Bruno Lima Rocha*
Μια από τις μεγάλες συζητήσεις του σήμερα είναι η έννοια της πολιτικής ταυτότητας. Η αίσθηση του ανήκειν συχνά υπερβαίνει τις συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις, όπου η «αυτογνωσία» κινητοποιείται από την πολιτιστική παραγωγή, τη συλλογική αισθητική και άλλους τρόπους «αναπαράστασης» της ζωής στην κοινωνία. Σε αντίθεση με ό,τι φαντάζεται κανείς, τίποτα από όλα αυτά δεν διαφέρει από τη λεγόμενη «ταξική συνείδηση», αν κατανοήσουμε την τάξη ως μια δομική θέση κυριαρχίας και κινητικότητας ταυτόχρονα, όπου η ελεύθερη εργασία και οι εξαιρέσεις στηρίζουν και κρύβουν τον κανόνα.
Η τάξη υπάρχει εξαιτίας της δομής της καπιταλιστικής κυριαρχίας, αλλά εμφανίζεται μόνο όταν βρίσκεται σε σύγκρουση και κατά προτίμηση με οργανωμένο τρόπο. Διαφορετικά, όλα είναι ψέματα, όπως το «επιχειρηματικότητα από επάγγελμα». Είναι μια σανίδα σωτηρίας για να βγεις από τον άτυπο τομέα ή να ενωθείς ως πολύ μικρή ή μικρή επιχείρηση. Στον καπιταλισμό, είναι μια οικονομική σφαγή όλη την ώρα. Από κάθε τρεις μικρές επιχειρήσεις που ανοίγουν, οι δύο χρεοκοπούν πριν από τα πρώτα πέντε χρόνια ζωής τους. Η εκμετάλλευση της εργασίας είναι μια μορφή συσσώρευσης και οργανώνει τον τρόπο ζωής, αλλά υπάρχει και η εξαγωγική ικανότητα του κράτους στην υπηρεσία των κυρίαρχων στρωμάτων - «εθνικών» και υπερεθνικών. Με άλλα λόγια, αυτοί οι παράγοντες είναι πολύ πιο σημαντικοί από τις «καλές πρακτικές», τη «θέληση για νίκη» και άλλες προπαγάνδες για την προσκόλληση στο σύστημα άνισης κατανομής πόρων, δικαιωμάτων και εξουσίας.
Ως εκ τούτου, κάθε ιδέα του σοσιαλισμού θα πρέπει να διασταυρώνεται με το αντίθετο κίνημα: δηλαδή, την πλήρη κατανομή των πόρων, των ατομικών, διάχυτων, κοινωνικών και συλλογικών δικαιωμάτων και των διαφόρων μορφών συμμετοχής στην πρόσβαση στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στις δυνατότητες εφαρμογής τους. Αν αυτές οι πρακτικές δεν υπάρχουν στις οργανωτικές μορφές της αριστεράς, δεν θα υπάρξουν ποτέ από την άποψη της άσκησης συγκεκριμένης εξουσίας. Το κενό του εγχειρήματος ανατροφοδοτεί την ιδεολογική επιρροή του φιλελευθερισμού ως ένα από τα θεμέλια του «προοδευτισμού».
Ελλείψει μιας σοσιαλιστικής ουτοπίας (ενός τόπου που πρέπει να οικοδομηθεί) στον 21ο αιώνα, στη Λατινική Αμερική μας διασχίζουν υποτιθέμενες «συντομότερες διαδρομές». Μία από αυτές είναι η φιλελεύθερη όπου οι πολιτικές και συλλογικές ταυτότητες, αντί να οργανώνουν ένα υπαρκτό ή έστω λανθάνον κοινωνικό υποκείμενο, καταλήγουν να συμπληρώνουν εμπορευματικές μορφές και να μπαίνουν άκριτα σε μερίδες της αστικής και αποικιοκρατικής πολιτικής εξουσίας.
Μπαίνοντας στο… ψητό
Θα σας δώσω δύο παραδείγματα, κόβοντας κατ' αρχάς τη δική μου σάρκα. Ο πατέρας μου είναι αραβικής καταγωγής από τον Λίβανο. Από πολύ μικρή ηλικία, συμμετείχα στην υποστήριξη του αγώνα για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης και προσπαθώ να βοηθήσω στην οργάνωση της «αραβικότητας» στη Βραζιλία και τη Λατινική Αμερική.
Είναι γεγονός ότι αυτή η αστείρευτη πηγή ανθρώπινου δυναμικού (16 εκατομμύρια απόγονοι στη Βραζιλία, 3,5 εκατομμύρια στην Αργεντινή, περισσότεροι από 700.000 στη Χιλή, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς) βιώνει μια σύγκρουση στη Λατινική Αμερική. Ο ΟΗΕ μας έχει αναγνωρίσει ως «Άραβες της Λατινικής Αμερικής», αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να βρισκόμαστε μεταξύ της μέσης και της κορυφής της κοινωνικής και εθνοφυλετικής πυραμίδας των χωρών της ηπείρου.
Έτσι έχουμε ντροπιαστικές καταστάσεις όπως ο Ναγίμπ Μπουκέλε, από παλαιστινιακή οικογένεια, σύμμαχος των Σιωνιστών και τύραννος εναντίον του ίδιου του λαού του. Ή τον κλώνο του, Daniel Noboa Azin (πατρίκιος και γιος του μεγαλύτερου εξαγωγέα μπανάνας της χώρας), ο οποίος παλεύει με την αντιπρόεδρό του Veronica Abad (επίσης πατρίκιος), ενώ και οι δύο βοηθούν στο ξεπούλημα του Ισημερινού στο υπερεθνικό κεφάλαιο και, ταυτόχρονα, αυξάνουν την παρουσία της Νότιας Διοίκησης και των υποστηρικτών της στο σιωνιστικό μηχανισμό ασφαλείας του Απαρτχάιντ. Με την οικογένεια Μένεμ να υπηρετεί τον Μιλέι και τους χρηματοδότες του, είναι η ίδια κατάσταση και στην Αργεντινή. Με άλλα λόγια, στη Λατινική Αμερική, αν δεν υπερασπιστούμε τα δικαιώματα της πλειοψηφίας, δεν θα είμαστε σε θέση να υποστηρίξουμε ούτε τους εαυτούς μας στον αγώνα ενάντια στον τελευταίο αποικιοκρατικό πόλεμο στον πλανήτη.
Ιμπεριαλιστική εκπροσώπηση;
Αλλά τι γίνεται με τα μοντέλα επιβεβαίωσης των μαύρων μέσω του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού; Είναι αυτά θέματα ταμπού; Δεν θα έπρεπε να είναι.
Η Καμάλα Χάρις θα είναι ενδεχομένως η πρώτη γυναίκα και η πρώτη Αφροαμερικανή που θα κυβερνήσει την αυτοκρατορία. Μια ακόμη μεγαλύτερη πρωτοπόρος από τον Μπαράκ Χουσεΐν Ομπάμα, τον πρόεδρο που είναι γιος ενός εξισλαμισμένου Αφρικανού και ο άνθρωπος που είναι ο πλέον υπεύθυνος για τους βομβαρδισμούς χωριών αγροτών σε χώρες με ισλαμική πλειοψηφία. Μπορεί κάποιος να είναι αρκετά κυνικός για να πει ότι ο Τραμπ και η Χάρις ή ο Μπους Τζούνιορ και ο Ομπάμα είναι το ίδιο για τον αμερικανικό πληθυσμό; Φυσικά και όχι. Ούτε και για τη Λατινική Αμερική, με την ακροδεξιά να καθρεφτίζει έναν τροπικό Τραμπισμό. Αλλά το να βλέπεις τον εαυτό σου να «εκπροσωπείται» σε αυτές τις φιγούρες, ή στον Λόιντ Όστιν, τον υπουργό Άμυνας του Μπάιντεν (έναν αφροαμερικανό στρατηγό αφοσιωμένο στον βομβαρδισμό των Χούθι στην Υεμένη, ενώ τα πλοία του κρύβονται στην Ερυθρά Θάλασσα) ή τον αείμνηστο Κόλιν Πάουελ, επίσης μαύρο στρατηγό -αυτόν που εμπιστευόταν η οικογένεια Μπους; Ούτε αυτό θα μπορούσε να γίνει.
Η συζήτηση πρέπει να διεξαχθεί, με ειλικρινές θάρρος και χωρίς υπεκφυγές λόγω αντιπερισπασμών ή γλωσσικών παγίδων.
Ο σοσιαλισμός και ο αντιρατσιστικός αγώνας
Θυμάμαι όταν η συζήτηση για τις πολιτικές θετικής δράσης έφτασε στη χώρα και το Ρίο ντε Τζανέιρο βρισκόταν στη δεύτερη κυβέρνηση του Λεονέλ Μπριζόλα (1991-1994). Υπήρχε μια ειδική γραμματεία -η Γραμματεία για την Υπεράσπιση και Προώθηση της Φυλετικής Ισότητας- στην οποία, εκτός από τον Abdias do Nascimento που ήταν επικεφαλής, συμμετείχαν επίσης διαβόητοι μαύροι ακτιβιστές από την ηρωική γενιά της δεκαετίας του 1970, η οποία ίδρυσε το σύγχρονο MN (και το αρχικό MNU).
Μερικές φορές η σωστή ιδέα των ποσοστώσεων εμφανιζόταν ως «δράση για τις μειονότητες» και άλλες φορές ήταν ένα ιδεολογικό πρόβλημα. Σε μια δημόσια συζήτηση, ένα μέλος του προαναφερθέντος χαρτοφυλακίου, αναγνωρισμένος ακτιβιστής και πολιτιστικός παραγωγός, δήλωσε κατηγορηματικά: «Σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουμε έναν ανεπτυγμένο μαύρο καπιταλισμό, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων γαιοκτημόνων στις νότιες Πολιτείες που ήταν συνομοσπονδιακές». Από το ακροατήριο, νεαροί μαύροι αγωνιστές και σοσιαλιστές είπαν απλά και κατηγορηματικά: «Αλλά φίλε, το να έχεις ένα κλάσμα της άρχουσας τάξης δεν απελευθερώνει την πλειοψηφία. Και κανείς δεν πρέπει να έχει το δικαίωμα να είναι γαιοκτήμονας». Η συζήτηση παρέμεινε νηφάλια και κατέληξε σε μια σωτήρια έκθεση ασυμβίβαστων ορίων και εννοιολογικών διαφορών. Θα ήταν αυτό δυνατό σήμερα;
Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση και δυνατοί, με το πολιτικό θάρρος να συζητήσουμε και τη συλλογική αποφασιστικότητα να αντιμετωπίσουμε την αντίδραση, τις ολιγαρχίες και τις βραζιλιάνικες και λατινοαμερικάνικες μορφές δομικού ρατσισμού. Όλοι μας έχουμε ρόλο να παίξουμε σε αυτόν τον αγώνα και καμία υποθετική κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής δεν πρόκειται να διορθώσει και να ξεπεράσει τις μετα-αποικιακές κληρονομιές στο σύνολό τους. Αυτό είναι γεγονός. Οι πολιτικές ποσόστωσης είναι θεμελιώδεις και σχετικές σε όλους τους χώρους. Τονίζοντας ότι η κατάληψη θέσεων εξουσίας σε θεσμούς κυριαρχίας δεν αλλάζει απαραίτητα τη δομή της κυριαρχίας. Αν αυτό συνέβαινε, δεν θα υπήρχε πλέον πρόβλημα ρατσισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Ομπάμα υποσχέθηκε μια «μεταφυλετική εποχή» και αυτό που είδαμε ήταν ο εφιάλτης του Τραμπ και η αστυνομική βία κατά των μαύρων, των Λατίνων και των φτωχών.
Δεν μπορούμε να συγχέουμε τους εαυτούς μας με τις παγίδες του συστήματος και πολύ περισσότερο να μιμούμαστε τις πολιτικές του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ. Η αυτοκρατορία δεν θα πάψει να είναι ιμπεριαλιστική και ο καπιταλισμός λιγότερο απάνθρωπος αν ένα μέρος της άρχουσας τάξης και τμήματα των κυρίαρχων ελίτ στη Λατινική Αμερική είναι μη λευκοί.
*Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτυκε στα πορτογαλικά στην βραζιλιάνικη εφημερίδα “Brasil de Fato” (www.brasildefators.com.br) και ακολούθως στη σελίδα του Institute of Anarchist Theory and History (ITHA) στις 26/8/2024. Απόδοση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
