Carlos Hernández*
Τέλη Μαΐου 1945. Λιγότερο από ένα μήνα αφότου τα αμερικανικά στρατεύματα είχαν καταλάβει και απελευθερώσει όλους τους κρατούμενους από το ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Mauthausen-Gusen. Οι Ισπανοί επιζώντες είχαν φροντίσει να παραμείνπυν υπό κράτηση ή να συλληφθούν εκείνοι οι κρατούμενοι τα χέρια των οποίων ήταν βαμμένα με αίμα από την υπηρεσία τους ως kapos (δηλαδή κρατούμενοι στα ναζιστικα΄στρατόπεδα οι οποίοι ήταν στην υπηρεσία των ναζιστών). Παρά το γεγονός ότι φορούσαν τις ίδιες ριγέ στολές με τους συντρόφους τους, πολλοί από αυτούς τους βοηθούς των SS ήταν ακόμη πιο αιμοδιψείς από τους ίδιους τους Ναζί. Ο kapo φρόντιζε για τη διατήρηση της πειθαρχίας μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και επέβλεπε την εργασία των σκλάβων. Όταν επρόκειτο για κακομεταχείριση και δολοφονία ανθρώπων, ως kapos είχαν λευκή κάρτα (carte blanche). Έτσι δεν τους επιδείχθηκε έλεος όταν τελείωσε ο πόλεμος. Μόνο λίγοι από αυτούς κατάφεραν να ξεφύγουν. Οι υπόλοιποι ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου από τους συγκρατούμενούς τους ή παραδόθηκαν στους Συμμάχους για να δικαστούν.
Αλλά δεν είχαν συμπεριφερθεί όλοι οι kapos σαν εγκληματίας. Πολλοί κρατούμενοι χρησιμοποίησαν τις προνομιούχες θέσεις τους για να σώσουν ζωές. Από την άλλη πλευρά, άλλοι «εκτοπισμένοι που φορούσαν ναζιστικό περιβραχιόνιο» είχαν παίξει λιγότερο σαφή ρόλο. Έτσι, την εποχή που τιμούνταν η μνήμη των σχεδόν 5.000 Ισπανών που χάθηκαν στο Mauthausen-Gusen, ένας άνθρωπος, ένα όνομα βρισκόταν το επίκεντρο της διαμάχης – ο César Orquín Serra. Αυτός ο αναρχικός από τη Βαλένθια κατηγορήθηκε για κάθε είδους εγκληματικότητα από ορισμένους που συνδέονταν με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Αλλά τη φήμη του υπερασπίστηκαν άλλοι συμπατριώτες του που είχαν εργαστεί υπό τις διαταγές του και απέδωσαν αυτές τις κατηγορίες στον μακροχρόνιο πολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ κομμουνιστών και αναρχικών. Ο Orquín εγκαταστάθηκε στην Αργεντινή αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, αν και οι φήμες αυτές τον ξεπέρασαν. «Ο César ήταν ο πιο σημαντικός κρατούμενος σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ήταν άμεσα υπεύθυνος για το γεγονός ότι τριακόσιοι Ισπανοί Ρεπουμπλικάνοι επέζησαν της ναζιστικής κόλασης» δηλώνει ο Carles Senso, ο οποίος δημοσίευσε μαζί με τον συνάδελφό του ιστορικό, Guillem Llin, το βιβλίο «César Orquín Serra: Ο αναρχικός που έσωσε 300 Ισπανούς στο Μαουτχάουζεν» («César Orquín Serra: El anarquista que salvó a 300 españoles en Mauthausen»).
«Το να ισχυριστούμε ότι ήταν ο πιο σημαντικός δεν είναι κάτι που το κάνουμε ως επικύρωση της έρευνάς μας και αυτού του βιβλίου, αλλά απλώς μια πράξη ιστορικής δικαιοσύνης. Αλλά για τις κατηγορίες που διατυπώθηκαν με επιθετικότητα εναντίον του César Orquín, όλες οι αμφιβολίες θα διαλυθούν επειδή κανείς όσο αυτός δεν κατάφερε να εργαστεί τόσο άμεσα για να σώσει τις ζωές των συμπατριωτών του ή να το φέρει σε πέρας μια αποστολή τέτοιας κλίμακας».
Αναρχικός μέχρι την ημέρα του θανάτου του
Το βιβλίο «César Orquín Serra: El anarquista que salvó a 300 españoles en Mauthausen» μας προσφέρει πολλές πληροφορίες για τον μυθιστορηματικό πρωταγωνιστή του, ξεκινώντας από την ημερομηνία γέννησής του που τοποθετείται το 1914 και όχι, όπως μέχρι τώρα λεγόταν, το 1917. Υπήρξε ο ανομολόγητος γιος ενός αριστοκράτη της Βαλένθια, που δεν αγνοήθηκε από τον πατέρα του ο οποίος τού παραχώρησε γενναιόδωρα χρηματικά ποσά για να κάνει τη ζωή του λίγο πιο εύκολη. Αυτό του έδωσε τη δυνατότητα να αποκτήσει μια αξιοπρεπή εκπαίδευση και να συναναστραφεί με διανοούμενους και καλλιτέχνες όπως η χορεύτρια και τραγουδίστρια του φλαμένκο, Carmen Anaya. Ο Orquín προσελκύθηκε από τις αναρχικές ιδέες στις οποίες έμεινε πιστός για όλη του τη ζωή.
Όπως μπόρεσαν να δείξουν ο Senso και ο Lin, το 1936 ο Orquín υπέγραψε ως εθελοντής για να υπερασπιστεί τη δημοκρατία ενάντια στο στρατιωτικόπραξικόπημα στην Ισπανία, που υποστηρίχθηκε από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Ο César εντάχθηκε στην Ταξιαρχία Λίνκολν, που αποτελούνταν κυρίως από κομμουνιστές μαχητές από τις ΗΠΑ. Υπηρέτησε εκεί ως πολιτικός επίτροπος, όντας ο μόνος αναρχικός που πέτυχε να αναρριχηθεί σε αυτόν τον βαθμό σε μια μονάδα που αποτελείτο από κομμουνιστές και σοσιαλιστές. Και ήταν εκεί που είχε τις πρώτες του συναναστροφές με τις πιο ορθόδοξες σταλινικές πολιτικές. Μια σύγκρουση που έμελλε να μείνει στο πέρασμα του χρόνου.
Μετά τη νίκη του Φράνκο, ο Orquín ακολούθησε τη συνηθισμένη πορεία των Ισπανών που κατέληγαν στο Mauthausen: είχε περάσει τα σύνορα με τη Γαλλία, είχε συλληφθεί και κλειστεί σε γαλλικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, εντάχθηκε σε μια από τις ισπανικές εταιρείες που προσέφεραν εργασία για τον γαλλικό στρατό, είχε αιχμαλωτιστεί από τα γερμανικά στρατεύματα, στάλθηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων και τελικά, ως αποτέλεσμα των ανταλλαγών μεταξύ του καθεστώτος του Φράνκο και των Ναζί, απελάθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. «Η ευγενής καταγωγή του τον είχε οδηγήσει στην εκμάθηση γερμανικών» – επισημαίνει ο Senso. «Μέσα σε λίγους μήνες είχε πείσει τα SS να τον αφήσουν να διοικήσει μια ομάδα που της είχε ανατεθεί να εργάζεται έξω από το Mauthausen».
Αναφέρεται σχετικά στο βιβλίο των Senso-Llin: «Στις 6 Ιουνίου 1941, επετράπη σε 1611 κρατούμενους να εργασθούν έξω από τα εντυπωσιακά και καταθλιπτικά τείχη του στρατοπέδου συγκέντρωσης Mauthausen για να πάνε στο Vöcklabruck. Ο καθένας τους ήταν Ρεπουμπλικανός, ο καθένας Ισπανός». Ο Orquín δεν μπορούσε ποτέ να ονειρευτεί ότι αυτή η ομάδα των απελπισμένων από την πείνα και υπό τις διαταγές του θα έμενε στην ιστορία ως César Commando. Και άλλοι Ισπανοί κρατούμενοι από το Mauthausen έφτασαν στο Vöcklabruck και στο τέλος η ομάδα έφτασε να αριθμεί μεταξύ 360 και 400 άνδρες. «Το 1941 το ποσοστό θανάτων στο στρατόπεδο ήταν 60%» –επισημαίνει ο Senso– «ενώ στο Vöcklabruck δεν χάθηκε ούτε ένας κρατούμενος».
Ήρωας και όχι τραμπούκος
Ο César Orquín είχε τόσο πολύ την εύνοια των SS που του επέτρεψαν να μοιράζεται ένα κρεβάτι στον στρατώνα με την κοπέλα του. Τα επόμενα χρόνια οι τύχες της ομάδας άλλαξαν. Τον Μάιο του 1942 διατάχθηκαν να μετακομίσουν στο Ternberg για να εργαστούν σε έναν σταθμό παραγωγής ενέργειας. Οι συνθήκες εκεί ήταν πιο σκληρές και τα εργατικά ατυχήματα στοίχισαν τη ζωή 12-14 κρατουμένων. Δύο χρόνια μετά στάλθηκαν στο Redl-Zipf, όπου δεν χάθηκαν ζωές.
Κατά τα χρόνια της αιχμαλωσίας του, ο César Orquín είχε αρκετές συγκρούσεις με μερικούς από τους κομμουνιστές κρατούμενους που καθοδηγούσαν τη μυστική οργάνωση των κομμουνιστών στο Mauthausen. Αυτές οι συγκρούσεις ήταν το προοίμιο αυτύ που ακολούθησε μετά την απελευθέρωση, όταν το ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα τον κατηγόρησε για τους θανάτους πολλών Ισπανών κρατουμένων. Όσοι είχαν εργαστεί υπό τις διαταγές του έσπευσαν να τον υπερασπιστούν. «Όταν ένας άλλος kapo με χτύπησε, ο César με υπαρσπίστηκε προσωπικά» θυμάται ο José Alcubierre από τη Βαρκελώνη. Ο σύντροφός του σε όλη αυτήν τη δυστυχία, Luis Estañ, δικαιολογούσε ακόμη και τα χτυπήματα που είχε δεχθεί από τον Βαλενθιανό: «Μερικές φορές, όταν έβριζε και μοίραζε χαστούκια, συνειδητοποίησα ότι όλο αυτό ήταν μια παράσταση προς όφελος των SS που τον εμπιστεύονταν και το έκανε για να μην περνάμε χειρότερα. Σε μια περίπτωση μου έδωσε ένα χαστούκι που με έκανε να γυρίζω τέσσερα με πέντε μέτρα. Και μέσα από την καρδιά μου τον ευχαρίστησα γιατί ο λοχίας που ήταν υπεύθυνος της κουζίνας με είχε πιάσει να κλέβω πατάτες και ερχόταν να με βρει… Άνθρωποι σαν αυτόν δεν σκέφτονταν τίποτα για να σε τελειώσουν. Ο César, που τον εντόπισε, μπήκε μέσα, με άρπαξε και άρχισε να με βρίζει\ στα γερμανικά… έτσι σταμάτησε τον λοχία από το να κάνει κάτι άλλο εναντίον μου». Ο κρατούμενος από τη Murcia, Francisco Griéguez, πρόσθεσε τα παρακάτω για τις διαφορές αυτές στο Mauthausen-Gusen και της συμμετοχής του στο commando του César: «Υπό τον Orquín ήμασταν κάπως καλύτερα από ό,τι στο Mauthausen, δεν ήμασταν τόσο κακοί και μας επέτρεπαν να ξεκουραζόμαστε τη νύχτα».
Τέτοια αποδεικτικά στοιχεία αποδείχθηκαν καθοριστικά και δεν ακούστηκαν σοβαρές κατηγορίες εναντίον του Orquín. Παρ’ όλα αυτά, ο Orquín επέλεξε να ζήσει εκτός Ισπανίας και μετακόμισε στην Αργεντινή, όπου έζησε μέχρι το θάνατό του στις 14 Φεβρουαρίου 1988. Σύμφωνα με τον Carles Senso, η έρευνα που διεξήγαγε ο ίδιος και ο Lin ασχολείται επισταμένα με τις κατηγορίες που του απαγγέλθηκαν στον César από τυς κομμουνιστές: «Υπάρχουν διαθέσιμα αντικειμενικά στοιχεία που διαψεύδουν κατηγορηματικά όσα είχαν να πουν οι κομμουνιστές για τον Orquín. Μιλάμε για γεγονότα έναντι απόψεων. Στο βιβλίο δημοσιεύουμε μια πλήρη λίστα με τα μέλη των εξωτερικών commando με επικεφαλής τον Orquín και η εύρεση ενός θανάτου μεταξύ αυτών που αναφέρονται αποτελεί τη μοναδική εξαίρεση».
* Πηγή: https://www.eldiario.es/sociedad/cesar-orquin-prisionero-anarquista-salvo-centenares-deportados-espanoles-campo-nazi-mauthausen_1_6255471.html Αγγλική μετάφραση: Paul Sharkey. Αγγλική δημοσίευση: https://www.katesharpleylibrary.net/5mkn9b?fbclid=IwAR2oFMQfN-vLk6Ry8EsV6Da0celyYVJisVv9t0ZCoduyYY-wB1aCuQUB1_M Ελληνική μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
