Luigi Botta
Τα νέα ήρθαν ξαφνικά και περιείχαν τη νοοτροπία εκείνων των συμπονετικών λέξεων που αφήνουν ένα κομμάτι στο λαιμό σας και σας εμποδίζουν να προχωρήσετε περισσότερο: ο Bob D'Attilio είναι νεκρός. Έφυγε ξαφνικά, σιωπηλά και μοναχικά, καθώς βρέθηκε άψυχος στο διαμέρισμα όπου ζούσε μόνος του, σε μια πόλη στα περίχωρα της Βοστώνης. Αυτή ήταν μια είδηση που μας αφήνει άφωνους, και επικοινωνήθηκε σε μας σχεδόν ψιθυριστά από έναν αμοιβαίο φίλο, τον Jerry, ένα από τα μέλη της «Sacco and Vanzetti Commemoration Society» της Βοστώνης, με την οποία διατήρησα γόνιμη και σταθερή συνεργασία, η οποία διήρκεσε από την ίδρυση της Εταιρείας το 2007, με αφορμή τον εορτασμό της 80ής επετείου από την εκτέλεση των Nick και Bart. Δεν είναι γνωστές άλλες λεπτομέρειες για τον θάνατο του Bob.
Ο Bob, μακροχρόνια χήρος, αλλά ακόμα πιστός κηδεμόνας της πεθεράς του, ο οποίος επέζησε της συζύγου του, ήταν ένας βαθύτατος εραστής της ελευθερίας, ένας άνθρωπος αναρχικών ιδανικών και ένας μελετητής που αφιέρωσε την καθημερινή του ζωή στην ακούραστη αναζήτηση ιστορικών τεκμηρίων για την περίπτωση των Sacco και Vanzetti. Κανείς στον κόσμο δεν είχε περισσότερο από μια ακριβή και βαθιά γνώση των λεπτομερειών -ακόμη και των πιο κρυμμένων- της τώρα εκατονταετούς υπόθεσης των δύο Ιταλών μεταναστών που εκτελέστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1920.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η Vincenzina Vanzetti μου μίλησε με φιλική εμπιστοσύνη και ειλικρινή σεβασμό: θεωρούσε τον Bob φίλο, αρκετά πολύτιμο σύμμαχο, σχεδόν ένα μέλος της οικογενείας της. Ο D'Attilio ήταν αυτός που πάντα κατάφερνε, ακόμη και στις πιο περίπλοκες συνθήκες, να βρίσκει μια λύση, να ανακαλύπτει μια διέξοδο, να κατανοεί τα λόγια και να δικαιολογεί τα γεγονότα. Το όνομά του, αν και λανθασμένο, είχε αναφερθεί για πρώτη φορά από την Alfonsina Brini σε μια επιστολή που στάλθηκε στη Vincenzina: Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, είπε γι’ αυτόν τον Ιταλοαμερικανό, ότι ήταν ένα "σοβαρό και προσεγμένο άτομο", που είχε πάει να την επισκεφθεί και είχε προσεγγίσει την υπόθεση του Nicola και του Bartolomeo, επειδή είχε δεσμευτεί να τη μελετήσει και είχε κατά νου να την εξετάσει διεξοδικά σε μια έκδοση. Αυτός ήταν ο λόγος -πάντα σύμφωνα με τα λόγια της Alfonsina- που αργά ή γρήγορα θα εμφανιζόταν με μια επιστολή και, αργότερα, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Ιταλία, θα οργάνωνε μια επίσκεψη στο Villafalletto.
Το όνομα του Bob (Robert) D'Attilio, για μένα, ως νεαρό νεοεισελθόντα στην υπόθεση Sacco και Vanzetti, έγινε αμέσως σημείο αναφοράς, όσον αφορά τη διάσωση της μνήμης και της ιστορίας των δύο Ιταλών. Γύρω του περιστράφηκε το πνεύμα που είχε κινήσει τους ιστορικούς εθελοντές για τον σκοπό του Nick και του Bart. Ένας εθελοντικός κόσμος, κάπως αναρχικός, ανατρεπτικός, αλλά και θρησκευτικός, που συνέχισε να διατηρεί ζωντανή -με έρευνα, συνέδρια, διαδηλώσεις, μαθήματα και διάφορες πρωτοβουλίες, ακόμη και με ανοιχτές πλευρές και ενάντια στις τάσεις που δεν θεώρησε δικαιολογημένες- τη μνήμη αυτού του οδυνηρού περάσματος στην ηλεκτρική καρέκλα που πραγματοποιήθηκε το βράδυ μεταξύ 22 και 23 Αυγούστου 1927 στη φυλακή του Charlestown.
Στο πιο πρόσφατο παρελθόν, ήδη στη νέα χιλιετία, η ευκαιρία με οδήγησε να τον συναντήσω προσωπικά μέσω e-mail. Ήταν πολύ συναισθηματικό. Αυτός, ο θεματοφύλακας μιας τεράστιας “μνήμης” σε μορφή υλικού και μαρτυριών για τον Nicola και τον Bartolomeo και το κίνημα που συνδέθηκε με αυτούς, μίλησε μαζί μου με εξαιρετική απλότητα, φιλία και αυτοπεποίθηση, λίγο στα Αγγλικά και λίγο στα πολύ άσχημα Ιταλικά, συχνά σε αστεία που μας υπενθύμισαν πώς πρέπει να υπάρχει ακόμη ένα χαμόγελο, σε αντίξοες συνθήκες. Μου μίλησε για την αναρχική του καταγωγή και το παρελθόν του, το οποίο ήταν υπό την καθοδήγηση ενός εξαιρετικού μέντορα, του Raffaele Schiavina (γνωστού και ως Max Sartin) -ενός εξόριστου που έζησε για όλη του τη ζωή στην πλήρη ανωνυμία- ήδη φίλου του Sacco και του Vanzetti. Ο Bob συνεργάστηκε μαζί του μέχρι το τέλος της ζωής του (το 1987) στην ανακάλυψη του σύμπαντος του αναρχισμού και στην ενίσχυση της ανθρώπινης κληρονομιάς που η ελευθεριακή ιδεολογία έφερε ιστορικά στο όλο παιχνίδι. Ο Schiavina, ο οποίος απελάθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες με τον Luigi Galleani, ήταν μεταξύ των Αμερικανών εκδοτών του "Cronaca Sovversiva" (που εκδόθηκε από αυτόν στην ιταλική επανέκδοση), μεταξύ των ιδρυτών (μαζί με τον ίδιο τον Galleani) των Arditi del Popolo στην περιοχή Vercelli, μεταξύ των ακτιβιστών του κινήματος υπεράσπισης των Sacco και Vanzetti στο Παρίσι και, τέλος, ένας ανώνυμος εξόριστος για πάντα, μεταξύ των εκδοτών της αμερικανικής εφημερίδας «L'Adunata dei Refrattari». Αυτό ήταν το σχολείο του D’Attilio.
Η ιστορία που μου είπε για την υπόθεση του Nick και του Bart, πάντα λεπτομερής και σχολαστική, προσεκτική σε χίλιες λεπτομέρειες, ήταν γεμάτη ειδήσεις, ανέκδοτα, μαρτυρίες, τις οποίες συνέλεγε καθ’ όλη τη ζωή του, ταξινομώντας και καταλογιοποιώντας τις, διατέθηκε για μια ιστορία της εκδήλωσης που δεν κατάφερε ποτέ να δημοσιεύσει. Οι απαντήσεις του στις ερωτήσεις μου ήταν πάντα γρήγορες, γοητευτικές και ευγενικές. Πάντα λίγο σαρκαστικός και με αρκετό ρεαλισμό. Πάντα λιγομίλητος, με έναν εξοργισμένο τόνο, πηδώντας από θέμα σε θέμα προσπαθώντας να είναι εξαντλητικός και, πάνω απ‘ όλα, να προτείνει, να επισημάνει τα βασικά θέματα και να αφήσει ιδιαιτερότητες, που να μην αφήνουν σύγχυση ιδεών.
Δεν ήταν ποτέ εξαντλητικό: κάθε “ταχυδρομείο”, όσο μακροσκελές και να ήταν, ήταν πάντα ανεπαρκές ώστε να περιέχει όλες τις απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις. Η αναφορά ήταν σταθερή. Η ομιλία άνοιξε μια μέρα για να κλείσει την επόμενη μέρα ή εβδομάδα. Πολύ διαυγής στις αναμνήσεις του, ακριβής και λεπτομερείς στις μαρτυρίες του, αυστηρός με θεωρίες που υποστήριζε μόνος του, αδυνατώντας να πει ίσως φανταστικές λεπτομέρειες, ο Bob ξεδίπλωνε τις ιστορίες του υπενθυμίζοντας τα πρόσωπα που γνώριζε, συνιστώντας πάντα σεβασμό στην αλήθεια και υποστηρίζοντας ότι πρέπει να τη διατηρήσουμε ζωντανή, μέσω μελετών αλλά και με γεγονότα, την αδικία που υπέστησαν στη «υποσχεμένη» γη από τους δύο ατυχούς Ιταλούς.
Πρόσφατα, οι επικοινωνίες του είχαν γίνει κάπως σπάνιες. Είχε κάνει εγχείρηση στο ένα πόδι που του δημιούργησε προβλήατα κινητικότητας. Αυτό μαζί με τις δυσκολίες αντιμετώπισης -δεδομένης της ηλικίας του- της κατάστασης μοναξιάς, τον είχε κάνει λίγο πιο εύθραυστο, περισσότερο απόντα από πριν. Ήταν αυτός που μου έκανε τις ερωτήσεις και πάντα διαμαρτυρόταν για το ότι δεν βρήκε χρόνο να μου δώσει τις απαντήσεις. Ανέβαλε από καιρό σε καιρό, υποσχόμενος να μπορέσει, αργά ή γρήγορα, να ικανοποιήσει όλες τις επιθυμίες μου. Έκλεισε τις επικοινωνίες του προσκαλώντας μου να πίνω μαζί του ένα καλό ποτήρι γκράπα, μια ανάμνηση των ιταλικών του χρόνων.
Τώρα ο διάλογος έχει κλείσει. Οι ερωτήσεις μου, αυτές που ρώτησα και αυτές που κράτησα για καλύτερες στιγμές, θα παραμείνουν αναπάντητες. Θα πρέπει να περάσω αναπόφευκτα, κατά μήκος των λεπτομερειών της υπόθεσης, μέσω όλων των μακρών διαλόγων μας, να τα βάλω σε μια τάξη και να τα οργανώσω για να ενοποιήσω και να κωδικοποιήσω μη επαναλαμβανόμενες μαρτυρίες. Η ελπίδα είναι ότι όλο το υλικό που συνέλεγε ο Bob αρκετές δεκαετίες σχετικά με την υπόθεση Sacco και Vanzetti δεν θα χαθεί, θα βρει τον προορισμό του σε κάποια δημόσια βάση και μπορεί να διατεθεί σε όλους τους μελετητές και ερευνητές.
Για την υπόθεση του Nick και του Bart ήταν μεγάλη απώλεια. Για μένα, αντίο σε μια αυθεντική φιλία.
*Δημοσιεύτηκε από την Sacco and Vanzetti Commemoration Society (Επιτροπή Μνήμης) στη σελίδα της στο Facebook στις 26 Νοέμβρη 2020. Σχετικός σύνδεσμος:
http://saccoandvanzetti.org/sn_display1.php?row_ID=135
Εμείς το πήραμε από εδώ: https://www.katesharpleylibrary.net/vmcx9h?fbclid=IwAR0fpkKhy_8R8QnHUBXOydV_TMnUbHda-sRvkoYMmabPDxYm0MRYhRicZnY
*Μετάφραση: Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης.
