Ιούλιος σημαίνει Ισπανική Επανάσταση!
Κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Επανάστασης εφαρμόστηκαν νέες τακτικές πολέμου από τις φασιστικές δυνάμεις του Φράνκο, όπως οι βομβαρδισμοί από αέρος, οι οποίες επέφεραν σημαντικά αποτελέσματα στον άμαχο πληθυσμό, περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Περίπου 200.000 παιδιά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη μέχρι τότε ζωή τους στις πόλεις και τα χωριά τους, που μετατράπηκαν σε εμπόλεμες ζώνες. Στη Γαλλία κατέφυγαν 25.000 παιδιά από τη χώρα των Βάσκων, 4.000 παιδιά βρέθηκαν στη Βρετανία, 2.000 στη Σοβιετική Ένωση και 500 στο Μεξικό. Σημαντική βοήθεια δόθηκε και από τις αντιφασιστικές δυνάμεις της Ισπανίας και της Δημοκρατικής Κυβέρνησης, που ανέλαβαν τη φροντίδα των περισσότερων εξ αυτών, μεταφέροντάς τα σε ανάδοχες οικογένειες και δημιουργώντας σχολεία-κατοικίες, γνωστά ως “Colonias infantiles”.
Τα “Colonias Infantiles” βρίσκονταν κυρίως στο Λεβάντε, την Καταλονία και σε μικρότερο βαθμό στη δημοκρατική Αραγονία και στις περιοχές Αλμπαθέτε, Κουένκα και τη Μαδρίτη. Δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, λειτούργησαν από το τέλος του 1936 μέχρι το 1939 ως εκπαιδευτικά ιδρύματα και καταφύγια για τα παιδιά που έμεναν σε εμπόλεμες ζώνες που βομβαρδίζονταν. Από τα πρώτα παιδιά που μεταφέρθηκαν σε αυτές τις δομές ήταν όσα ζούσαν στην Μαδρίτη, ήδη από τον Οκτώβριο του 1936. Από τον Γενάρη του 1937, πέρα από την κάλυψη των αναγκών του παιδικού πληθυσμού σε τροφή και υγεία, αναπτύχθηκε στα σχολεία-κατοικίες ένα εκπαιδευτικό έργο μεγάλης σημασίας, το οποίο περιελάμβανε καινοτόμες πρακτικές.
Ο λόγος που οι δομές αυτές δημιουργήθηκαν κατά βάση στο Λεβάντε και την Καταλονία ήταν διότι αυτές οι περιοχές βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των δημοκρατικών δυνάμεων, με βασικότερη τη CNT. Οι μεταφορές στα “Colonias infantile” γινόταν με μέσα που κατείχαν οι αντιφασιστικές δυνάμεις, όπως λεωφορεία και φορτηγά, όμως πολλές φορές προέκυπταν δυσκολίες, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που η διαδικασία αυτή συνέβαινε υπό τους βομβαρδισμούς των φασιστών. Η Ana Maria Sagi, ανταποκρίτρια της εφημερίδας Nuevo Aragon αναφέρει πως “φορτηγά που προέρχονταν από τη δημοκρατική Αραγονία, ήρθαν να βοηθήσουν του μάρτυρες της Μαδρίτης, με προϊόντα των εργατών των συλλογικοτήτων που λειτουργούσαν σε αυτή την περιοχή και στην επιστροφή τους μεταφέρθηκαν 200 άνθρωποι στη Βαλένθια, κυρίως παιδιά”.
Η ελευθεριακή παιδαγωγική, ιδεολογική και πολιτική προσέγγιση των δομών αυτών υποδηλώνεται και μέσα από τις ονομασίες που τους δόθηκαν, όπως το “Francisco Ferrer i Guardia”.
Μια τέτοια δομή επίσης ήταν η “La Casa Ben Leider”, η οποία πήρε το όνομά της από έναν Αμερικάνο αεροπόρο, δημοσιογράφο και εθελοντή στην ταξιαρχία “Abraham Lincoln”, ο οποίος πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε ενώ πετούσε πολεμώντας ενάντια στις φασιστικές δυνάμεις του Φράνκο. Το 1938, προς τιμήν του Ben Leider, τα παιδιά της συγκεκριμένης δομής δημιούργησαν ένα φυλλάδιο με σχέδια ζωγραφικής.
Δάσκαλοι ζούσαν μαζί με τα εκτοπισμένα παιδιά, συνεχίζοντας την εκπαίδευσή τους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ένα από τα θέματα, με τα οποία καταπιάστηκαν τα παιδιά ήταν να ζωγραφίσουν τις εμπειρίες τους από τον πόλεμο, με σκοπό από τη μια την αποτύπωση όλων αυτών των εμπειριών και από την άλλη να βοηθηθούν ώστε να αντιμετωπίσουν το τραύμα που δημιουργήθηκε από τον πόλεμο και τον χωρισμό τους από τις οικογένειές τους. Είναι η πρώτη γνωστή συστηματική χρήση της τέχνης ως θεραπείας για παιδιά στον πόλεμο.
Τα παιδιά απάντησαν με ενθουσιασμό και παρήγαγαν χιλιάδες σχέδια. Σύμφωνα με μια αποστολή του Ισπανικού Γραφείου Πληροφοριών, 3000 από αυτά τα σχέδια παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στη Βαλένθια. Στη συνέχεια, επιλέχθηκαν 118 να εκτεθούν στην Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες για τη συγκέντρωση χρημάτων για τα παιδιά στην Ισπανία. Η “American Friends Service Committee” και το Ινστιτούτο Carnegie στη Μαδρίτη συμμετείχαν στη συλλογή και έκθεση του έργου τέχνης των παιδιών (το όνομα της οποίας: They still draw pictures). Πολλά από τα πρωτότυπα σχέδια επιβιώνουν σε διάφορα αρχεία βιβλιοθηκών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων σε όλο τον κόσμο.
Εικόνες της ζωής πριν από τον πόλεμο
Μεταξύ των σχεδίων βρίσκονται ζωγραφιές με εικόνες της ζωής πριν το πόλεμο, οι οποίες ποικίλουν τόσο στο θέμα όσο και στην εκτέλεσή τους, δίνοντας μια αίσθηση της καθημερινής ζωής. Απεικονίζουν απλούς ανθρώπους- συχνά και το ίδιο το παιδί που έχει δημιουργήσει το σχέδιο-, οι οποίοι κάνουν συνηθισμένα πράγματα, όπως βόλτα στο πάρκο, επιστροφή των παιδιών από το σχολείο, πλύσιμο των ρούχων, σίτιση ζώων, διαδικασίες συγκομιδής κ.ά.
Ένα μεγάλο μέρος των παιδικών σχεδίων απεικονίζει στιγμές πολέμου. Συγκεκριμένα απεικονίζει τοπία, σκηνές πολέμου στις πόλεις αλλά κατά βάση βομβαρδισμούς. Οι εναέριες μάχες, οι βομβαρδισμοί και τα αεροπλάνα σχεδιάστηκαν από τα παιδιά με αρκετή ακρίβεια και λεπτομέρεια. Πολλά από τα αεροπλάνα που χρησιμοποιούσαν οι δυνάμεις του Φράνκο για να επιτεθούν στον άμαχο πληθυσμό στάλθηκαν στην Ισπανία από τη ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ. Αυτά τα αεροπλάνα έφεραν τα διακριτικά της σβάστικας των Ναζί στα φτερά τους. Ο Rafael Barber, 10 ετών, σχεδίασε αυτή τη φωτογραφία των ναζιστικών πολεμικών αεροπλάνων που γεμίζουν τον ουρανό. Η δολοφονική γεωμετρία τους καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρο το σχέδιο καθώς τα αεροπλάνα επισκιάζουν την πόλη.
Τα παιδιά απεικονίζουν τον πόλεμο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους αλλά σπάνια συναντά κανείς εκφράσεις καθαρής φαντασίας. Μια από αυτές τις εκφράσεις, λοιπόν, αποτυπώνεται στη ζωγραφιά της 12χρονης Margarita Arnao Crespo, όπου ένα αγόρι χαμογελώντας, παλεύει ενάντια σε ένα φανταστικό φασιστικό τέρας. Πρόκειται για μια αλληγορική εικόνα του θριάμβου ενάντια στον φασισμό.
Η μετανάστευση
Περισσότερα από 200.000 παιδιά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την μέχρι τότε ζωή τους ή και τις οικογένειές τους, μεταναστεύοντας είτε σε άλλες χώρες είτε σε άλλες περιοχές στο εσωτερικό της Ισπανίας. Συχνά παρουσιάζονται στις ζωγραφιές εικόνες με λεωφορεία και τρένα γεμάτα παιδιά με ή χωρίς γονείς. Για παράδειγμα η Mercedes Comellas Ricart, 13 ετών, απεικονίζει μια αεροπορική επιδρομή κατά τη διάρκεια που η ίδια και η οικογένεια της ετοιμάζονται να μεταναστεύσουν.
Η ζωή στα “Colonias Infantiles”
Κατά τη διάρκεια του πολέμου δημιουργήθηκαν από τη Δημοκρατική Κυβέρνηση σε συνεργασία με αντιφασιστικές οργανώσεις για την στέγαση χιλιάδων παιδιών σχολεία- κατοικίες. Σε αρκετές περιπτώσεις οι δομές αυτές στεγάζονταν σε εξοχικά και αρχοντικά, τα οποία εγκαταλείφθηκαν από τους φασίστες ιδιοκτήτες τους ή τους πλούσιους και τους ξενοδόχους. Είχαν δασκάλους και ιατρικό προσωπικό για να παρακολουθούν τις εκπαιδευτικές, σωματικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών. Πέρα από το καθιερωμένο πρόγραμμα διοργανώνονταν φεστιβάλ θεάτρου, μουσικής και χορού και τα παιδιά ενημερώνονταν για τα κύρια πολιτικά, πολιτιστικά και διεθνή γεγονότα. Μερικά από τα θέματα των παιδικών σχεδίων είναι οι καθημερινές ασχολίες στα “Colonias Infantiles”, τα κοινά γεύματα, τα μαθήματα, οι δραστηριότητες στην ύπαιθρο, οι οικιακές εργασίες, οι εκδρομές στη χώρα ή στη θάλασσα κ.α. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν και τα ίδια τα παιδιά που διέμεναν σε αυτές τι δομές “σπέρνουμε λουλούδια, λαχανικά και οπωροφόρα δέντρα”, “έχουμε δημιουργήσει μια καλλιτεχνική ομάδα για να κάνουμε θέατρο”, “το πευκόδασος είναι ωραίο, είμαστε στους καλύτερους κόσμους”.
“Έκανα αυτό το σχέδιο για να δείξω τη ζωή μας στην αποικία, εδώ βλέπουμε μερικά παιδιά να παίζουν μπάλα, ένα άλλο, το οποίο είμαι εγώ, που χτυπάει το κουδούνι γιατί είναι ώρα να φάμε και μια γυναίκα που είναι υπεύθυνη να κουβαλάει το καζάνι φαγητού”, Angeles Arnáíz, 14 ετών, παιδικό camp Bayonne (Γαλλία).
Στοιχεία πολιτικής έκφρασης
Μέσα σε αυτά τα παιδικά σχέδια μπορούμε να δούμε στοιχεία πολιτικής έκφρασης, τον αντικατοπτρισμό μιας ιδεολογικής και στρατιωτικής μάχης που λάμβανε χώρα στα σπλάχνα της Ισπανίας. Μπορούμε, λοιπόν, να δούμε σχέδια που περιέχουν σύμβολα και συνθήματα, κάτω από τα οποία πολεμούσαν οι γονείς των παιδιών στο μέτωπο ή και για τα οποία μάχονταν και πριν από την έναρξη του πολέμου.
Όπως επίσης σχέδια που θα μπορούσαν να ειδωθούν ως μια μορφή γελοιογραφίας, οπού οι ηγέτες των ναζί και των φασιστών φαίνονται τρομαγμένοι από τις νικηφόρες μάχες των αντιφασιστικών δυνάμεων, αλλά και ζωγραφιές που στοιχειακά συμπληρώνουν το παζλ των διαφορετικών ή και ανταγωνιστικών ταυτόχρονα αναφορών δυο κόσμων σε σύγκρουση, των φτωχών εργατών, των καταπιεσμένων και του κόσμου της εξουσίας.
Πρώτη δημοσίευση: landandfreedom.gr
Πηγές: alba-valb.org, ibrary.ucsd.edu, memoria-antifranquista.com
*Το κείμενο αναδημοσιεύεται από εδώ: https://www.aftoleksi.gr/2022/07/01/paidikes-zografies-ti-diarkeia-tis-ispanikis-epanastasis/?fbclid=IwAR2oCusIfp2yKRxOMFZxqEVG_sqmiNWY6I_pTORrhiTHNXs3I08LCqpaQs4 Εδώ μπορείτε να βρίτε όλες τις φωτογραφίες και τις λεζάντες τους.
