Συνέντευξη του Άνου Μουχάμαντ
Μετά από εβδομάδες διαδηλώσεων τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, κατά τη διάρκεια των οποίων οι δυνάμεις ασφαλείας σκότωσαν εκατοντάδες διαδηλωτές, η πρωθυπουργός του Μπαγκλαντές Σέιχ Χασίνα παραιτήθηκε και εγκατέλειψε τη χώρα στις 5 Αυγούστου. Με αφορμή τη βαθιά δυσαρέσκεια για το ανισωτικό κυβερνητικό σύστημα ποσοστώσεων στην απασχόληση, το οποίο ρίχνει τους νέους στην επισφάλεια, οι φοιτητές πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις που τροφοδοτήθηκαν από ένα ζοφερό οικονομικό μέλλον που επιδεινώνεται από τον αυταρχισμό.
Σχηματίστηκε βέβαια νέα προσωρινή κυβέρνηση, με επικεφαλής τον οικονομολόγο Μοχάμεντ Γιούνους, αλλά η κρίση δεν φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος της. Για το ALR, ο Manoranjan Pegu μίλησε με τον Anu Muhammad, συγγραφέα και ακτιβιστή από το Μπαγκλαντές, για να κατανοήσει τι προκάλεσε την οργή των διαδηλωτών, γιατί το κίνημα διαμαρτυρίας είναι τόσο σημαντικό και πώς μπορούμε να το τοποθετήσουμε απέναντι στη νεοφιλελεύθερη αυταρχική ανάπτυξη της χώρας που οδήγησε σε όξυνση των ανισοτήτων και υπονόμευσε τις ευκαιρίες ζωής εκατομμυρίων εργαζομένων και φοιτητών.
Asian Labour Review (ALR): Μιλήστε μας για τις πρόσφατες διαδηλώσεις στο Μπαγκλαντές. Τι οδήγησε σε αυτές και τι ζητούσαν οι φοιτητές;
Anu Muhammad (AM): Αυτό που συμβαίνει στο Μπαγκλαντές αυτή τη στιγμή πραγματικά δεν έχει προηγούμενο. Σχεδόν 300 άνθρωποι σκοτώθηκαν από τις 15 μέχρι τις 24 Ιουλίου από την αστυνομία, ένοπλους τραμπούκους και άλλες δυνάμεις που συνδέονται με το κυβερνών κόμμα. Στις 4 Αυγούστου, άλλοι 100 σχεδόν άνθρωποι σκοτώθηκαν σε νέες συγκρούσεις. Δεν έχουμε δει τέτοιο επίπεδο βίας, τέτοιο αριθμό φόνων και τόση αιματοχυσία στο παρελθόν, από την εποχή του απελευθερωτικού πολέμου του 1971.
Βλέπουμε επίσης εξαιρετική αντίσταση και δημιουργικότητα από τον λαό. Ο θυμός, το πάθος και η θλίψη, σε συνδυασμό με την αποφασιστικότητα των νέων, έχουν οδηγήσει σε ένα κίνημα τέτοιο που είχαμε δεκαετίες να δούμε. Υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι πίσω από τις διαμαρτυρίες τους, όπως οι συνεχείς αυξήσεις των τιμών, οι κρίσεις στην απασχόληση, η καταστολή από το κράτος και τους άνδρες του κυβερνώντος κόμματος, η μαζική διαφθορά στη διαδικασία απασχόλησης, η καταστροφή των θεσμών στους οποίους μπορούν να στηριχθούν κ.λπ. Αλλά η κυβέρνηση τελικά δεν μπόρεσε να τους κατανοήσει. Και αυτή η ακατανοησία και η αυταρχική στάση της προηγούμενης κυβέρνησης την οδήγησαν να κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο. Αυτή τη στιγμή στο Μπαγκλαντές βλέπουμε πώς η δυσανεξία, η συγκέντρωση εξουσίας και το θράσος μπορούν να οδηγήσουν μια χώρα στην καταστροφή.
Στην αρχή, το αίτημα των φοιτητών ήταν απλό: να υπάρξει αξιοκρατία και να καταργηθεί ένα αυθαίρετο σύστημα ποσοστώσεων όσον αφορά τις προσλήψεις στον δημόσιο τομέα. Το 1998, η Sheikh Hasina αντέδρασε με οργή και αυταρχικότητα απέναντι στα αιτήματα των φοιτητών ανακοινώνοντας την πλήρη κατάργηση της ποσόστωσης. Η απόφαση αυτή όμως δεν έστεκε νομικά, και ως αποτέλεσμα το δικαστήριο διέταξε την επαναφορά του παλαιού συστήματος ποσόστωσης τον Ιούνιο του 2023, με βάση το οποίο το 56% των κυβερνητικών θέσεων εργασίας παρέμενε υπό ποσόστωση. Κατά το σύστημα αυτό, το 30% των κυβερνητικών θέσεων εργασίας επιφυλάσσεται σε παιδιά και εγγόνια μαχητών της ελευθερίας (σημείωση: όσοι πολέμησαν για τον πόλεμο της ανεξαρτησίας του Μπαγκλαντές το 1971), το 10% για τις γυναίκες και τις εθνικές μειονότητες και το 6% για τις περιφέρειες. Δεν είχανυπάρξει στο παρελθόν αντιρρήσεις για την ποσόστωση που αφορούσε τα παιδιά των μαχητών της ελευθερίας, αλλά όταν εντάχθηκαν και τα εγγόνια τους, αυτό προκάλεσε εντάσεις.
Αντί να ακούσει τη λογική του κινήματος, η κυβέρνηση άρχισε να χρησιμοποιεί τη φονική της μηχανή κατά των φοιτητών αδιακρίτως, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους πολλοί νέοι στο δρόμο, αλλά και γυναίκες και παιδιά μέσα στα ίδια τους τα σπίτια. Μετά από αυτούς τους σκοτωμούς και την καταστολή το κίνημα πέρασε πλέον σε νέο επίπεδο: τώρα ζητά δικαιοσύνη και απαιτεί να δικαστούν οι δολοφόνοι και να πέσει το «φονικό καθεστώς»! Τώρα, το να μιλάμε για αποδοχή των προηγούμενων αιτημάτων ηχεί ως αστείο για τους φοιτητές.
ALR: Μπορείτε να μας δώσετε ένα ιστορικό πλαίσιο γι’ αυτές τις διαμαρτυρίες; Γιατί η ποσόστωση 30% για τους απογόνους των μαχητών της ελευθερίας είναι εγγενώς προβληματική;
ΑΜ: Τρεις κύριοι λόγοι βρίσκονταν πίσω από το αρχικό κίνημα για την ποσόστωση το 2018. Ο πρώτος είναι η αύξηση της ανεργίας. Η κυβέρνηση πανηγυρίζει εδώ και χρόνια για την μεγάλη αύξηση του ΑΕΠ, αλλά αυτό δεν παρήγαγε αρκετές θέσεις εργασίας για τη νεολαία. Συνεχώς ακούμε επαίνους για το πώς λειτουργεί η οικονομία και για το αναπτυξιακό μοντέλο που έχει υιοθετήσει αυτή η κυβέρνηση, αλλά οι νέοι δεν μπορούν να δουν κανένα μέλλον σε αυτό το νεοφιλελεύθερο μοντέλο και δεν βλέπουν καμία ελπίδα να βρουν μια αξιοπρεπή δουλειά.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι χιλιάδες θέσεις σε αυτούς τους οργανισμούς μένουν κενές, παρόλο που προκηρύσσονται θέσεις στον δημόσιο τομέα –είτε πρόκειται για κρατικά σχολεία, κολέγια, πανεπιστήμια, νοσοκομεία ή άλλες βασικές υπηρεσίες. Γιατί; Η ιδιωτικοποίηση είναι κεντρικό στοιχείο του αναπτυξιακού της μοντέλου, και αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αποτελεσματικότητα των δημόσιων οργανισμών. Άλλοι σημαντικοί τομείς έχουν επίσης αποδυναμωθεί, επειδή οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης έχουν κλείσει πολλά εργοστάσια γιούτας και ζάχαρης του δημόσιου τομέα τα τελευταία πέντε χρόνια.
Το τρίτο ζήτημα είναι ότι οι νέοι δεν πιστεύουν ότι θα έχουν πρόσβαση στις όποιες λίγες ευκαιρίες απασχόλησης υπάρχουν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλες οι ευκαιρίες στις μέρες μας πρέπει να εξαγοραστούν –δεν παρέχονται κατ’ αξίαν. Για να βρεις δουλειά οπουδήποτε, πρέπει είτε να πληρώσεις, είτε να έχεις διασυνδέσεις με το κυβερνών κόμμα –με άλλα λόγια, πρόκειται στην πραγματικότητα για μια «κομματοκρατική ποσόστωση». Πέρα απ’ αυτό, στη διαδικασία διορισμού παρεμβαίνουν και μια σειρά από άλλες πρακτικές διαφθοράς.
Όλοι οι νέοι μας, στο πανεπιστήμιο, στο κολλέγιο, ακόμη και στο σχολείο, βλέπουν σκοτεινό το μέλλον που τους περιμένει. Πολλοί νέοι προσπαθούν απεγνωσμένα να εγκαταλείψουν τη χώρα. Στη διαδικασία αυτή, μερικές φορές πέφτουν στα νύχια απατεώνων και πρακτόρων εξαγωγής ανθρώπων· έτσι κάποιοι καταλήγουν να πεθαίνουν στη θάλασσα, ενώ άλλοι πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από μαφίες μεσαζόντων.
Οι υπόλοιποι βλέπουν το δημόσιο ως την πιο αξιοπρεπή και ασφαλή λύση. Εκεί όμως πέφτουν πάνω στο σύστημα ποσοστώσεων, σε διαρροές θεμάτων στις εξετάσεις και άλλες μορφές διαφθοράς.
Με όλα αυτά, οι νέοι δεν έβλεπαν καμία δυνατότητα να διορθωθούν οι ευρύτερες οικονομικές αιτίες της μαζικής ανεργίας και υποαπασχόλησης. Η μόνη δυνατότητα θα ήταν να μπορέσουν να πετύχουν κάποιες μεταρρυθμίσεις του συστήματος των ποσοστώσεων. Αυτό είναι που οδήγησε στο κίνημα του 2018.
ALR: Οι ποσοστώσεις αυτές είναι εις βάρος της εργατικής τάξης; Μπορείτε να το εντάξετε στο πλαίσιο της οικονομίας του Μπανγκλαντές και της κρίσης της απασχόλησης;
ΑΜ: Στο Μπαγκλαντές υπήρχαν ταυτόχρονα ανάπτυξη και ακραία φτώχεια, και είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση της ανισότητας. Η ταχεία ανάπτυξη μιας μικρής ομάδας δισεκατομμυριούχων ερχόταν σε αντίθεση με την οικονομική δυσπραγία των περισσότερων ανθρώπων, την ανεργία, την πείνα, τον υποσιτισμό και την οικονομική επισφάλεια. Την τελευταία δεκαετία είδαμε μια οικοδομική έκρηξη που συνοδευόταν από υψηλότερο ποσοστό αποψίλωσης των δασών, ρύπανσης του αέρα και των υδάτων και αρπαγής γης και ποταμών. Όλα αυτά προστέθηκαν στην ταλαιπωρία και την ευαλωτότητα των εργαζομένων.
Αν εξετάσουμε το επίπεδο των δικαιωμάτων των εργαζομένων και τον κατώτατο μισθό στο Μπαγκλαντές, είναι από τα χειρότερα σε σύγκριση με πολλές άλλες χώρες.
Πολλά μεγαλεπήβολα έργα έχουν αναληφθεί με τεράστια ξένα δάνεια κατά την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, πολλά από αυτά θα είναι περιβαλλοντικά καταστροφικά και οικονομικά θα δημιουργήσουν μεγάλες υποχρεώσεις για το Μπαγκλαντές μακροπρόθεσμα. Όλα αυτά τα έργα συνέβαλαν στη συσσώρευση τεράστιου εξωτερικού χρέους, αποδυνάμωσαν την αξία του τάκα και αύξησαν τους φόρους και τις τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας.
Η βαθύπλουτη ολιγαρχία είναι ο άμεσος αποδέκτης που ωφελείται από τα ανορθολογικά γιγαντιαία έργα και τη συνεχή αυταρχική διακυβέρνηση. Η ευημερία των ολίγων αυξάνεται ταχύτατα, και μαζί της η ανισότητα. Το 2010, η αναλογία εισοδήματος μεταξύ του ανώτερου και του κατώτερου 5% του πληθυσμού ήταν σχεδόν 1 προς 30. Το 2016, η αναλογία αυτή είχε αυξηθεί στο 60πλάσιο. Το 2022, η αναλογία ξεπέρασε το 80. Αυτό δεν δίνει την πραγματική εικόνα, διότι γνωρίζουμε ότι το δηλωμένο εισόδημα της ομάδας των πλουσίων είναι μόνο ένα μικρό μέρος του πραγματικού πλούτου που έχουν συσσωρεύσει στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Έτσι, η ανάπτυξη και η στέρηση, η ευημερία και η φτώχεια, η προπαγάνδα της εκθαμβωτικής ανάπτυξης και η σκληρή πραγματικότητα πάνε μαζί. Για την πλειοψηφία των ανθρώπων δεν υπάρχει καμία ανακούφιση στο σημερινό μοντέλο ανάπτυξης.
ALR: Πολλοί λένε ότι αυτές οι διαμαρτυρίες δεν θα πρέπει να εξετάζονται μεμονωμένα και θα πρέπει να κατανοηθούν ως η βαθιά οργή και δυσπιστία του λαού απέναντι στο καθεστώς Χασίνα και η προσπάθειά του για πραγματική δημοκρατία. Τι πιστεύετε;
ΑΜ: Ναι, ο ισχυρισμός αυτός είναι βάσιμος. Η αυταρχική διακυβέρνηση κρατά πάνω από μια δεκαετία. Αυτή η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει μια ημι-στρατιωτική διοίκηση επιβάλλοντας ένα σύστημα καταστολής και καταστρέφοντας το εκλογικό και δικαστικό σύστημα, τη λογοδοσία και τη διαφάνεια. Η συγκέντρωση εξουσίας, η στρατιωτικοποίηση της πολιτικής διακυβέρνησης και η αυταρχική συμπεριφορά έχουν δημιουργήσει στην κοινωνία μια αίσθηση ασφυξίας. Γι’ αυτό εξεγείρονται οι νέοι. Αν δούμε τις ζωές τους από κοντά, βλέπουμε ότι οι περισσότεροι παλεύουν για να τα βγάλουν πέρα, αυτοί και οι οικογένειές τους. Και από πάνω αντιμετωπίζουν βασανιστήρια, τρομοκρατία και προσβολές από όσους πρόσκεινται στο κυβερνών κόμμα.
Για να βρουν κάποια ανακούφιση, ανέμεναν από την πρωθυπουργό να κάνει κάποια βήματα μεταρρύθμισης των ποσοστώσεων. Εκείνη όμως ακολούθησε την αντίθετη πορεία: αποκάλεσε τους φοιτητές που διαμαρτύρονταν «εγγόνια του Rajakar» [του συνεργάτη του Πακιστάν το 1971], πράγμα που πυροδότησε περαιτέρω το κίνημα. Μετά από αυτό, αντί να συνομιλήσει με τους διαδηλωτές, το κυβερνών κόμμα εξαπέλυσε εναντίον τους την προσκείμενη σε αυτό φοιτητική παράταξη. Ο ίδιος ο γενικός γραμματέας της Awami League δήλωσε απροκάλυπτα ότι θα αναπτύξει τη φοιτητική οργάνωση του κυβερνώντος κόμματος σε παράταξη, και πράγματι τα μέλη της εξαπέλυσαν άγρια επίθεση κατά των διαμαρτυρόμενων φοιτητών με λοστούς, ξύλα, ακόμη και όπλα. Σε μέρη όπου οι φιλοκυβερνητικοί φοιτητές Bangladesh Chatra League (BCL) δεν μπορούσε να καθυποτάξει τους φοιτητές, προσέλαβαν ένοπλους και τους κουβάλησαν με φορτηγά και λεωφορεία για να επιτεθούν στους φοιτητές. Αργότερα, επιστρατεύτηκαν μέχρι και η αστυνομία και η συνοριοφυλακή.
Όλα αυτά εξόργισαν τους φοιτητές. Στο Πανεπιστήμιο Rangpur, ένας φοιτητής, ο Abu Sayed, σκοτώθηκε καθώς στεκόταν άοπλος και με ψηλά τα χέρια, όταν η αστυνομία τον πυροβόλησε. Ο Σαγιέντ ανήκε σε μια φτωχή εργατική οικογένεια. Οι κάτοικοι του χωριού του συγκέντρωναν χρήματα για να προσπαθήσουν να πληρώσουν για την εκπαίδευσή του. Αυτή η εν ψυχρώ δολοφονία φυσικά πυροδότησε ακόμη περισσότερο την οργή.
Το μόνο που ζητούσαν οι διαδηλωτές ήταν μια ευκαιρία να μετάσχουν σε έναν διαγωνισμό υπό ίσες συνθήκες. Δεν ζητούσαν ελεημοσύνη ή αθέμιτες χάρες. Η αστυνομία και ο ιδιωτικός στρατός του κυβερνώντος κόμματος κήρυξαν ολομέτωπη επίθεση εναντίον τους που προκάλεσε σχεδόν 400 νεκρούς, 5.000 τραυματίες και πάνω από 10.000 συλλήψεις. Μιλάμε για απαράδεκτα πράγματα.
ALR: Οι διαδηλώσεις ήταν αποκεντρωμένες ή οργανωμένες μέσω συγκεκριμένων βασικών δικτύων και οργανώσεων;
ΑΜ: Το κίνημα δεν είχε κάποια κεντρική οργανωτική δομή. Υπό την επωνυμία «Κίνημα φοιτητών ενάντια στην ανισότητα», οι φοιτητές οργανώθηκαν κυρίως μέσω διαδικτυακών ομάδων. Το κίνημα εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα σε διάφορα δημόσια πανεπιστήμια επειδή η μεταρρύθμιση των ποσοστώσεων αποτελούσε κοινό ενδιαφέρον πολλών. Αριστεροί ακτιβιστές έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο φοιτητικό κίνημα, αλλά καμία πολιτική φοιτητική οργάνωση δεν βρισκόταν στην πρώτη γραμμή.
ALR: Πώς αντέδρασαν τα συνδικάτα σε αυτόν τον αγώνα; Αναδείχθηκαν αυτά τα ζητήματα ως αγώνας της εργατικής τάξης;
ΑΜ: Η κύρια δύναμη των αγωνιστών φοιτητών προέρχεται από οικογένειες της εργατικής τάξης ή χαμηλού εισοδήματος στον άτυπο τομέα ή από την ύπαιθρο. Ωστόσο, το συνδικαλιστικό κίνημα της χώρας είναι αδύναμο και βρίσκεται υπό συνεχή παρακολούθηση και κατασταλτικά μέτρα από τους εργοδότες και την κυβέρνηση. Το συνδικαλιστικό κίνημα ήταν κυρίως συγκεντρωμένο στις μεγάλες επιχειρήσεις του δημόσιου τομέα. Τη δεκαετία του 1980, η στρατιωτική διακυβέρνηση και τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής σχεδόν εξάλειψαν τις μεγάλες επιχειρήσεις του δημόσιου τομέα και την οργανωτική βάση των εργαζομένων. Αυτό κατέστρεψε τη βάση στήριξης των αριστερών συνδικάτων.
Επιπλέον, η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης επηρέασε σοβαρά τα αριστερά κόμματα στο Μπαγκλαντές, αποδυναμώνοντας περαιτέρω το συνδικαλιστικό κίνημα. Τα συνδικάτα επιτράπηκαν αρχικά σε βιομηχανίες με εξαγωγικό προσανατολισμό, όπως η ένδυση, αλλά εμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και επιτράπηκαν μόνο σε περιορισμένη κλίμακα. Παρά την αδυναμία αυτή, οι εργαζόμενοι στην ένδυση έδωσαν σημαντικούς αγώνες, ιδίως για μισθολογικά ζητήματα, αλλά κυρίως αυθόρμητους. Κατά συνέπεια, πολλοί εργατικοί αγώνες δεν μπόρεσαν να αντέξουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
ALR: Έχετε γράψει εκτενώς για τον νεοφιλελευθερισμό στο Μπαγκλαντές. Ποια θεωρείτε ότι είναι η φύση και τα χαρακτηριστικά του και πώς λειτούργησε για να υπονομεύσει τους εργαζόμενους;
ΑΜ: Η ουσία της νεοφιλελεύθερης πολιτικής είναι να μετατρέπει κάθε τι δημόσιο σε ιδιωτικές εταιρείες για να αποκομίσουν κέρδη οι λίγοι. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, όλες οι δημόσιες επιχειρήσεις που δημιουργούσαν θέσεις εργασίας στο Μπαγκλαντές είτε ιδιωτικοποιήθηκαν είτε έκλεισαν για να διανεμηθούν τα περιουσιακά τους στοιχεία σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Όλα αυτά έγιναν στο όνομα της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Αλλά το αντίθετο συνέβη –εκατοντάδες χιλιάδες έχασαν τη δουλειά τους και ο άτυπος τομέας επεκτάθηκε.
Η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη ιδιωτικοποιήθηκαν και εμπορευματοποιήθηκαν, και έτσι έγιναν πανάκριβες. Οι τομείς της ενέργειας και της ηλεκτρικής ενέργειας ιδιωτικοποιήθηκαν και εμπορευματοποιήθηκαν, αυξάνοντας το κόστος της ενέργειας και της ηλεκτρικής ενέργειας. Όλα αυτά έκαναν τη ζωή πιο ανασφαλή και απροστάτευτη και το κόστος διαβίωσης δυσβάσταχτο για τους περισσότερους.
ALR: Τώρα που η πρωθυπουργός παραιτήθηκε και έφυγε από τη χώρα και που σχηματίστηκε προσωρινή κυβέρνηση, τι πιστεύετε ότι θα γίνει;
ΑΜ: Μια προσωρινή κυβέρνηση θα διοικήσει τη χώρα και θα οργανώσει αξιόπιστες εκλογές. Αλλά πέρα από τις εκλογές, η μαζική εξέγερση έχει προβάλει τη φιλοδοξία για την οικοδόμηση ενός νέου δημοκρατικού Μπαγκλαντές χωρίς διακρίσεις, λεηλασία του πλούτου και καταστολή. Το πνεύμα αυτής της μαζικής εξέγερσης και το πάθος και η αποφασιστικότητα των νεαρών ακτιβιστών και ηγετών έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν πίεση και τη δυνατότητα ριζικής αλλαγής του πολιτικού τοπίου. Ο ρόλος των αριστερών οργανώσεων, των συνδικάτων, των γυναικείων οργανώσεων, των συγγραφέων, των καλλιτεχνών και των διανοουμένων θα είναι κρίσιμος για το σκοπό αυτό.
*Πρώτη δημοσίευση: Beyond the Uprising in Bangladesh
Μετάφραση: Α.Γ.
**Πάρθηκε από εδώ: https://nomadicuniversality.com/2024/08/18/η-εξέγερση-στο-μπανγκλαντές-αιτίες-κα/?fbclid=IwY2xjawFBDnJleHRuA2FlbQIxMAABHXx1o1BxCpN-0LV3zGsx7CctVNKpiRg4u_C4oo4Ly78joJ2ke5dbpws7fQ_aem_aw6vhsIgtIqFcB9MHILhew
