Όταν ξέσπασε το πραξικόπημα του 1936, χιλιάδες γυναίκες αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν την εξέγερση από το μέτωπο της μάχης. Συμμετείχαν επίσης στις λαϊκές πολιτοφυλακές και στον δημοκρατικό στρατό. Ένιωθαν ότι έπρεπε να πάρουν θέση. Ενάντια στον φασισμό. Για τη Δημοκρατία. Ήξεραν ότι αν κέρδιζαν οι εξεγερμένοι θα έχαναν όλα τα δικαιώματα που είχαν κερδίσει. Δεν πρόκειται για μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά για τις περιπτώσεις 3.395 μαχητριών που καταπολέμησαν τον φασισμό κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.
Η Pepita Laguarda άρπαξε το τουφέκι χωρίς δισταγμό. Ήταν Καταλανή, μέλος της CNT. Μετά τη μάχη της Βαρκελώνης, οι τραυματίες μετρήθηκαν κατά εκατοντάδες. Ένιωσε ότι έπρεπε να βοηθήσει με κάποιο τρόπο. Και έτσι έκανε. Προσφέρθηκε εθελοντικά σε νοσοκομείο για να βοηθήσει τους τραυματίες. Πίστευε όμως ότι μπορούσε να συνεισφέρει σε κάτι άλλο, γι' αυτό τον Αύγουστο του 1936 παρουσιάστηκε εθελοντικά στον στρατώνα “Μπακούνιν”. Στις 15 Αυγούστου 1936 αναχώρησε για το μέτωπο της Αραγονίας ως μέλος της Ομάδας 45 της Πέμπτης Ταξιαρχίας.
Δεν ήταν μόνη. Μαζί της ήταν ο σύντροφός της, Juan Lopez Carvajal, ένας άντρας που δεν είχε σκοπό να πάει στο μέτωπο, αλλά τελικά το έκανε λόγω του ενθουσιασμού και της αποφασιστικότητας που επέδειξε η Pepita. “Αν πας, θα έρθω μαζί σου”, της είπε ο Juan.
Εθελοντές από διάφορα μέρη της Ισπανίας παρουσιάστηκαν στους στρατώνες. Πολλοί δεν είχαν στρατιωτική εμπειρία, τόσο στην περίπτωση των γυναικών όσο και των ανδρών. Αλλά ήθελαν να συνεργαστούν. Μετά το πραξικόπημα, υπήρχε ανταπόκριση από την ευρύτερη κοινωνία καθώς άνδρες και γυναίκες βγήκαν στο δρόμο αυτήν ακριβώς τη στιγμή. Επρόκειτο για πολίτες που δεν είχαν λάβει οδηγίες και έτρεξαν εθελοντικά στα μέτωπα. Εκεί εκπαιδεύθηκαν, χωρίς διαχωρισμούς μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Η Eloína Malasechevarría, ηγέτιδα των Αντιφασιστικών Γυναικείων Πολιτοφυλακών της Καταλονίας, δημοσίευσε στην εφημερίδα “Treball” ένα άρθρο που απευθυνόταν στους μελλοντικούς μαχητές ως εξής: “Σας χρειαζόμαστε στον αγώνα που έχει ξεκινήσει το Λαϊκό Μέτωπο ενάντια στο τέρας του φασισμού”. Επίσης, θυμόταν ότι “αν πετύχει ο φασισμός, όλα τα γυναικεία επιτεύγματα θα πεταχτούν στα σκουπίδια, γιατί κάτω από τον ζυγό της ανδρικής εκμετάλλευσης η γυναίκα δεν θα είναι παρά μια σκλάβα, μια μηχανή δημιουργίας παιδιών, ένα ακόμα αντικείμενο”.
Κατά την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου χιλιάδες γυναίκες πολέμησαν στην πρώτη γραμμή προτού μετακινηθούν στα μετόπισθεν το 1937. Η Libertad Rodenas, αναρχική πολιτοφύλακας που είχε πολεμήσει για την ελευθερία και τη δεκαετία του '20, ήταν μέρος της πολιτοφυλακής που κατάφερε να σταματήσει την προέλαση των εξεγέρσεων στην Καταλονία στην αρχή του πολέμου. Ήταν 44 ετών εκείνη την εποχή, αλλά τίποτα δεν σταμάτησε την επιθυμία της να υπερασπιστεί τον λαό. Αφού αντιστάθηκε στην Καταλονία, βάδισε με τη διάσημη Φάλαγγα Ντουρρούτι προς το μέτωπο της Αραγονίας. Παρ΄ όλα αυτά, όμως, διατάχθηκε να μετακινηθεί επίσης στα μετόπισθεν όπως οι υπόλοιπες γυναίκες, από το 1937. Από εκείνη τη στιγμή, συνδέθηκε με την ομάδα Mujeres Libres της Βαρκελώνης, συνεχίζοντας να αγωνίζεται για επαναστατική κοινωνική αλλαγή.
Από την πλευρά των Ρεπουμπλικανών ξεκίνησε μια εκστρατεία απαξίωσης κατά των γυναικών πολιτοφυλάκων για να δικαιολογηθεί το γεγονός ότι απομακρύνθηκαν από την πρώτη γραμμή. Διαδόθηκε η ιδέα ότι η γυναίκα πολιτοφύλακας ήταν μια πόρνη ή μια βρώμικη γυναίκα που ερχόταν σε επαφή με άνδρες σε άσεμνες καταστάσεις. Από τη διάδοση αυτής της φήμης, διαδόθηκε και η άποψη ότι οι μαχητές ήταν μεταδοτικοί με αφροδίσια νοσήματα.
Μετά την ήττα της δημοκρατικής πλευράς, οι γυναίκες των πολιτοφυλακών υπέστησαν τη μεγαλύτερη καταστολή επειδή οπλοφορούσαν. Όσες είχαν την ευκαιρία εξορίστηκαν στη Γαλλία ή σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Οι άλλες έγιναν αντικείμενα καταπίεσης, φυλακίστηκαν ή καταδικάστηκαν σε θάνατο.
Αυτό συνέβη με την Julia Lázaro Echevarría, από την Μαδρίτη, η οποία αφού πολέμησε για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας, τον Σεπτέμβρη του 1939 οι φασίστες την φυλάκισαν στα μπουντρούμια της Gobernación de Puerta del Sol, όπου την βίασαν εννέα αστυνομικοί. Οι φασιστες την δολοφόνησαν στο ανατολικό νεκροταφείο για τη συνεργασία της με τη Δημοκρατία.
Αυτό το είδος καταστολής υπήρξε, όμως, η κορυφή του παγόβουνου. Οι γυναίκες πολιτοφύλακες αντιμετώπισαν ένα είδος συνεχούς παρενόχλησης και καταπίεσης που, αν και υπήρχε ήδη στη δημοκρατική πλευρά, εντάθηκε έντονα με την έλευση της φρανκικής δικτατορίας, επειδή το μοντέλο της γυναίκας της πολιτοφυλακής ήταν ανταγωνιστικό σε σχέση με το γυναικείο πρότυπο που επέβαλε ο εθνικός καθολικισμός. Η καταστολή ήρθε και με τη μορφή του κοινωνικού στιγματισμού.
Για το λόγο αυτό, πολλές γυναίκες πολιτοφύλακες απέφευγαν να μιλήσουν στις οικογένειες και τους φίλους τους για τη συμμετοχή τους στον πόλεμο. Αυτή είναι η περίπτωση της Teresa Duaygües, η οποία πολέμησε στο μέτωπο των Βαλεαρίδων. Λίγα μέλη της οικογενείας της γνώριζαν ότι ήταν στην πολιτοφυλακή, μόνο τα πιο κοντινά. Ωστόσο, κατάφερε να ανακτήσει τη μνήμη της χάρη στο ημερολόγιο της αδελφής του: “Ο μπαμπάς φοβάται αν μαθευτεί ότι η Τέρε πολέμησε οικειοθελώς στο μέτωπο”. Όμως το έμαθαν. Ένας γείτονας ήθελε να καταγγείλει την Teresa για τη συμμετοχή της σε πολιτοφυλακές. Εξορίστηκε και μπόρεσε να επιστρέψει στην Ισπανία μόνο το 1977. Πέθανε τον επόμενο χρόνο.
*Πηγή στην ισπανική γλώσσα: https://www.mujeresenguerra.com
**Πηγή του παρόντος κειμένου: Paco Barreira. Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
