Ο Σταύρος Καλλέργης πρωτοστάτησε στην οργανωμένη έκφραση των σοσιαλιστικών ιδεών στην ελληνική κοινωνία τη δεκαετία του 1890 διεκδικώντας για το «έθνος των πτωχών, πασχόντων εργατών […] την πλήρη ισότητα, αδελφότητα και πραγματικήν ελευθερίαν», δηλαδή την «απαλλαγήν παντός πάσχοντος εκ της περί της αύριον μερίμνης». Ο οργανωτής του πρώτου εορτασμού της Πρωτομαγιάς στην Αθήνα το 1893, διέθεσε απλόχερα την περιουσία του για τις ανάγκες του κινήματος, συνελήφθη και φυλακίστηκε, κατέφυγε στη Γαλλία, συγκρούστηκε με το οικογενειακό του περιβάλλον, αλλά και με τους συντρόφους του, γνώρισε διαδοχικές διαψεύσεις και εσωτερικούς διχασμούς. Στις αρχές του 20ού αιώνα επέστρεψε στη γενέτειρά του, την Κρήτη, επιδόθηκε στο εμπόριο, δημιούργησε οικογένεια και έζησε έως το 1926 μακριά από το σοσιαλιστικό κίνημα.
Η νέα έκδοση του Μουσείου Μπενάκη ανασυγκροτεί τη συναρπαστική αυτή διανοητική και πολιτική διαδρομή μέσα από το Αρχείο Σταύρου Καλλέργη, το οποίο, ύστερα από δωρεά του Ιδρύματος Κοινωνικών και Ιστορικών Ερευνών «Σταύρος Καλλέργης», απόκειται στο Τμήμα Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη.
Το αρχείο έγινε δωρεά από τον Λυκούργο Καλλέργη –με την συγκατάθεση των κληρονόμων του πατέρα -του στο μουσείο με την πεποίθηση ότι ανήκει στον ελληνικό λαό.
Επί τέσσερα χρόνια μια ομάδα ιστορικών και ερευνητών του μουσείου μελέτησε το αρχείο και μια άλλη ομάδα ειδικών εξειδικευμένων στην τεχνολογία το κατέγραψαν, το ψηφιοποίησαν και το κωδικοποίησαν για να το παραδώσουν με αυτή την εκδοση στους ελληνες αλλά και στους ιστορικούς του μέλλοντος.
Η έκδοση του Καταλόγου του Αρχείου παρουσιάζει πολύτιμο αρχειακό υλικό από την πρώτη περίοδο του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος, αναδεικνύοντας άγνωστες πληροφορίες και στοιχεία που τονίζουν τη δυναμική του και τις σχέσεις του με το διεθνές επαναστατικό κίνημα. Η εκτενής εισαγωγή του ιστορικού Κωστή Καρπόζηλου παρακολουθεί την πορεία του Σταύρου Καλλέργη, συνδέοντάς την με τις ευρύτερες αναζητήσεις του ελληνικού κοινωνικού ριζοσπαστισμού στα τέλη του 19ου αιώνα. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στην εισαγωγή του επιμελητή, «οι πολυσχιδείς δραστηριότητες του Σταύρου Καλλέργη, οι προσωπικές περιπέτειες και η υπαγωγή των ατομικών επιλογών στις ανάγκες της Υπόθεσης παραπέμπουν στον τύπο των επαναστατών του 19ου αιώνα, εκείνες τις αντιφατικές προσωπικότητες που συχνά μετεωρίζονταν μεταξύ τυχοδιωκτισμού και εξεγερτικής έξαψης. Η διαδρομή του Σταύρου Καλλέργη υπενθυμίζει τις ανεπαίσθητες μεταβολές που οδηγούν σε μεγάλες αναθεωρήσεις, τις ταλαντώσεις ανάμεσα στις συλλογικές προσδοκίες και στους ατομικούς συμβιβασμούς, το καθοριστικό βάρος των καθημερινών υποχρεώσεων στις επιλογές του βίου, τη μικρή –εν τέλει– απόσταση μεταξύ της στράτευσης και της ιδιώτευσης».
Περιλαμβάνονται εισαγωγικά κείμενα του Μουσείου Μπενάκη και του Ιδρύματος Ιστορικών και Κοινωνικών Ερευνών «Σταύρος Καλλέργης», η εισαγωγή με τίτλο «Σταύρος Καλλέργης: “Βίος ελεύθερων βιωτικών φροντίδων”», αναλυτικός κατάλογος και ευρετήρια του Αρχείου Σταύρου Καλλέργη. Το πρωτότυπο εικονογραφικό υλικό της έκδοσης προέρχεται από την αρχειακή συλλογή και προσφέρει ένα πανόραμα του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος του 19ου αιώνα.
Ο Κωστής Καρπόζηλος, που είχε και την επιμέλεια, είναι ιστορικός και μεταδιδακτορικός ερευνητής του Columbia University. Η έρευνά του εστιάζει στους μετασχηματισμούς των επαναστατικών κινημάτων, στις εκφάνσεις του μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη διαδρομή του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος στον 20ό αιώνα. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και στη Sciences Po στη Reims, ενώ είναι ο σεναριογράφος του ντοκιμαντέρ «Ταξισυνειδησία: η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού».
Μουσείο Μπενάκη, Κουμπάρη 1 & Βασιλίσσης Σοφίας, 106 74 Αθήνα
http://www.benaki.gr
