Ο Franz Pfemfert γεννήθηκε στην πόλη Loetzen της ανατολικής Πρωσίας (σήμερα ονομάζεται Gizycko και ανήκει στην Πολωνία) στις 20 Νοέμβρη 1879. Λίγο μετά τη γέννησή του η οικογένειά του μετακόμισε στο Βερολίνο και ο Franz φοίτησε στο Γυμνάσιο Joachimsthal.
Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1892, η μητέρα του τον απέσυρε από το σχολείο γιατί ήθελε να την βοηθήσει στις πωλήσεις πουλερικών και ψαριών της στην περιοχή Charlottenburg του Βερολίνου. Ο Franz δεν συμβιβάστηκε με αυτό. Αντί αυτού, πήγε να ζήσει με τον παππού του στο Loetzen για λίγο, πριν κάνει ταξίδια στη Γερμανία για ένα χρόνο.
Γύρω στο 1900, πιθανότατα, εργάστηκε για κάποιο διάστημα ως αγγελιοφόρος και πιθανότατα έκανε και κάποια μαθητεία στην τυπογραφία. Την ίδια περίπου εποχή έκανε τις πρώτες του επαφές τόσο με αναρχικούς όσο και με λογοτεχνικούς κύκλους. Μεταξύ άλλων, γνώρισε τον αναρχικό Senna Hoy και τα πρώτα του ποιήματα εμφανίστηκαν στην εφημερίδα του Hoy “Der Kampf” (“Ο Αγώνας”) και σε μια άλλη αναρχική εφημερίδα, την “Die Arme Teufel” (“Ο φτωχός διάβολος”) το 1904. Τον προηγούμενο χρόνο έκανε γνωριμία, μέσω του Hoy, με την Alexandra Ramm, την οποία επρόκειτο αργότερα να παντρευτεί.
Εργάστηκε σε διάφορες εκδόσεις μεταξύ 1910-1911. Το 1910 έγινε συντάκτης του ριζοσπαστικού δημοκρατικού περιοδικού “Die Demokrat”, αλλά ήλθε σε διαμάχη με τον εκδότη του, Georg Zepler, γιατί είχε αφαιρέσει ένα άρθρο του Kurt Hiller χωρίς να συμβουλευτεί πρώτα τον Franz. Ο Franz αποφάσισε να παραιτηθεί και να δημιουργήσει το δικό του περιοδικό που ονόμασε “Die Aktion” (“Η Δράση”). Το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε στις 20 Φεβρουαρίου 1911. Προοριζόταν να αποτελέσει πολιτική εφημερίδα για όλους όσοι βρίσκονταν στα αριστερά του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD), αλλά και ως φόρουμ για την καλλιτεχνική πρωτοπορία της περιόδου, πάνω απ' όλα τους εξπρεσιονιστές. Το “Die Aktion” χρηματοδοτήθηκε μεταξύ άλλων από τις “Βραδιές Die Aktion”, όπου οι συγγραφείς διάβαζαν από τα άρθρα τους στην εφημερίδα. Επίσης, διοργανώθηκαν εκδηλώσεις του “Die Aktion” για γυναίκες.
Ο Pfemfert είχε από καιρό επικρίνει το SPD, ιδιαίτερα την εθνικιστική του άποψη, πολύ πριν από την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Με τον ερχομό του πολέμου, ο Franz έγινε φιλικός με τους μόνους δύο σοσιαλδημοκράτες βουλευτές που είχαν ψηφίσει κατά των πολεμικών πιστώσεων στο Ράιχσταγκ, τον Karl Liebknecht και τον Otto Ruhle. Το “Die Aktion” διατήρησε την αντιπολεμική του άποψη καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, αλλά δεν μπόρεσε να την επικρίνει ανοιχτά, παρακάμπτοντας τους λογοκριτές μέσω της έμμεσης έκφρασης. Ο Franz μπόρεσε να δημοσιεύσει αντιπολεμικά ποιήματα, ιδιαίτερα του Oskar Kanehl, και εξέδωσε ειδικά τεύχη αφιερωμένα στους πολιτισμούς των χωρών που βρίσκονταν σε πόλεμο με τη Γερμανία.
Το 1915 δημιούργησε το Antinationale Sozialistenpartei (Αντιεθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα). Αυτό λειτούργησε κρυφά με άλλες αντιπολεμικές ομάδες. Το 1917 η Alexandra άνοιξε μια γκαλερί και βιβλιοπωλείο, που από το 1917 έως το 1918 εξέθεταν τα έργα τους, μεταξύ άλλων, εξπρεσιονιστές ζωγράφοι της ομάδας Die Bruecke, όπως ο Karl Schmidt Rotluff και ο Egon Schiele.
Το “Die Aktion” δημοσίευσε επίσης διάφορες σειρές βιβλίων και φυλλαδίων, στη σειρά Βιβλιοθήκη Πολιτικής Δράσης έργα των Herzen, Marx, Lenin κ.λπ., στη σειρά Aeternist έργα των Carl Einstein, Franz Jung κ.λπ., στη σειρά Lyric Poetry έργα του Kanehl κ.ά., στη σειρά Red Cock in the Publishing House έργα των Βίκτωρ Ουγκώ, Λέοντος Τολστόι, Φραντς Μέρινγκ κ.ά. Επιπλόν, η “Die Aktion” δημοσίευσε ντανταϊστικά κείμενα, ρωσικά αναρχικά κείμενα και δοκίμια του Γάλλου αναρχικού Elisée Reclus.
Με το τέλος του πολέμου ο Franz εντάχθηκε στους Σπαρτακιστές (Spartakusbund” της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπνεκχτ. Το “Die Aktion” ανοίχθηκε σε όλα τα αριστερά και επαναστατικά ρεύματα, προσπαθώντας να διατηρήσει ένα ανοιχτό φόρουμ με βάση μια αντιδογματική προσέγγιση. Σύντομα αποχώρησε από το Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD), επικρίνοντας τη γραφειοκρατική του προσέγγιση.
Έγινε μέλος της αριστερής διάσπασής του, του Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος (KAPD), αλλά παρέμεινε σε αυτό μόνο για λίγο. Με τον Otto Ruhle εντάχθηκε στην Ενοποιημένη Γενική Ένωση Εργατών (AAUD-E) το 1921. Το 1926 συμμετείχε στη δημιουργία του δεύτερου “Σπάρτακου”, που ασκούσε έντονη κριτική στο KPD και υποστήριζε τις ιδέες της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Ακλομα, διατήρησε κριτική αλληλεγγύη με την αναρχοσυνδικαλιστική ένωση FAUD.
Το 1927 μαζί με την Alexandra άνοιξαν ένα φωτογραφικό στούντιο για να συντηρηθούν και εκει δημιούργησαν πορτρέτα καλλιτεχνών και πολιτικών ακτιβιστών όπως ο Andre Gide, ο Karl Kraus και ο Frans Masereel. Ωστόσο, ο Franz άρχισε να υποφέρει από προβλήματα στους πνεύμονες αυτή την περίοδο, νοσηλευόμενος στο νοσοκομείο το 1927, το 1930 και το 1932. Τα προβλήματα της υγείας του, αλλά και η επιδείνωση της πολιτικής κατάστασης, οδήγησαν στη λιγότερο συχνή εμφάνιση του “Die Aktion” και της σειράς βιβλίων του.
Το 1929 η Alexandra έγινε η λογοτεχνική πράκτορας και μεταφράστρια του Τρότσκι. Υπήρξε μια ζωηρή ανταλλαγή επιστολών μεταξύ εκείνης και του Τρότσκι και ο Franz άρχισε να επικοινωνεί και αυτός μαζί του.
Με την άνοδο του Χίτλερ οι Pfemferts αναγκάστηκαν να φύγουν από την Γερμανία τον Μάρτιο του 1933, πηγαίνοντας μέσω Δρέσδης στο Karlsbad (Karlovy Var) στην Τσεχοσλοβακία. Εδώ άνοιξαν πάλι ένα φωτογραφικό στούντιο. Ωστοσο, ζούσαν μια επισφαλή ζωή αναγκασμένοι να βασίζονται στην οικονομική υποστήριξη φίλων, αλλά μπήκαν και στο στόχαστρο Σουδητών Γερμανούς που ήταν κυρίως φιλοναζί και πολιτικά ύποπτοι για τους Τσέχους κομμουνιστές και ορθόδοξους Γερμανούς κομμουνιστές στην εξορία. Έτσι τον Οκτώβρη του 1936 μετακόμισαν στο Παρίσι.
Εδώ ήταν λιγότερο απομονωμένοι καθώς βρίσκονταν στο ίδιο μήκος κύματος με άλλους Γερμανούς εξόριστους όπως ο Carl Einstein και ο Franz Jung. Και πάλι οι Pfemferts επιχείρησαν να επιβιώσουν ανοίγοντας ένα φωτογραφικό στούντιο. Η γαλλική κυβέρνηση ενεργούσε με σκληρό τρόπο εάν πίστευε ότι οι εξόριστοι ήταν πολιτικά ενεργοί, επομένως αυτό εμπόδιζε τη δραστηριότητά τους, ενώ από την άλλη η ρωσική μυστική αστυνομία GPU, συχνά εκδικείτο τους διαφωνούντες. Ο φίλος τους, ο Kurt Landau, δολοφονήθηκε από την GPU αυτή την περίοδο.
Το ξέσπασμα του πολέμου οδήγησε στη συλληψη και τον εγκλεισμό τους. Ο Franz μεταφέρθηκε σε ένα στρατόπεδο κοντά στο Μπορντό από όπου κατάφερε να δραπετεύσει. Το καλοκαίρι του 1940, συνάντησε στο Perpignan την Alexandra, η οποία είχε καταφέρει επίσης να δραπετεύσει. Από εκεί πήγαν στη Μασσαλία, όπου μετά από πολύωρη αναμονή πήραν άδεια να πάνε στη Λισαβόνα, μετά στη Νέα Υόρκη και από εκεί στο Μεξικό. Έφτασαν στην Πόλη του Μεξικού την άνοιξη του 1941.
Η ζωή δεν ήταν καλή στο Μεξικό. Ήταν σχεδόν εντελώς πολιτικά απομονωμένοι, δεν μιλούσαν ισπανικά και δεν είχαν ούτε χρήματα ούτε φίλους. Η χήρα του Τρότσκι, Ναταλία, τους στήριξε οικονομικά. Δεν κατάφεραν να εισέλθουν στις ΗΠΑ, παρά την παρέμβαση του Albert Einstein.
Άνοιξαν ένα φωτογραφικό στούντιο στην Πόλη του Μεξικού, αλλά ήταν μια οικονομική αποτυχία. Έπρεπε να εξαρτώνται από τα διεθνή κονδύλια της Επιτροπής Διάσωσης. Το 1952 ο Franz διαγνώστηκε με καρκίνο στο ήπαρ και πέθανε στις 26 Μάη 1954.
Το “Die Aktion” παραμένει το μεγάλο επίτευγμα της ζωής του Franz. Πέτυχε να ενώσει τις πολιτικές και πολιτιστικές πρωτοπορίες, να ανοίξει τις σελίδες του σε όλα τα επαναστατικά ρεύματα, να φιλοξενήσει τους εξπρεσιονιστές και τους ντανταϊστές και να προωθήσει και να ανακαλύψει πολλούς καλλιτέχνες και συγγραφείς. Προώθησε την πεποίθηση ότι η επανάσταση δεν πρέπει να είναι μόνο στην πολιτική και οικονομική σφαίρα, αλλά σε όλα τα μέρη της ζωής, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της τέχνης και του πολιτισμού.
*Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε αρχικά στο “Hobnail Review” και μετά στο libcom.org Μετάφραση: Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης.
