρος με το οποίο έχουν υπερασπίσει τις κατακτήσεις μας,» ο Λένιν με ανάγκασε να απαντήσω με όσο το δυνατό μεγαλύτερη σαφήνεια. Προφανώς τον απασχολούσε το θέμα ή του υπενθύμιζε ότι η Κόκκινη πολιτοφυλακή που είχε σταλεί από την Πετρούπολη κι άλλες μακρινές Ρωσικές πόλεις δεν είχε ολοκληρώσει επιτυχώς το στόχο που της είχε ανατεθεί από το Λένιν και το κόμμα του πρόσφατα στην Ουκρανία, παρά μόνο υποθετικά.
Θυμάμαι τη συγκίνηση του Λένιν, τη συγκίνηση ενός ανθρώπου που αγωνιζόταν με πάθος ενάντια στην κοινωνική τάξη που μίσησε και θέλησε να καταστρέψει, όταν του είπα:
«Δεδομένου ότι συμμετείχα στον αφοπλισμό πολλών Κοζάκων που υποχώρησαν από το γερμανικό μέτωπο στο τέλος τον Δεκεμβρίου του 1917 - αρχές του 1918, γνωρίζω πολύ καλά το επαναστατικό θάρρος του Κόκκινου στρατού και ειδικότερα των ηγετών του. (6) Αλλά μου φαίνεται σύντροφε Λένιν, ότι βασιζόμενος σε πληροφορίες από δεύτερο ή τρίτο χέρι, υπερβάλλετε όσον αφορά την απόδοσή τους.»
«Πώς; Διαφωνείτε;»
«Η Kόκκινη πολιτοφυλακή έχει επιδείξει επαναστατικό πνεύμα και θάρρος, αλλά όχι με τον τρόπο που περιγράφετε. Ο αγώνας της Κόκκινης πολιτοφυλακής και των ηγετών της ενάντια στην εθνικιστική οργάνωση Haidamak (7) της κεντρικής Rada και ιδιαίτερα ενάντια στις γερμανικές δυνάμεις, άλλοτε επέδειξε επαναστατικό πνεύμα και θάρρος, κι άλλοτε αποκαλύφθηκαν αρκετές αδυναμίες της. Βεβαίως στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι οι μονάδες της Κόκκινης πολιτοφυλακής έχουν διαμορφωθεί βιαστικά και έχουν χρησιμοποιηθεί ενάντια στον εχθρό με έναν τρόπο αρκετά διαφορετικό από τα αντιστασιακά στρατεύματα και τις τακτικές μονάδες.
Πρέπει να ξέρετε ότι οι μονάδες Κόκκινης πολιτοφυλακής, ανεξάρτητα από τον αριθμό τους, συνέχισαν την επίθεση ενάντια στον εχθρό κινούμενοι κατά μήκος των σιδηροδρόμων. Αλλά το έδαφος σε απόσταση δέκα ή δεκαπέντε μίλια από τις γραμμές σιδηροδρόμων δεν ήταν κατειλημμένο και οι υπερασπιστές της επανάστασης ή της αντεπανάστασης θα μπορούσαν να πηγαινοέρχονται εκεί ελεύθερα. Για αυτόν τον λόγο, οι αιφνιδιαστικές επιθέσεις πέτυχαν σχεδόν αναπόφευκτα. Μόνο στις πόλεις και στις κωμοπόλεις που βρίσκονταν κοντά στο σιδηρόδρομο οργανώθηκε ένα μέτωπο από το οποίο προωθούσε τις επιχειρήσεις της η Κόκκινη πολιτοφυλακή. Αλλά τα μετόπισθεν όπως και οι περιοχές κοντά στους σιδηροδρόμους παρέμειναν χωρίς άμυνα. Οι επιχειρήσεις που προωθούσαν οι επαναστάτες κατέρρευσαν αντιμετωπίζοντας το χτύπημα της αντεπανάστασης. Σε κάποια περιοχή μάλιστα, οι μονάδες Κόκκινης πολιτοφυλακής αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στα θωρακισμένα τραίνα τους αφού δέχτηκαν επίθεση από δυνάμεις της αντεπανάστασης τη στιγμή που μόλις και μετά βίας είχαν ολοκληρώσει τις προκηρύξεις τους. Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι στα χωριά (της Ουκρανίας) δεν είδαν ακόμη την Κόκκινη πολιτοφυλακή και επομένως δεν θα μπορούσαν να την υποστηρίξουν.»
«Τι κάνουν οι προπαγανδιστές της επανάστασης στα χωριά;» ρώτησε ο Λένιν.
«Δεν προετοιμάζουν το αγροτικό προλεταριάτο για να παρέχει ανθρώπινο δυναμικό για τις μονάδες Κόκκινης πολιτοφυλακής που περνούν κοντά στις γειτονιές τους, ή για να διαμορφώσουν εξ ολοκλήρου νέα σώματα για να υποστηρίξουν την δυσάρεστη θέση της Κόκκινης πολιτοφυλακής ενάντια στην αντεπανάσταση;» «Μην έχετε αυταπάτες. Οι προπαγανδιστές της επανάστασης στα χωριά είναι πολύ λίγοι και δεν μπορούν να κάνουν και πολλά. Αντιθέτως, καθημερινά εμφανίζονται εκατοντάδες προπαγανδιστών και μυστικών υποστηρικτών της αντεπανάστασης στα χωριά. Σε πολλές περιοχές, είναι πάρα πολλοί για να περιμένουμε από τους προπαγανδιστές της επανάστασης να δημιουργήσουν νέες δυνάμεις και να τις οργανώσουν ενάντια στην αντεπανάσταση. Αυτές οι ώρες απαιτούν αποφασιστικές ενέργειες από όλους τους επαναστάτες σε όλους τους τομείς της ζωής και του αγώνα των εργαζομένων. Αν δεν το λάβουμε αυτό υπόψη μας, ειδικά στην Ουκρανία, θα επιτρέψουμε στους αντεπαναστάτες υπό τον Hetman να αναπτύξουν και να παγιώσουν τις δυνάμεις τους.»
Ο Sverdlov με κοίταξε για λίγο και μετά κοίταξε τον Λένιν. Τελικά, έγειρε το κεφάλι του πάνω στα χέρια του και χάθηκε σε σκέψεις. Κατόπιν το σήκωσε πάλι και είπε: «Αυτά που μόλις μας είπατε είναι αρκετά θλιβερά.»
Στρέφοντας προς το Sverdlov ο Λένιν είπε: «Η σωστή πορεία που πρέπει να ακολουθήσουμε για τη νίκη του προλεταριάτου επί της αστικής τάξης, είναι η αναδιοργάνωση της πολιτοφυλακής του Κόκκινου στρατού.»
«Ναι, ναι,» απάντησε ο Sverdlov ενθουσιασμένος. Μετά με ρώτησε ο Λένιν: «Πότε σκοπεύετε να ολοκληρώσετε τη δουλειά σας στη Μόσχα;» Απάντησα ότι δεν θα έμενα για πολύ. Σύμφωνα με την απόφαση της διάσκεψης των αντάρτικων ομάδων που διοργανώνεται στο Ταγκανρόγκ, θα επέστρεφα στην Ουκρανία νωρίς τον Ιούλιο.
«Παράνομα;» ρώτησε ο Λένιν.
«Ναι,» απάντησα.
Εξετάζοντας τον Sverdlov, ο Λένιν σχολίασε: «Οι αναρχικοί είναι πάντα οπαδοί της αυταπάρνησης, έτοιμοι για οποιαδήποτε αυτοθυσία. Αλλά είναι τυφλοί φανατικοί, αγνοούν το παρόν και σκέφτονται μόνο το απώτερο μέλλον.» Δείχνοντας ότι αυτό δεν απευθυνόταν σε μένα, πρόσθεσε:
«Σύντροφε, σκέφτομαι ότι έχετε μια ρεαλιστική στάση απέναντι στα προβλήματα των καιρών μας. Εάν έστω το ένα τρίτο των αναρχικών στη Ρωσία ήταν όπως εσείς, εμείς οι κομμουνιστές θα ήμασταν έτοιμοι για υπό όρους συνεργασία με σκοπό την ελεύθερη οργάνωση της παραγωγής.» Εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα «ανεβασμένος» μαζί με ένα βαθύ συναίσθημα σεβασμού προς το Λένιν, παρά την πρόσφατη πεποίθησή μου ότι αυτός ήταν υπεύθυνος για τη διάλυση της οργάνωσης των αναρχικών στη Μόσχα, η οποία σηματοδότησε την καταστροφή των παρόμοιων οργανώσεων σε πολλές άλλες πόλεις. Και κάπου στη συνείδησή μου ντρεπόμουν για τον εαυτό μου. Ψάχνοντας για την απάντηση που έπρεπε να δώσω στο Λένιν, του είπα σε ανύποπτο χρόνο:
«Η επανάσταση και οι κατακτήσεις της είναι ανεκτίμητες για τους αναρχοκομμουνιστές, από αυτή την άποψη είναι πραγματικοί επαναστάτες όπως όλοι οι άλλοι.»
«Ω, μην το λέτε σε μας αυτό,» ανταπάντησε ο Λένιν γελώντας. «Ξέρουμε τους αναρχικούς όσο τους ξέρετε κι εσείς. Ως επί το πλείστον δεν έχουν καμία αίσθηση του παρόντος, ή τουλάχιστον ασχολούνται πολύ λίγο μ’ αυτό. Αλλά το παρόν είναι τόσο σημαντικό, που αν δεν το σκέφτονται ή δεν έχουν μια θετική πρόταση να υποστηρίξουν γι αυτό, είναι κάτι παραπάνω από ατιμωτικό για τους επαναστάτες. Οι περισσότεροι αναρχικοί σκέφτονται και γράφουν για το μέλλον χωρίς κατανόηση του παρόντος. Αυτό είναι που διαχωρίζει εμάς τους κομμουνιστές από σας τους αναρχικούς.»
Με αυτές τις λέξεις ο Λένιν σηκώθηκε από την καρέκλα του και άρχισε να βαδίζει πέρα δώθε.
«Ναι, ναι, οι αναρχικοί έχουν δυνατές ιδέες για το μέλλον - στο παρόν όμως, δεν πατάνε στο έδαφος. Η στάση τους είναι απαράδεκτη και επειδή η προσήλωση τους στερείται περιεχομένου, δεν συνδέονται στην πραγματικότητα με αυτό το μέλλον που ονειρεύονται.»
Ο Sverdlov έσκασε ένα κακόβουλο χαμόγελο και στρέφοντας σε μένα, είπε: «Δεν μπορείτε να αμφισβητήσετε ότι τα σχόλια του Βλαντιμίρ Ιλιτς είναι εύστοχα.»
Ο Λένιν βιάστηκε να προσθέσει: «Αναγνώρισαν ποτέ οι αναρχικοί την έλλειψη ρεαλισμού τους για το παρόν; Αφού, ούτε καν το σκέφτονται.» Αποκρινόμενος σ’ αυτό, είπα στο Λένιν και στο Sverdlov ότι ήμουν ένας ημιαναλφάβητος αγρότης και δεν θα μπορούσα να αμφισβητήσω κατάλληλα τη άποψη που ο μορφωμένος Λένιν είχε εκφράσει για τους αναρχικούς.
«Αλλά πρέπει να σας πω, σύντροφε Λένιν, πως ο ισχυρισμός σας ότι οι αναρχικοί δεν αντιλαμβάνονται το παρόν ρεαλιστικά, ότι δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα και ούτω καθ’ εξής, είναι εντελώς λανθασμένη. Οι αναρχοκομμουνιστές στην Ουκρανία (ή στη Νότια Ρωσία όπως την αποκαλούν οι Μπολσεβίκοι που προσπαθούν να αποφύγουν τη λέξη Ουκρανία), έχουν δώσει ήδη πολλές αποδείξεις ότι πατούν σταθερά στο παρόν. Ολόκληρη η προσπάθεια της επαναστατικής ουκρανικής επαρχίας ενάντια στην κεντρική Rada έχει πραγματοποιηθεί κάτω από την ιδεολογική καθοδήγηση των αναρχοκομμουνιστών και εν μέρει από τους σοσιαλιστές επαναστάτες (που, φυσικά, έχουν εξ ολοκλήρου διαφορετικό στόχο από τους αναρχοκομμουνιστές στον αγώνα τους ενάντια στην κεντρική Rada). Οι Μπολσεβίκοι σας έχουν μόλις και μετά βίας κάποια παρουσία στα χωριά μας. Όπου έχουν παρέμβει, η επιρροή τους είναι ελάχιστη. Σχεδόν όλες οι κοινότητες ή οι ενώσεις αγροτών στην Ουκρανία διαμορφώθηκαν με την υποκίνηση των αναρχοκομμουνιστών. Ο ένοπλος αγώνας των εργαζόμενων ανθρώπων ενάντια στην αντεπανάσταση γενικά και την αυστρο-γερμανική εισβολή ειδικότερα έχει πραγματοποιηθεί με την ιδεολογική και οργανική καθοδήγηση αποκλειστικά των αναρχοκομμουνιστών.
Βεβαίως δεν συμφέρει το κόμμα σας να το αποδεχτείτε, αλλά αυτά είναι τα γεγονότα και δεν μπορείτε να τα αμφισβητήσετε. Ξέρετε πολύ καλά, υποθέτω, την αποτελεσματικότητα και την μαχητική ικανότητα των ελεύθερων επαναστατικών δυνάμεων της Ουκρανίας. Δεν είναι απαραίτητο να υπενθυμίσω το θάρρος με το οποίο έχουν υπερασπίσει ηρωικά τις κοινές επαναστατικές κατακτήσεις. Από αυτούς, τουλάχιστον οι μισοί έχουν πολεμήσει υπό τις αναρχικές σημαίες των Mokrousov, Maria Nikiforova (8), Tchederedniak, Garin, Lounev και πολλών άλλων Καπεταναίων πιστών στην επανάσταση που θα έπαιρνε πάρα πολύ χρόνο για να αναφερθούν όλοι αυτοί είναι αναρχοκομμουνιστές. Θα μπορούσα να μιλήσω για την ομάδα στην οποία ανήκω ο ίδιος και όλες τις άλλες ομάδες και «τάγματα εθελοντών» για την υπεράσπιση της επανάστασης που διαμορφώθηκαν από εμάς και που τέθηκαν αναμφισβήτητα υπό τις διαταγές της Κόκκινης πολιτοφυλακής. Όλα αυτά αποδεικνύουν πόσο μπερδεμένος είστε, σύντροφε Λένιν, όταν ισχυρίζεστε ότι οι αναρχοκομμουνιστές δεν έχουμε τα πόδια μας στο έδαφος, ότι η στάση μας απέναντι στο παρόν είναι επιπόλαια και ότι μας αρέσει μόνο να ονειρευόμαστε το μέλλον. Όσα σας είπα κατά τη διάρκεια αυτής της συζήτησης δεν μπορεί να αμφισβητηθεί επειδή είναι η αλήθεια. Ο απολογισμός που σας παρουσίασα έρχεται σε αντίθεση με τα συμπεράσματα που μας εκφράσατε πριν. Ο καθένας μπορεί να δει ότι είμαστε σταθερά ριζωμένοι το παρόν, στο οποίο δουλεύουμε και αναζητούμε τα μέσα να πραγματοποιήσουμε το μέλλον που επιθυμούμε, και ότι μας απασχολεί στην πραγματικότητα πολύ σοβαρά αυτό το πρόβλημα.» Εκείνη τη στιγμή παρατήρησα το Sverdlov . Είχε κοκκινίσει αλλά συνέχισε να χαμογελά. Όσον αφορά το Λένιν, άπλωσε τα χέρια του και είπε: «Ίσως είμαι μπερδεμένος.»
«Ναι, ναι, σε αυτήν την περίπτωση, σύντροφε Λένιν, φανήκατε πάρα πολύ σκληρός απέναντι σε μας τους αναρχοκομμουνιστές. Πιστεύω απλά ότι έχετε κακή πληροφόρηση για την πραγματική κατάσταση στην Ουκρανία και το ρόλο που παίζουμε εκεί.»
«Ίσως, δεν το αμφισβητώ. Αλλά οπωσδήποτε τα λάθη είναι αναπόφευκτα, ειδικά στην τρέχουσα κατάσταση, «απάντησε ο Λένιν.
Αισθάνθηκα ότι είχα ιδρώσει, έκανε ότι μπορούσε για να με κατευνάσει με έναν πατρικό τρόπο, εκτρέποντας έντεχνα τη συζήτηση σε άλλο θέμα. Αλλά ο κακός χαρακτήρας μου, αν μπορώ να τον πω έτσι, δεν μου επέτρεψε να ενδιαφερθώ για περαιτέρω συζήτηση, παρόλο το σεβασμό που μου ενέπνεε ο Λένιν. Αισθάνθηκα προσβεβλημένος. Αν και ήξερα ότι μπροστά μου ήταν ένα άτομο με το οποίο υπήρχαν πολλά άλλα θέματα να συζητήσουμε και από το οποίο είχα να μάθω πολλά, η διάθεσή μου είχε αλλάξει. Οι απαντήσεις μου δεν ήταν πλέον τόσο λεπτομερείς, σπάστηκα απότομα και ένοιωσα ένα αίσθημα αποστροφής. Ο Λένιν προσπάθησε σκληρά να τα αντιμετωπίσει αυτήν την αλλαγή στην στάση μου. Προσπάθησε να εξουδετερώσει το θυμό μου μιλώντας για άλλα πράγματα. Όταν παρατήρησε ότι ανακτούσα την προηγούμενη διάθεσή μου ως αποτέλεσμα της ευγλωττίας του, με ρώτησε ξαφνικά:
«Ώστε σκοπεύετε να επιστρέψετε στην Ουκρανία παράνομα;»
«Ναι,» απάντησα.
«Μπορώ να σας προσφέρω τη βοήθειά μου;»
«Ευχαρίστως,» είπα.
Γυρίζοντας προς τον Sverdlov, ο Λένιν ρώτησε, «ποιος είναι αυτήν την περίοδο υπεύθυνος για την αποστολή των πρακτόρων μας στο νότο;» «Ο σύντροφος Karpenko ή ο σύντροφος Zatonski», απάντησε ο Sverdlov. «Θα πρέπει να το ελέγξω.» Ενώ ο Sverdlov τηλεφωνούσε για να μάθει ποιος ήταν υπεύθυνος για την αποστολή των μυστικών πρακτόρων στην Ουκρανία, ο Λένιν προσπάθησε να με πείσει ότι η θέση του Κομμουνιστικού Κόμματος στην εκτίμηση των αναρχικών δεν ήταν τόσο εχθρική όσο μου φάνηκε.
«Εάν υποχρεωθήκαμε,» είπε ο Λένιν, «να λάβουμε μέτρα για να απομακρύνουμε τους αναρχικούς από το συγκεκριμένο κτήριο που είχαν κάνει κατάληψη στην Malaia Dimitrovska , στο οποίο κρύβονταν ληστές από εδώ ή άλλα μέρη, η ευθύνη δεν βαραίνει εμάς αλλά τους αναρχικούς που διέμεναν εκεί. Σας πληροφορώ ότι τους επετράπη να καταλάβουν ένα άλλο κτήριο όχι μακριά από τη Malaia Dimitrovska και είναι ελεύθεροι να συνεχίσουν την δουλειά τους με τον τρόπο που επιθυμούν.»
«Έχετε οποιαδήποτε στοιχεία,» ρώτησα το Λένιν, «έχετε να παρουσιάσετε αποδείξεις ότι οι αναρχικοί του Malaia Dmitrovska φιλοξενούσαν ληστές;» «Ναι, συστάθηκε η έκτακτη επιτροπή (9) και το εξέτασε. Διαφορετικά το κόμμα μας δεν θα είχε εγκρίνει τα μέτρα που πήραμε.» απάντησε ο Λένιν.
Εν τω μεταξύ ο Sverdlov είχε καθίσει πάλι κοντά μας και είχε αναγγείλει ότι ο σύντροφος Karpenko ήταν υπεύθυνος για τη διάβαση των μυστικών πρακτόρων, αλλά ότι ο σύντροφος Zatonski ήταν επίσης καλά πληροφορημένος σε αυτό το θέμα. Ο Λένιν αναφώνησε αμέσως: «Έτσι, ο σύντροφος, πηγαίνει αύριο απόγευμα ή όποτε θέλει στο σύντροφο Karpenko και τον ρωτά για οτιδήποτε χρειάζεται για να επιστρέψει στην Ουκρανία παράνομα. Θα σας δώσει μια διαδρομή που ακολουθεί για να διασχίσει τα σύνορα.»
«Ποια σύνορα;» Ρώτησα .
«Δεν είστε ενημερωμένοι; Έχουν θεσπιστεί σύνορα μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας. (10) Υπάρχουν γερμανικά στρατεύματα που τα φυλάνε, « είπε ο Λένιν φανερά εκνευρισμένος.
«Ακόμα θεωρείτε την Ουκρανία «νότο της Ρωσίας»...» είπα.
«Άλλο πράγμα είναι να θεωρείς κάτι κι άλλο να το βλέπεις όπως πραγματικά είναι, σύντροφε» ανταπάντησε ο Λένιν.
Προτού μου δώσει το χρόνο να του απαντήσω, πρόσθεσε: «Να πείτε στο σύντροφο Karpenko ότι σας έστειλα εγώ. Εάν δεν το πιστέψει, να μου τηλεφωνήσει προσωπικά. Εδώ είναι η διεύθυνση όπου μπορείτε να τον βρείτε.» Κατόπιν σηκωθήκαμε όλοι, δώσαμε τα χέρια, και αφού ανταλλάξαμε ευχαριστίες, προφανώς εγκάρδιες, έφυγα από το γραφείο του Λένιν, ξεχνώντας να υπενθυμίσω στον Sverdlov να δώσει εντολή στο γραμματέα του να κάνει την απαραίτητη σημείωση στα έγγραφά μου που θα με εξουσιοδοτούσαν να πιάσω ένα ελεύθερο δωμάτιο στη σοβιετική Μόσχα.
Βρέθηκα γρήγορα στην πύλη του Κρεμλίνου και ξεκίνησα αμέσως να βρω το σύντροφο Burtsev .
Χάρη στη βοήθεια του Λένιν, ο Μάχνο επέστρεψε στην Ουκρανία μετά από ένα μακρύ κι επικίνδυνο ταξίδι. Οι Μπολσεβίκοι τον προμήθευσαν με το διαβατήριο ενός δασκάλου και προσπάθησαν να τον στρατολογήσουν σαν πράκτορά τους στην Ουκρανία, αλλά ο Μάχνο αρνήθηκε.
Φτάνοντας στη γενέτειρά του το Gulai - Polye ο Μάχνο πληροφορήθηκε το λυπηρό γεγονός της πυρπόλησης του σπιτιού της μητέρας του και τη δολοφονία του άμαχου μεγαλύτερου αδερφού του από τις δυνάμεις της αντεπανάστασης. Υπάρχουν λίγα στοιχεία ότι η συνάντηση του Μάχνο με τον Sverdlov και τον Λένιν ήταν οποιασδήποτε ιστορικής σημασίας. Οι Μπολσεβίκοι συνέχισαν να ακολουθούν μια πολιτική άγνοιας έναντι της Ουκρανίας. Εκτιμώντας εσφαλμένα τη δύναμή τους στην επαρχία, απαίτησαν μια μαζική έγερση στις 7 Αυγούστου του 1918, η οποία οδήγησε σε φιάσκο. (11) Και όταν εισέβαλαν στην Ουκρανία για δεύτερη φορά στο τέλος του 1918 επανέλαβαν τα ίδια λάθη στις συναλλαγές τους με τους αγρότες εισπράττοντας τα ίδια αποτελέσματα. (12) Η ειρωνεία ήταν ότι τις ιδέες του Μάχνο σχετικά με τον αγώνα των ανθρώπων της επαρχίας επρόκειτο τελικά να μιμηθούν (ασυναίσθητα) κάποιοι μετέπειτα μαρξιστές-λενινιστές ηγέτες στον τρίτο κόσμο με πολύ διαφορετική κατάληξη. Ο Μάχνο αγωνίστηκε για την οργάνωση του κινήματος που φέρει την επωνυμία του, το Μαχνοβίτικο Κίνημα (Makhnovschina), το οποίο αγωνίστηκε για τρία έτη να καθιερώσει μια αναρχική κοινωνία στη νοτιοανατολική Ουκρανία. Από καθαρά στρατιωτική άποψη, ο αντιστασιακός στρατός του Μάχνο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έκβαση του εμφύλιου πολέμου: πολλοί από τους αναρχικούς μαχητές έδωσαν τις ζωές τους σε μια απελπισμένη μάχη με τους στρατούς του Λευκορώσου στρατηγού Deniken και πέτυχαν στην αποκοπή των γραμμών ανεφοδιασμού του ακριβώς όταν οι δυνάμεις του περικύκλωναν τη Μόσχα. Ο Λένιν και ο Τρότσκυ παρακολούθησαν τις δραστηριότητες του Μάχνο με μεγάλο ενδιαφέρον. (13) Κάποτε παραχώρησαν ακόμη και μέρος της Ουκρανίας στους αναρχικούς για να πραγματοποιηθεί το κοινωνικό πείραμά τους. (14) Αλλά στο τέλος το Μαχνοβίτικο κίνημα πνίγηκε στο αίμα χιλιάδων εκτελεσμένων αγροτών. (15). Όταν η Έμμα Γκόλντμαν και ο Αλέξανδρος Μπέρκμαν επισκέφτηκαν τον Λένιν το 1920 να διαπραγματευτούν την περίπτωση απελευθέρωσης των αναρχικών που κρατούνταν στις ρωσικές φυλακές, ο Λένιν τους είπε: «Αναρχικοί; Σαχλαμάρες! Στις φυλακές έχουμε ληστές και Μαχνοβίτες αλλά κανέναν ιδεολόγο αναρχικό.» (16)
Σημειώσεις
1. Η Κόκκινη πολιτοφυλακή ήταν η πρώτη στρατιωτική δύναμη του μπολσεβίκικου καθεστώτος. Καταργήθηκε σταδιακά και αντικαταστάθηκε από τον Κόκκινο στρατό την άνοιξη του 1918. Η Κόκκινη πολιτοφυλακή επανδρώθηκε από εθελοντές και εξέλεγε τα στελέχη της. Ο κόκκινος στρατός βασίστηκε στη στρατολογία και τον έλεγχο από τα πάνω. Η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία για τη ρωσική εργατική τάξη εισήχθη στις 29 Μαΐου 1918 και τα πρώτα τμήματα Κόκκινου στρατού συστάθηκαν το χρόνο της επίσκεψης του Μάχνο. John Erickson The Origins of the Red Army.
2. Αντεπαναστατικό σχήμα, το οποίο επανδρώθηκε από μέλη διάφορων ουκρανικών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων.
3. Η Ρωσία των Μπολσεβίκων είχε επίσημα ειρήνη με τη Γερμανία και την Αυστρο-Ουγγαρία. Μια εισβολή των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία θα ήταν πολύ πιθανό να προκαλέσει την επέμβαση από τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.
4. Οι αναρχικοί στη Ρωσία ήταν χωρισμένοι σε διάφορες ομάδες, οι κύριοι σχηματισμοί που προέκυψαν ήταν οι αναρχοσυνδικαλιστές και οι αναρχοκομμουνιστές. Και οι δύο τάσεις εμπνεύστηκαν από τα γραπτά του Μπακούνιν και του Κροπότκιν. Avrich, The Russian Anarchists.
Ο Μάχνο αναφέρεται στην κεντρική Rada
6. Ο Μάχνο αναφέρεται στο γεγονός όπου όταν επέτρεψε η κεντρική Rada σε διάφορα τραίνα στρατευμάτων Κοζάκων να περάσουν μέσα από την Ουκρανία στο δρόμο τους από το γερμανικό μέτωπο στο σπίτι τους στη λεκάνη του Don, όπου μια αντεπαναστατική έγερση ήταν υπό εξέλιξη. Οι αναρχικοί αντάρτες του Μάχνο συνεργάστηκαν με ντόπιους Μπολσεβίκους στην κατάληψη μιας γέφυρας σιδηροδρόμων πέρα από το Dneipr και τον αφοπλισμό των Κοζάκων. Palij , Anarchism of Nestor Makhno σελ.83-84.
7. Αρχικά οι Haidamaks ήταν ουκρανικοί επαναστάτες του 18ου αιώνα που ξεσηκώθηκαν ενάντια στον Τσάρο και τον Πολωνό βασιλιά. Το όνομα αναβίωσαν οι εθνικιστές της κεντρικής Rada.
8. Η Μαρία Nikiforova ήταν αναρχική καπετάνισσα της οποίας η δράση μοιάζει πολύ με του Μάχνο μέχρι το σημείο της σύλληψης και της εκτέλεσής της από τους Λευκορώσους το φθινόπωρο του 1919. Τον Απρίλιο του 1918 έλαβε έναν έπαινο από το μπολσεβίκο στρατηγό Antonov για τις επαναστατικές δραστηριότητές της. Palij, Anarchism of Nestor Makhno σελ. 87-88.
9. Η επιτροπή αυτή ήταν γνωστή ως Cheka. Σύμφωνα με τον επικεφαλής αυτού του οργάνου, τον Felix Dzerzhinsky, «αμέσως μετά τον αφοπλισμό των αναρχικών, το έγκλημα στη Μόσχα μειώθηκε κατά 80%.» Palij, Anarchism of Nestor Makhno σελ.63
10. Στις 12 Ιουνίου 1919 οι Μπολσεβίκοι υπέγραψαν μια ανακωχή με την κυβέρνηση του Hetman, η οποία ασχολήθηκε με την αναγνώριση του Ουκρανικού κράτους. Anarchism of Nestor Makhno σελ.37.
11. Adams, «The Great Ukrainian Jacquerie», in Hunczak, mentioned before, σελ. 254.
12. Arthur E. Adams, «Bolsheviks in the Ukraine: The Second Campaign 1918-1919» (New Haven, 1963).
13. Μ . Malet, «Makhno and his Enemies», META Vol.1, σελ .14.
14. Victor Serge, «Memoirs of a Revolutionary» (Λονδίνο 1963) σελ .119.
15. G.P. Maximoff, «The Guillotine at Work» (Σικάγο 1940), κεφ .7
16. ΈμμαΓκόλντμαν , «Living My Life» (Garden City NY 1931) σελ .765. http://www.nestormakhno.info/english/krem/visit.htm
Λένιν, Τρότσκυ και Μάχνο
Ένα απόσπασμα του Adam B. Ulam μεταφρασμένο στα ελληνικά (το αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο http://www.nestormakhno.info/english/ulam.htm )
Ο Λένιν δεν αποκήρυξε ποτέ το ένοχο πάθος του για τον απείθαρχο, αναρχικό, ακόμη και εν μέρει εγκληματικό «άνθρωπο του λαού», όπως το αποκήρυξε εξ ολοκλήρου ο Τρότσκυ. Κατά την άποψή τους η πορεία του πολέμου απαιτούσε έναν οργανωμένο στρατό που επανδρώθηκε από επαγγελματικά στελέχη. Είδαν με αποστροφή τις αντιστασιακές δραστηριότητες και τα απείθαρχα μεμονωμένα σχήματα που ήταν ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό γνώρισμα του εμφύλιου πολέμου. Ο πόλεμος είχε γεννήσει πολλά στρατιωτικά σχήματα που δεν ήταν ούτε κόκκινα ούτε λευκά. Μερικές φορές οδηγήθηκαν από αναρχικούς και άλλες τυχοδιώκτες, αλλά σχεδόν σε κάθε περίπτωση υπήρχε μια ισχυρή παρουσία του παράνομου-λούμπεν στοιχείου. Ο διασημότερος εκείνων των στρατών οδηγήθηκε στην Ουκρανία από το Νέστορα Μάχνο. Ένας μισο-αναλφάβητος ουκρανός αγρότης, ο μόνος ανοιχτά αναρχικός Μάχνο, ταξίδεψε την άνοιξη του 1918 στη Μόσχα όπου είχε μια συνάντηση με τον Λένιν, ο οποίος τον υποδέχτηκε ευγενικά και φρόντισε για την επιστροφή του στην Ουκρανία.
Στο έδαφός του ο Μάχνο οργάνωσε μια ομάδα ανταρτών, η οποία πολεμούσε κάθε ένοπλη ομάδα που προσπάθησε ανεπιτυχώς να περάσει από κει: Γερμανούς, Ουκρανούς εθνικιστές, την ομάδα του Ντενίκιν, και άλλες αντεπαναστατικές ομάδες. Κατά περιόδους συνεργαζόταν με τον Κόκκινο στρατό στην πάλη του ενάντια στους Λευκούς, ενώ σε άλλες περιπτώσεις στράφηκε εναντίον τους. Σε πολλές περιπτώσεις συνέλαβε και εκτέλεσε κομμουνιστές που συνδέονταν με το Τσεκά. Στην κρισιμότερη περίοδο της επανάστασης η μπολσεβίκικη πολιτική ήταν να καθιερωθεί κάποια μορφή συνεργασίας με το Μάχνο. Τον Απρίλιο του 1919 έστειλε έναν αξιωματούχο τον Λ. Κάμενεφ για να διαπραγματευτεί με τον Μάχνο. Πρέπει να έγινε μια ετερόκλητη συνάντηση με τον ελάχιστα μορφωμένο και συχνά μεθυσμένο αναρχικό Καπετάνιο «Πατέρα Μάχνο» όπως ήταν γνωστός στους οπαδούς του. Ο Καμένεφ σιγουρεύτηκε ότι ήταν φίλος της σοβιετικής δύναμης όταν του παρουσίασε ένα δέντρο όπου με τα χέρια του είχε κρεμάσει έναν Λευκορώσο συνταγματάρχη. Αφού αρνήθηκε τις κατηγορίες της ληστείας και του αντισημιτισμού, ο επισκέπτης του προφανώς ικανοποιημένος, είπε στο Μάχνο ότι οι δυνάμεις του συμπεριλαμβάνονται στον Κόκκινο στρατό και τον αποκάλεσε «Σύντροφο».(«The Expedition of L. Kamenev to the Ukraine, in April, 1919,» in The Proletarian Revolution, 1925, No.6)
Αν και ο Μάχνο σε σχέση με άλλους αντιστασιακούς ηγέτες αποθάρρυνε, όχι πάντα επιτυχώς, τη ληστεία και τα εβραϊκά πογκρόμ, τα σχετικά σχόλια του Τρότσκυ ήταν από υποτιμητικά έως οργισμένα. Η γνώμη του για τους αντάρτες του Μάχνο, ακόμα και όταν πολεμούσαν στο πλάι του Κόκκινου στρατού ενάντια στο Ντένικιν ήταν χαρακτηριστικά της στρατιωτικής φιλοσοφίας του:
«Δεν υπάρχει κανένας σεβασμός στις διαταγές και στην πειθαρχία σε εκείνο τον «στρατό». Καμία πηγή ανεφοδιασμού .... Εκείνος ο «στρατός» έχει εκλεγμένα στελέχη .... Εξαπατημένες στο σκοτάδι... οι οπλισμένες μάζες γίνονται ένα τυφλό όργανο στα χέρια τυχοδιωκτών .... Ήρθε η ώρα να τελειώνει αυτό το σχήμα που αποτελείται κατά το ήμισυ από κουλάκους και κατά το ήμισυ από αναρχικούς που διασκεδάζουν... »( Trotsky, How the Revolution Armed, Vol.2, Part 1, p.191) Αλλά ο Μάχνο συνέχισε τη μακρόχρονη και δύσκολη συνεργασία του με τον Κόκκινο στρατό ακόμα και αφότου ο Τρότσκυ έγραψε αυτά τα σχόλια. Μόνο το 1921, όταν η βοήθειά του δεν χρειαζόταν πλέον, ο στρατός του εκκαθαρίστηκε και αυτός ο ίδιος αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα. Εκτός από την ταμπέλα του δεδηλωμένου αναρχισμού, οι δυνάμεις του Μάχνο δεν ήταν και πολύ διαφορετικές από τον πρώιμο Κόκκινο στρατό και κάποιες αντιστασιακές του μονάδες. Ο Τρότσκυ προσπαθούσε ασταμάτητα να τους μετασχηματίσει σε τακτικές πειθαρχημένες μονάδες. Ήταν πρώτος και ενθουσιώδης υπερασπιστής της απασχόλησης πρώην αξιωματικών του Τσάρου. Ότι οι τελευταίοι συνέβαλαν αποφασιστικά στη νίκη του Κόκκινου στρατού είναι ένα γεγονός στο οποίο συμφωνούν ομόφωνα τόσο οι Μπολσεβίκοι όσο και οι Λευκορώσοι. Η απασχόληση εκείνων των ανθρώπων αναγκαστικά αποτελούσε μια ισχυρή αντίθεση. Εάν αγνοήσουμε τους δισταγμούς του Λένιν σε αυτήν την υπόθεση, παραμένει το γεγονός ότι πολλοί ορθόδοξοι κομμουνιστές βρήκαν αυτό το βήμα δυσάρεστο, και για μερικούς από τους που ήταν στελέχη ή κομισάριοι αυτό αντιπροσώπευσε μια άμεση απειλή. Όπως είναι ευρέως γνωστό, ο Τρότσκυ συνόδευσε την πολιτική του με το διάσημο μέτρο επιφυλακτικότητας, ότι το υπουργείο του θα κρατούσε έναν κατάλογο των οικογενειών των επαγγελματιών αξιωματικών και ότι θα θεωρούνταν αρμόδιο για τη λιποταξία ή απειθαρχία τους. Παρέμενε ωστόσο ενθουσιώδης υπερασπιστής του επαγγελματικού στελέχους, το οποίο εγκωμίαζε συχνά και προστάτευε από τις επιθέσεις των «δογματικών». Στους κύκλους του κόμματος συγκρινόταν καυστικά η υπεράσπιση των «κυρίων» αυτών με την ετοιμότητά του να τιμωρήσει κάποιους κομμουνιστές. Μια άλλη γνωστή εντολή του όρισε ότι στην περίπτωση της λιποταξίας μιας μονάδας θα πυροβολούταν πρώτα οι κομισάριοι και μετά ο (επαγγελματίας) διοικητής. Ο Λένιν έδειχνε περιστασιακά κάποια ανεκτικότητα στην «υπερβολική βία»(σ.μ. κατά λέξη χουλιγκανισμός) όταν προερχόταν από υπερβολή του προλεταριακού ζήλου. Ο Τρότσκυ δεν έδειξε ποτέ κάτι τέτοιο. Αυστηρές ποινές περίμεναν τους στρατιώτες του Κόκκινου στρατού όταν συλλαμβάνονταν να λεηλατούν και η προσήλωση του Τρότσκυ στη νομοθεσία προχώρησε τόσο πολύ ώστε να διαμαρτύρεται ενάντια στην υψηλή φορολογία και την ταπείνωση που επέβαλε στην αστική τάξη το επαναστατικό καθεστώς.
Αρκετά ειρωνικά, μπορούμε να πούμε ότι ο Λένιν είναι ο κύριος πολιτικός δικαιούχος της δριμύτητας και του απολυταρχισμού των κομισάριων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ο ίδιος αυστηρός και τυπικός Λένιν, το βαρύ χέρι του οποίου αρκετοί Μπολσεβίκοι είχαν αισθανθεί κατά τους πρώτους μήνες της επανάστασης, εμφανιζόταν τώρα σαν ημι-αναρχικός σε σύγκριση με τον Τρότσκυ.
Links:
http://www.makhno.ru (russian)
http://www.nestormakhno.info (english)
http://makhno.nefac.net (french)
