* Από το βιβλίο του Μιχάλη Δημητρίου, Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, Eκδόσεις «Πλέθρον» (σελ. 41- 45)
Στην ομάδα των διεθνιστών της εποχής, μπορούμε να εντάξουμε τον Σμυρνιό έμπορο Εμμανουήλ Δαούδογλου και τη γυναίκα του Μαρία. Τα στοιχεία που έχουμε, και γι' αυτούς, είναι περιορισμένα και δε φωτίζουν τη δράση τους, που φαίνεται να ήταν αξιοπρόσεκτη.
Ο Δαούδογλου, συνεχιστής - κατά τον Κ. Μοσκώφ - του σαινσιμονικού προβληματισμού του Παν. Σοφιανόπουλου, είναι ο διοργανωτής, μαζί με τον Ιταλό αναρχικό Αμίλκα Τσιπριάνι (που θα τον βρούμε στα 1895 στον παρισινό κύκλο του Παύλου Αργυριάδη), μιας ομάδας Ευρωπαίων πολιτικών προσφύγων που συμμετέχει στην αντιοθωνική εξέγερση. Αργότερα, ο Δαούδογλου θα πάει στην Ιταλία και θα συνδεθεί στη Νάπολη με κύκλους της Πρώτης Διεθνούς, της οποίας θα γίνει μέλος. Θα μείνει στη Νάπολη τέσσερα περίπου χρόνια (1864 - 1867). Επιστρέφει στην Αθήνα και δημιουργεί ένα νέο αναρχικό κύκλο, που θα διαλυθεί λίγο αργότερα. Στα 1870 ο Εμμ. Δαούδογλου σκοτώνεται σε μια ρήξη μέσα στη Δημοκρατική Λέσχη. Τον επόμενο χρόνο η γυναίκα του Μαρία φαίνεται ότι ήταν η μόνη Ελληνίδα που συμμετέχει στην Κομμούνα του Παρισιού και εκτελείται για την επαναστατική της δράση από τους Βερσαλλιέρους1.
Δύο άλλοι Έλληνες διεθνιστές, με διασυνδέσεις στο γαλλικό κυρίως σοσιαλιστικό κίνημα, αλλά και επιρροή, είναι ο Παύλος Αργυριάδης και ο Σαούλ Ναούμ. Ο πρώτος ζει στο Παρίσι, το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, και ο δεύτερος, φαρμακοποιός στο επάγγελμα, είναι ο αντιπρόσωπος της Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης στη Δεύτερη Διεθνή, με αξιοσημείωτη δράση και προσβάσεις, όπως θα δούμε σε άλλο κεφάλαιο.
Ο Παύλος Αργυριάδης γεννήθηκε στην Καστοριά στα 1849 και πέθανε στο 1901 στο Παρίσι. Ο Κορδάτος πιθανολογεί ότι καταγόταν από εύπορους γονείς, γιατί από μικρός βρέθηκε στην Πόλη, όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα. Μετά, πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά. Εδώ, τον βρίσκουμε εγκατεστημένο γύρω στα 1870, όπου αρχίζει να έχει ευρύτερες ανησυχίες, πνευματικές και πολιτικές. Με τον καιρό θα αποκτήσει πλατιά εγκυκλοπαιδική μόρφωση και θα συνδεθεί με γαλλικούς επαναστατικούς κύκλους.
Κατά τη διάρκεια της Κομμούνας του 1871, ο Αργυριάδης αναφέρεται ότι έγινε μέλος του κεντρικού επαναστατικού κομιτάτου (κεντρικής επαναστατικής επιτροπής2). Θα διασωθεί από τις σφαγές και τις διώξεις, που θα ακολουθήσουν, και θα γίνει σύντομα ονομαστός. Συνδυάζοντας την πολιτική και την ιδιότητα του δικηγόρου, διακρίνεται για την υπεράσπισή του σε δίκες πολιτικού χαρακτήρα και κυρίως αναρχοσυνδικαλιστών. «Στις περισσότερες μεγάλες δίκες, που έγιναν στη Γαλλία», αναφέρει σε άρθρο του ο Γιάννης Κορδάτος, «στις οποίες δικάζονταν σοσιαλιστικές και προοδευτικές εφημερίδες, καθώς κι εργάτες και διανοούμενοι για τις ριζοσπαστικές και επαναστατικές τους ιδέες, ο Αργυριάδης πήρε μέρος στερεώνοντας τη φήμη, τόσο του καλού δικηγόρου όσο και του πρωτοπόρου σοσιαλιστή»3.
Τόσο ως μαχητικός υπερασπιστής και διαφωτιστής αρθρογράφος όσο και ως ηγετικό κομματικό στέλεχος, ο Π. Αργυριάδης κατέχει αξιοσημείωτη
θέση στην ιστορία του γαλλικού σοσιαλιστικού κινήματος και είναι από τις προοδευτικές εκείνες μορφές του σοσιαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα, που άσκησαν κάποια επίδραση. Άρθρα του, για τον Καρλ Μαρξ και τα θεωρητικά προβλήματα του σοσιαλισμού, δημοσιεύονται στην αναρχική εφημερίδα του Πύργου Νέο Φως (1899) και στον Σοσιαλιστή (1893-1899) του Σταύρου Καλλέργη.
Η συνδρομή του Π. Αργυριάδη στις πρώτες σοσιαλιστικές κινήσεις στην Ελλάδα δε φαίνεται να ήταν μόνο εκείνη του επιφυλλιδογράφου. Ο Αργυριάδης θα βοηθήσει ποικιλότροπα τον Καλλέργη όταν ο τελευταίος έφτασε στο Παρίσι, το 1895, άπορος και καταπτοημένος. Τρία χρόνια αργότερα, ο Καλλέργης στο φυλλάδιο Επιστολή προς άπαντες τους Έλληνες Σοσιαλιστάς θα περιγράψει τη βοήθεια του Αργυριάδη και θα δώσει πολύτιμες πληροφορίες για τις διασυνδέσεις του με Έλληνες και ξένους αναρχικούς του Παρισιού. Ανάμεσα στους δεύτερους ήταν και ο Αμίλκας Τσιπριάνι.
Έργο της ζωής του Παύλου Αργυριάδη θεωρείται το εκλαϊκευμένο σοσιαλιστικό περιοδικό ALMANAC DE LA QUESTION SOCIALE (Ημερολόγιον του Κοινωνικού Ζητήματος), που εξέδιδε κάθε χρόνο ο Έλληνας διεθνιστής από το 1886 ώς το θάνατό του.
Μια άλλη διεθνιστική του πρωτοβουλία συνδεδεμένη με την Ελλάδα είναι ο Διεθνής Σύνδεσμος Βαλκανικής Ομοσπονδίας, που εκπροσωπείται στην Ελλάδα από το 1884 από τον Ελληνικό Σύλλογο Βαλκανικής Ομοσπονδίας και εκφράζεται με το ομώνυμο δημοσιογραφικό όργανο. Ο Σύνδεσμος, του οποίου μας είναι άγνωστα τα άλλα μέλη, μετείχε στον Διεθνή Σύνδεσμο Βαλκανικής Ομοσπονδίας, που φαίνεται ότι ήταν όργανο της επιρροής του Αργυριάδη. Ο ίδιος θα είναι πρόεδρος και κύριος ομιλητής στο Συνέδριο του Διεθνούς Συνδέσμου το 1894 4.
Στα 1889 ήταν μέλος της κεντρικής επιτροπής του σοσιαλιστικού επαναστατικού κόμματος της Γαλλίας και, κατά τον Γιάννη Κορδάτο, πήρε μέρος στην ενωτική διάσκεψη που έγινε από τις κυριότερες κομματικές ομάδες, που αντιπροσώπευαν το γαλλικό προλεταριάτο, για την ενοποίησή τους σ' ένα κόμμα. Σύμφωνα με διασταυρωμένες πηγές, ο Π. Αργυριάδης είχε σχέσεις και συνεργασία με Ρώσους επαναστάτες εξόριστους στο Παρίσι και κυρίως με τρομοκράτες, που ανήκαν στην οργάνωση των μηδενιστών.
Αν εξαιρέσει κανείς την περίοδο της Κομμούνας, η κατοπινή συμπεριφορά του Παύλου Αργυριάδη είναι μάλλον εκείνη του θεωρητικού επαναστάτη, που ζει και δραστηριοποιείται, τελικά, μέσα από τους αστικούς κανόνες. Μάχεται τους θεσμούς και τη λειτουργία του συστήματος, δουλεύει για την ανατροπή του, αλλά πάντοτε εγκλωβισμένος στην αναρχική (αριστερίστικη) αντίληψη, που απορρίπτει την κομματική οργάνωση και την καθημερινή ταξική πάλη, πιστεύοντας πως η επαναστατική διαδικασία είναι χρέος των μεμονωμένων διανοουμένων και των ένοπλων συνωμοτών. «Από τα γραψίματά του», συμπεραίνει ο Γ. Κορδάτος, «δε φαίνεται για ορθόδοξος μαρξιστής. Ο μπλανκισμός και ο αναρχισμός στην εποχή εκείνη είχαν ακόμα βαθιές ρίζες μέσα στο γαλλικό σοσιαλισμό. Ο μαρξισμός φαινόταν σαν μια συντηρητική θεωρία. Ο Αργυριάδης απ' αυτή την άποψη δεν ήταν απόλυτα χειραφετημένος. Ο μαρξισμός δεν τον είχε κατακτήσει. Γι' αυτό, αν και ξέρει τις οικονομικές θεωρίες του Μαρξ, δεν έχει εμβαθύνει στον διαλεκτικό ματεριαλισμό (υλισμό) και δεν μπόρεσε να νοιώσει την επαναστατική πλευρά του μαρξισμού. Αυτός είναι ο λόγος, που βρίσκεται μακριά από τη μαρξιστική ομάδα του Λαφάργκ - Γκεντ, που, στο τέλος του περασμένου αιώνα, αντιπροσώπευε στη Γαλλία τον επιστημονικό σοσιαλισμό. Παρ' όλα όμως τα βασικά παραστρατήματα, παρέμεινε ως το θάνατό του ένας ειλικρινής επαναστάτης σοσιαλιστής 5.
Στις 19 Νοεμβρίου 1901, πέθανε σε ηλικία 52 χρόνων και μετά πέντε μέρες έγινε η πολιτική του κηδεία. Σοσιαλιστές και αγωνιστές, όπως οι Βαγιάν, Φάμπεροτ, Πωλ Μενκ, Ρουσσέλ, Ντυβρενίλ, μίλησαν για τις επαναστατικές αρετές και υπηρεσίες που πρόσφερε στο γαλλικό σοσιαλιστικό κίνημα. Στην Ελλάδα υπάρχουν βαρύγδουπα βιβλία ιστορικά και σοσιαλιστικά, που δεν αναφέρουν καν το όνομά του.
Παραπομπές
1. Περιοδικό Έρευνα, τεύχος 55, 13-4-1911.
2. Μια άλλη εκδοχή, που δεν υιοθετούν οι περισσότεροι ιστορικοί, είναι ότι ο Αργυριάδης εγκαταστάθηκε στο Παρίσι μετά το 1871 και ότι «στην επομένη της αμνηστείας προσεχώρησε εκ των πρώτων στην Κεντρική Επαναστατική Επιτροπή».
Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 20-3-1927.
3. Περιοδικό, Νέα Επιθεώρηση, 1933.
4. Βλ. Ρ. Argyriades, Discours a la Grande Orient de France, περ. Revue Sosialiste 26, 1895, σελ. 202-213.
5. Γ. Κορδάτου, Μορφές του Νέου Ελληνισμού, Εκδόσεις Μπάυρον, χ.χ., σελ. 66-67.
