Μετάφραση κειμένου ανωνύμου συντάκτη στο bulletin #2 τωνSydney Anarcho-Communists*
(Το κείμενο αυτό μεταφράστηκε λόγω της μεγάλης εντύπωσης που μου έκανε η απλή αλλά συνάμα καίρια ανάλυση του, η οποία συμπεριλαμβάνει αρμονικά στην φεμινιστική ανάλυση του τις θεματικές της τάξης και της φυλής, πιστό στην παράδοση τουριζοσπαστικού και αναρχο-φεμινιστικού κινήματος, μακριά και ενάντια στις φιλελεύθερες αναλύσεις επί του θέματος)
*************
Η κοινωνική αναπαραγωγή κατέχει έναν ουσιαστικό ρόλο στον καπιταλιστικό μηχανισμό. Αναπαράγει τους ταξικούς διαχωρισμούς, τον δομικό ρατσισμό και την υποταγή των γυναικών στην θέληση του κεφαλαίου σε διεθνή κλίμακα. Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσω πρώτα και κύρια το τι σημαίνει κοινωνική αναπαραγωγή, τις ιστορικές διαδικασίες που οδήγησαν στην δημιουργία της, συμπεριλαμβανομένης και της πυρηνικής οικογένειας, και πως εμείς ως αναρχικοί μπορούμε και πρέπει να την αντιλαμβανόμαστε.
Ο όρος “αναπαραγωγική εργασία” αναφέρεται στην υποτιμημένη -έμμισθη ή άμισθη- εργασία, την οποία κυρίως επιτελούν οι γυναίκες, ούτως ώστε να να συντηρήσουν την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης, όπως τα οικοκυρικά, η ανατροφή των παιδιών, η φύλαξη των παιδιών κατ’ οίκον ή σε ειδικά κέντρα, με αμοιβή ή χωρίς, και η αναπαραγωγή συναφών κοινωνικών διεργασιών, όπως η δομή της πυρηνικής οικογένειας. Στο καπιταλιστικό σύστημα, αυτή η αόρατη εργασία εξυπηρετεί την παραγωγή και συντήρηση της εργατικής τάξης, ώστε αυτή να μπορεί να συνεχίζει την εργασία της. Εξυπηρετώντας κοινωνικές ανάγκες, είτε υλικές είτε σεξουαλικές, η αναπαραγωγική εργασία είναι απαραίτητη για την λειτουργία και την αναπαραγωγή της οικονομίας, με πολύ μικρό ή μηδενικό κόστος για τους καπιταλιστές. Αυτό το είδος εργασίας έχει απαξιωθεί, “θηλυκοποιηθεί” και καταστεί αόρατο, ενώ οι άνθρωποι που την επιτελούν έχουν διαιρεθεί με ταξικά και φυλετικά κριτήρια.
Η σχηματοποίηση της “νοικοκυράς” και η δημιουργία της πυρηνικής οικογένειας
Κομβική για την εκμετάλλευση της γυναικείας αναπαραγωγικής εργασίας ήταν η δημιουργία μιας μορφής κοινωνικής οργάνωσης, που κατέστησε την εργασία τους αυτή αόρατη και αποδυνάμωσε την πολιτική τους δράση: Η δημιουργία της πυρηνικής οικογένειας ήταν μια διαδικασία εκ φύσεως βίαιη και ρατσιστική, αδιαχώριστη από την ανάπτυξη του καπιταλισμού και της αποικιοκρατίας. Η απαρχή της δομής της πυρηνικής οικογένειας συνέβη κατά τα πρώτα στάδια του καπιταλισμού, με την δημιουργία νέων αγορών προϊόντων πολυτελείας και με την εξαγωγή πόρων από τις χώρες του τρίτου κόσμου. Η απεικόνιση των Ευρωπαίων Γυναικών στις ανώτερες τάξεις ως “καταναλωτές και όργανα επίδειξης του πλούτου και της πολυτέλειας”, που διευκολύνθηκε από την ιμπεριαλιστική εξάπλωση και εκμετάλλευση, ενίσχυσε τη διχοτόμηση μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας, η οποία ενθάρρυνε από την μια την οικογενειακή-ιδιωτική ζωή και από την άλλη την ιδιωτικοποίηση. Ο πλούτος, ένα κάποτε δημόσιο θέαμα, πλέον επιδεικνυόταν κατ’ οίκον, πίσω από κλειστές πόρτες.
Ενώ οι Ευρωπαίες γυναίκες απομονώνονταν και αποδυναμώνονταν, κλεισμένες μέσα στους τοίχους παλατιών και αρχοντικών, στους άνδρες δινόταν η υπεροχή επάνω στην δημόσια σφαίρα, η οποία περιελάμβανε την κυβέρνηση, τις οικονομικές και πολιτικές υποθέσεις. Το βολικό δημιούργημα της γυναίκας ως “πλάσμα της χλιδής” λειτούργησε ώστε να ανοίξουν νέες αγορές για τις αυτοκρατορικές δυνάμεις, μέσω της δημιουργίας μιας παγκόσμιας κατώτερης τάξης και ταυτόχρονα, εν μέσω αυτής της διαδικασίας, υπέταξε τις γυναίκες σε μια αιώνια οικιακή ζωή και σε φυλάκιση στην ιδιωτική σφαίρα, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούσε κοινωνικά δεσμά υποδούλωσης στον λογικό, δημόσιο παράγοντα, “κουβαλητή” άνδρα. Έτσι γεννήθηκε το ιδανικό της “σπιτωμένης”, “ιδιωτικοποιημένης” γυναίκας, το οποίο στην συνέχεια θα εξαγόταν διεθνώς.
Εν αντιθέσει,, στην προ-βιομηχανική Ευρώπη, οι τάξεις δίχως ιδιοκτησία ήταν αρχικά αποκλεισμένες από τον θεσμό του γάμου. Οι φτωχές γυναίκες ήταν ακόμη υποχρεωμένες εξ ανάγκης να εργάζονται στην δημόσια σφαίρα – ήταν βολικό για το κεφάλαιο να δημιουργήσει την εικόνα της χλιδάτης νοικοκυράς, ώστε να δημιουργήσει και να εκμεταλλευτεί νέες αποικιακές αγορές, ωστόσο ήταν ακόμη απαραίτητο να κρατηθούν οι γυναίκες της εργατικής τάξης σκλάβες σε επισφαλείς θέσεις μισθωτής εργασίας, ώστε να τροφοδοτηθεί η βιομηχανική ανάπτυξη. Στις απαρχές του βιομηχανικού καπιταλισμού, οι γυναίκες της εργατικής τάξης παρήγαν εξαιρετικά φτηνή εργασία ως μέλη του βιομηχανικού προλεταριάτου, καθώς είχαν την υποχρέωση να παρέχουν τα προς το ζην για τα παιδιά τους, ενώ ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένες από τις ενώσεις και την οργάνωση σε σωματεία, κάτι που τις καθιστούσε ανοργάνωτες και με έλλειψη στην δυνατότητα διαπραγματευτικής δύναμης. Ωστόσο, η ακραία εκμετάλλευση των γυναικών και των παιδιών κατέληξε πρόβλημα για τους καπιταλιστές, που ήταν απασχολημένοι με την παραγωγή και συντήρηση περισσότερων εργατών, στο κυνήγι του κέρδους. Το υπερβολικό πλεόνασμα που εξαγόταν από την εργασία τους ξεκίνησε να υπονομεύει την παραγωγικότητά τους και να χαμηλώνει τους δείκτες των γεννήσεων. Προκειμένου να εκπληρώσουν το καθήκον της παραγωγής της νέας γενιάς εργατών, οι φτωχές γυναίκες “έπρεπε να εξαναγκαστούν να αναπαράξουν περισσότερους εργάτες”. Για την ευρωπαϊκή κοινωνία, οι φτωχές γυναίκες με την μορφή που είχαν μέχρι τότε, “ καθιστούσαν απειλή για την αστική ηθική και το ιδανικό της για «σπιτωμένες» γυναίκες…Γι αυτό, ήταν επίσης απαραίτητο να «σπιτωθούν» και οι γυναίκες της προλεταριακής τάξης”. Έτσι, η πυρηνική οικογένεια εξήχθη στις εργαζόμενες τάξεις.
Ο αστικός κοινωνικός-έμφυλος καταμερισμός της εργασίας, που περιόρισε την γυναίκα και την οικογένεια στην ιδιωτική σφαίρα, ενώ χάρισε στους άνδρες την βασιλεία της δημόσιας, ενισχύθηκε στις εργατικές οικογένειες από το κράτος, έναν αστικό θεσμό σχεδιασμένο για την περαιτέρω εξάπλωση του κεφαλαίου, μέσω της εκμετάλλευσης πατριαρχικών λογικών και έμφυλων ιεραρχιών. Η ομοφυλοφιλία, έκτρωση και η σεξεργασία ποινικοποιήθηκαν και τα άτομα που επιτελούν αυτή την εργασία κακολογήθηκαν και υπέστησαν διακρίσεις, παρόλο που εξακολουθεί να είναι μια ουσιαστική υπηρεσία, που αποτελεί συμπλήρωμα της πυρηνικής οικογένειας και το σύστημα βασίζεται σε αυτήν ως μια μορφή αναπαραγωγικής μισθωτής εργασίας. Στο πλαίσιο της αναπόφευκτης εμπορευματοποίησης όλων των πραγμάτων στον καπιταλισμό, το γεγονός ότι το σεξ υποβιβάζεται σε ηγεμονικά αφηγήματα στην ιδιωτική σφαίρα, οδηγεί στην δημόσια ποινικοποίησή του, ως φυσικό συμπέρασμα. Μέσα από μυριάδες νομικές αναθεωρήσεις στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, συμπεριλαμβανομένης της ποινικοποίησης των σεξουαλικών σχέσεων εκτός γάμου και τον περιορισμό των αμβλώσεων, η δομή της πυρηνικής οικογένειας και οι ρόλοι του άνδρα “κουβαλητή” και της γυναίκας “νοικοκυράς” στο εσωτερικό της, παγιώθηκαν. Η εργατική τάξη αγκάλιασε την δομή της πυρηνικής οικογένειας επειδή ήταν συμβολική του ανώτερου κοινωνικού status και του πλούτου. Με αυτόν τον τρόπο, μετατράπηκε σε φιλοδοξία και στόχο κοινωνικής κινητικότητας και έγινε ευρύτατα αποδεκτή από το προλεταριάτο.
Η ανδρική κυριαρχία όπως εκδηλώνεται στις κρατικές και δημόσιες-ιδιωτικές διχοτομήσεις
Η καθιέρωση της πυρηνικής οικογένειας παγίωσε σημαντικά κατηγορίες θέσεων εργασίας στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, βασισμένες στο φύλο, με την ζωτικής σημασίας εργασία της κοινωνικής αναπαραγωγής να επιβάλλεται στις γυναίκες, στην ιδιωτική σφαίρα. Αυτός ο κοινωνικός διαχωρισμός είναι μέρος μια ευρύτερης κοινωνικής τάσης απαξίωσης οτιδήποτε “θυληκοποιημένο”. Η ιεραρχία του κράτους επί της ιδιωτικής ζωής υπό την πατριαρχία, κυριολεκτικά δημιουργεί ένα “θηλυκοποιημένο βασίλειο μέσα στο οποίο γίνεται επιτρεπτή η ανδρική κυριαρχία, ενώ ταυτόχρονα το κράτος αρσενικοποιείται”, και την δημόσια σφαίρα. Είναι μια διαδικασία απαραίτητη στην ανάπτυξη και την αναπαραγωγή του καπιταλισμού και του έθνους-κράτους. Η πραγματοποίηση της αναπαραγωγικής εργασίας από τις γυναίκες έχει τόσο πολύ κανονικοποιηθεί και η αξία του έχει τόσο πολύ υποτιμηθεί, που πλέον θεωρείται ως “φυσικός πόρος”, ελεύθερα διαθέσιμος, χωρίς κόστος ή παράπονο. Εξαιτίας αυτής της ιστορίας, τα έθνη-κράτη του 21ου αιώνα εξαρτούν την οικονομική τους επιβίωση από τις γυναίκες, μια οικονομική επιβίωση που εξαρτάται από τις θυσίες των γυναικών στην υπηρεσία της νεοφιλελεύθερης οικονομίας, είτε αυτές συμβαίνουν στο σπίτι, είτε στον εργασιακό χώρο .Στις Φιλιππίνες, για παράδειγμα, το κράτος κεφαλαιοποιεί και εξαρτάται από ιδέες σχετικές με την “θυληκοποιημένη θυσία” που η Κυβέρνηση χρησιμοποιεί για να “διατηρήσει την εθνική κυριαρχία”. Το κράτος των Φιλιππίνων εκμεταλλεύεται κοινωνικά εμποτισμένες προσδοκίες από τον “σπιτωμένο”, “ιδιωτικοποιημένο” γυναικείο παράγοντα, που έχουν επιβληθεί μέσα στους αιώνες, ώστε να σιγουρέψει ότι η οικονομία θα συνεχίσει να εξάγει οικιακό εργατικό δυναμικό στο εξωτερικό.
Η κουβέντα σχετικά με την νεο-φιλελευθεροποίηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, σχετικά με την ατομική αυτονομία και αξιοπρέπεια, που θέτει σε προτεραιότητα τα ατομικά αντί των συλλογικών δικαιωμάτων ως απαραίτητη προϋπόθεση για την συνέχιση της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς, έχει μονάχα εξυπηρετήσει την ενίσχυση αυτής της δημόσιας-ιδιωτικής διχοτόμησης, η οποία εν τέλει υποβιβάζει τις γυναίκες στο αναπαραγωγικό βασίλειο, στην υπηρεσία του κεφαλαίου και του κράτους.
Εργασιακές ροές με έμφυλο και φυλετικό χαρακτήρα
Η κατάσταση στις Φιλιππίνες αναδεικνύει το πως ο παγκόσμιος διαχωρισμός της κοινωνικής αναπαραγωγικής εργασίας δημιουργεί επίσης μια ιεραρχία γυναικών όσον αφορά, πέρα από την τάξη, εξίσου και την φυλή. Σήμερα, η λεγόμενη “πρόοδος” των πλούσιων λευκών γυναικών, όσον αφορά την καριέρα και την κοινωνική θέση, που προωθείται από τους λευκούς φιλελεύθερους φεμινισμούς, οδηγεί στην αγορά του προϊόντος της αναπαραγωγικής εργασίας από έγχρωμες γυναίκες, τόσο στην μορφή των οικιακών εργασιών, όσο και στο σεξουαλικό κομμάτι. Στις Φιλιππίνες, οι οικιακές εργάτριες επιτελούν την αναπαραγωγική εργασία των πιο προνομιούχων γυναικών των βιομηχανικών χωρών, καθώς υποβιβάζουν την δική τους αναπαραγωγική εργασία σε γυναίκες που μένουν στο σπίτι. Η εξαγωγή της εργασία έχει έντονα έμφυλο χαρακτήρα, με την πλειοψηφία των εργαζομένων στο εξωτερικό να αποτελείται από γυναίκες που απασχολούνται σε “ανειδίκευτες θέσεις εργασίας, όπως χειρώνακτες και οικιακές εργάτριες” σε ανεπτυγμένες οικονομίες, επιτρέποντας έτσι στις λευκές δυτικές γυναίκες να προσλαμβάνουν φτηνή εργασία, που πραγματοποιείται από έγχρωμες μετανάστριες. Αυτό τελικά δημιουργεί μια “Γυναικεία Ιεραρχία”, όπου οι σεξεργάτριες υποβαθμίζονται στην κατώτερη τάξη, κάτω από τις μετανάστριες αναπαραγωγικές εργάτριες και τις νοικοκυρές. Η εξωτερική ανάθεση της θηλυκοποιημένης αναπαραγωγικής εργασίας σε γυναίκες από τον τρίτο κόσμο σημαίνει ότι η υποτιθέμενη “ελευθερία” των πλουσίων λευκών γυναικών μπορεί να επιτευχθεί μονάχα εις βάρος της εκμετάλλευσης της εργασίας των έγχρωμων γυναικών. Είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος που εξυπηρετεί την καθυπόταξη των έγχρωμων γυναικών που βρίσκονται στον απόλυτο πάτο μιας διεθνούς ιεραρχίας της εξουσίας, βασισμένης στην λευκή υπεροχή και την πατριαρχική κυριαρχία.
Το πρόβλημα με τους φιλελεύθερους φεμινισμούς
Ο λευκός φιλελεύθερος φεμινισμός θέλει να πιστέψεις πως χρειάζεται απλά να απελευθερώσουμε τις πλούσιες λευκές νοικοκυρές από τις αλυσίδες της οικιακής υποδούλωσης, επιτρέποντας σε περισσότερες γυναίκες να γίνουν CEO σε εταιρίες. Ωστόσο, αυτή είναι αφήγηση λευκού ξεπλύματος, που αγνοεί τις ιστορικές διαδικασίες που εμπλέκονται με την κοινωνική αναπαραγωγή, όπως ο ρόλος της αποικιοκρατίας και του καπιταλισμού στην δημιουργία της αστικής δομής της πυρηνικής οικογένειας, η οποία εν συνεχεία εξήχθη διεθνώς. Αυτή η οικογενειακή δομή και η συνεπακόλουθη υποταγή των γυναικών αναδύθηκε επειδή ήταν κομβικής σημασίας για το κεφάλαιο και έχει σχηματοποιηθεί στον έμφυλο και ταξικά διαχωρισμένο καταμερισμό της εργασίας που βλέπουμε σήμερα διεθνώς. Εξυπηρετεί την λειτουργία της παραγωγής και αναπαραγωγής κεφαλαίου και της παγίδευσης των γυναικών σε έναν κύκλο οικιακής καθυπόταξης, κατά την διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Η μορφές της εργασίας όπως αυτή της σεξεργασίας έχουν ποινικοποιηθεί και τα άτομα που επιτελούν αυτή την εργασία κακολογήθηκαν και υπέστησαν διακρίσεις, παρόλο που εξακολουθεί να είναι μια ουσιαστική υπηρεσία, που αποτελεί συμπλήρωμα της πυρηνικής οικογένειας και το σύστημα βασίζεται σε αυτήν ως μια μορφή αναπαραγωγικής μισθωτής εργασίας. Η “αδύναμες” θηλυκότητες, καθίστανται εξίσου ποθητές και μισητές, μετατρέπονται σε ένα αρχέτυπο που εξίσου εξυμνείται και είναι επιθυμητό από την κοινωνία, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο για την συνέχιση της καθυπόταξης των γυναικών στην οικιακή σφαίρα. Στα πλαίσια του διακρατικού καπιταλισμού, οι ροές αναπαραγωγικής εργασίας διευκολύνουν επίσης τη διαστρωμάτωση των γυναικών σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη φυλετική ανισότητα που ενυπάρχει στον καπιταλισμό. Οι φτωχές έγχρωμες γυναίκες αναγκάζονται να εκτελέσουν την αναπαραγωγική εργασία των πλούσιων λευκών γυναικών, κάτι που αναπαράγει ταξικές διαιρέσεις με βάση τη φυλή. Η διάκριση δημόσιου-ιδιωτικού τομέα που αναπαράγεται από τις αστικές ιδιοκτήτριες τάξεις ωθεί περαιτέρω τις γυναίκες σε μια ιδιωτικοποιημένη, θηλυκοποιημένη σφαίρα, καθιστώντας έτσι αόρατη την ίδια δουλειά που απαιτείται για να συνεχίσει το κεφάλαιο να κυριαρχεί.
Αυτές οι αντιφάσεις στις κοινωνικές στάσεις έναντι της αναπαραγωγικής εργασίας και της σεξουαλικής εργασίας είναι εγγενείς στο πατριαρχικό, καπιταλιστικό και ετεροκανονικό καθεστώς υπό το οποίο ζούμε. Εάν θέλουμε να βαδίσουμε προς την κατεύθυνση της επίτευξης οποιουδήποτε είδους απελευθέρωσης από αυτές τις δυνάμεις, οι διακρίσεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα όσον αφορά την εργασία πρέπει να διαταραχθούν και το ιδανικό της πυρηνικής οικογένειας, που δημιουργήθηκε από την αστική τάξη και στη συνέχεια να εξήχθη στις εργατικές τάξεις, ως μια μορφή κοινωνικού ελέγχου, πρέπει να εγκαταλειφθεί. Ως αναρχικοί, γνωρίζουμε ότι η καθυπόταξη των γυναικών και η υπεροχή του κεφαλαίου, όπως ενισχύθηκε από το κράτος, συνδέονται στενά. Ο μοναδικός τρόπος για να σπάσει ο κύκλος της πατριαρχικής κυριαρχίας είναι να εργαστούμε ουσιαστικά για την αποδόμηση των καπιταλιστικών οικονομικών δομών, που έχουν οδηγήσει στην υποβάθμιση των γυναικών στην ιδιωτική σφαίρα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την εργατική κινητοποίηση, παράλληλα με τη δημιουργία δικτύων δυαδικής εξουσίας. Προκειμένου να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό και το κράτος και να απελευθερώσουμε τους απλούς ανθρώπους από την υπηρεσία της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης οικονομίας, πρέπει να αναλάβουμε άμεση δράση ενάντια στον καπιταλιστικό μηχανισμό, ο οποίος είναι η αιτία της ύπαρξης της κοινωνικής αναπαραγωγής ως μορφή καταπίεσης, αλλά πρέπει επίσης να πάρουμε την αναπαραγωγική εργασία στα χέρια μας και την διαχειριστούμε μέσα στις δικές μας κοινότητες, με συλλογικό και υπεύθυνο τρόπο. Οι γυναίκες της εργατικής τάξης δεν πρέπει να πέσουν στην παγίδα του αγώνα ενάντια στους άνδρες, όπως υποστηρίζουν οι αστές φεμινίστριες, αλλά πρέπει να αγωνιστούν ενάντια στην άρχουσα τάξη δίπλα και μαζί με τους άνδρες. Εξάλλου, το δικαίωμα της έμμισθης εργασίας βασίζεται σε ένα σύστημα που στηρίζεται στην εκμετάλλευση της αναπαραγωγικής εργασίας των γυναικών. Η αμφισβήτηση των έμφυλων διακρίσεων στην εργασία και της πυρηνικής οικογενειακής δομής μπορούν να επιτευχθούν μόνο με τη δημιουργία συλλογικής δυαδικής εξουσίας. Όταν το καθήκον της κοινωνικής αναπαραγωγής έρχεται στα χέρια της κοινότητας και μοιράζεται, αντί να εξατομικεύεται στο σπίτι κάθε μιας γυναίκας ξεχωριστά, αρχίζουμε να παρεμποδίζουμε τα συστήματα που αποτελούν τις βασικές αιτίες των κοινωνικών δεινών.
_____________________________________________
*(Οι Sydney Anarcho-Communists είναι αναρχική πολιτική οργάνωση που συστάθηκε στις αρχές του 2020 στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας και, ανάμεσα στα άλλα, εκδίδουν και το ομώνυμο Δελτίο (Bulletin), από όπου μεταφράστηκε και το παραπάνω άρθρο. Σε παναυστραλιανό επίπεδο συνεργάζονται στενά με την ηλεκτρονική έκδοσηRed and Black Notesαπό τη Μελβούρνη καθώς και τηνMelbourne Anarchist Communist Group(MACG – Αναρχική Κομμουνιστική Ομάδα Μελβούρνης) κινούμενοι όλοι στην αναρχική κομμουνιστική τάση του κινήματος και ειδικά στο “πλατφορμιστικό”, especifista και το ρεύμα του αναρχισμού της ταξικής πάλης. Τους τελευταίους μήνες από όλο αυτό το ρεύμα έχουν συγκροτηθεί στην Αυστραλία διαδικτυακά φόρουμ, ομάδες ανάγνωσης και συζήτησης σε εβδομαδιαία βάση. Ευχαριστούμε για τις πληροφορίες σχετικά με την ομάδα αυτή τον διαχειριστή του αναρχικού ιστοτόπου“Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”)
**Μετάφραση: Γιάννης Βολιάτης.
*** Σχετικός σύνδεσμος: https://www.alerta.gr/archives/9313?fbclid=IwAR2GdNik0i1VmOFiZzGCXQKQ1YOXYMmwmk6jJ_8Ff0hwCJGK3vhj1Tr1C1s
