Σύντροφε, έχεις μυαλό, καρδιά, πνεύμονες, μάτια, χέρια και πόδια. Αυτά τα όργανα είναι απαραίτητα για την ύπαρξή σας. Επομένως, είναι απαραίτητο να τα χρησιμοποιήσετε: σε κάθε ένα από αυτά τα όργανα συνδέεται μια αντίστοιχη ανάγκη. Αυτή η ανάγκη μπορεί να ποικίλει, ανάλογα με το αν η ιδιοσυγκρασία σας είναι περισσότερο ή λιγότερο νευρική, περισσότερο ή λιγότερο φλογερή και ανάλογα με το αν το κλίμα είναι περισσότερο ή λιγότερο ζεστό και υγρό.
Αλλά, όποιες κι αν είναι αυτές οι συνθήκες, αφού υπάρχει ανάγκη, στο τέλος νιώθεις μια επιθυμία. Και αν, τότε, η υλική, ηθική ή κοινωνική δυνατότητα υπάρχει για σένα, αποφασίζεις να ενεργήσεις και η πράξη ολοκληρώνεται: η πράξη είναι απλώς η λειτουργία που εκπληρώνεται, η τάση να ζεις που προσαρμόζεται σε ορισμένες συνθήκες. Με άλλα λόγια, υπάρχουν οργανικές, κλιματολογικές και κοινωνικές συνθήκες που καθορίζουν κάθε μία από τις πράξεις σας και, κατ' εξαίρεση, την άσκηση, τη δραστηριότητα των οργάνων σας.
Όταν αυτή η άσκηση είναι φυσιολογική και αυτή η δραστηριότητα δεν παρεμποδίζεται, όταν το αίμα σου μπορεί να κυκλοφορήσει, οι πνεύμονές σου αναπνέουν, ο εγκέφαλός σου σκέφτεται ελεύθερα, όταν μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα χέρια σου, τα μάτια σου, τα όργανά σου σε ένα έργο σύμφωνο με τις επιθυμίες σου και επομένως με τη θέλησή σου, ένα έργο που σε ευχαριστεί, τότε είσαι ελεύθερος, τότε ενεργείς σύμφωνα με τα ένστικτά σου, τις ανάγκες σας, τη ζωή σας. Τότε νιώθεις τη χαρά της ζωής. Όταν, αντίθετα, δεν είναι δυνατόν να ασκήσετε κανονικά τα όργανά σας, τότε χάνετε την ελευθερία σας, χάνετε τη δυνατότητα να ενεργείτε σύμφωνα με τον εαυτό σας, τότε υποφέρετε πόνο, ταλαιπωρία, δυστυχία. Τώρα, υπάρχουν πολύ λίγα λεπτά στη ζωή σας όταν είστε ελεύθεροι, όταν η δραστηριότητά σας δεν παρεμποδίζεται, είτε με τη βία είτε με την ανάγκη να εξασφαλίσετε ότι μπορείτε να θρέψετε τον εαυτό σας, είτε από την αντίθεση της οικογένειάς σας είτε από τις απόψεις της κοινωνίας, από τους φόβους σας, τα καθήκοντά σας ή τις προκαταλήψεις σας! Γι' αυτό είσαι δυστυχισμένος! Γι' αυτό είμαι αναρχικός!
Ένας αναρχικός! Γιατί, από τη μία πλευρά, θέλω να αναπτύξω τις ικανότητές σας, την καρδιά σας, τον εγκέφαλό σας, έτσι ώστε να μπορείτε να αγαπάτε, να σκέφτεστε, να κατανοείτε και να διαδίδετε τη δραστηριότητά σας όλο και περισσότερο, ώστε να μπορείτε να ζείτε περισσότερο και να είστε όλο και πιο ευτυχισμένοι.—Ένας αναρχικός! Διότι, από την άλλη πλευρά, θα σπάσω τα δεσμά που εμπόδισαν τη δραστηριότητά σας και που προέρχονται από την κοινωνία, την ηθική και τη θρησκεία. Σύντροφε, θέλω να πετύχω την ελευθερία σου. Αυτό που περιορίζει την ελευθερία σας, πρώτα απ 'όλα, είναι οι πεποιθήσεις και οι προκαταλήψεις που σας έχουν επιβληθεί.
Είστε ελεύθεροι, λέω, να υπακούτε στις ανθρώπινες επιθυμίες σας σε μια δεδομένη στιγμή, αν πιστεύετε ότι η κόλαση προορίζεται για εκείνους που δεν έχουν λάβει τη θεία χάρη μέσω των μυστηρίων της Εκκλησίας; Αναμφίβολα, και ειδικά αν έχετε γερό ταμπεραμέντο, η επιθυμία σας θα μπορούσε να σας κάνει να ξεχάσετε τον φόβο σας. Αλλά, η πράξη μόλις ολοκληρωθεί, η επιθυμία ικανοποιηθεί, θα παραμείνει για σας η πικρή γεύση των τύψεων. Ένα άλλο εμπόδιο στην ελευθερία είναι το έθιμο. Πολύ συχνά, ήδη, μπήκατε στον πειρασμό να δράσετε· Αλλά ο φόβος της γνώμης σας έχει κρατήσει πίσω. Και έπρεπε να επιλέξεις ανάμεσα στην επιθυμία σου και την αδυναμία σου. Εάν έχετε υπακούσει στην επιθυμία σας, τότε, όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, αυτή η επιθυμία, μόλις ικανοποιηθεί, έχει αφήσει πίσω τη λύπη και την ταλαιπωρία της δράσης. Αν η αδυναμία σας έχει κερδίσει, έχει φέρει τον πόνο της ανικανοποίητης επιθυμίας. Το τελευταίο πράγμα που περιορίζει την ελευθερία σας είναι ένα κοινωνικό κράτος βασισμένο στο νόμο, στην ιδέα του καθήκοντος και της υπακοής. Είναι η αρχή της εξουσίας, μια αμετάβλητη αρχή, η οποία αναπόφευκτα ανατρέπει χίλιες διαφορετικές τάσεις και προκαλεί έναν πόνο που είναι πιο έντονος καθώς αυξάνεται η αντίθεση μεταξύ του νόμου και της τάσης.
Αφού όλα αυτά τα δεσμά σε κάνουν να υποφέρεις, δεν έχω δίκιο να επιθυμώ να τα καταστρέψω; Για να το κάνω αυτό, πρέπει πρώτα να καταπολεμήσω την προκατάληψη και να πω σε όλους όπως σας λέω: Ούτε να δέχεστε ούτε να επιβάλλετε καμία αμφίβολη ιδέα, καμία αλήθεια που δεν μπορείτε να αποδείξετε στον εαυτό σας, καμία συνήθεια για την οποία δεν μπορείτε να καταλάβετε τον λόγο. Περιορίστε τον εαυτό σας στο προφανές γεγονός, στην αποδεδειγμένη αλήθεια, στην ακριβή παρατήρηση, στο αυστηρό πείραμα. — Τότε είναι απαραίτητο να καταπολεμήσουμε τις παραδόσεις που μας συνηθίζουν να βλέπουμε έναν λόγο υποτέλειας στην αδυναμία και ένα μέσο υποδούλωσης στην εκπαίδευση. Τέλος, είναι απαραίτητο να καταπολεμήσετε την πειθαρχία, ή οτιδήποτε άλλο, που σας αναγκάζει να είστε υπηρέτης ή αφέντης στη ζωή, αλλά πάντα σκλάβος ενός αναγνωρισμένου νόμου. Έτσι, θα καταπολεμήσω την προκατάληψη, το έθιμο και το δίκαιο, δηλαδή την εξουσία στην τριπλή της μορφή: πνευματική, ηθική και νομική. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα μπορούσα, σιγά-σιγά, να εξαλείψω όλες τις αιτίες της δυστυχίας σας και να επιτύχω την ελευθερία σας.
Αχ! Σύντροφε, κι εσύ αγαπάς βαθιά εκείνη την ελευθερία που θα σου επέτρεπε να ζεις, να ξοδεύεις τον εαυτό σου, να είσαι πλούσιος σε δράση, ευτυχία και ζωή.
Αλλά φοβάσαι τι είναι καινούργιο. Θυμάσαι τις δυστυχίες του παρελθόντος και η καρδιά σου γίνεται επιφυλακτική. Αχ! Θα μπορούσατε να με προκαλέσετε αν σας ζητούσα κάτι, μια ψήφο, ένα στέμμα ή μια θέση, σε αντάλλαγμα για τις ιδέες μου. Αλλά δεν ζητώ τίποτα από εσάς. Αυτό που θέλω για τον εαυτό μου, θέλω για σένα, θέλω για όλους. Και αυτό σας αποδεικνύει ότι δεν θέλω να επιστρέψω στις βάρβαρες κοινωνίες όπου βασίλευε, με όλη του τη φρίκη, το δικαίωμα του ισχυρότερου.
Αν κάποιος το έχει υπονοήσει, έχει πει ψέματα. Γιατί αν έχω πει: «Μην είσαι υπηρέτης, επαναστάτησε ενάντια σε κάθε εξουσία, ξύπνισε την ενέργειά σου», σου λέω επίσης: «Μην είσαι αφέντης. Μην επιβάλλεις τη θέλησή σου σε κανέναν». Έτσι θα με βλέπετε πάντα στο πλευρό των πιο αδύναμων και των καταπιεσμένων. Σας είπαν λοιπόν ψέματα. Και όμως, ξεκινώντας από αυτό το ψέμα και επωφελούμενος από την άγνοιά σας, κάποιος σας τρόμαξε, λέγοντας ότι ήμουν ένας άνθρωπος της εξέγερσης, ένας άνθρωπος της αταξίας, ένας άνθρωπος της βίας!!
Ένας άνθρωπος της εξέγερσης! Ναι, σύντροφε, με εξεγείρουν όλες οι δυστυχίες, όλες οι αδικίες, όλες οι ντροπές της κοινωνίας. Ναι, εξεγείρομαι όταν βλέπω παιδιά που δεν έχουν ψωμί, γυναίκες που κλαίνε, άντρες που στενάζουν στις άθλιες παλέτες τους! Πες μου αν δεν είσαι τόσο εξεγερμένος όσο εγώ.
Ένας άνθρωπος της αταξίας! Αχ! Δεν ξέρω τι πιστεύω ότι έχετε για την τάξη, αλλά κάνετε λάθος αν πιστεύετε ότι η τάξη σήμερα είναι συνεπής με την ευτυχία, την ελευθερία και την πρόοδο. Δεν ακούτε καθημερινά για εγκλήματα, για αυτοκτονίες;
Δεν βλέπεις τους φτωχούς γύρω σου; Δεν διαβάζετε, κατά καιρούς, ιστορίες οργανωμένων σφαγών στην Κίνα ή στην Αφρική; Είναι αυτή η τάξη που επιθυμείτε να διατηρήσετε αιώνια; Όσο για μένα, το θεωρώ καθεστώς βίας, βίας· και γι' αυτό την καταδίκασα!
Ένας άνθρωπος της βίας! Όταν ένα ον καταπιέζεται, πες μου τότε πώς μπορεί να απαλλαγεί από την τυραννία, αν όχι με τη δική του προσπάθεια;
Πείτε μου ποιο θύμα της καταπίεσης, κουρασμένο από αυτή την καταπίεση, δεν έχει αναγκαστεί να εξεγερθεί; Γιατί «όλο το φως της αλήθειας δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να σταματήσει τη βία και μόνο την ερεθίζει ακόμα περισσότερο». (Πασκάλ.) Τότε μετρήστε, αν μπορείτε, τα θύματα της Ιεράς Εξέτασης, των σταυροφοριών, των θρησκευτικών πολέμων, της κόκκινης ή λευκής τρομοκρατίας, της Ιεράς Συμμαχίας, των αποικιακών πολέμων, της ένοπλης βίας. Θα εκπλαγείτε, τέλος, από το γεγονός ότι μεταξύ αυτών των θυμάτων, μερικά, ωθούμενα από διώξεις, αντιμετώπισαν τελικά τους επιτιθέμενους;
Ένας άνθρωπος της ουτοπίας, σας έχουν πει επίσης! Ναι, να τεθεί τέρμα στις ανομίες, στην αταξία, στις πράξεις βίας· Για να μειώσετε το βαρύ φορτίο της δυστυχίας που σας βαραίνει, αυτό θεωρείται ουτοπία αυτή τη στιγμή. Αυτή η δυστυχία πρέπει να είναι βαθιά, αλίμονο! Κοίταξε μέσα σου, σύντροφε, και αναρωτήσου αν πιστεύεις ότι είναι δυνατόν να ζήσεις χωρίς να είσαι σκλάβος ή τύραννος. Αν δεν το πιστεύετε, θα ήσασταν συνεπείς να τοποθετήσετε τον εαυτό σας στο πλευρό των καταπιεστών. Αλλά αν πιστεύεις ότι είναι δυνατό, αν πιστεύεις ότι για μια στιγμή, μια στιγμή, θα μπορούσες να ζήσεις ελεύθερα, πώς θα μπορούσες να πιστέψεις ότι αυτό που είναι δυνατό για σένα είναι αδύνατο για τους άλλους!
Από εκείνη τη στιγμή είναι στο χέρι σας να αναλάβετε την πρωτοβουλία, να καταπολεμήσετε τις προκαταλήψεις σας και εκείνες των ανθρώπων γύρω σας, έτσι ώστε η χειραφέτηση να καταστήσει δυνατή τη χειραφέτηση όλων. «Αν θέλεις να ζήσεις, να είσαι δυνατός, να είσαι σπουδαίος, να είσαι ενεργητικός. Σπέρνετε τους σπόρους της ζωής και της ευτυχίας γύρω σας. Κάθε φορά που βλέπετε μια ανομία στη ζωή, ένα ψέμα στον κόσμο, ένα βάσανο που επιβάλλεται από έναν άνθρωπο σε έναν άλλο, επαναστατήστε ενάντια στο ψέμα, την αδικία και τη θλίψη. Αγώνας για την αλήθεια. Ο αγώνας είναι ζωή. Κάθε φορά που αγωνίστηκες, έζησες. Και, για λίγες ώρες αυτής της υπέροχης ζωής, δεν θα ανταλλάσσατε χρόνια βλάστησης στη διαφθορά του βάλτου; Αγωνιστείτε για να επιτρέψετε σε όλους να βιώσουν αυτή την πλούσια και πληθωρική ζωή, να ξεφύγουν σιγά-σιγά από τη δυστυχία και τη δειλία του κόσμου μας, να επιτρέψουν σε όλους, επιτέλους, να απολαύσουν όλη την ευτυχία που ζητάτε για τον εαυτό σας. » (Guyau.)
*Έρευνα και μετάφραση: Αργύρης Αργυριάδης.
