Νίκος Πελεκούδας*
Και με τις γυναίκες τι έγινε; Υπήρξαν; Αγωνίστηκαν;
Από μικρά παιδιά μεγαλώνουμε σε ό,τι αφορά τις γυναικείες προσωπικότητες της επανάστασης του 1821 με την αναφορά στη Μπουμπουλίνα και την Μαντώ Μαυρογένους, στις οποίες η αναφορά μάλλον περισσότερο ήθελε να επιβεβαιώσει τον κανόνα μέσα από τις εξαιρέσεις του. Η επανάσταση του 1821 ήταν αντρική υπόθεση για την εθνική αστική ιστοριογραφία. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό, πως ο Παπαρρηγόπουλος δεν κάνει καμιά αναφορά σε γυναίκα της επανάστασης. Καμιά! Που να διεκδικεί μια αξιοπρέπεια και μια πληρότητα.
Ενώ ταυτόχρονα είναι και μια πτυχή η οποία πολύ λίγο έχει απασχολήσει, αν όχι καθόλου και αριστερούς ιστορικούς.
Είναι χαρακτηριστικό και ταυτόχρονα παράδοξο ότι οι ξένοι περιηγητές που θα βρεθούν στην Ελλάδα μέσα στην επανάσταση αλλά και λίγο μετά το τέλος της, θα σημειώσουν το πλήθος των γυναικών που επαναστάτησαν και πολέμησαν, όπως και πάμπολλα δημοτικά τραγούδια τα οποία περιγράφουν τα κατορθώματά τους στη μάχη. Μάνη, Σούλι, Μεσολόγγι είναι μόνο μερικά πολεμικά «θέατρα» που επιβεβαιώνουν το γεγονός της ξεχωριστής γυναικείας παρουσίας. Αλλά η εθνική ιστοριογραφία τίποτα!
Παραδείγματα επαναστατικού θάρρους που τα γνωρίζουν μόνο όσοι θα ασχοληθούν πιο λεπτομερειακά και με μεγαλύτερη υπομονή και αξιοπιστία με την επανάσταση.
Αντικείμενο πάμπολλων δημοτικών τραγουδιών θα αποτελέσουν τα κατορθώματα στο Σούλι της Δέσπως Μπότση, της Ελένης Μπότσαρη, της Χάιδως Γιαννάκη Σέχου. Στη Μάνη το 1826 από τους 1500 αμυνόμενους κόντρα στις τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις οι 1000 είναι γυναίκες. Πόσα ονόματά τους γνωρίζουμε; Πόσα αξίζει να μπουν στα σχολικά βιβλία. Μάλλον κανένα.
Οι γυναίκες της επανάστασης του 1821 θα συμμετέχουν στον αγώνα κανονικά και σε όλες τις εκφάνσεις του. Με το όπλο στο χέρι φορώντας αντρικά ρούχα, στο πλευρό αδελφών και συζύγων, χτίζοντας οχυρώσεις, μεταφέροντας φαγητό και νερό. Είναι γνωστό πως η ερωμένη του Καραϊσκάκη κέρδισε το προνόμιο να συμμετέχει στα πολεμικά συμβούλια. Δυστυχώς όμως αυτό που γνωρίζουμε, και που τώρα και εδώ γράφουμε είναι ότι ήταν μια από τις ερωμένες του Καραϊσκάκη! Και όχι το τι ακριβώς έκανε για να κερδίσει το σεβασμό επιπέδου πολέμαρχου!
Χιλιάδες γυναίκες που δε θα μάθουμε ποτέ το όνομά τους κακοποιήθηκαν, βιάστηκαν, εξευτελίστηκαν γιατί προσπάθησαν να υπερασπιστούν τοποθεσίες όταν αντρικά ένοπλα σώματα επιχειρούσαν αντιπερισπασμούς κάπου αλλού.
Βέβαια η αντιμετώπιση ακόμα και στον καιρό τους, για κάποιες πρωταγωνίστριες του αγώνα, ήταν ανάλογες της ιστοριογραφικής εξαφάνισης ή σμίκρυνσης του ρόλου τους. Είναι φοβερό πως ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης στο μνημόσυνο της συζύγου του Αικατερίνης δε θα αναφερθεί καθόλου στο πλούσιο επαναστατικό της έργο, αρνούμενος έτσι έμπρακτα τη συμβολή της. Η ίδια η μεγάλη Μπουμπουλίνα, όπως μας την αναφέρουν στα σχολεία, δεν έλαβε τη σύνταξη που είχε αιτηθεί γιατί κρίθηκε πως μόνο ως χήρα αγωνιστή θα τη δικαιούνταν!
Αλλά και μετά την επανάσταση οι γυναίκες θα αποκλειστούν από πολιτικά και γενικότερα δικαιώματα ανάλογα με αυτά των ανδρών, ενώ δε θα λαμβάνουν ούτε την ίδια εκπαίδευση ούτε προφανώς θα έχουν και τις ανάλογες επαγγελματικές ευκαιρίες.
Το κλασσικό σχήμα ο άνδρας πολεμά και η γυναίκα κάνει την επιμελητεία, βασική πλευρά του τρίπτυχου πατρίς-θρησκεία-οικογένεια, τρίπτυχο που κατοχυρώνεται στα ίδια τα ελληνικά συντάγματα, θα αναπαραχθεί και στην ιστοριογραφία. Ή στην καλύτερη περίπτωση η γυναίκα του 1821 γίνεται ορατή στο βαθμό που κρίνεται πως πλησιάζει τον ανδρικό ιδεότυπο.
Και αν κάπου αναφέρονται οι γυναίκες, ή διασώθηκε το έργο τους, αυτό κατά κανόνα συμβαίνει γιατί ήταν ανώτερες κοινωνικά, ή γιατί ήταν σύζυγοι, ερωμένες, συγγενείς κάποιου γνωστού άνδρα αγωνιστή ή παράγοντα της επανάστασης.
Και το 1821, δηλαδή η ιστορική του παρουσίαση, η επιλεκτικότητα στη μνήμη, είναι αστική-εκμεταλλευτική και φυσικά πατριαρχική…
##Από τις Μελέτες Χειραφέτησης/ Ελλάδα 1830 – 1918.
*Το κείμενο αναδημοσιεύεται από εδώ: https://www.alerta.gr/archives/19841?fbclid=IwAR0yjg3jqAneVAGXleKj-xFhibscIiJ-iM5JY5Trpe0RryMaNJMOIYrJVmc
