Στη Ρωσία του τσάρου την αρχή του 20ου αιώνα η κοινωνική κατάσταση ήταν επαναστατική. Διάφορα κοινωνικά κινήματα και κοινωνικές ομάδες είχαν διαφορετικές απόψεις για τι σημαίνει επανάσταση. Οι επαναστάτες είχαν χωριστεί κυρίως μεταξύ μαρξιστών και αναρχικών. Η διαφορά τους γίνεται εύκολα κατανοητή από την εξής απάντηση που έδωσε ο μαρξιστής Λένιν στην αναρχική Έμμα Γκόλντμαν, όπως την περιγράφει η ίδια η Έμμα Γκόλντμαν:
Έμμα Γκόντμαν: "Του έδειξα [του Λένιν] ένα γράμμα που είχα λάβει από τον Μάρτενς, τον Σοβιετικό αντιπρόσωπο στην Αμερική, λίγο πριν με εκδιώξουν [από τη χώρα]. Ο Μάρτενς είπε οτι οι Αναρχικοί στη Ρωσία είχαν πλήρη ελευθερία λόγου και τύπου. Από όταν έφτασα [στη Ρωσία] βρήκα πολλούς Αναρχικούς στη φυλακή και τις εφημερίδες τους υπό καταστολή. Εξήγησε οτι δεν θα μπορούσα να σκεφτώ να συνεργαστώ με τη Σοβιετική κυβέρνηση όσο οι σύντροφοί μου ήταν στη φυλακή λόγω των απόψεών τους. Επίσης του είπα [του Λένιν] για τις αποφάσεις του Συνεδρίου Αναρχικών της Μόσχας. Με άκουσε προσεκτικά και μου υποσχέθηκε οτι θα ζητήσει από το κόμμα [το Κομμουνιστικό Κόμμα, μπολσεβίκοι] να ασχοληθεί με το θέμα αυτό. "Όμως όσον αφορά την ελευθερία λόγου", είπε, "αυτή είναι, φυσικά, μια αστική [καπιταλιστική] ιδέα. Δεν μπορεί να υπάρχει ελευθερία λόγου σε μια επαναστατική περίοδο. Έχουμε τους αγρότες εναντίων μας επειδή δεν μπορούμε να τους δώσουμε τίποτα σε αντάλλαγμα για το ψωμί τους. Θα τους έχουμε με το μέρος μας όταν θα έχουμε κάτι για να ανταλλάξουμε. Τότε θα μπορείτε να έχετε όση ελευθερία λόγου θέλετε, αλλά όχι τώρα. Πρόσφατα χρειαζόμασταν αγρότες για να μεταφέρουν λίγα ξύλα μέσα στη πόλη. Απαίτησαν αλάτι. Νομίζαμε οτι δεν είχαμε αλάτι, αλλά μετά ανακαλύψαμε εβδομήντα κιβώτια στη Μόσχα σε μια από τις αποθήκες μας. Αμέσως οι αγρότες έγιναν πρόθυμοι να μεταφέρουν τα ξύλα. Οι σύντροφοί σου θα πρέπει να περιμένουν μέχρι να μπορέσουμε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες των αγροτών. Στο μεταξύ, αυτοί [οι σύντροφοί σου] θα πρέπει να δουλέψουν μαζί μας. Κοίτα τον Πέτρογκραντ από την Γιούντενιτς. Δουλεύει μαζί μας και τον ευχαριστούμε για τις υπηρεσίες του. Ο Σάτοβ ήταν μεταξύ των πρώτων που πήραν το παράσημο του Κόκκινου Λάβαρου."
Όπως βλέπουμε ο Λένιν σκέφτεται με τρόπο που δίνει μεγαλύτερη σημασία στην υλική πραγματικότητα. Θεωρεί οτι πρώτα πρέπει να πάρουν υλικά ανταλλάγματα οι αγρότες για τις υπηρεσίες τους, και μετά αφότου οι αγρότες είναι χορτάτοι τότε θα μπορεί η κοινωνία να ασχοληθεί με ζητήματα ηθικών αξιών όπως η ελευθερία λόγου.
Για να δούμε τώρα και την σκέψη της Έμμα Γκόλντμαν για την απάντηση του Λένιν.
Έμμα Γκόλντμαν: "Ελευθερία λόγου, ελεύθερος τύπος, τα πνευματικά κατορθώματα αιώνων, τι σημαίνουν αυτά για αυτόν τον άνθρωπο; [τον Λένιν] Ένας πουριτανός*, πίστευε απόλυτα οτι μόνο το δικό του σχέδιο θα μπορούσε να σώσει τη Ρωσία. Όποιος υπηρετούσε τα δικά του σχέδια ήταν σωστός, όλους τους άλλους δεν μπορούσε να τους ανεχτεί. [...] Έβγαλα το συμπέρασμα οτι ο τρόπος που έβλεπε τους ανθρώπους ήταν ξεκάθαρα με βάση το πόσο χρήσιμοι του ήταν, πόσο μπορούσε να τους χρησιμοποιήσει για να υπηρετήσουν το σχέδιό του. [...]".
(*πουριτανός: η λέξη πουριτανός χρησιμοποιείται εδώ με την έννοια του φανατικού. Οι πουριτανοί ήταν μια θρησκευτική σέχτα που είχαν ιδιαίτερα αυστηρούς κανόνες στη συμπεριφορά τους.)
Όπως βλέπουμε, η Έμμα Γκόλντμαν σκέφτεται με τρόπο που δίνει μεγαλύτερη σημασία στις αφηρημένες ιδέες και ηθικές αξίες. Θεωρεί οτι πρέπει πρώτα να σεβόμαστε τις ηθικές αξίες όπως η ελευθερία λόγου, και δεν ασχολείται καν με το θέμα των ανταλλαγμάτων που ζητούσαν οι αγρότες για να στείλουν αγροτικά προϊόντα στο πλυθησμό των πόλεων [που αποτελούνταν από επαναστατημένους εργάτες].
Το συγκεκριμένο ιστορικό περιστατικό είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα της διαφοράς μαρξισμού και αναρχισμού. Ο μαρξιστής δίνει σημασία κυρίως στην υλική πραγματικότητα, ενώ ο αναρχικός στις ηθικές αξίες. Ένας μαρξιστής θα κάνει οτιδήποτε για να πετύχει υλικούς στόχους όπως πχ να μπορέσει να δώσει τα ανταλλάγματα που ζητούν οι αγρότες ώστε να βοηθήσουν τις πόλεις με τα προϊόντα τους. Αντιθέτως, ένας αναρχικός θα διατηρήσει τις ηθικές αξίες τις οποίες πιστεύει ακόμα κι αν το υλικό αποτέλεσμα είναι να μείνει ο πλυθησμός των πόλεων δίχως αγροτικά προϊόντα.
Στη μαρξιστική φιλοσοφία γενικά λέγεται πως οι ηθικές αξίες των ανθρώπων προέρχονται από την υλική τους εμπειρία μέσα στη ταξική κοινωνία. Ο καπιταλιστής μπορεί να θεωρεί ανήθικο το κράτος που τον φορολογεί. Ο μικροαστός ιδιοκτήτης ενός μαγαζιού μπορεί να θεωρεί ανήθικο ο υπάλληλος να κάνει απεργεία. Και ο εργαζόμενος μισθωτός πιστεύει οτι είναι ανήθικο να πληρώνεται έναν μισθό που δεν του φτάνει για να ζήσει.
Στον αναρχισμό υπάρχει η άποψη οτι η ατομική ελευθερία και η κοινωνική ελευθερία είναι ηθικές ιδέες που πρέπει να προστατεύονται απόλυτα. Σε αυτό το σημείο μοιάζει με τον φιλελευθερισμό [την φιλοσοφία του καπιταλισμού] που θεωρεί την ατομική ιδιοκτησία ως ύψιστη ηθική αξία ανεξάρτητα που πρέπει να προστατεύεται από το αστικό κράτος άσχετα από τις υλικές επιπτώσεις στους φτωχούς. Γιαυτό οι μαρξιστές λένε οτι ο αναρχισμός και ο φιλελευθερισμός είναι "ιδεαλιστικές" φιλοσοφίες, δηλαδή έχουν ως βάση κάποιες ιδέες που τις θεωρούν ύψιστες ηθικές αξίες και το μόνο που αλλάζει είναι το ποιές ιδέες αναγνωρίζουν ως ύψιστες ηθικές αξίες (ο αναρχισμός την ατομική και κοινωνική ελευθερία, ο φιλελευθερισμός την ατομική ιδιοκτησία).
Ο μαρξισμός, αντίθετα από τον αναρχισμό και τον φιλελευθερισμό, δεν είναι ιδεαλιστική φιλοσοφία και δεν έχει ηθικές αξίες. Ο μαρξισμός είναι υλιστική φιλοσοφία, δηλαδή αναλύει υλικά φαινόμενα. Το κύριο υλικό φαινόμενο που αναλύει ο μαρξισμός είναι οτι ο καπιταλισμός δημιουργεί όλο και περισσότερους φτωχούς εργαζομένους που κάποια στιγμή θα επαναστατήσουν και θα πάρουν το πλούτο των καπιταλιστών. Αυτό το λέει ο μαρξισμός ως επιστημονική πρόβλεψη για το μέλλον, και αυτό είναι η ουσία του ταξικού πολέμου όπως τον κατανοεί ο μαρξισμός, η βέβαιη γνώση οτι ο ίδιος ο καπιταλισμός δημιουργεί τους νεκροθάφτες του και οτι το τέλος του καπιταλισμού μέσω μιας εργατικής επανάστασης είναι κάτι το αναπόφευκτο, κάτι που σίγουρα θα συμβεί.
Οι πράξεις του Λένιν μπορεί να φαίνονται ανήθικες ή εξουσιαστικές σε κάποιον που θεωρεί την ελευθερία λόγου ως ύψιστη ηθική αξία. Ένας μαρξιστής όμως κρίνει τις πράξεις του Λένιν σύμφωνα με τα υλικά τους αποτελέσματα, που από υλική άποψη ήταν θετικά για τους εργάτες κατοίκους των πόλεων που μπόρεσαν να λάβουν τα αγροτικά προϊόντα που χρειάζονταν και οι αγρότες δεν θα τα έδιναν αν δεν έπαιρναν κάποιο υλικό αντάλλαγμα. Μπορεί ο μαρξισμός να φαίνεται ψυχρός ή ασυναίσθητος σε κάποιον που ανήκει στη μεσαία μικροαστική τάξη και ζει σε υλική άνεση δίχως να αισθάνεται πείνα, όμως πρέπει να γίνει κατανοητό οτι ο μαρξισμός γεννήθηκε από τη κοινωνική πραγματικότητα των εργαζόμενων που ο μισθός τους δεν τους έφτανε για να ζήσουν. Η κοινωνική πραγματικότητα των πεινασμένων εργαζομένων υπήρχε τον 19ο αιώνα, και τον 20ο, και συνεχίζει να υπάρχει και σήμερα στον 21ο αιώνα. Θα συνεχίσει να υπάρχει όσο υπάρχει ο καπιταλισμός, δηλαδή μέχρι να ολοκληρωθούν οι εργατικές επαναστάσεις που θα καταργήσουν το καπιταλισμό.
Σχόλιο:
Φυσικά και ο μαρξισμός είναι ανήθικος και για αυτό συντέλεσε καθοριστικά στην δημιουργία της Κίνας του Μαο και την Σοβιετική ένωση των Λένιν και Στάλιν. Δεν θα μπορούσαν να συγκροτηθούν τόσο τερατώδη έθνη-κράτη-αυτοκρατορίες χωρίς μια ιδεολογία που να λέει ότι οι ηθικές αξίες είναι ένα τίποτα μπροστά στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στον πόλεμο. Ακριβώς αυτό που εμπεριέχει ο πυρήνας του κράτους και του κεφαλαίου.
Τόσο ο φιλελευθερισμός ως ελεύθερη αγορά και ατομική ιδιοκτησία, όσο και ο μαρξισμός ως σύστημα κεντρικού σχεδιασμού μιας ισότιμης οικονομίας, πάντα, οι λαοί, τα συνδύαζαν με τις ιδέες της ελευθερίας, της, ισότητας, των δικαιωμάτων, της αυτοδιάθεσης, της αυτονομίας ή με άλλες ιδέες που εμπεριείχαν πέρα από το στομάχι τους μια καλή και ελεύθερη ζωή. Τι νόημα έχει ο μαρξισμός αν δεν θα έχουμε όλοι να φάμε και να είμαστε ελευθεροι, τι νόημα έχει ο φιλελευθερισμός αν δεν θα έχουμε όλοι να φάμε και να είμαστε ελευθεροι; Όσο αυτές οι ιδεολογίες ήταν παράγωγα λαϊκών κινημάτων που μάχονταν ενάντια σε εξουσίες (τσάρος, βασιλιάς, ευγενείς, αριστοκράτες, αφεντικά), βλέπουμε έντονα ηθικά χαρακτηριστικά, βλέπουμε πολιτικές κοινότητες, ενότητα μεταξύ διαφορετικών θρησκευμάτων και εθνοτήτων, αλληλεγγύη στην βάση, συνεργασία και την παράθεση των πιο ελευθεριακών οραμάτων. Μόλις αυτές οι ιδεολογίες πάρουν την μορφή κράτους (δηλαδή οι ηγέτες των κινημάτων γίνουν κράτος και το μάχιμο κομμάτι του κινήματος γίνει φρουρά), μέρα την μέρα χρόνο τον χρόνο, η πολιτικότητα της βάσης, η αυτενέργεια της κοινωνίας μηδενίζεται. Όλη η κοινωνική νόηση-δύναμη-έλεγχος-διαχείριση παραγωγής απαλλοτριώνεται βιαίως ή με τεχνάσματα και μεταβιβάζεται-συγκεντρώνεται προς τα πάνω. Και αυτό που μένει, στην περίπτωση των φιλελευθερων είναι αυταρχικά καθεστώτα που όλα πρέπει να σωπάσουν για την παραγωγικότητα, την αστικοποίηση και τον πόλεμο, ενώ στην περίπτωση των μαρξιστών μένουν αυταρχικά καθεστώτα που όλα πρέπει να σωπάσουν για την παραγωγικότητα, την προλεταριοποίηση και τον πόλεμο. Κοινό αποτέλεσμα η ισοπέδωση του αγροτικού κόσμου και η βίαιη προλεταριοποίηση του ή βιομηχανοποίηση των χωραφιών του, που φέρει συνθήκες λιμού και ακραίας φτώχειας βλ. Αφρική-Κίνα-ΕΣΣΔ-Λατινική Αμερική. Επίπλέον επιφέρεται η διάλυση της κοινωνικής ηθικής και εν γένει της κοινωνικής βάσης είτε κάτω από την καταναλωτική φρενίτιδα, είτε κάτω από την μπότα του αυταρχισμού. Ηθική σημαίνει συλλογική κοινωνική συνείδηση και αξίες. Όλα αυτά καταρρέουν, οι άνθρωποι διαχωρίζονται σε μονάδες (ή πατριαρχικές οικογένειες*), και αφού απολέσουν την κοινωνικότητά τους και την αυτενέργειά τους ενοποιούνται σε δεύτερο χρόνο είτε στα δίκτυα του εμπορεύματος και της κατανάλωσης είτε κάτω και μέσα από ένα αυταρχικό πατριαρχικό κρατικό μηχανισμό, είτε και από τα δύο. Όταν αυτά τα φαινόμενα φτάσουν σε ακραίο βαθμό η μόνη "κοινωνία" που μένει είναι αυτή των στρατιωτικών των γραφειοκρατών και των αφεντικών και όλος ο υπόλοιπος κόσμος αναπαράγεται καθ' εικόνα και καθ' ομοιωση. Και όταν αυτά τα συστήματα καταρρέουν αποκαλύπτονται τα συντρήμια της κοινωνικής ηθικής, κανιβαλισμός, βία, εθνικισμός, φονταμενταλισμός και σκληρή πολύ σκληρή πατριαρχία. Αυτό είναι κανόνας και έχει συμβεί παντού.
*Η γυναίκα φυσικά καταδικάζεται σε οικιακή εργασία για να αναπαράγει τον βιομηχανικό εργάτη και στρατιώτη.
Αυτό συμβαίνει όταν οι επαναστάσεις και τα κινήματα λένε ότι η ηθική και οι αξίες είναι (αριστερές-ανθρωπιστικές μαλακίες) τα λένε τα λαϊκοί δεξιοί, (φιλελευθερες ή χριστιανικές παπάτζες τα λένε οι μαρξιστές).
Επίσης, όσο αφορά το "ο μαρξισμός είναι υλιστικός και όχι ιδεαλιστικός" και την ταύτιση του ιδεαλισμού με την ηθική.
α) Όπως εξηγήσαμε και πιο πάνω ύπαρξη ηθικής σημαίνει ύπαρξη κοινωνίας. Η έλλειψη ηθικής είναι αφύσικο-ακοινωνικό φαινόμενο. Δεν μπορεί να υφίσταται απούσία ηθικής. Η ιδέα ότι τα μέσα παραγωγής και το παραγώμενο προϊόν ανήκει σε αυτούς που τα δουλεύουν είναι μία απόλυτα ηθική τοποθέτηση και φιλοσοφική ιδέα. Δεν υπάρχει καμία επιστημονική τεκμηρίωση για το γιατί τα μέσα παραγωγής και το παραγόμενο προϊόν πρέπει να ανήκουν στους εργάτες και αυτό είναι απόλυτα λογικό γιατί η επιστήμη δεν παράγει σκοπούς, αξίες και ηθική, αντιθέτως τα εξυπηρετεί.
β) Καμία επανάσταση, κανένα μαρξιστικό-σοσιαλιστικό απελευθερωτικό κίνημα δεν έχει υπάρξει πουθενά χωρίς άφθονο ιδεαλισμό. Υπάρχει πάντα το ζήτημα της ελευθερίας, του ατόμου, της φυλής, της κοινότητας, του έθνους, της πατρίδας, της θρησκείας, της φύσης ως συνήθως όλα αυτά με επίκληση στην δημοκρατία. Πάντα η εξειδανίκευση, η αγάπη προς τον μεγάλο ηγέτη-πατέρα. Ο θαυμασμός του στρατού, των ανταρτών, των συμβόλων, η αυτοθυσία. Ακόμα περισσότερο ένα γενικό φαντασιακό ισότητας και ελευθερίας όπου όλοι και όλες ομοιοι εργάζονται μαζι και βοηθάνε ο ένας τον άλλο. Γενικως, όλα τα λίγο εώς πολύ φυσικά κοινωνικά φαινόμενα. Δεν θα υπήρχε ποτέ και πουθενά καμία υλοποίηση του Μαρξισμού χωρίς αυτά τα ιδεαλιστικά περιεχόμενα. Δεν μπορεί να υπάρξει σοσιαλισμός, ούτε για μια στιγμή χωρίς ιδεαλισμό και ηθική. Αυτό που μπορεί να υπάρξει είναι ένα εθνικό εργοστάσιο με κοιλιές που γεμίζουν για να παράγουν, πλήρης υπαγωγή της κοινωνίας στην παραγωγική μηχανή και στον πόλεμο.
Για αυτό πρέπει να υπάρχει ελευθερία τύπου και κίνημα, έτσι ώστε όταν η κοινωνία επαναστατήσει και θεσμοποιήσει τις επαναστατικές-λαϊκές-εργατικές δομές, τότε πρέπει αυτές οι δομές και οι επιλογές τους να βρίσκονται σε καθεστώς κριτικής και να ελέγχονται ώστε να μην γίνουν τυρανικές και διεφθαρμένες. Άρα στην παρούσα κόντρα, ο αναρχισμός έχει δίκιο.
