Yavor Tarinski*
Ο Μάιος του 1953 θα μείνει στην ιστορία ως η πρώτη εργατική απεργία-εξέγερση σε κομμουνιστική χώρα της Ανατολικής Ευρώπης μετά τον θάνατο του Στάλιν. Πρόκειται για την απεργία των καπνεργατών στην πόλη του Πλόβντιφ (Φιλιππούπολη) της Βουλγαρίας, την οποία απεργία οι κομμουνιστικές Αρχές θα πνίξουν στο αίμα.
Ο Στάλιν πεθαίνει στις 5 Μαρτίου του 1953 και οι καπνεργάτες στο Πλόβντιφ, στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βουλγαρίας, φαίνεται πως, αντί να θρηνούν, παίρνουν θάρρος. Ήδη από τον Απρίλη έχουν αρχίσει να οργανώνονται για να αντιμετωπίσουν τις απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες (οι αναρχικοί λαμβάνουν ενεργό μέρος στις προετοιμασίες, καθώς και στις δράσεις που ακολουθούν). Η καπνοβιομηχανία είχε κρατικοποιηθεί υπό το σταλινικό καθεστώς το 1947. Οι συνθήκες είχαν επιδεινωθεί, με τους εργαζόμενους, οι οποίοι ήταν κυρίως γυναίκες, να χάνουν τη μόνιμη εργασία τους και να τοποθετούνται σε εποχιακές βραχυπρόθεσμες θέσεις, χωρίς κανένα βοήθημα κατά την περίοδο της ανεργίας. Η ατμόσφαιρα στη βιομηχανία καπνού γίνεται ολοένα και πιο κατασταλτική με τους εργαζόμενους να χάνουν οποιαδήποτε προνόμια τους έχουν απομείνει, να εκφοβίζονται και να αντιμετωπίζουν όλο και πιο σκληρές συνθήκες εργασίας.
Στις αρχές Απριλίου οι καπνεργάτες κάνουν γενική συνέλευση στην οποία αποφασίζουν να απαιτήσουν απασχόληση όλον τον χρόνο, πενθήμερη εβδομάδα εργασίας και την αποκατάσταση άλλων προηγούμενων παροχών, συμπεριλαμβανομένων και των μπόνους που έπαιρναν πριν την κρατικοποίηση της οικονομίας. Στις 20 Απριλίου, στέλνουν τα αιτήματά τους στον τότε πρωθυπουργό Βάλκο Τσερβένκοφ. Προειδοποιούν πως εάν δεν ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους θα διακόψουν την εργασία τους στις αρχές Μαΐου και θα πραγματοποιήσουν συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από τα γραφεία του Κρατικού Μονοπωλίου Καπνού στη Φιλιππούπολη. Εκείνο το βράδυ εκλέγουν απεργιακή επιτροπή. Ακολούθησαν συναντήσεις και συνελεύσεις σε καπναποθήκες σε όλη τη Φιλιππούπολη.
Στις 3 Μαΐου, οι καπνεργάτες της νυχτερινής βάρδιας στην αποθήκη “Ιβάν Καραντζόφ” διώχνουν τους φρουρούς και κάνουν κατάληψη. Το επόμενο πρωί η πολιτοφυλακή φτάνει στην αποθήκη και την περικυκλώνει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι καπνεργάτριες στις αποθήκες “Στέφαν Κιραντζίεφ” και “Γκεόργκι Ιβανόφ” να βγουν επίσης σε απεργία και να κατευθυνθούν προς την περικυκλωμένη αποθήκη “Ιβάν Καραντζόφ”. Εκεί συγκρούονται με την πολιτοφυλακή. Η τελευταία πυροβολεί στον αέρα πολλές φορές για να τρομάξει τους συγκεντρωμένους, αλλά δίχως αποτέλεσμα, και αναγκάζεται να υποχωρήσει.
Στη συνέχεια, οι απεργοί από τις τρεις αποθήκες συγκεντρώνονται στην αυλή της “Ιβάν Καραντζόφ”. Στο σημείο αρχίζουν να έρχονται και άλλοι καπνεργάτες. Ομιλητές της απεργιακής επιτροπής απευθύνονται στους συγκεντρωμένους. Ανάμεσα στους ομιλητές είναι και ο αναρχικός Στάνιο Βάτεφ, ο οποίος είναι επίσης και ενεργό μέλος της απεργιακής επιτροπής. Κάποιοι αυτόπτες μάρτυρες μιλούν για εκατοντάδες συγκεντρωμένους, άλλοι για χιλιάδες.
Την επόμενη μέρα, 4 Μαΐου, μία μεγάλη αντιπροσωπία υψηλόβαθμων στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας φτάνει στη Φιλιππούπολη. Ανάμεσά τους είναι ο Υπουργός Εσωτερικών Γκεόργκι Τσανκόφ, ο Υπουργός Βιομηχανίας Αντόν Γιούγκοφ, ο εκπρόσωπος του Υπουργικού Συμβουλίου Ράικο Νταμιάνοφ, ο Υπουργός Γεωργίας Στάνκο Τοντορόφ και ο επικεφαλής της Κρατικής Επιτροπής Σχεδιασμού Γκεόργκι Τσανκόφ. Συνοδεία τους έχουν τον δήμαρχο της Φιλιππούπολης Νικόλα Μπαλκαντζίεφ και τον γραμματέα της τοπικής επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιβάν Προύμοφ.
Φαίνεται πως η κυβέρνηση είχε πλέον πανικοβληθεί – πώς ήταν ποτέ δυνατόν σε ένα κράτος που υποτίθεται ότι ανήκει στην ίδια την εργατική τάξη να υπάρχουν μαζικές εργατικές απεργίες;
Φωτογραφία από την απεργία των καπνεργατών
Η κομμουνιστική αντιπροσωπεία πηγαίνει στο σημείο όπου έχουν συγκεντρωθεί οι καπνεργάτες. Ο Γιούγκοφ είναι ο πρώτος που παίρνει τον λόγο, καθώς ο ίδιος είχε ηγηθεί μία μεγάλη απεργία καπνεργατών πριν από την αλλαγή του καθεστώτος. Αλλά μόλις ψελλίζει τα λόγια «Σύντροφοι και συντρόφισσες», οι απεργοί καπνεργάτες και καπνεργάτριες αρχίζουν να πετούν πέτρες προς την κατεύθυνσή του. Η πολιτοφυλακή αρχίζει να πυροβολά στον αέρα. Μόλις τα πνεύματα ηρεμούν άλλος ένας από την κυβερνητική αντιπροσωπία προσπαθεί να πάρει τον λόγο, ο Στάνκο Τοντόροφ. Όμως και αυτός αντιμετωπίζει βροχή από πέτρες.
Ο τοπικός αρχηγός του Κόμματος Προύμοφ διατάζει τότε στην πολιτοφυλακή να ανοίξει πυρ εναντίον των απεργών. Ως αποτέλεσμα, τουλάχιστον τρεις απεργοί σκοτώνονται εκείνη την μέρα, πενήντα τραυματίζονται και εκατοντάδες συλλαμβάνονται. Ωστόσο, άλλες μαρτυρίες κάνουν λόγο για πολύ μεγαλύτερες απώλειες.
Ανάμεσα στους νεκρούς είναι ο αναρχικός Στάνιο Βάλεφ (διαφορετικό πρόσωπο από τον άλλο αναρχικό συμμετέχοντα στην απεργία – Στάνιο Βάτεφ), ο Κίριλ Ντζαβίζοφ και η Βέρα Βάλεβα.
Μετά τον αιματοβαμμένο ξεσηκωμό ξεκινούν δίκες κατά των συνδικαλιστών που συμμετείχαν στα γεγονότα. Μερικοί θα καταφέρουν να δραπετεύσουν από τη χώρα για να αποφύγουν την καταστολή. Παράλληλα, οι πολιτοφύλακες που άνοιξαν πυρ κατά των καπνεργατών, σπέρνοντας θάνατο, θα αθωωθούν όλοι. Ο Προύμοφ, ο οποίος διέταξε την πολιτοφυλακή να ανοίξει πυρ, ανταμείφθηκε με την προαγωγή του σε Υπουργό Γεωργίας. Ο δήμαρχος Μπαλκαντζίεφ θα βραβευθεί με το παράσημο της Πολιτικής Τιμής, ενώ ο επικεφαλής της πολιτοφυλακής της Φιλιππούπολης εξελέγη επικεφαλής του Κρατικού Μονοπωλίου Καπνού. Όσο για τον Γιούγκοφ και τον Νταμιάνοφ, αυτοί θα τιμωρηθούν λόγω έλλειψης ζήλου στην αντιπαράθεση με τους απεργούς και θα εκδιωχθούν από το Κόμμα.
Έτσι βλέπουμε για ακόμη μία φορά πώς σε αυτό το άκρως γραφειοκρατικό καθεστώς, το οποίο κρυβόταν πίσω από την ιδεολογία της λαϊκής εξουσίας, προχωρούσαν μπροστά τα πιο αδίστακτα και αιμοδιψή στοιχεία.
Κάπως έτσι τελειώνει η πρώτη απεργία-εξέγερση στην Ανατολική Ευρώπη μετά τον θάνατο του Στάλιν. Δεν θα είναι όμως η τελευταία καθώς έναν μήνα αργότερα οι εργάτες στην Ανατολική Γερμανία θα εξεγερθούν, ενώ το 1956 θα ξεσπάσει η μεγάλη Ουγγρική Επανάσταση.
Φωτογραφία κειμένου: Ο παραπάνω πίνακας δημιουργήθηκε από τον Βούλγαρο ζωγράφο Γκεόργκι Γιορντανόφ Μποζίλοφ, του οποίου το ψευδώνυμο ήταν «Σλόνα» – ο ελέφαντας. Τον ζωγράφισε το 1959. Φαίνεται πιθανό ότι ήταν μάρτυρας των γεγονότων της απεργίας των καπνεργατών της Φιλιππούπολης του 1953. Για να αποφύγει την κομμουνιστική λογοκρισία, είπε πως ο πίνακάς του αναφερόταν σε προηγούμενη απεργία καπνεργατών στα τέλη του 1939-1940 (επί του μοναρχοφασισμού δηλαδή). Αυτό ήταν ένα παράδειγμα «κωδικοποίησης» που χρησιμοποιούνταν από πολλούς καλλιτέχνες, συγγραφείς και μουσικούς της Ανατολικής Ευρώπης, κάτω από τη σιδερένια μπότα του σταλινισμού. Εν πάση περιπτώσει, λόγω της ακραίας λογοκρισίας που ασκούσε το βουλγαρικό καθεστώς, η απεργία της Φιλιππούπολης και η σφαγή που ακολούθησε ήταν γνωστές σε ελάχιστους. Όμως λόγω του κόλπου του, ο Μποζίλοφ κατάφερε να ξεγελάσει τις αρχές και ο πίνακάς του δόθηκε για έκθεση. Αργότερα θα εκτεθεί μέχρι και στην Πρώτη Διεθνή Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών στο Παρίσι.
Πηγές:
http://www.168chasa.bg/article/2307824
http://bg.cultural-opposition.eu/registry/?type=masterpieces&lang=bg&listpage=2&letterFilter=P
*Το κείμενο και οι φωτογραφίες αναδημοσιεύονται από εδώ: https://www.aftoleksi.gr/2022/05/25/maios-1953-1i-ergatiki-apergia-exegersi-stin-anatoliki-eyropi-ton-thanato-stalin/?fbclid=IwAR1_O2hhdhlayZMU0RtmDt91tPUtq4nEcavof1RTpP6zFmfw4ykro8lw-sU
