Στις 22 Δεκεμβρίου 1921, πριν από 100 χρόνια, εκτελέστηκε στην Santa Cruz -μαζί με δεκάδες συναδέλφους του- ο Jose Font, πιο γνωστός ως «Facón Grande», αγωνιστής αναρχικός και συνδικαλιστής που συμμετείχε στις μεγάλες απεργίες και εξεγέρσεις του καιρού του όπως αυτή στην Παταγονία.
Ο Font, με καταγωγή από την Concepción της Ουρουγουάης, όπου ξεχώριζε ως εξαιρετικός αναβάτης και δαμαστής άγριων αλόγων, μετακόμισε το 1905 στη Santa Cruz της Αργεντινής αναζητώντας εργασία. Οι αντιεξουσιαστικές του ιδέες και η σταθερότητά του απέναντι στην εργοδοτική και αστυνομική αλαζονεία, θα τον οδηγήσουν στο να εκλεγεί εκπρόσωπος του τομέα των δρόμων της περιοχής Puerto Deseado. Μέχρι το 1921 θα είναι από τις βασικές φυσιογνωμίες όταν ξέσπασαν οι μεγάλες απεργίες κατά των συνθηκών ημι-δουλείας στις οποίες η πλειοψηφία των εργατών μιας επαρχίας την οποία διαχερίζονταν η Αγροτική Εταιρεία και η Αγγλική Πρεσβεία απελάθηκαν.
Το απεργιακό κίνημα θα εξαπλωθεί πολύ γρήγορα σε όλη την επαρχία και αναδείχθηκαν μέσα από αυτό εμβληματικές φυσιογνωμίες όπως ο Ramon Outerelo, ο Antonio Paris, ο Felix Pinto, ο καταγόμενος από τη Γαλικία της Ισπανίας Soto, ο Graña, ο Sambucetti, ο Mongilnitzky, ο Avendaño, ο Zacarias Gr Acian, ο Severo Benitez, ο Alejo Lopez και ο Alejo Lopez Ten, μεταξύ άλλων.
Στο βόρειο τμήμα της επαρχίας, ο "Facón Grande" θα αναδειχθεί σε ηγέτη μεγάλου βεληνεκους του μεγέθους του Albino Argüelles, του πάστορα Aranda και περίπου 600 οργανωμένων εργατών. Η απάντηση της κυβέρνησης Yrigoyen ήταν να στείλει το Εθνικό Στρατό με επικεφαλής τον υπολοχαγό Varela ο οποίος και ηγήθηκε μιας σκληρής καταστολής.
Σε αυτό το πλαίσιο, το μέτωπο των εργατών με επικεφαλής τον Font -έναν αναρχικό αγκιτάτορα, αλλά με ελάχιστη στρατιωτική προετοιμασίααι εμπειρία- θα καταφέρει να αναχαιτίσει το περίφημο 10ο Σύνταγμα Ιππικού "Hussares de Pueyrredon", με επικεφαλής τον Varela, στο σταθμό Tehuelches, το οποίο και υποχώρησε. Σε απάντηση αυτής της αντιπαράθεσης με τον Αργεντινό Στρατό (την ίδια παπό την οποία σφαγιάστηκαν οι ιθαγενείς λαοί στην Παταγονία πριν από λιγότερο από 50 χρόνια από το 1921), το Κράτος εξαπέλυσε ένα ανελέητο κυνήγι στους απεργούς, ξεκινώντας μια διαδικασία ασταμάτητων εκτελέσεων.
Ο Font θα πέσει τελικά σε μια ενέδρα που έχουν ετοιμάσει οι ιδιοκτήτες του La Anonima (προπαππούδες του πρόσφατου πρώην αρχηγού του υπουργικού συμβουλίου Marcos Peña Braun) και θα εκτελεστεί από μια διμοιρία στο Cañadón de la Muerte, υπό τις διαταγές και την επίβλεψη του Varela. Σύμφωνα με πολυάριθμες μαρτυρίες, τη στιγμή της εκτέλεσης ο «Facón Grande» προκάλεσε τον Βαρέλα να μονομαχήσει με μαχαίρι, μπροστά σε όλους, ρωτώντας τον αν ήταν «... τόσο γενναίος όσο λένε...».
Οι απεργίες της Παταγονίας δεν είναι μόνο μια από τις πιο σημαντικές στην ιστορία της Αργεντινής, αλλά είναι επίσης η πρώτη φορά που το εργατικό κίνημα στην περιοχή διαμόρφωσε ένα γενικό πρόγραμμα γενικής στρατηγικής και πέρα από τα κλασικά αιτήματα για τους περισσότερους τομείς που δεν είχαν συντεχνίες.
Ωστόσο, αποτέλεσε επίσης ένα από τα πιο φρικιαστικά κατασταλτικά γεγονότα -με περισσότερους από 1.500 νεκρούς- που μπορεί να συγκριθεί μόνο με την Εκστρατεία της Ερήμου ή την τελευταία στρατιωτική δικτατορία στη χώρα.
Ο Font τιμήθηκε χρόνια αργότερα από την UATRE (Argentina Union of Rural Workers and Estibadores), στα εγκαίνια ενός συνδικαλιστικού ξενοδοχείου στο Μπουένος Άιρες με το όνομα «Facón Grande».
*Πηγή: Emilio Crisi. Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
