Συνελθώντες σε συνέδριο στο Saint-lmier λίγο μετά το συνέδριο της Χάγης, οι φεντεραλιστές ξεκίνησαν με την ανάκληση των αποφάσεων που είχαν ληφθεί στο τελευταίο, ιδιαίτερα αυτών που αφορούσαν την αποπομπή του Μπακούνιν και του James Guillaume, πριν προχωρήσουν στην αποπομπή του Γενικού Συμβουλίου της Νέας Υόρκης και υιοθετήσουν μια σαφή και δυναμική στάση στο κεντρικό ζήτημα της πολιτικής δράσης του προλεταριάτου:
Ψήφισμα 3
Η Φύση της πολιτικής δράσης του προλεταριάτου
Εξετάζοντας
Ότι η επιδίωξη να επιβληθεί στο προλεταριάτο μια πολιτική γραμμή ή ένα ενιαίο πολιτικό πρόγραμμα ως η μόνη οδός που μπορεί να το οδηγήσει στην κοινωνική χειραφέτηση είναι ένα εγχείρημα τόσο παράλογο όσο και αντιδραστικό.
Ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αρνηθεί στις ομοσπονδίες και τα αυτόνομα τμήματα το αναμφισβήτητο δικαίωμά τους να καθορίζουν οι ίδιοι και να ακολουθούν την πολιτική γραμμή που θεωρούν καλύτερη και ότι οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια θα οδηγούσε αναπόφευκτα στον πιο αηδιαστικό δογματισμό.
Ότι οι φιλοδοξίες του προλεταριάτου δεν μπορούν να έχουν ως αντικείμενο τίποτε άλλο από την εγκαθίδρυση μιας απολύτως ελεύθερης οργάνωσης και οικονομικής ομοσπονδίας που θα βασίζεται στην εργασία και την ισότητα όλων και θα είναι απολύτως ανεξάρτητη από κάθε πολιτική κυβέρνηση, και ότι αυτή η οργάνωσή του και αυτή η ομοσπονδία δεν μπορεί να είναι άλλο από το προϊόν της αυθόρμητης δράσης του ίδιου του προλεταριάτου, [της δράσης] των συνδικαλιστικών του οργάνων και των αυτόνομων κοινοτήτων του.
Όντας πεπεισμένοι ότι οποιαδήποτε πολιτική οργάνωση δεν μπορεί παρά να είναι η οργάνωση της κυριαρχίας προς όφελος των τάξεων και εις βάρος των μαζών, και ότι το προλεταριάτο, αν προσπαθούσε να πάρει τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας, θα μετατρεπόταν το ίδιο σε μια κυρίαρχη, εκμεταλλευτική τάξη.
Το συνέδριο που συνήλθε στο Saint-Imier δηλώνει:
1. Ότι η καταστροφή κάθε πολιτικής εξουσίας είναι το πρωταρχικό καθήκον του προλεταριάτου.
2. Ότι οποιαδήποτε οργάνωση μιας λεγόμενης προσωρινής και επαναστατικής πολιτικής εξουσίας προκειμένου να περιλάβει αυτή την καταστροφή δεν μπορεί παρά να είναι ένα ακόμη τέχνασμα και θα αποτελούσε τόσο μεγάλο κίνδυνο για το προλεταριάτο όσο και όλες οι κυβερνήσεις που υπάρχουν σήμερα.
3. Ότι, απορρίπτοντας κάθε συμβιβασμό προκειμένου να επισπεύσουν την εφαρμογή της κοινωνικής επανάστασης, οι προλετάριοι κάθε χώρας οφείλουν να εγκαθιδρύσουν, έξω από κάθε αστική πολιτική, την αλληλεγγύη της επαναστατικής δράσης!
Στη συνέχεια, οι αντιπρόσωποι των ισπανικής, της ιταλικής, της γαλλικής, της αμερικανικής Ομοσπονδιών καθώς και της Ομοσπονδίας του Ζυρά, σύναψαν σύμφωνο φιλίας, αλληλεγγύης και αμοιβαίας άμυνας ενάντια στην τάση του "αυταρχικού κόμματος, που είναι το κόμμα του γερμανικού κομμουνισμού, να υποκαταστήσει την κυριαρχία του και την εξουσία των ηγετών του με την ελεύθερη ανάπτυξη και την αυθόρμητη, ελεύθερη οργάνωση του προλεταριάτου".
Λίγο αργότερα προσχώρησαν σε αυτούς οι Άγγλοι, οι Βέλγοι, οι Πορτογάλοι και οι Δανοί ... με τη δύναμη της συγκίνησης που προκάλεσε το ξέσπασμα του Μαρξ εναντίον του Μπακούνιν και του James Guillaume, θα μπορούσαμε να πούμε- γιατί μερικοί από αυτούς, όπως οι Βέλγοι, οι Ολλανδοί και οι Άγγλοι, αντιτάχθηκαν περισσότερο στις μεθόδους του Μαρξ παρά στις ιδέες του και δεν άργησαν να επανενταχθούν στο κοπάδι.
Η σταθερότητα πίσω από την υιοθέτηση θέσεων από το συνέδριο του Saint-Imier αντιπαρατέθηκε με την αποδυνάμωση των οργανωτικών δεσμών που παρατηρήθηκε εκεί: ως αντίδραση στον αυταρχικό συγκεντρωτισμό του πρώην Γενικού Συμβουλίου του Λονδίνου, οι συμμετέχοντες στο συνέδριο ζήτησαν απόλυτη αυτονομία για τις Ομοσπονδίες και τα Τμήματα της IWMA. Επιπλέον, αντέκρουσαν "κάθε νομοθετική ή ρυθμιστική εξουσία που παρέχεται στα συνέδρια", είτε αυτά είναι περιφερειακά είτε γενικά, και στα οποία, σε κάθε περίπτωση, η πλειοψηφία "δεν πρέπει να επιβάλλει τις αποφάσεις της στη μειοψηφία". Ανέφεραν το παράδειγμα της "ισπανικής οργάνωσης ως της καλύτερης μέχρι σήμερα." Η απεργία υποδείχθηκε ως το καλύτερο όπλο στον οικονομικό αγώνα, αν και χρησιμοποιήθηκε "χωρίς ψευδαισθήσεις". Μια επιτροπή, που τυχαίνει να είναι τμήμα της Ιταλικής Ομοσπονδίας, επιφορτίστηκε να παρουσιάσει ένα σχέδιο για μια παγκόσμια οργάνωση της αντίστασης και ένα συνολικό στατιστικό σχέδιο. Αυτή η επιτροπή έγινε στη συνέχεια το γραφείο αλληλογραφίας και στατιστικής.
Επιδιώκοντας να αποκλείσουν οποιαδήποτε επανάληψη γραφειοκρατικών πρακτικών, οι ομοσπονδιακοί αυτοί φορείς, οι ίδιοι θύματα αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε "σύνδρομο του Μαρξ", πήγαν στο αντίθετο άκρο και αρνήθηκαν την ανάγκη για οποιουσδήποτε σοβαρούς οργανωτικούς δεσμούς. Αναπόφευκτα, η συνοχή τους επρόκειτο να διαβρωθεί, η καλή τους θέληση να εξαντληθεί, η απομόνωσή τους μεταξύ τους να επιδεινωθεί και οι φυγόκεντρες τάσεις τους να χτυπήσουν τη θανατηφόρα καμπάνα κάθε συνεπούς προσπάθειας ενοποίησης.
Γιατί τα πράγματα εξελίχθηκαν όπως εξελίχθηκαν; Σίγουρα, ο αυταρχισμός του Μαρξ και του ύστερου Γενικού Συμβουλίου στο Λονδίνο έδειχναν την οδό που έπρεπε να αποφευχθεί. Οι αντιπρόσωποι της Ομοσπονδίας του Ζυρά, συγκεντρωμένοι σε συνέδριο στο Sonvilliers, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι:
η κοινωνία του μέλλοντος δεν θα πρέπει να είναι τίποτε άλλο από την παγκοσμιοποίηση της οργάνωσης με την οποία θα έχει προικιστεί η Διεθνής. Θα πρέπει λοιπόν να φροντίσουμε να ταιριάξουμε την οργάνωση όσο το δυνατόν περισσότερο με το ιδανικό μας. Πώς θα μπορούσαμε να περιμένουμε μια ισότιμη, ελεύθερη κοινωνία να προκύψει από μια αυταρχική οργάνωση; Αδύνατον. Η Διεθνής, ως η μελλοντική κοινωνία σε εμβρυακή κατάσταση, απαιτείται να είναι στο εδώ και τώρα μια πιστή αντανάκλαση των αρχών μας της ελευθερίας και της Ομοσπονδίας, και να αποβάλει από τις τάξεις της κάθε αρχή που τείνει προς την εξουσία ή τη δικτατορία. 2
Ανάμεσα στους υπογράφοντες αυτό το κείμενο συναντάμε το όνομα ενός Jules Guesde, ο οποίος συμμετείχε ενεργά στη σύνταξη του κειμένου- ωστόσο, θα γινόταν γνωστός αργότερα ως "καθαρός και σκληρός" μαρξιστής. Το ότι τα πράγματα είχαν παρατραβηχτεί ήταν ξεκάθαρο: οποιαδήποτε εκτεταμένη σύνδεση ή δυναμική πρωτοβουλία ερμηνεύτηκε ως αυταρχική πράξη. Ως απόδειξη αυτού, ας πάρουμε τη γραμμή που υποστήριξε ο Paul Brousse, ένας άλλος που έμελλε να υποχωρήσει αργότερα - στο συνέδριο της IWMA στη Γενεύη το 1873. Αντιμέτωπος με την πρόταση να συσταθεί μια κεντρική επιτροπή της IWMA, ανταπάντησε χωρίς να κουνήσει το μάτι σε οποιαονδήποτε:
Κεντρική επιτροπή, ακόμη και χωρίς εξουσίες, χωρίς δικαιώματα, χωρίς υποχρεώσεις, μου φαίνεται ότι δεν είναι χωρίς κινδύνους. Θα έχει τα πλάσματά της, την επίσημη προπαγάνδα της, τις επίσημες στατιστικές της, τις αξιώσεις της. Θα χρησιμοποιήσει όλα τα δυνατά μέσα για να εδραιώσει την εξουσία της, για να γίνει κυβέρνηση. Πράγμα που θα πετύχει. Σύντομα, με άλλο πρόσχημα, το Γενικό Συμβούλιο που μόλις καταποντίστηκε θα αποκατασταθεί στην πραγματικότητα.... Επιδιώκετε να γκρεμίσετε το αυταρχικό οικοδόμημα, η αναρχία είναι το πρόγραμμά σας και φαίνεται να δειλιάζετε από τις συνέπειες του εγχειρήματός σας. Μη διστάζετε. Έχετε δώσει ένα χτύπημα με το τσεκούρι και ένα μέρος του οικοδομήματος έχει πέσει. Δώστε ένα δεύτερο, ένα τρίτο, και το οικοδόμημα θα γκρεμιστεί. 3
Στην πραγματικότητα αυτό που κατέρρευσε ήταν η IWMA, υποκύπτοντας σε τέτοια αντι-οργανωτικά "χτυπήματα", τα οποία, είτε το πιστεύετε είτε όχι, δόθηκαν από τον μελλοντικό ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κόμματος των Ποσιμπιλιστών και μάλιστα πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου του Παρισιού! Όπως και να έχει, αυτή ήταν η γενική τάση μεταξύ των μελών της Ομοσπονδίας του Ζυρά: κάθε οργανωτική προσπάθεια ή πρόταση γινόταν αμέσως αντικείμενο κατηγοριών ως μια αυταρχική παγίδα. Τέτοιες υποθέσεις δεν μπορούσαν παρά να οδηγήσουν στην ίδια παλιά αρνητικότητα και, για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, αναπόφευκτα να αποθαρρύνουν όλους τους καλοπροαίρετους ανθρώπους που νοιάζονταν για συνεπή κοινωνική δράση. Το "σύνδρομο του Μαρξ" εγκαταστάθηκε για μια μακρά βασιλεία.
Πράγματι, η εχθρότητα της Ομοσπονδίας του Ζυρά απέναντι σε κάθε οργάνωση ή συντονισμό στηριζόταν επίσης σε μια άλλη βαρύνουσα σκέψη: τους κινδύνους που συνεπάγεται η διείσδυση της αστυνομίας. Θυμηθείτε τους δύο πράκτορες προβοκάτορες που είχαν παίξει καθοριστικό ρόλο στη σκανδαλολογία του Μαρξ εναντίον του Μπακούνιν. Ξεγελασμένος από τη συμμόρφωσή τους, ο Μαρξ δεν δίστασε να τους αναθέσει το έργο της αναδιοργάνωσης του γαλλικού τμήματος, μαζί με κάποιον Laroque. Στον τελευταίο ανατέθηκε μάλιστα να μαζέψει χρήματα στο Μπορντό με προσωπική εξουσιοδότηση του Ένγκελς "χωρίς να περιμένει το ναι ή το όχι του Γενικού Συμβουλίου". Ο "τσαντάκιας" χάθηκε από τα μάτια μας λίγο αργότερα, με τις τσέπες του γεμάτες! Ο Van Heddeghem, γνωστός και ως Walter, τέθηκε επικεφαλής της οργάνωσης του Παρισιού και του δόθηκε διακριτική ευχέρεια, καθώς είχε “τη δυναότητα να αναστείλει τη λειτυργία της οργάνωσης ή οποιοδήποτε μέλος από την περιφέρειά του, μέχρι να γίνει γνωστή η απόφαση του Γενικού Συμβουλίου”.
Γρήγορα "συνελήφθη" και υιοθέτησε μια από τις πιο αξιοθρήνητες συμπεριφορές: επικαλούμενος ελαφρυντικά, ότι είχε εξαπατηθεί από τους διεθνιστές που είχαν εκμεταλλευτεί το νεαρό της ηλικίας του και την έλλειψη εμπειρίας του, αλλά, έχοντας πλέον δει αυτούς να δραστηριοποιούνται και γνωρίζοντας από τι ήταν φτιαγμένοι, η μόνη του έγνοια θα ήταν να τους εκθέσει ως αυτό που ήταν. Ο ίδιος ο Ένγκελς αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ήταν ένας "νάρκισσος και ίσως ακόμη και ένας πράκτορας των βιναπαρτικών". Όσο για τον άλλο απεσταλμένο του Μαρξ, τον Dentraygues, γνωστό και ως Swarm, αποδείχθηκε ακόμη πιο επιζήμιος. για να παραθέσουμε τα λόγια του Jules Guesde που τον κατήγγειλε με σφοδρότητα σε ένα διάσημο άρθρο, "Οι Μαρξιστές Εγκάθετοι", που δημοσιεύτηκε στο Δελτίο της Ομοσπονδίας του Ζυρά:
Ο Swarm που, αφού βοήθησε στο Συνέδριο της Χάγης στην αποπομπή του Μπακούνιν και του James Guillaume από την Διεθνή μας, στη συνέχεια προχώρησε, από μόνος του, στην επέκταση αυτής της αποπομπής για να συμπεριλάβει τον σύντροφο Paul Brousse [από το Μονπελιέ], μόλις αποκαλύφθηκε στο πραγματικό φως ενώπιον του δικαστηρίου της Τουλούζης.
Με το πρόσχημα της στρατολόγησης εργατών από το Midi μας στη Διεθνή, και χάρη στις πλήρεις εξουσίες του Μαρξ, λειτούργησε ως προωθητής του σοσιαλιστικού παιχνιδιού, οδηγώντας το στα δίχτυα της αστυνομίας του Thiers. Αυτός ήταν που κατήγγειλε τα τριάντα έξι θύματα από την Τουλούζη, τα τέσσερα από το Beziers, κ.λπ., και είναι με τα στοιχεία του που καταδικάζονται τώρα. Το πραγματικό του όνομα είναι Dentraygues. "Είσαι ο πυροκροτητής των κατηγοριών" μπόρεσε να του πει κατάμουτρα ο πρόεδρος του δικαστηρίου, χωρίς να προκαλέσει την παραμικρή αντίρρηση εκ μέρους του. 4
Ο Guesde χρησιμοποίησε αυτή την απροκάλυπτη επίθεση ως βάση για να καταδικάσει μια για πάντα το "αυταρχικό σύστημα οργάνωσης του οποίου ο Μαρξ και το Γενικό Συμβούλιο είναι οι στυλοβάτες" και επέρριψε την ευθύνη στον "ρόλο του πρωτεργάτη που το συνέδριο της Χάγης απέδωσε σε μια κεντρική οργάνωση":
Αφήστε την εργατική τάξη σε κάθε χώρα να οργανωθεί αναρχικά, όπως ταιριάζει καλύτερα στα συμφέροντά της και οι Dentraygues δεν θα έχουν πλέον λόγο ύπαρξης.
1. Επειδή οι εργάτες κάθε τόπου γνωρίζονται μεταξύ τους και δεν θα εκτεθούν ποτέ στην εξάρτηση από έναν άνθρωπο που μπορεί να τους προδώσει, να τους ξεπουλήσει.
2. Διότι, ακόμη και αν υποτεθεί ότι η εμπιστοσύνη που μπορεί να έδειξαν σε έναν δικό τους μπορεί να ήταν λανθασμένη, ο προδότης, καθώς περιορίζεται μόνο στο Τμήμα του, δεν θα μπορέσει ποτέ να προδώσει περισσότερους από άλλα Τμήματα στην αστυνομία της αστικής τάξης.
Η αυτονομία των Τμημάτων και των Ομοσπονδιών της δεν είναι μόνο το πνεύμα της Διεθνούς, αλλά και η ασφάλειά της.
Κοιτάζοντας πίσω, είναι διασκεδαστικό να βρίσκουμε τον μελλοντικό θεματοφύλακα της μαρξιστικής ορθοδοξίας στην πρώτη γραμμή του αγώνα ενάντια στον Μαρξ και το Γενικό Συμβούλιο. Όπως και να 'χει, η καταγγελία του για τους δύο κινδύνους του συγκεντρωτισμού και της αστυνομικής διείσδυσης έχει καταστεί η λυδία λίθος για τις οργανωτικές απόψεις των αυτόνομων ομοσπονδιακών. Τούτου λεχθέντος, τι φιάσκο για τον Μαρξ και τον Ένγκελς! Προσεκτικά συγκαλυμμένο, φυσικά, από όλους τους αγιογράφους και τους ερμηνευτές τους.
Σιωπηρά, υπήρχε και ένας άλλος παράγοντας: η προοπτική ότι οι διανοούμενοι θα μπορούσαν να αναλάβουν τα ηνία του εργατικού κινήματος. Απολαμβάνοντας τις απαραίτητες δεξιότητες και, πάνω απ' όλα, τον απαιτούμενο χρόνο για να διασκεδάσουν μέσα στην οργάνωση, δεν θα μπορούσαν παρά να υποκαταστήσουν τους χειρώνακτες εργάτες. Ακόμα και στο συνέδριο της IWMN στη Γενεύη, το 1866, οι αντιπρόσωποι από το Παρίσι και αρκετοί άλλοι από την Ελβετία είχαν ζητήσει η ιδιότητα του χειρωνακτικού εργάτη να αποτελεί προϋπόθεση για την είσοδο στην Ένωση, από φόβο ότι "φιλόδοξοι δολοπλόκοι τύποι θα μπορούσαν να εισχωρήσουν στην Ένωση, προκειμένου να την κατακτήσουν βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα και να τη στρέψουν στην υπηρεσία των προσωπικών τους συμφερόντων, αποσπώντας την έτσι από το στόχο της". Στην πρώτη περίπτωση, η πρόταση αυτή απορρίφθηκε. Οι Παριζιάνοι επέστρεφαν σε αυτήν κάθε φορά που οι συζητήσεις στρέφονταν στο Καταστατικό. Και πάλι χωρίς αποτέλεσμα. Όμως η παρισινή αντιπροσωπεία δεν ήταν δυνατόν να αναστατωθεί: Ο Friborg ανακοίνωσε ότι "κάποια ωραία μέρα μπορεί να συμβεί το συνέδριο των εργατών να αποτελείται στο μεγαλύτερο μέρος του από οικονομολόγους, δημοσιογράφους, δικηγόρους, αφεντικά κ.λπ. μια γελοία κατάσταση που θα εξαφάνιζε την Ένωση "5.
Αυτή ήταν μια υπόθεση που δεν ήταν καθόλου αβάσιμη, αν κοιτάξει κανείς τα ηγετικά όργανα των λεγόμενων εργατικών οργανώσεων κατά τον τελευταίο σχεδόν αιώνα (σ.σ. Εννοει τον 19ο αιώνα). Ο Tolain, ένας αντιπρόσωπος από το Παρίσι, προχώρησε ακόμη περισσότερο:
Είναι άλλο πράγμα η απλή συμμετοχή στην Διεθνή και άλλο το να ανταποκρίνεσαι στο ρόλο του αντιπροσώπου στο συνέδριο - είναι ένα θέμα πολύ μεγαλύτερης λεπτότητας. Το τελευταίο απαιτεί μεγαλύτερες δεσμεύσεις έναντι του σκοπού που πρέπει να εξυπηρετηθεί. Δεν μισούμε κανέναν: αλλά, υπό τις παρούσες συνθήκες, πρέπει να βλέπουμε αντιπάλους σε όλα τα μέλη των προνομιούχων τάξεων, είτε αυτό το προνόμιο σχετίζεται με το κεφάλαιο είτε με τα προσόντα. Η εργατική τάξη έχει από καιρό κατηγορηθεί ότι εμπιστεύεται σε άλλους τη σωτηρία της, ότι βασίζεται στο κράτος κ.λπ. Σήμερα, στοχεύει στο να παρακάμψει τέτοιου είδους κατηγορίες: επιδιώκει τη δική της σωτηρία, μη ζητώντας την προστασία κανενός. Έτσι, οι αντιπρόσωποί της δεν πρέπει να ανήκουν ούτε στα φιλελεύθερα επαγγέλματα ούτε στην κάστα των καπιταλιστών.6
Με αυτόν τον τρόπο, το γάντι πετάχτηκε ξεκάθαρα και το πιθανότερο είναι ότι ο Μαρξ και ο Ένγκελς, επιφανείς εκπρόσωποι των δύο κατηγοριών που αναφέρθηκαν, στοχοποιήθηκαν ανοιχτά από τους Παριζιάνους. Η πλειοψηφία στο συνέδριο, που αποτελείτο από Άγγλους, Γερμανούς και Ελβετούς αντιπροσώπους, απέρριψε οριστικά αυτή την πρόταση. Πέντε χρόνια αργότερα, αφού παρακολούθησε το συνέδριο που διοργανώθηκε στο Λονδίνο το 1871, ο Paul Robin, πρώην μέλος της Συμμαχίας, εντόπισε επίσης την απειλή και προς τους απολαμβάνοντες εξουσία, άνθρωποι με πλήρη ή συγκριτικά ελεύθερο χρόνο, μεροκαματιάρηδες ή προνομιούχοι επαγγελματίες, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, δάσκαλοι, γιατροί, απελευθερωμένοι εργάτες που κατέχουν τα δικά τους εργαλεία και έχουν βοηθούς. Εφαρμόζοντας αυτόν τον κανόνα στον εαυτό του, γιατρός καθώς ήταν, ο Robin παραιτήθηκε από όλες τις υπεύθυνες θέσεις:
Ασκώντας ένα από αυτά τα προνομιακά επαγγέλματα, δεν θα συναινέσω πλέον να διοριστώ σε κανένα συμβούλιο εργαζομένων, διοικητικό ή εποπτικό. Και θα πρέπει να προσφέρω στην υπόθεση της κοινωνικής επανάστασης, στην οποία παραμένω αφοσιωμένος, όποιες ειδικές υπηρεσίες μπορεί να απαιτήσει από τους ειδικούς του επαγγέλματός μου.
Θα έχω πετύχει τον στόχο μου αν το βήμα που κάνω σε σχέση με τον εαυτό μου γίνει γενική πρακτική: αν οι εργαζόμενοι έχουν στο εξής μόνο ένα κλιμάκιο, τα διοικητικά συμβούλια υπό τη συνεχή εποπτεία της Γενικής Συνέλευσης ή των ειδικών, προσωρινών αντιπροσώπων της. Συμβούλια αποτελούμενα από πραγματικούς εργάτες που υποφέρουν από τις συνηθισμένες συνθήκες του σύγχρονου βιομηχανοποιημένου κόσμου, αμειβόμενοι με το συνηθισμένο ποσοστό για το χρόνο που θα προσφέρουν στην κοινή υπόθεση, και βοηθούμενοι ανάλογα με την ανάγκη από υπαλλήλους, επίσης αμειβόμενους, για τους οποίους θα είναι υποχείριο. 7
Αυτή ήταν μια εξαιρετικά ειλικρινής στάση που τιμά τον συγγραφέα της, αλλά έτυχε πολύ κακής υποδοχής από εκείνους στους οποίους απευθυνόταν η εν λόγω παραίνεση, το Γενικό Συμβούλιο και τον Μαρξ, οι οποίοι δεν έχασαν χρόνο για να αποβάλουν αμέσως αυτή τη "μύγα στο γάλα". Ο Robin επρόκειτο να επιμείνει στη μαχητική του δραστηριότητα στο πλευρό τξης Ομοσπονδίας του Ζυρά -στη συνέχεια θα αφιέρωνε τον χρόνο του στην ειδικότητά του -την εκπαίδευση- με ενθουσιασμό και αφοσίωση. Έμελλε να γίνει ένας από τους νεομαλθουσιανούς αποστόλους της ευγονικής, και στη συνέχεια, σε ηλικία 74 ετών, να επιλέξει να αποχαιρετήσει αυτή τη ζωή. Εν πάση περιπτώσει, αντιπροσώπευε μια ωραία φιγούρα σε εκείνη την εποχή της αποστασίας και της εγκατάλειψης.
Όσον αφορά τον Μπακούνιν, συμμετείχε ενεργά στα συνέδρια της Ομοσπονδίας του Ζυρά στο Sonvilliers και στο Saint Imier, έπειτα, το 1872, αναβίωσε τη Διεθνή Συμμαχία των Κοινωνικών Επαναστατών και στη συνέχεια αφιέρωσε το χρόνο του στην ίδρυση των σλαβικών τμημάτων της. Έτσι, συνέταξε τα προγράμματα για τους Ρώσους, Σέρβους και Πολωνούς αδελφούς, υιοθετώντας σε μεγάλο βαθμό, αλλά σε πιο επεξεργασμένη μορφή, τα προηγούμενα προγράμματά του. Έγραψε επίσης μακροσκελή άρθρα και επιστολές για να καταγγείλει το μαρξιστικό πραξικόπημα στο εσωτερικό της IWMA. Σε αυτά βρίσκουμε αξιοσημείωτες προφητείες για το μέλλον του κρατικού σοσιαλισμού και το μέλλον αυτού που περιέγραφε ως "κνουτογερμανική" αυτοκρατορία. Δυστυχώς, η πλειονότητα αυτών των γραπτών έμελλε να παραμείνει αδημοσίευτη μέχρι τα τελευταία χρόνια και έτσι δεν είχε την επιθυμητή επιρροή στην πορεία των γεγονότων.
Ο γέρο-λέων, που ταλαιπωρείτο από προβλήματα υγείας, θεώρησε ότι η διεθνιστική του αποστολή είχε τελειώσει και αποχαιρέτησε τους συντρόφους του με μια πολύ ωραία επιστολή στις 12 Οκτωβρίου 1873, η οποία στην πραγματικότητα θεωρήθηκε η διαθήκη του. Σ' αυτήν ευχαριστούσε τους συντρόφους του, ιδιαίτερα τα μέλη της Ομοσπονδίας του Ζυρά, που "διατήρησαν την εκτίμησή τους, τη φιλία τους και την εμπιστοσύνη τους" στο πρόσωπό του, παρά τις "σκανδαλιές των κοινών μας εχθρών και τις αισχρές συκοφαντίες που διακινούνταν εναντίον του." Τους ευχαριστούσε που δεν υπέκυψαν στον εκφοβισμό με τη μορφή της ετικέτας "Μπακουνινιστές" που τους είχαν κολήσει: αυτή η σταθερότητα τους είχε επιτρέψει "να πετύχουν μια πλήρη νίκη" επί των "δικτατορικών σχεδίων του κυρίου Μαρξ". Η νίκη της ελευθερίας και της Διεθνούς επί της αυταρχικής ίντριγκας "τώρα πια ολοκληρώθηκε", υπολόγιζε ότι η ελευθερία δράσης "σύμφωνα με την προσωπική ευκολία είχε αποκατασταθεί σε κάθε άτομο": έτσι πίστευε ότι ήταν μέσα στα δικαιώματά του να παραιτηθεί από την Ομοσπονδία Jura και τη Διεθνή. Ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της υγείας του, ο ρόλος του από εδώ και στο εξής δεν μπορούσε να ξεπεράσει τη θεωρητική προπαγάνδα - η οποία δεν του φαινόταν να είναι η υπ' αριθμόν ένα προτεραιότητα βραχυπρόθεσμα, διότι έκλεισε την επιστολή του με τον ισχυρισμό ότι:
ο χρόνος των ιδεών έχει παρέλθει και οι πράξεις και τα έργα έχουν αποκτήσει τη δική τους θέση. Η προτεραιότητα σήμερα πάνω απ' όλα είναι η οργάνωση των δυνάμεων του προλεταριάτου. Αλλά αυτή η οργάνωση θα πρέπει να είναι έργο του ίδιου του προλεταριάτου. Αν ήμουν νέος άνθρωπος, θα έμπαινα στους εργατικούς κύκλους και, μοιραζόμενος τη ζωή του μόχθου των αδελφών μου, θα συμμετείχα κι εγώ μαζί τους σε αυτό το μεγάλο έργο της αναγκαίας οργάνωσης. Αλλά ούτε η ηλικία μου ούτε η υγεία μου μου επιτρέπουν να το κάνω αυτό. 8
Στη συνέχεια αφιέρωσε το χρόνο του σε προσωπικά ζητήματα, ενώ παράλληλα συνέταξε (στα ρωσικά) ένα από τα σημαντικότερα συγγράμματά του, το "Κρατισμός και Αναρχία", ένα κείμενο που στέκει μόνο του, αλλά προοριζόταν ως το πρώτο μέρος μιας μελέτης που επρόκειτο να εκτείνεται σε πολλούς τόμους, αλλά που, δυστυχώς, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Παρομοίως, ήθελε να αφοσιωθεί στη συγγραφή των απομνημονευμάτων του, αλλά, επιδιώκοντας να λύσει μια για πάντα την οικονομική του στενότητα και να εξασφαλίσει το μέλλον της οικογένειάς του (της Πολωνής συζύγου του και των τριών παιδιών που είχε αποκτήσει από τον Ιταλό διεθνιστή Καμπούτσι, διότι, στην πραγματικότητα, ο "γάμος" του ήταν ένας γάμος ευκαιρίας και η σύζυγός του απολάμβανε πλήρη σεξουαλική ελευθερία) ρίχτηκε σε ένα τρελό εγχείρημα, την αγροτική κοινότητα La Baronata. Αποδείχθηκε μέτριος αγρότης και απαίσιος διαχειριστής, με αποτέλεσμα να σπαταλήσει ένα σημαντικό χρηματικό ποσό που είχε δανειστεί από τον σύντροφό του Carlo Cafiero. Αυτό είχε ένα δραματικό αποτέλεσμα: τα χάλασε με τους καλύτερους φίλους του και τους στενούς του συντρόφους στο Jura: αυτή η διένεξη δεν έγινε γενικά γνωστή στους ξένους, αλλά είχε πολύ επιζήμιο αντίκτυπο στο εσωτερικό της Ομοσπονδίας Jura. Σε απόγνωση, ο Μπακούνιν προσπάθησε να αφιερωθεί σε μια εξέγερση στην Ιταλία και σχεδόν τα κατάφερε, πριν βρει θλιβερό θάνατο μέσα σε έχθρες και αρρώστιες. Μέχρι τέλους διατήρησε το επαναστατικό του πνεύμα παρ’ όλα τα εμπόδοα και σε μια νεαρή Ρωσίδα που τον περιποιήθηκε έδωσε τη συμβουλή ότι "η εξουσία εξαθλιώνει, η υποταγή στην εξουσία εξευτελίζει "9.
Η IWMA που είχε επιβιώσει πραγματοποίησε τέσσερα συνέδρια: Γενεύη (1873), Βρυξέλλες (1874), Βέρνη (1876) και Verviers (1877). Αυτή ήταν η ακμή της, μια περίοδος που γενικά αποσιωπάται από τους ιστορικούς του εργατικού κινήματος, αλλά μια περίοδος που ήταν κρίσιμη, γιατί τότε έγινε η πραγματική οριοθέτηση μεταξύ των ρεφορμιστών υποστηρικτών του κρατικού σοσιαλισμού και της κατάκτησης της κρατικής εξουσίας και των επαναστατών, αποφασιστικά προσηλωμένων στον οικονομικό αγώνα. Σε τέτοιο βαθμό που κατέστη αδύνατη η συνύπαρξή τους. Το σχίσμα ολοκληρώθηκε στο παγκόσμιο σοσιαλιστικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Γάνδη το 1877. Οι Γερμανοί, οι Ολλανδοί, οι Βέλγοι και οι Άγγλοι -ή εν πάση περιπτώσει οι Ομοσπονδίες που τους εκπροσωπούσαν στην IWMA- με την προτροπή του Βέλγου Cesar De Paepe, τάχθηκαν ξεκάθαρα υπέρ της συμμετοχής στους αστικούς θεσμούς. Οι αυτονομιστές που συσπειρώθηκαν γύρω από την Ομοσπονδία Jura δεν υποστήριξαν ακριβώς την πολιτική αποχή, όπως πολλοί αντίπαλοί τους προσπάθησαν κακόβουλα να υπονοήσουν, αλλά, πιστοί στην ιδέα του Προυντόν, καταδίκασαν την υιοθέτηση της συμμετοχής στον αστικό κοινοβουλευτισμό ως στόχο εις βάρος του οικονομικού αγώνα των εργαζομένων.
Εγκλωβισμένοι ανάμεσα σε αληθινούς πιστούς και ομοϊδεάτες, από τη μία πλευρά, και έρμαια των διεθνών διώξεων από την άλλη, οι αυτόνομοι θα έχαναν το ενδιαφέρον τους για τη διεξαγωγή διεθνών συνεδρίων. Αυτά αντικαταστάθηκαν από τα συνέδρια της Ομοσπονδίας Jura, τα οποία προσέλκυσαν και άλλους ξένους αυτονομιστές. Έτσι δεν υπήρχε πλέον η παλιά Διεθνής, αλλά αντίθετα ένα κίνημα που συσπειρωνόταν γύρω από μια συγκεκριμένη οργάνωση, αν και πιο άτυπη από τη Συμμαχία και, με την πάροδο των ετών, όλο και πιο απομακρυσμένη από τις εργατικές μάζες. Επιπλέον, στις τάξεις έλαβε χώρα μια πρόσθετη υποδιαίρεση σε εκείνους που κήρυτταν την προπαγάνδα μέσω του εξεγερτισμού και σε εκείνους που ενθουσιάζονταν λιγότερο από αυτό.
Ήδη από το 1876, ο Μαλατέστα, μιλώντας εκ μέρους της Ιταλικής Ομοσπονδίας, είχε εκδώσει μια δήλωση υπέρ της προπαγάνδας με την πράξη. Η "πράξη της εξέγερσης, που αποσκοπεί στη διεκδίκηση των σοσιαλιστικών αρχών με πράξεις" θεωρήθηκε ως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος προπαγάνδας και ο μόνος που "χωρίς να εξαπατά και να διαφθείρει τις μάζες, μπορεί να φτάσει στα βαθύτερα στρώματα της κοινωνίας και να προσελκύσει τις ζωτικές δυνάμεις της ανθρωπότητας στον αγώνα που στηρίζει η Διεθνής. “ 10 Μια αυτοσχέδια τέτοια εξέγερση στο Μπενεβέντο της Ιταλίας εκείνη τη χρονιά κατέληξε σε φιάσκο, αλλά δεν κατάφερε να αποθαρρύνει τους εμπνευστές της: το αντίθετο μάλιστα, αλλά η στρατηγική που υποστήριζαν ήταν ωστόσο αποκρουστική για πολλούς άλλους. Αυτό το τελευταίο γεγονός, καθώς και οι αντιδράσεις των εργοδοτών και του κράτους μείωσαν τα μέλη της Ομοσπονδίας Jura σε μερικές δεκάδες -σε αντίθεση με τις εκατοντάδες των πρώτων ημερών της- και οδήγησαν στην κατάρρευση του συνεταιρισμού παραγωγής ρολογιών της οργάνωσης. Σε τέτοιο βαθμό που ο κύριος εκφραστής του, ο James Guillaume, αναγκάστηκε να μετακομίσει στο Παρίσι το 1878, ενώ η αποχώρησή του σήμανε το τέλος του Bulletin de fa Federation. Ένα νέο έντυπο προέκυψε με τη μορφή του Le Revolte, που εκδιδόταν από τη Γενεύη: Ο Πίτερ Κροπότκιν ήταν ο κύριος στυλοβάτης του.
Η γεωγραφική απομόνωση έπαιξε, επίσης, ρόλο στην κατάρρευση της Ομοσπονδίας του Ζυρά: για ένα διάστημα, οι πρόσφυγες Γάλλοι κομμουνάροι και αρκετοί Ρώσοι και Ιταλοί διεθνιστές παρείχαν ένα είδος διεθνούς συνδέσμου, αν και επιβαρυμένο με προσωπικές διαμάχες. Πράγματι, ο Jules Guesde, ο οποίος επέστρεψε στη Γαλλία το 1876, έφυγε μόνος του, αμβλύνοντας τις απόψεις του ανάλογα με τις ανάγκες και ξεκινώντας τη δική του εφημερίδα L'Egalite. Ο Paul Brousse, ο οποίος επέμενε στις ακραίες απόψεις του, κυκλοφόρησε κρυφά μια άλλη γαλλική εφημερίδα, την L'Avant-Garde. Ο Benoit Malon και ο Gustave Lefrancais, από την πλευρά τους, άρχισαν να παίρνουν αποστάσεις από τους αντιεξουσιαστές.
Η αμνηστία που δόθηκε στους κομμουνάρους τον Ιούλιο του 1880 επιτάχυνε τη διαδικασία οριοθέτησης και σήμανε το τέλος μιας εποχής. Ο Guesde και ο Brousse, πρώην φίλοι, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης της ομοσπονδιακής IWMA, ένωσαν τις δυνάμεις τους για να ιδρύσουν το Parti Ouvrier Franfais (Γαλλικό Εργατικό Κόμμα) με βάση ένα μίνιμουμ πρόγραμμα που ο Guesde είχε λάβει από από τοn άλλοτε "bet noire" του, τον Μαρξ, στο Λονδίνο. Όχι ότι η συμμαχία τους κράτησε πολύ, γιατί είχε ένα κάπως κωμικό τέλος: στα εργατικά συνέδρια στο Παρίσι και στο Σεντ-Ετιέν τον Μάιο και τον Σεπτέμβριο του 1882, οι ακολουθητές τιυ Brousse εξασφάλισαν την πλειοψηφία και έδιωξαν τους οπαδούς του Guesde! Όχι ότι αυτό ήταν το τέλος τους: ο καθένας τους ίδρυσε το δικό του κόμμα και πλέοντας μπρος-πίσω για μια περίοδο είκοσι ετών "ένοπλης ουδετερότητας" βρέθηκαν ξανά στο ίδιο στρατόπεδο, μαζί με τον Jean Allemane και τον μπλανκιστή Edouard Vaillant, με την ίδρυση το 1905 του Σοσιαλιστικού Κόμματος SFIO (Γαλλικό Τμήμα της Εργατικής Διεθνούς). Έχοντας γίνει μέχρι τότε αυτό που κάποτε είχαν περιφρονήσει -εκλογιστές- ξεκίνησαν να κατακτούν τις δημόσιες θέσεις με κάποια επιτυχία: Ο Brousse θα γινόταν πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου του Παρισιού και ο Guesde υπουργός πολέμου το 1914-1916!
Πώς να εξηγήσουμε την πορεία που ακολούθησαν εκείνοι που κάποτε καταφέρονταν εναντίον της κατάκτησης της κρατικής εξουσίας και του ασφυκτικού συγκεντρωτισμού του μαρξιστικού Γενικού Συμβουλίου της IWMA, για να καταλήξουν οι ίδιοι να είναι οι πιο σίγουροι θεματοφύλακες της καπιταλιστικής τάξης, διατηρώντας την ετικέτα "σοσιαλιστές"; Υπάρχουν οι αντικειμενικοί παράγοντες: η καπιταλιστική παραγωγή επεκτάθηκε σημαντικά και επιφύλαξε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στους εργάτες που έγιναν απαραίτητοι για την επιβίωσή της. Πληγωμένοι από τις αιματηρές ανατροπές που είχαν υποστεί το 1848 και το 1871, οι εργάτες αυτοί έτειναν όλο και περισσότερο υπέρ των λιγότερο βίαιων θεραπειών και άφησαν να παρασυρθούν στη συμμετοχή στους αστικούς θεσμούς, με την ελπίδα να βελτιώσουν τις συνθήκες τους μέσω αυτής της οδού. Οι σοσιαλιστές βρέθηκαν έτσι να θεωρούνται οι εκπρόσωποι αυτών των προσδοκιών. Όσον αφορά το υποκειμενικό στοιχείο στην αποστασία των υπερεπαναστατών, αυτό μπορεί να ερμηνευτεί ως επιστροφή των νεαρών αστών στον τύπο μετά τις παρορμητικές τους υπερβολές: αλλά μια "έντιμη" επιστροφή, παρ' όλα αυτά. Ιδιαίτερα, καθώς οι πλουτοκράτες στερούνταν την πρόσβαση στο τιμόνι της κοινωνίας, η ιντελιγκέντσια ανακάλυψε στο σοσιαλισμό ένα ιδανικό μέσο για να διαφημίσει τα "ιδιαίτερα ταλέντα και τις ικανότητές" της. Ως αποτέλεσμα, υποστηρίζοντας την υπόθεση των εργατών, κέρδισε ένα είδος "νομιμότητας" για να δικαιολογήσει τη "σοφή επιλογή" της, υπό την προϋπόθεση ότι θα αποβάλει τους αναρχικούς ενθουσιασμούς των νεότερων ημερών της και θα είναι έτοιμη να μοιραστεί τις "ευθύνες" της κρατικής εξουσίας στο πλευρό της κάποτε περιφρονημένης αστικής τάξης.
Οι σκληροπυρηνικοί επαναστάτες πίστευαν ότι η κατάρρευση του συστήματος ήταν προ των πυλών και πίστευαν, επίσης, ότι θα μπορούσαν ακόμη και να επιταχύνουν αυτή την κατάρρευση με μερικές θεαματικές εξεγέρσεις ή επιθέσεις, όπως οι Ρώσοι λαϊκιστές που πίστευαν ότι θα μπορούσαν να ανατρέψουν την απολυταρχία δολοφονώντας τον Αλέξανδρο Β’. Η πορεία ήταν ολοταχώς μπροστά- στη δίκη του στη Λυών το 1883, ο Κροπότκιν υπολόγιζε ότι η αστική κοινωνία είχε το πολύ άλλη μια δεκαετία ζωής μπροστά της!
Εν ολίγοις, το εργατικό κίνημα, που στην αρχή του ήταν ενιαίο και ομοιογενές, διαφοροποιήθηκε προοδευτικά σε διάφορες ανταγωνιστικές τάσεις, καθεμία από τις οποίες προσπαθούσε για λογαριασμό της να παίξει με τα στοιχεία της εξέλιξης ή της επανάστασης, οικονομικά και κοινωνικά. Καθώς η Μεγάλη Εκκαθάριση δεν έφτασε, περιφέρονταν ψάχνοντας τρόπους να επισπεύσουν την άφιξή της, δίνοντας στη συνέχεια έμφαση στις υποκειμενικές συνθήκες. Με αυτόν τον τρόπο οι τάσεις μετατράπηκαν σε συγκεκριμένες οργανώσεις, για να περάσουν καλύτερα τα ιδεολογικά τους μηνύματα και να επεκτείνουν την επιρροή τους στους εργαζόμενους. Αυτό με την αξιοσημείωτη εξαίρεση εκείνων που θα έπαιρναν στο εξής το όνομα αναρχικοί, οι οποίοι, πιστεύοντας ότι η κοινωνική επανάσταση ήταν επικείμενη, αρνούνταν την ανάγκη οργάνωσης, διότι, αφενός, ήθελαν να ξεκινήσουν από το εδώ και τώρα τηρώντας τις αρχές που θα διέπουν την κοινωνία των ονείρων τους και, αφετέρου, έχοντας κατά νου το παράδειγμα του Μαρξ, ήταν επιφυλακτικοί απέναντι σε κάθε ημιδομημένη οργάνωση.
Σημειώσεις
1. La Premiere Internationale anthology of documents published under the supervision of Jacques Freymond, (Geneva: Droz, 1971) , Tome E, p. 7 ff. for the quotations that follow.
2. Ibid., Tome III, p. 104.
3. Ibid., Tome Iv; p. 53.
4. Alexandre Zevaes, De L'introduction du marxisme en France (Paris: Riviere, 1947), pp. 59-63 for all the quotations below.
5. J. Freymond, op. cit, Tome I, pp. 41 and 68.
6. Ibid., p. 80.
7. Bakunin, Oeuvres completes, Volume Two, p. 391.
8. Bakunin, Oeuvres compUtes, Volume Six, pp. 233-235.
9. Arthur Lehning, M. Bakounine et les autres, (paris: 10/18 Books, 1970) , p. 372.
10. J. Freymond, La Premiere Internationale, op. cit., Tome IV, p. 514.
