Louis Mercier Vega*
Χτισμένη κυρίως πάνω σε άντρες, η Ισπανική Επανάσταση δεν υπήρξε ούτε κάτι το τέλεια κατασκευασμένο ούτε ένα θρυλικό κάστρο. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε, εάν θέλουμε να είμαστε ισορροπημένοι, είναι να επανεξετάσουμε το αντικείμενο του εμφυλίου πολέμου με βάση τα πραγματικά γεγονότα, αντί να ενθαρρύνουμε τη νοσταλγία μέσω των παιάνων μας. Αυτό είναι ένα καθήκον που δεν έχει αναληφθεί ποτέ συνειδητά και θαρραλέα, γιατί ίσως θα καταλήξει να αποκαλύψει όχι μόνο τις αδυναμίες και τις προδοσίες των άλλων, αλλά ακόμα και τις ψευδαισθήσεις και τις αποτυχίες εμάς των ελευθεριακών.
Η μανία που ισοδυναμεί με υπερηφάνεια για τις ηρωικές μας πράξεις και τις αυτοσχεδιαστικές μας ικανότητες πιστευώ ότι είναι θανατηφόρα, γιατί δεν τείνει μόνο να εκμηδενίσει την αναζήτηση των κοινωνικών λύσεων τουλάχιστον στο ατομικό επίπεδο, αλλά και με ένα προπαγανδιστικό κόλπο, υποβαθμίζει τις καταστάσεις τις οποίες είμαστε ανίκανοι να αντικρύσουμε μέχρι τώρα. Η τάση του να «μιλάμε» για τους μαχητές της CNT και της FAI καλύπτει την αδυναμία μας να λειτουργήσουμε αποτελεσματικά όπου κι αν είμαστε, εκεί μπορούμε και είμαστε σε θέση να παρέμβουμε. Πολύ συχνά σημειώνεται μια απόδραση από την εποχή μας και από τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Για να μην αναφέρουμε το ότι οι ίδιοι οι Ισπανοί μαχητές απαλλάσσονται από τις δικές τους ευθύνες και αιωρούνται σαν εικόνες αγίων που γνωρίζουν ότι δεν είναι και «παγώνουν» σε πόζες όταν έπρεπε να ενεργήσουν με ανοιχτά και όχι κλειστά ή μισόκλειστα μάτια.
Δεν μπορούμε να ζούμε περιφρονώντας το παρόν και να υποστηρίζουμε ότι πρέπει να είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτό που κάποτε ήμασταν, καλύπτοντας την τωρινή μας υποχώρηση. Η Ισπανία δεν συνταράχθηκε μόνο από τυχαίες κοινωνικές αλλαγές: περισσότερο από όλα, ήταν το χωνευτήριο στο οποίο συνενώθηκαν και «έλιωσαν» εκατομμύρια μεμονωμένα πεπρωμένα. Ας αποφύγουμε, λοιπόν, τις αφηγήσεις που μεταμορφώνουν το παρελθόν και παρέχουν ένα άλλοθι για την τρέχουσα αδυναμία μας. Όταν τίποτα δεν παραμένει, παρά μόνο οι όποιες τελικές ηρωικές εικόνες, [1] η προδοσία εκείνων που επέζησαν θεωρείται εγνωσμένη.
Το 1956, οι ελπίδες για επιστροφή και εκδίκηση υποθέτουν, πιο ξεκάθαρα ίσως από το 1936, το σχήμα μιας όμορφης και αόριστης τελεσίδικης εφόρησης και όχι της ενασχόλησης με την τωρινή πραγματικότητα. Πολλοί επαναστάτες έσπευσαν, έτσι, σε μια Ισπανία που φλεγόταν και εν μέσω μαχών. Αυτό δεν ήταν μια φιλοδοξία, αλλά η απόλυτη θυσία που ρίχθηκε σαν ένα γάντι σε έναν περίπλοκο κόσμο που δεν είχε νόημα, όπως η τραγική εξουσία σε μια κοινωνία όπου η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ποδοπατείται καθημερινά. Δεσμευμένοι πλήρως στην πραγματοποίηση των ατομικών τους επιλογών και σε ένα πλαίσιο για το οποίο θα μπορούσαν να δώσουν τα πάντα, μόνο μερικοί από αυτούς τους συντρόφους σκέφτηκαν να κάνουν κάτι για το μέλλον.
Έτσι, στην καρδιά τους, το ξεκίνημα του Ιούλη του 1936 έγινε λατρεία, όπως κάποιοι αναμένουν βάρβαρη θρησκευτική γιορτή. Ας αποφύγουμε κάθε τέτοια αναμονή αν δεν θέλουμε να καταλήξουμε σε πίκρα και απογοήτευση. Η έκρηξη του 1936 στην Ισπανία μαράθηκε από τον ήλιο της αθλιότητας. Αυτή η αθλιότητα εκρήγνυται και στις τέσσερις γωνιές της Ιβηρικής χερσονήσου και καταπίνει ό,τι βρει μπροστά της. Το θάρρος δεν θα μπορούσε να εξαντληθεί όταν είμαστε μπροστά στο τρίποδο ενός πολυβόλου. Ο ηρωισμός δεν αναπτύσσεται μόνο στην αύξηση των επιθέσεων κατά του καθεστώτος. Χαράσσεται και στο επίπεδο της καθημερινής ζωής, προσπαθώντας να δώσει κάποιο σχήμα στις παρορμήσεις των μαζών. Σήμερα, όπως χθες, έπρεπε να αντιμετωπίσουμε την ανοησία που προήλθε από ευκαιριακούς τύπους και τις κραυγές του πλήθους που αλλάζουν διαρκώς.
Το υψηλό τίμημα που καταβάλλεται από μια οδυνηρή εμπειρία που πηγάζει από την επίγνωση των κοινωνικών καταστάσεων, είναι κάτι που δεν μπορούμε να κάσουμε, είτε στην Ισπανία είτε οπουδήποτε αλλού. Το ελευθεριακό πάθος έχει αξία μόνο ως απάντηση σε προβλήματα που χρειάζονται επίλυση. Δεν μπορεί να θρυμματιστεί σε περιστασιακές αποκαλύψεις ή να δαπανηθεί σε θλιβερούς παιάνες. Είναι αλήθεια ότι άντλησε τροφή και από την εμπειρία του στρατιωτικού που προσκολλάται στο όπλο του ως εγγύηση της ανεξαρτησίας του, αλλά εξαρτάται και από τις προσπάθειες του ανώνυμου εργαζόμενου που τρέφει διαυγή όνειρα και θέτει τις βάσεις για ένα μέλλον που δεν προκαλεί απόγνωση.
Στο περίεργο σύμπαν στο οποίο ζούμε, οι ψευδείς ελπίδες που μας επέτρεψαν να ξεχάσουμε τις εκατό μεθόδους που συνωμότησαν για την κατασκευή του ολοκληρωτισμού, δεν είναι ούτε θαρραλέες ούτε ηρωικές. Ο ατομικός προσδιορισμός και η ατομική τολμηρία μπορούν επίσης να επηρεάσουν σχήματα, στατιστικές και γεγονότα. Όμως και οι ενέργειες των συντονισμένων οργανωτικών διαδικασιών μπορούν να επηρεάσουν τον κόσμο, αρκεί να υπάρχει προγραμματισμός και μέτρο.
Στις τρύπες των αλεπούδων που σκάβονταν στις πλαγιές της Αραγονίας, οι άνθρωποι ζούσαν ως αδέλφια στον κίνδυνο, χωρίς ελπίδα, καθώς όλη τους τη ζωή έκαναν αυτό που είχαν επιλέξει και γνώριζαν να κάνουν. Προσπαθήσαμε να ξεκινήσουμε έναν διάλογο μαζί τους, έναν διάλογο με τους νεκρούς για να διατηρήσουμε κάτι από την αλήθεια τους, ό,τι απομένει που θα μπορούσε να βοηθήσει τους επιζώντες και τους συνεχιστές τους. Ο Bianchi, ο κλέφτης που έβαλε τα έσοδα από το των ληστειών του για να αγοραστούνόπλα. Ο Staradolz, ο Βούλγαρος αδέσποτος που πέθανε σαν άρχοντας. Ο Μπολσάκοφ ο Μαχνοβίτης που, αν και χωρίς άλογα, συνέβαλε στη συνέχιση της επαναστατικής Ουκρανίας. Ο Σαντίν από το Μπορντό τα τατουάζ του οποίου μιλούσαν για τους φόβους για μια καθαρή ζωή. Ο Giua, ο νεαρός στοχαστής από το Μιλάνο, έρχεται να καεί έξω στον αέρα. Ο Jimenez με τα πολλά ονόματα, που έδειξαν τη δύναμη σε ένα αδύναμο σώμα. Ο Manolo η απελπισία του οποίου μας έδειξε το μέτρο της τόλμη μας.
Το μόνο που απομένει από αυτά και χιλιάδες άλλα παραδείγματα είναι μερικά ίχνη χημικών ουσιών, τα απομεινάρια των σωμάτων που κάηκαν και η ανάμνηση της αδελφοσύνης. Ειναι μια απόδειξη ότι μια συλλογική ύπαρξη χωρίς θεό και αφέντη, αλλά παράλληλα με τους ανθρώπους όπως είναι στην πραγματικότητα και στο πλαίσιο ενός κόσμου όπως τον οραματίζονται άνθρωποι, είναι εφικτή.
Γιατί αυτό το παράδειγμα θα ήταν κατάλληλο μόνο σε περιόδους υψηλής έντασης; Γιατί δεν μπορούσαμε να σφυρηλατήσουμε το πεπρωμένο μας μέρα με τη μέρα
Σημείωση:
1. d’Epinal στο ισπανικό πρωτότυπο: λαϊκές έγχρωμες και γιαλιστερές εικόνες. Στην περίπτωσή μας «ηρωικές εικόνες» [σημείωση της KSL].
*Ο Louis Mercier-Vega γεννήθηκε στις Μάη 1914 και ήταν από το Βέλγιο. Το πραγματικό του όνομα ήταν Charles Cortvrin, αλλά στη ζωή του χρησιμοποίησε και διάφορα άλλα ονόματα, όπως Charles Ridel, Damaski, Santiago Parane, Courami και L’Itinerant. Τον Αύγουστο του 1936, μαζί με τον Sébastien Faure, κατατάχθηκαν στη Φάλαγγα Ντουρρούτι και έλαβαν μέρος σε μάχες κατά των φρανκικών στο μέτωπο της Αραγκόν στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Αργότερα έγινε γνωστός ως μαχόμενος δημοσιογράφος και αναρχικός προπαγανδιστής. Έγραψε και κυκλοφόρησε αρκετά βιβλία, ενώ συμμετείχε ενεργά στην έκποση αρκετών εντύπων και στη δημιουργία διεθνών συνδέσμων. Πέθανε στις 20 Νοέμβρη 1977.
**Το εν λόγω κείμενο δημοσιεύτηκε στο έντυπο “Témoins”, τεύχος 12-13, 1956, ως μέρος γενικότερης δουλειάς με τον τίτλο “Keeping Faith with Spain”. Αγγλική μετάφραση: Paul Sharkey. Απόδοση στα ελληνικά: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
