Δημοσίευση – εισαγωγικό σημείωμα: Γιάβορ Ταρίνσκι
Το νησί Άντα Καλέ στον Δούναβη, στα σύνορα μεταξύ Σερβίας και Ρουμανίας, υπήρξε μία αξιοσημείωτη και σχετικά άγνωστη περίπτωση αυθόρμητης α-κρατικής κοινωνίας στην περιοχή των Βαλκανίων. Σήμερα, βρίσκεται βυθισμένο κάτω από χιλιάδες κυβικά μέτρα νερού. Ο κατακλυσμός του συνέβη το 1970 εξαιτίας της κατασκευής του φαραωνικού υδροηλεκτρικού φράγματος στις Σιδηρές Πύλες του Δούναβη, το οποίο αποτελεί κομμάτι σε ένα από τα μεγαλύτερα υδροηλεκτρικά εργοστάσια της Ευρώπης. Κάποιοι συνηθίζουν να ονομάζουν το Άντα Καλέ Οθωμανική Ατλαντίδα [1].
Σήμερα δημοσιεύουμε μία μαρτυρία για την κοινότητα αυτή ως μια μικρή συνεισφορά στη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί ένα απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Πέτερ Γκιοργκίεφ Μαντζούκοφ (1878-1966) στο βιβλίο του Harbingers of the Storm (Sofia: FAB, 2013), επαναστάτη αναρχικού μακεδονοβουλγαρικής καταγωγής, μέλος της Εσωτερικής Μακεδονο-Αδριανουπολίτικης Επαναστατικής Οργάνωσης (ΒΜOΡΟ) και της Ανώτατης Μακεδονο-Ανδριανουπολίτικης Επιτροπής:
«Καθώς περνά από τις Σιδηρές Πύλες [2], ο ποταμός Δούναβης ξεχύνεται ορμητικά προς την ανατολή. Περίπου 3χλμ. ανατολικά από τις Σιδηρές Πύλες, σχεδόν 2χλμ. νοτιοανατολικά από την πόλη Orsova, και νότια από την πόλη Varchiorova στα σύνορα της Ρουμανίας, υπάρχει ένα σχετικά μεγάλο νησί που χωρίζει την πορεία του Δούναβη σε δυο σχεδόν ίδιες διακλαδώσεις με μεγάλο βάθος, οι οποίες μετά ενώνονται ξανά. Στο δυτικό τμήμα του νησιού αυτού βρίσκεται μία πόλη που περιβάλλεται από τρεις ζώνες προπυργίων με μεγάλο ύψος.
Αυτή είναι η πόλη του Άντα Καλέ, ένα πρώην και πολύ ισχυρό οχυρό της Τουρκίας.
Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βερολίνου του 1878 [3], τα σύνορα μεταξύ Ουγγαρίας και Ρουμανίας από τη μία, και αυτά της Σερβίας και της Βουλγαρίας από την άλλη, διασχίζονται από τον Δούναβη, δηλαδή σχηματίζονται φυσικά κατά μήκος της πορείας του, κάτι που εξυπηρετεί τη ναυτιλία· και επειδή τα πλοία έπλεαν αντίστοιχα και από τις δυο πλευρές του Άντα Καλέ, υπό αυτή τη Συνθήκη, το νησί αφέθηκε εκτός οποιονδήποτε συνόρων των γειτονικών κρατών της Ουγγαρίας, της Σερβίας και της Ρουμανίας. Επιπλέον, η ίδια συνθήκη όριζε πως όλα τα οχυρά στις όχθες του ποταμού θα έπρεπε να κατεδαφιστούν.
Έτσι λοιπόν, μια ηλιόλουστη μέρα του 1878, αφού το τουρκικό πυροβολικό, η φρουρά και η αστυνομία έφυγαν από το νησί, το Άντα Καλέ –που βρέθηκε εκτός των συνόρων των γειτονικών κρατών– άνθησε δίχως εξουσία.
Επισκέφτηκα αυτό το νησί τον Απρίλιο του τωρινού 1898. Το νησί έχει περίπου 3χλμ. μάκρος από τα δυτικά προς τα ανατολικά και σχεδόν 1χλμ. από τα νότια προς τα βόρεια. Η έκταση εκτός της πόλης, αποτελεί αξιοποιήσιμη γη – υπάρχουν χωράφια και οπωρώνες, καλά καλλιεργημένα και συντηρημένα. Οι κάτοικοι της πόλης έχουν τουρκική καταγωγή και αριθμούν περίπου 3.500-4.000 ανθρώπους. Η διαβίωσή τους βασίζεται κυρίως στη παροχή καφέ και υπηρεσιών στα διερχόμενα ποταμόπλοια του Δούναβη, καθώς και στους βαρκάρηδες από το λιμάνι της Orsova. Οι υπόλοιποι –εν μέρη αγρότες, εν μέρη έμποροι– όλοι χωρίς εξαίρεση είναι παράτυποι έμποροι. Ο οικισμός είναι μια τυπική παλιά τουρκική πόλη, με στενά και στραβά δομημένα πλακόστρωτα δρομάκια. Η αγορά είναι ένα τουρκικό μπαζάρ, με χαμηλά μαγαζιά που κλείνουν με παντζούρια. Τα μαγαζιά έχουν αγαθά που πωλούνται σε πολύ χαμηλές τιμές επειδή δεν έχουν επιβληθεί φόροι και λοιποί περιορισμοί. Οι δρόμοι της πόλης και αυτοί του μπαζάρ σκουπίζονται και διατηρούνται εξαιρετικά καθαροί.
Εκτός από το σχολείο και το τζαμί, δεν υπήρχε άλλος θεσμός στην πόλη. Δεν υπάρχει δήμαρχος, κυβερνήτης, γραφειοκράτες· δεν υπάρχει στρατός, αστυνομία, τελωνείο· ούτε φυλακές, ούτε δικαστήρια, ούτε φόροι. Όλοι οι κάτοικοι αποφασίζουν για τις ανάγκες της πόλης στη γενική συνέλευση. Τα χρηματικά ποσά που αποφασίζονται να μαζευτούν συγκεντρώνονται από τους παρόντες στη συνέλευση. Η τελευταία αποτελεί και το μέρος όπου οι διαφορές μεταξύ των κατοίκων –γεγονός που συμβαίνει πολύ σπάνια– λύνονται.
Όπως θα συνέβαινε και οπουδήποτε αλλού υπό τις ίδιες συνθήκες, τις πρώτες μέρες έπειτα από την ξαφνική απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων και των πολιτικών Αρχών από το νησί, κάποιοι από τους κάτοικους, προσέφυγαν στην κλοπή. Ο γενικός πληθυσμός, ωστόσο, μαζεύτηκε και οδήγησε τους ληστές στη συνέλευση η οποία τους υποχρέωσε να επιστρέψουν ό,τι είχαν πήραν. Αυτό φάνηκε τόσο ντροπιαστικό για τους κλέφτες, που δεν υπήρξε κλοπή, ληστεία ή εμπρησμός στο νησί από τότε.
Οι κάτοικοι του Άντα Καλέ είναι πολύ βοηθητικοί, φιλόξενοι, ευγενικοί και προσεκτικοί. Η ατομική περιουσία υπάρχει όπως υπήρχε και παλιότερα, χωρίς ωστόσο να είναι εμπόδιο στις ελεύθερες και σεβαστές σχέσεις μεταξύ τους.
Έχουν μεσολαβήσει 427 χρόνια μεταξύ της περιόδου του Σουλτάνου Μωάμεθ Β΄, όταν οι πρόγονοι των σημερινών κατοίκων του Άντα Καλέ κατοίκισαν στο νησί, και του 1878 όταν ο τουρκικός στρατός και οι πολιτικές εξουσίες το εγκατέλειψαν. Επί γενεές γενεών, οι κάτοικοι του Άντα Καλέ είχαν ζήσει και πεθάνει με την ιδέα της αναγκαιότητας της εξουσίας και του Κράτους· έτοιμοι να θυσιαστούν για αυτά ανά πάσα στιγμή. Οι περισσότεροι από τους τωρινούς κάτοικους, συνήθιζαν να ζουν υπό ευνοϊκές συνθήκες κάτω από την τουρκική εξουσία. Ωστόσο, μετά από 20 χρόνια πραγματικά ελεύθερης ζωής, δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη χρησιμότητα της εξουσίας και του Κράτους.
Τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς [1898], ο Ουγγρικός στρατός κατέλαβε το νησί. Τώρα πια, στο Άντα Καλέ υπάρχει μία δημοτική κυβέρνηση με αξιωματικούς, αστυνομία, δήμαρχο, κυβερνήτη, διοικητή· υπάρχει αστυνομικό τμήμα, δικαστήριο και φυλακή. Τώρα, οι κάτοικοι πρέπει να πάρουν έγκριση για το οτιδήποτε, τα πάντα φορολογούνται, το κράτος συλλέγει πρόστιμα από αυτούς για τα πάντα. Οι κάτοικοι του Άντα Καλέ δεν είναι πλέον ελεύθεροι άνθρωποι, αλλά αυστρο-ουγγρικά υποκείμενα.
Έτσι, η ελευθερία του Άντα Καλέ πνίγηκε σιωπηρά, με την αθόρυβη έγκριση από τις γειτονικές χώρες, γιατί το Άντα Καλέ –αυτή η μικρή νησιώτικη πόλη– διαμόρφωσε μια μεγάλη απειλή για όλες τις χώρες και όλες τις εξουσίες: Εκεί οι άνθρωποι δεν ανέπτυσσαν θεωρίες γύρω από την αντιεξουσία, κανένα βιβλίο ή φυλλάδιο δεν γράφτηκε για να εξηγήσει πώς η ζωή μιας ελεύθερης κοινωνίας θα λειτουργεί στο μέλλον.
Η ελευθερία εκεί ζούσε στο παρόν, με τον πιο φυσιολογικό τρόπο, από καθημερινούς ανθρώπους».
Σημειώσεις:
[1] https://bigthink.com/strange-maps/ada-kaleh-an-ottoman-atlantis-on-the-danube
[2] Οι Σιδηρές Πύλες είναι μια σειρά φαραγγιών στον ποταμό Δούναβη. Σχηματίζουν ένα μέρος των συνόρων μεταξύ Σερβίας (στον νότο) και Ρουμανίας (στον βορρά).
[3] Η Συνθήκη του Βερολίνου υπογράφτηκε στον απόηχο της ρωσικής νίκης εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-1878, με τις κύριες δυνάμεις να ανασχηματίζουν τον χάρτη της Βαλκανικής.
*Μετάφραση: Σπύρος Γερουνιάτης. Διαθέσιμο στην Αγγλική εδώ: https://libcom.org/history/ada-kaleh-balkan-island-where-people-once-lived-no-state-or-masters.
**Αναδημοσίευση από το Αυτολεξεί εδώ: https://www.aftoleksi.gr/2020/12/21/anta-kale-to-vythismeno-nisi-ton-valkanion-opoy-kapote-zoysan-dichos-kratos-afentes/?fbclid=IwAR3Zdhiiwxy6aud1_MflOaEx48pPG3ahu1V-UXVLoWOucQ5oRNmqkMF_3no
