Του Ιουλιανού
Όσο και αν μας φανεί παράξενο, οι πρώτες σοσιαλιστικές-εργατικές ιδέες στην Ελλάδα άρχισαν να εμφανίζονται κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα , όταν ακόμα η χώρα μαστίζονταν από φτώχια, αθλιότητα αμορφωσιά και καθυστέρηση. Την περίοδο εκείνη, όχι μόνο δεν μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για αστική και εργατική τάξη, άρα και για κατάλληλες αντικειμενικές συνθήκες που θα επέτρεπαν την σπορά αυτών των ιδεών, μα ούτε καν για ανάπτυξη οιασδήποτε μορφής οικονομίας.
Μέσα σε αυτό ,το ιδιαίτερα δυσμενές περιβάλλον έδρασε ο Γουσταύος Εϊχτάλ ο οποίος είχε φτάσει στη Ελλάδα τον Οκτώβρη του 1833, εννιά μήνες μετά την άφιξη του Όθωνα, με σκοπό να προσπαθήσει να οικοδομήσει μια βιομηχανική κοινωνία: «με επάρκεια αγαθών, φωτισμένη από την επιστήμη, όπου η αγάπη θα εμπόδιζε τον κοινωνικό αγώνα και τον πόλεμο και όπου κυρίαρχο θα ήταν το πνεύμα» (Γκ. Εϊτχάλ, «Οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα μετά την Επανάσταση», σελ. 9).
Ο Γουσταύος Εϊχτάλ ήταν εμποτισμένος με τις ιδέες του ουτοπικού σοσιαλιστή Σαιν Σιμόν και ανέπτυσσε μαζί με τους ομοϊδεάτες του πολιτική δράση κρυφά από το παλάτι μέσα από τη Σαινσιμονιστική Εταιρεία, που αυτός ίδρυσε και της οποίας υπήρξε ηγέτης.
Τη μυστική, ωστόσο, δραστηριότητα του Εϊχτάλ και των συντρόφων του την πληροφορήθηκε ο Άρμανσμπεργκ, βασιλέας στην θέση του βασιλέα, μια και ο Όθωνας ήταν ανήλικος, και ζήτησε στις 19 του Σεπτέμβρη 1834 από τον Κωλέττη, με έγγραφο, τη λήψη μέτρων:
« Η Γραμματεία –έτσι αποκαλούσαν την ελληνική «κυβέρνηση»- οφείλει διά παντός τρόπου να εξιχνιάση το ατόπημα τούτο και να καταδιώξη τους ενόχους και τους συνενόχους αυτών κατά τα άρθρα 212, 216, 218, 220 (221 και 222) του Ποινικού Νόμου. Το αποτέλεσμα των ερευνών και χρείας τυχούσης των καταδιώξεων πρέπει να κοινοποιηθή εις ημάς εντός εξ ημερών από σήμερον.Επειδή αι τάσεις της σαινσιμονικής αιρέσεως ταύτης ουδόλως συμφωνούν προς τας αρχάς του δικαίου και της νομιμότητος, κατά τας οποίας η ημετέρα πατρική στοργή θέλει να διέπωνται οι πιστοί ημών υπήκοοι, ουδέποτε ωφέλη να δοθή εις τους αιρετιστάς τούτους η άδεια τού να εξασκούν τα μηχανήματά των, ανάγκη δε να επιβλέπωνται αυστηρώς. Οι (δε) παραβάντες το άρθρον 12 του Ποινικού Νόμου, καθ’ ην περίπτωσιν είναι ξένοι υπήκοοι, πρέπει να εξωσθούν αμέσως του ημετέρου κράτους» (Γκ. Εϊτχάλ, «Οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα μετά την Επανάσταση», σελ. 104 ).
Ο Εϊχτάλ διώχτηκε από την Ελλάδα όμως η επίδραση των ιδεών του διατηρήθηκε σε έναν αρκετά πλατύ κύκλο διανοουμένων.
Έτσι από τη δεκαετία 1840-1850 κυκλοφορούν στην Ελλάδα και στα Εφτάνησα οι ιδέες του Προυντόν, Μπλανκί, Μπακούνιν.
Ο όρος σοσιαλισμός χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στην Ελλάδα από την «Εφημερίδα της Σμύρνης» και τους «Νέους Καιρούς» του Σοφιανόπουλου, στα 1849. Οι «Νέοι Καιροί» αναδημοσιεύουν από την «Εφημερίδα της Σμύρνης» του Σκυλίτση ένα άρθρο για τους σοσιαλιστές Φουριέ, Οουεν.
Μα τίποτα από αυτά δεν έγινε κτήμα του λαού.
Ωστόσο το βιομηχανικό κεφάλαιο άργησε να αναπτυχθεί γιατί οι Έλληνες κεφαλαιούχοι γνώριζαν ότι δεν θα υπάρχει εσωτερική καταναλωτική αγορά και δεν διέθεταν τα κεφάλαια τους σε βιομηχανικές επιχειρήσεις εντός της χώρας. Και όμως, αυτοί οι Έλληνες αστοί, δε δίσταζαν να επενδύουν τα κεφάλαια τους σε άλλες χώρες μια και ο βασικός όρος για να το κάνουν δεν ήταν η «πατρίδα» αλλά το κέρδος.
Λόγου χάρη ο ο Σ. Λάμπρου έγραφε στις «Σελίδες εκ της ιστορίας του εν Ουγγαρία και Αυστρία Ελληνισμού» : «Η μεγάλη εν Αυστρία αύξησις της βιομηχανίας βάμβακος παρείχεν αφορμήν εις πλουσίαν εισαγωγήν πρώτης ύλης και επηύξενεν την δραστηριότητα των Ελλήνων» Στην Ουγγαρία δε η λέξη Gorog (Έλληνας) σημαίνει επίσης και έμπορας και η λέξη gorogok υποδηλώνει των πλούσιο. Στην ουσία οι Έλληνες αστοί ήταν τα λαγωνικά των ευρωπαίων αποικιοκρατών που εξυπηρετούσανε όμως διαφορετικά συμφέροντα ανάλογα τα συμφέροντα των αποικιακών μητροπόλεων.
Στα 1860 όμως όλα αλλάζουν.
Ιδρύονται βιομηχανίες που αν και ελαφριάς μορφής, μέχρι τα 1879 απασχολούν 44.959 εργάτες. Την ίδια περίοδο έχουμε 16.157 εργάτες ναυτιλίας, 41.035(!) υπηρέτες, δούλες και παραγιούς όπως τους αποκαλούσαν τότε, και 256,906 κολίγους στα χωράφια μερικών μεγαλοτσιφλικάδων. Οι δάσκαλοι ήταν 2.073. Λογικό. Διότι οι κολίγοι και οι εργάτες δεν είχαν πρόσβαση στην γνώση.
Όσο και αν οι παραπάνω αριθμοί είναι σχετικοί μια και η τεχνική άντλησης στατιστικών ήταν ακόμα καθυστερημένη, μας δίνουν μια εικόνα της αλλαγής που συντελείται στην οικονομία.
Πάντα, η αλλαγή που συντελείται στην οικονομία, η αδιάκοπη και επιταχυνόμενη δηλαδή καλυτέρευση των μέσων παραγωγής κάνει ακόμα πιο γρήγορες τις αλλαγές και ακόμα πιο συγκλονιστικό το χάλασμα της παλιάς ισορροπίας. Όμως η οικονομική εξέλιξη δίνει οξύτητα στον κεφαλαιοκρατικό ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός αυτός δεν διεξάγεται για την κατάκτηση μιας θέσης στην αγορά, μα για το ποια μονοπώλια θα ελέγχουν απόλυτα την αγορά ξεκληρίζοντας τους ανταγωνιστές.
Οι συνθήκες λοιπόν είχαν αλλάξει για το ελληνικό κεφάλαιο όταν άνοιξαν το κανάλι του Σουέζ το 1869 και οριστικοποιούνται, αυτές οι ευνοϊκές συνθήκες, με το άνοιγμα του ισθμού της Κορίνθου το 1893, μαζί με τα δημόσια προγράμματα κατασκευής δρόμων και σιδηροδρομικών γραμμών. Επίσης ο διαμερισμός του παγκόσμιου κεφαλαίου που τον ρυθμίζει ο νόμος του μονοπωλιακού μέγιστου κέρδους, επέτρεψε να έρθουν από το εξωτερικό κεφάλαια και να επενδυθούν στην ελληνική αγορά. Πρώτα και κύρια από το ελληνικό παροικιακό κεφάλαιο. Ο αστισμός της Ελλάδας ήταν «εισαγόμενος».
Εταιρεία φίλων του λαού
Όταν άρχισε η βιομηχανική ανάπτυξη, οι αστοί στην Ελλάδα γνωρίζοντας τι συμβαίνει στην Ευρώπη με τα εργατικά κινήματα μα και από τον τρόμο που τους προκάλεσε η κομμούνα του Παρισιού ίδρυσαν ένα εργατικό σωματείο το οποίο το ονόμασαν «Εταιρεία φίλων του λαού» με σκοπό τις «Συμβουλαί εις τους χειρωνάκτας».
Οι «φίλοι του λαού» έγραφαν στο εγκόλπιο τους:
«Εγκολπούμενος ο χειρώναξ ξένας θεωρίας καταντά ν’ αποστροφή την εργασίαν και επιδίδεται ενθέρμως εις πολιτικάς συζητήσεις μεταβαίνων από καφενείου εις καφενείον, όπου συρρέουσιν οι κηφήνες, οι αιμοβόροι ούτοι σκώλικες των κοινωνιών…
Μη γίνεσαι όργανον φαντασιοκόπων, ραδιούργων και ταραχοποιών.
Απερχόμενος το πρωί εις το έργον σου, φίλε χειρωνάξ είσελθε εις την εκκλησίαν, σφραγίσου δια του σημείου του σταυρού και ειπέ το Πάτερ ημών»
Οι καλοί εργοδότες λοιπόν νοιάζονταν από τότε για τον φίλο τους τον χειρωνάξ στα πλαίσια της εταιρικής ευθύνης τους, τονίζοντας ότι είναι θέλημα θεού να είναι υπάκουοι και ότι οι «ξένας θεωρίας» είναι ούτε λίγο ούτε πολύ είναι έργο του Σατανά. Και ας μην υπήρχαν στην Ελλάδα εργατικές οργανώσεις μα ούτε και οι σοσιαλιστικές ιδέες ήταν ακόμα γνωστές. Μια προσπάθεια είχε γίνει στα 1861 όταν δημοσιεύεται στην αθηναϊκή εφημερίδα «Φως» του Σοφοκλή Καρύδη κύριο άρθρο με τον τίτλο «Αναρχία» που κατασχέθηκε και ο αρθρογράφος Δήμος Παπαθανασίου φυλακίστηκε.
Μα ο φόβος φυλάει τα έρμα. Έτσι αν δεν πιάσουν οι φοβέρες του Σατανά ως εφεδρεία οι εργοδότες έχουν τον νόμο:
«Δεν είναι ίδιον αγαθού πολίτου να παραβαίνη τον νόμο.Και κακός αν είναι ο νόμος πρέπει να υποτασσώμεθα εις αυτόν και μόνον δια θεμιτών τρόπων να επιζητώμεν διόρθωσιν. Πλην δε της προσβολής του νόμου και της προσβολής του συμφέροντος του χειρώνακτος, προκύπτει εκ της εκουσίας αργίας (απεργία) και άλλο ατόπημα. Οι εργάται και οι εργοστασιάρχαι διαιρούνται εις δυο πολεμικά στρατόπεδα και θεωρούντες αλλήλους ως εχθρούς επιθυμούσιν ο εις του άλλου την ζημίαν το οποίον και ασύμφορον και αντιχριστιανικόν είναι»
Αλήθεια. Πως ανασυνθέτουμε ένα παρελθόν που στην ουσία του είναι ίδιο με το δικό μας το παρόν; Κάλλιστα όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν να είναι αποσπάσματα από έναν κανονισμό περί τάξης και νόμου, τον οποίο παπαγαλίζουν οι ενσωματωμένοι δημοσιογράφοι κάθε βράδυ από τα ΜΜΕ των αφεντικών τους.Τόσο αξιολύπητο είναι το παρόν μας.
Ωστόσο αν και υπήρχαν μερικά αυθόρμητα ξεσπάσματα διεκδίκησης εργατικών δικαιωμάτων,μια ανεπτυγμένη δραστηριότητα γύρω από τις σοσιαλιστικές ιδέες αναπτύσσεται όταν ο Σταύρος Καλλέργης ιδρύει τον «Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο» στην Αθήνα, με παραρτήματα και σε άλλες πόλεις.
Σπουδαστής του Πολυτεχνείου ο Καλλέργης μαζεύει κάμποσους μαθητές και με συμπαραστάτη τον βουλευτή Ρόκκο Χοϊδά συντάσσουν το πρόγραμμα και το καταστατικό του «Σοσιαλιστικού Συλλόγου». Το πρόγραμμα αυτό μεταξύ άλλων περιελάμβανε: απόλυτη ελευθερία λόγου και συνείδησης, 8ωρη εργασία, κατώτατο μισθό, αργία την Κυριακή, κατάργηση της θανατικής ποινής, απαγόρευση της παιδικής εργασίας, δικαίωμα σύνταξης.
Χοϊδάς, Καλλέργης και Δρακούλης βγάζουν το περιοδικό «Άρδην» το 1885. Το περιοδικό γίνεται ανάρπαστο και οι αρχές ανησυχούν. Οι αστικές εφημερίδες χαρακτηρίζουν τους εκδότες «άθεους, κακούργους ανατροπείς, ανήθικους».Μια πρώτη ενέργεια του κράτους είναι η απόπειρα δολοφονίας του Χοϊδά που πραγματοποιήθηκε στην Βουλή από τον αστυνόμο Κοκκινόπουλο. Ο Χοϊδάς εν τέλει καταδικάζεται τον Μάιο του 1889 σε φυλάκιση με αφορμή δύο άρθρα του τα οποία θεωρήθηκαν υβριστικά για τον Βασιλιά. Πεθαίνει εσώκλειστος στις φυλακές του Τρικούπη το 1890.
Καλλέργης και Δρακούλης όμως συνεχίζουν.
Το 1893 οργανώνουν και γιορτάζουν την πρώτη εργατική πρωτομαγιά στις στήλες του Ολυμπίου Διός, που ήταν περισσότερο μια συνάντηση παρέας ως να είχαν ραντεβού. Την επόμενη χρόνια όμως γιορτάζεται η Πρωτομαγιά πιο οργανωμένα. Και είχε χαρακτήρα εργατοσοσιαλιστικής συγκέντρωσης κάτι που έβαλε τα όργανα της νομιμότητας και των χρηστών ηθών σε τρεχάματα.
Ο Καλλέργης στο λόγο του ανάπτυξε το σοσιαλιστικό πρόγραμμα λέγοντας:
«Είμεθα σοσιαλισταί και θέλομεν επι του παρόντος την βελτίωσιν της θέσεως των εργατών και την διάδοσιν της ιδέας της εντελούς χειραφετήσεως αυτών…Δια την επιτυχίαν δε του σκοπού μας θα ζητήσωμεν κατ΄ αρχάς με ειρηνικά μέσα, εάν δε δέν το κατορθώσωμεν, δια πάσης θυσίας θα φροντίσωμεν να πραγματοποήσωμεν τους σκοπούς μας»
Το πρόγραμμα του «Σοσιαλιστικού Συλλόγου» παίρνει την μορφή ψηφίσματος, το οποίο ο Καλλέργης το καταθέτει στην βουλή.
Οι πατέρες του έθνους , της τάξης και της νομιμότητας, τον συλλαμβάνουν «Επί προκλήσει του λαού εις στάσιν». Και στα μπουντρούμια ο βούρδουλας του κράτους έδρασε πλουσιοπάροχα πάνω του.
«Ποια είναι η πατρίδα σου»; Ρωτά ο ανακριτής.
«Όλος ο κόσμος είναι η πατρίδα μου και όλοι οι άνθρωποι αδελφοί μου» απαντά ο πρωτοπόρος και ρομαντικός Καλλέργης. Μετά από δώδεκα μέρες στα μπουντρούμια τον αφήνουν.
Όμως η κυβέρνηση ζήτησε από την «Διεθνή υπηρεσία διώξεως των αναρχικών», κάτι σαν την σημερινή ιντερπόλ, κατάλογο και φωτογραφίες Ελλήνων αναρχικών. Ταυτόχρονα ο Ανδρέας Συγγρός ως ευεργέτης του έθνους που ήταν, δηλώνει στις 20 Μαΐου 1894 πως πήρε γράμμα αναρχικού περιεχομένου όπου του ζητούσαν 23.560 δραχμές, για να μην τον σκοτώσουν. Ούτε δραχμή παραπάνω. Την ίδια μέρα «ρίχνονται» προκηρύξεις στην Σταδίου με το σύνθημα. «Ζήτω ο Σοσιαλισμός-Θάνατος στους πλουσίους». Έτσι στις 21 του Μαΐου του 1984 η κυβέρνηση ξεκινά διώξεις και ανακρίσεις.
Πιάστηκε ξανά ο Καλλέργης μαζί με πολλούς άλλους όπως ο Δημόπουλος, Σιναδινός, Παπαδημητρίου, Μάργαρης κ.α. Στα κρατητήρια έπεσε τόσο ξύλο και ρετσινόλαδο που ο Μάργαρης χάνει την ζωή του, δολοφονημένος από τα όργανα της νομιμότητας.
Ότι και αν έκανε όμως η κυβέρνηση, δολοφονίες προβοκάτσια, διώξεις, ο σπόρος είχε καρποφορήσει. Και παρά τις διαιρέσεις του κινήματος αυτοί οι πρωτοπόροι αγωνιστές κατάφεραν να ιδρύσουν παραρτήματα σοσιαλιστικά σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Το ξύπνημα άρχισε.
Στην Πάτρα και στον Πύργο δε, το 1894 ξεφύτρωσαν δυο αναρχικοί όμιλοι όπου πρωτοστατούσαν ο φοιτητής ιατρικής και σκιτσογράφος Μπαντούνας- που το κράτος τον δολοφόνησε το 1898- ο ποιητής Πάνος Τσεκούρας, ο Καραμπίλιας κ.α.
Στα 1896 βγάζουν μια εφημεριδούλα με τίτλο «Επί τα Πρόσω». Όμως αυτή η προσπάθεια δεν κράτησε πολύ. Εκφυλίζεται από τους ίδιους τους ηγέτες του σε σημείο να πέσουν σε ένα θρησκευτικό μυστικισμό με αποκορύφωμα την δημιουργία από αυτούς του «Χριστοκρατικού κόμματος».
Εν κατακλείδι –και μακριά από τάση για ωραιοποιήσεις – οι πρωτοπόροι αυτοί, ρίξανε το σπέρμα της ταξικής πάλης των εργατών και βοήθησαν τους εργάτες να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος των δυνάμεων τους και των δυνατοτήτων τους. Να αποκτήσουν θέληση για πάλη.
Ο αρχικός αυτός σκοπός τους είναι και σήμερα το ζητούμενο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μ. Μ. Παπαϊωάννου: «Η Παρισινή Κομμούνα και η Ελλάδα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
- Το Νεοελληνικό Παροικιακό Φαινόμενο Νικος Ψυρουκης. Εκδόσεις «Επικαιρότητα»
- «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας». Γιάννης Κορδάτος. Τόμος ΧΙΙ.
*Δημοσιεύτηκε στις 25 Αυγούστου 2012 στον Παραλληλογράφο http://parallhlografos.wordpress.com/2012/08/25/%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CF%86%CE%AF%CE%BB%CF%89%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF%8D/
#Υπάρχουν μερικές διαφωνίες ως προς κάποια ιστορικά στοιχεία που παρέχονται εδώ για τους αναρχικούς ης Πάτρας. Οι Μαγκανάρας, Καραμπίλιας, Τσεκούρας και οι άλλοι σύντροφοι της "Επί τα Πρόσω" δεν είχαν καμία σχέση με τις θεοσοφιστικές δοξασίες των Χριστογιαννόπουλου και άλλων και δεν ίδρυσαν κανένα Χριστοκρατικό Κόμμα. Επίσης, ως εκδότης του "Άρδην" φέρεται από πολλές πηγές ο Πλάτων Δρακούλης. Ίσως βοηθούσε και ο Χοϊδάς, αλλά για τον Καλλέργη είναι αμφίβολο αν συμμετείχε στο "Άρδην".
