Σύντομο δοκίμιο του ονομαστού Ρώσου αναρχικού Γκρεγκόρι Μαξίμοφ για την ήττα της επανάστασης του 1917 από την αντεπανάσταση από τα μέσα
Υποστηριζόταν μέχρι σήμερα ότι η μεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 1789-1793 μας έδωσε ένα κλασσικό παράδειγμα επανάστασης και αντεπανάστασης. Ακόμη και τώρα πολλοί είναι της άποψης ότι η περίοδος της εξουσίας των Γιακωβίνων (Jacobin) συνιστούσε επαναστατική περίοδο, παρά τη σειρά αντεπαναστατικών μέτρων που υιοθετήθηκαν από την εξουσία, και ότι η πτώση των Γιακωβίνων σήμανε την αρχή της αντεπανάστασης. Ως εκ τούτου, αυτό που προκύπτει είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμία αντεπανάσταση εφόσον το κόμμα που ανέρχεται από την επανάσταση βρίσκεται ακόμα στην εξουσία. Η αντεπανάσταση επέρχεται, μας έχουν πει, με την πτώση του κόμματος και της τάξης που καθοδηγούν την επανάσταση, με το θρίαμβο ενός πιο μετριοπαθούς κόμματος, με την εκκαθάριση των επαναστατικών κατακτήσεων. Και το τελευταίο συνδέεται γενικά με την πτώση του κυβερνώντος κόμματος όπως η συντριβή της εξουσίας των Γιακωβίνων.
Το ξεπερασμένο αυτό κριτήριο εφαρμόζεται ακόμα για την αξιολόγηση των ροπών και των τάσεων της ρωσικής ζωής. Οι κρατικοί σοσιαλιστές, οι «σοφοί» φιλελεύθεροι καθηγητές και οι απλώς «μορφωμένοι» άνθρωποι, εντούτοις, που αντιτάσσονται αισθητά στον μπολσεβικισμό, υποστηρίζουν ότι στη Σοβιετική Ρωσία η επανάσταση πραγματοποιείται ακόμα. Σκεπτόμενοι με βάση μια απλή μόνο αναλογία προς τη Γαλλική Επανάσταση, δεν θέλουν να αναγνωρίσουν την ιδέα ότι ένα επαναστατικό κόμμα μπορεί να μετασχηματιστεί σε μια αντεπαναστατική δύναμη. Θεωρούν ότι οι αποκαλούμενες «υπερβολές της μπολσεβίκικης πολιτικής» οφείλονται σε δυσκολίες που εμφανίζονται τυχαία στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και που μακροπρόθεσμα μπορούν να επιβραδύνουν το ρυθμό της επανάστασης, αλλά να μην την σταματήσουν ολοκληρωτικά. Και είναι αυτή η πλάνη που εκτίθεται τόσο γρήγορα από την πορεία των γεγονότων στη Σοβιετική Ρωσία που πολύ σύντομα μόνο οι απλά σκεπτόμενοι άνθρωποι θα εμμένουν σ’ αυτή.
Γιατί, τι είναι η επανάσταση; Η επανάσταση είναι η ανατροπή της υπάρχουσας πολιτικής και οικονομικής τάξης που βασίζεται στην εκμετάλλευση. Σημαίνει την οικοδόμηση μιας νέας τάξης που ανυψώνει στο πιο υψηλό επίπεδο την ευημερία των μεγάλων μαζών των ανθρώπων, παρέχει την απώτατη επέκταση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ελευθερίας, αντικαθιστά την κύρια ηθική της Εκκλησίας και του Κράτους με αυτή που βασίζεται στην ελευθερία, την ισότητα και την αλληλεγγύη.
Η Ρωσική Επανάσταση στην απαρχή της ήταν μια επανάσταση με αυτή την έννοια. Στο διάστημα 1917-1918, η Ρωσία ήταν η πιο ελεύθερη χώρα στον κόσμο. Υπήρχε ελευθερία λόγου, Τύπου, συνάθροισης, προπαγάνδας, ελευθερία στον τομέα της επιστημονικής έρευνας, στην εκπαίδευση, στον αυτοκαθορισμό, υπήρχε απεριόριστη ελευθερία σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής. Η αυθόρμητη δραστηριότητα και η ελεύθερη πρωτοβουλία πήραν τη θέση του νόμου, η τοπική αυτοκυβέρνηση άκμασαν υπό τη μορφή των Σοβιέτ, το Κράτος καθώς αντιπροσωπευόταν από διορισμένους μηχανισμούς εξαφανίστηκε σαν τον καπνό. Η οικονομική σκλαβιά ανατράπηκε: ο καπιταλισμός καταστράφηκε και υπήρχε βαθμιαία αντικατάστασή του από την βιομηχανική οργάνωση προς όφελος των καταναλωτών. Οι εργαζόμενοι έγιναν ενεργοί συμμετέχοντες στη βιομηχανική διαδικασία. Η οικονομική ζωή, έχοντας εκπροσώπους της τις εργοστασιακές επιτροπές και άλλες παρόμοιες οργανώσεις, διαμορφωνόταν σύμφωνα με τη γραμμή των ελεύθερων βιομηχανικών ομοσπονδιών, σύμφωνα με την πολιτική μιας εθνικής κοινότητας των παραγωγών και των καταναλωτών. Αυτές ήταν οι μεγάλες αθάνατες κατακτήσεις εκείνης της πραγματικά επαναστατικής περιόδου.
Αλλά τι είναι αντεπανάσταση;
Δεν είναι μήπως ακριβώς η προσπάθεια εκείνη να γυρίσει η χώρα πίσω στην προεπαναστατική κατάσταση, ώστε ν’ αποκατασταθούν τα προνόμια των παλαιών τάξεων και κομμάτων; Αυτός είναι ο κλασσικός ορισμός της αντεπανάστασης, αλλά δεν είναι πλήρης ή ακριβής ορισμός, δεδομένου ότι στη Σοβιετική Ρωσία δεν έχουμε καμία επανάσταση ενάντια στην επανάσταση, καμία αποκατάσταση της εξουσίας των προηγούμενων τάξεων και κομμάτων. Ωστόσο, έχουμε εκεί μια πραγματική αντεπανάσταση.
Στη Σοβιετική Ρωσία όλες οι ελευθερίες έχουν σαρωθεί. Οι υπερασπιστές της ελευθερίας εξορίζονται, φυλακίζονται και, ακόμη, εκτελούνται. Η τοπική αυτοκυβέρνηση έχει απομακρυνθεί. Η αυθαίρετη εξουσία του «γραφειοκράτη» αποκαθίσταται πάλι στη ζωή. Τι να πούμε για το σύστημα έκδοσης διαβατηρίων που εισήχθη με την αντιγραφή του παλαιού συστήματος που βασιζόταν στην αστυνομική εξουσία και το αστυνομικό κράτος; Τι να πούμε για την απαγόρευση οποιουδήποτε είδους πολιτικής δραστηριότητας που διαφέρει από «τη γενική γραμμή» του δικτάτορα, τη διάλυση της κοινωνίας των παλαιών Μπολσεβίκων, τη φυλάκιση σημαντικών στελεχών του κόμματος που αποτελεί ταπείνωση της ανεξαρτησίας της σκέψης; Δεν συνιστούν όλα αυτά αντεπανάσταση με την πραγματική έννοια της λέξης;
Σε καμία άλλη χώρα η ποινή του θανάτου δεν εφαρμόζεται τόσο ευρέως όσο στη Σοβιετική Ρωσία: κλοπή, κατάχρηση, δωροδοκία, κτηνώδης βία - τα συνηθισμένα εγκλήματα τιμωρούνται με μεσαιωνική σκληρότητα. Ούτε τα παιδιά δεν απαλλάσσονται από την εφαρμογή της μεγαλύτερης ποινής. Δεν συνιστά αυτό αντεπανάσταση στην πιο γυμνή της μορφή; Στη Σοβιετική Ρωσία η βιομηχανική δημοκρατία έδωσε τη θέση της σε μια ιεραρχία που διαμορφώθηκε σύμφωνα με τον τύπο των καπιταλιστικών οργανώσεων. Μια νέα προνομιούχα τάξη ήρθε στη ζωή - μια γραφειοκρατία η οποία μην έχοντας δική της ιδιοκτησία, έχει συγκεντρώσει τον ανεξέλεγκτο έλεγχο της διαχείρισης στα χέρια της.
Όλα αυτά συνιστούν την ίδια την ουσία της αντεπανάστασης, αν και πολύ δύσκολα μπορούμε να το πούμε αυτό σύμφωνα με τον κλασσικό ορισμό της λέξης. Έχουμε εδώ ένα νέο χαρακτηριστικό γνώρισμα: ένα επαναστατικό κόμμα μεταμορφώνεται και παγιώνεται ως μια γραφειοκρατική τάξη. Ενώ δείχνει σεβασμό στα επαναστατικά συνθήματα, η πρόσφατα διαμορφωμένη αυτή τάξη οχυρώνεται βαθμιαία πίσω από τις ίδιες της τις ταξικές λειτουργίες, την εξουσία και τα προνόμιά της.
Όλα αυτά δεν αποτελούν μόνο ένα απλό γεγονός της πορείας της επανάστασης. Τέτοιες διαστρεβλώσεις της επανάστασης, που παράγουν - όπως έγινε στη Σοβιετική Ρωσία - μια κακοήθη μορφή αντεπανάστασης, δεν έχουν τις ρίζες τους στην «ιστορική αναγκαιότητα», αλλά στην ίδια την αντίληψη του κρατικού σοσιαλισμού και ειδικά του δικτατορικού μαρξισμού. Το να υποστηρίξουμε τη δικτατορία σημαίνει ότι είμαστε ενάντια στην επανάσταση, ενάντια στην ελευθερία, ενάντια στην ανθρώπινη πρόοδο.
Η διαδικασία της απομυθοποίησης όσον αφορά τη Σοβιετική Ρωσία, που είναι τόσο προφανής εκ μέρους πολλών τίμιων επαναστατών, δεν βρίσκεται παρά στην αρχή της. Σύντομα θα μετατραπεί σε μια ισχυρή παλίρροια που θα κατευθυνθεί προς νέους στόχους και σκοπούς. Και αυτοί θα είναι οι στόχοι του ελευθεριακού κομμουνισμού, οι στόχοι ενός νέου κινήματος, που αναβιώσει τις ελπίδες του διεθνούς προλεταριάτου και θα οδηγήσει σε ένα αποφασιστικό αγώνα ενάντια στις δικτατορίες κάθε ποικιλίας - κόκκινες, μαύρες ή καφετιές - και για την πιο πλέρια ελευθερία βασισμένη στην οικονομική ισότητα.
* Το κείμενο αυτό γράφτηκε από τον Γκρεγκόρι Μαξίμοφ και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Vanguard, τεύχος 11, Οκτώβριος-Νοέμβρης 1935. Αναδημοσιεύτηκε στο Δελτίο της Kate Sharpley Library (KSL), τεύχος 14 (Μάρτης 1998) καθώς και πιο πρόσφατα στο libcom.org Ελληνική μετάφραση «ούτε θεός-ούτε αφέντης», 6 Γενάρη 2008.
