Κριτική/παρουσίαση της άριστης νέας βιογραφίας του Mark Leier, με τίτλο «Bakunin.: The Creative Passion», Thomas Dunne Books.
Επιτέλους! Μια βιογραφία του Μπακούνιν από κάποιον που ξέρει για πιο πράγμα γράφει. Έχω απελπιστεί από καιρό από την παντελή άγνοια και την έλλειψη κοινής λογικής όταν ακαδημαϊκοί και διάφοροι άλλοι προσεγγίζουν τον αναρχισμό, ιδιαίτερα τον Μπακούνιν. Είτε πρόκειται για άγνοια είτε για κακοβουλία, φαίνεται ότι όλοι αυτοί σκοπεύουν να παραποιήσουν τις ιδέες και τη ζωή του Μπακούνιν. Ο Leier αντικρούει τέτοιες απόπειρες και θέτει ευθέως το όλο αντικείμενό του. Και το κάνει αυτό με μια φυσική κλίση και γνώση, κάνοντας το βιβλίο του αρκετά αξιόλογο.
Ανεπίσημα, αν και πληροφορημένος, ο Leier παρουσιάζει μια άριστη εισαγωγή στη ζωή και τις ιδέες του Μπακούνιν. Ακόμη και ο μεγαλύτερος «οπαδός» του Μπακούνιν (και παραδέχομαι ότι είμαι τέτοιος!) θα βρει κάτι νέο ή ενδιαφέρον στην εργασία του Leier. Ο απολογισμός της ζωής και των ιδεών του Μπακούνιν είναι πλούσιος σε λεπτομέρειες και κατανόηση και του αναρχισμού και των κοινωνικών και πολιτικών γεγονότων της εποχής που έζησε ο Μπακούνιν.
Ο Leier παρουσιάζει μια εικόνα των πρώτων χρόνων του Μπακούνιν, βασισμένη στις πιο πρόσφατες έρευνες, παρουσιάζοντας τη διανοητική του ανάπτυξη στο εσωτερικό των ρωσικών ριζοσπαστικών κύκλων, δείχνοντας το σημαντικό του ρόλο σε αυτούς καθώς επίσης και την πρόωρη δέσμευσή του όσον αφορά την ισότητα των γυναικών. Περιγράφει τις δραστηριότητες του Μπακούνιν στην επανάσταση του 1848, καθώς και την περίοδο των φυλακίσεών του από τις πολυάριθμες μοναρχίες ολόκληρης της Ευρώπης καθώς την εξορία του από τον τσάρο. Η δραπέτευση του Μπακούνιν από τον τόπο εξορίας του και η επιστροφή του στην επαναστατική πολιτική φέρνει τον αναγνώστη στην περίοδο της Α’ Διεθνή και τις συγκρούσεις με τον Μαρξ.
Συνεχίζοντας, ο Leier παρουσιάζει μια άριστη επισκόπηση και τον όλο διάλογο για τις ιδέες του Μπακούνιν και πώς αυτές αναπτύχθηκαν και μπόλιασαν τον επαναστατικό αναρχισμό. Παρουσιάζει, επίσης, μια περίληψη των απόψεων του Μπακούνιν για το κράτος, τον καπιταλισμό, την εξουσία, τη θρησκεία και το μαρξισμό, βασιζόμενος, κυρίως, στην πρόσφατη έκδοση CD-ROM με συλλογή έργων του Μπακούνιν στη γαλλική γλώσσα (είναι πραγματικά καιρός για μας, ως κίνημα, να το μεταφράσουμε αυτό το CD-ROM και να το δημοσιεύσουμε στα αγγλικά) αρχίζοντας κατά προτίμηση όταν ο Μπακούνιν έγινε αναρχικός στη δεκαετία του 1860.
Όλα όσα παρουσιάζονται στο βιβλίο δείχνουν μια ικανοποιητική κατανόηση του λόγου του Μπακούνιν καθώς επίσης και κατανόηση του ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου στο οποίο αυτός αναπτύχθηκε και αρθρώθηκε. Επιπλέον, αποδεικνύει τη συνάφειά του με το σήμερα, δείχνοντας έτσι ότι πρέπει να γίνει περισσότερη μελέτη του έργου του Μπακούνιν και όχι μόνο από ιστορική περιέργεια. Οι ιδέες του, όπως τονίζει ο Leier, είναι- όπως πάντα - τόσο συναφείς με το σήμερα.
Ωστόσο, έχω μερικούς δισταγμούς: Η χρήση αναφορών στην λεγόμενη pop-culture ίσως κάνει το βιβλίο προσιτό σε διάφορους αναγνώστες, αλλά, δυστυχώς, το κάνει «παλιομοδίτικο». Η κριτική του Μπακούνιν για την Παρισινή Κομμούνα δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε παρατίθενται προσθήκες με την κριτική και τις απόψεις στο ζήτημα αυτό άλλων αναρχικών. Δεδομένου ότι το γεγονός αυτό άσκησε σημαντική επιρροή στον τρόπο με τον οποίο αναπτύχθηκε ο αναρχισμός μετά το 1871, είναι άσχημο το ότι ο Leier δεν το συζητά περισσότερο. Ο προφανής αναρχοσυνδικαλισμός του Μπακούνιν τονίζεται, αλλά για κάποιους λόγους δεν τονίζεται ρητά η σύνδεση των ιδεών του αυτών με το κίνημα που επακολούθησε.
Λέει ότι η IWW ήταν η διασημότερη και μεγαλύτερη έκφραση του αναρχισμού στην Αμερική, εννοώντας ότι η IWW επηρεάστηκε περισσότερο από τον αναρχισμό παρά από το μαρξισμό, αλλά, όμως, η οργάνωση αυτή δεν ήταν ποτέ πραγματικά αναρχική.
Η κριτική του Μπακούνιν στον μαρξισμό παρουσιάζεται., σε γενικές γραμμές, πολύ καλά Εντούτοις, θα έλεγα ότι ο συγγραφέας δεν τονίζει αρκετά το ότι η κριτική του Μπακούνιν στο προλεταριάτο ως «άρχουσας τάξης» οφείλεται στο γεγονός ότι το προλεταριάτο, την εποχή του Μπακούνιν, ήταν μια μειονότητα μέσα στην εργατική τάξη. Την ίδια εποχή, που ο ίδιος ο Μαρξ αναγνωρίστηκε ως ηγέτης του προλεταριάτου κατά περιστασιακό τρόπο, οι μισθωτοί εργάτες υποσκελίστηκαν αριθμητικώς από τους αγρότες και τους τεχνίτες παντού, μη εξαιρουμένης και της Μεγάλης Βρετανίας. Έτσι, η υποστήριξη της «δικτατορίας του προλεταριάτου» σήμαινε υποστήριξη μιας μειονότητας. Ο Leier αναλύει αυτό το κοινωνικό γεγονός στη χρήσιμη επισκόπησή του των απόψεων του Μπακούνιν, σύμφωνα με τις οποίες οι τάξεις μπορούν να είναι επαναστατικές, αλλά αθα ήταν καλό να επαναλάβει το σημείο της αντιπαράθεσης των ιδεών των Μαρξ και Μπακούνιν.
Θα ήταν καλό εξίσου να τονιστεί ότι η αντίθεση του Μπακούνιν στο μαρξιστικό κράτος βασίστηκε σταθερά στη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι μια επανάσταση έχει ανάγκη υπεράσπισης και ότι η άρχουσα τάξη δεν θα εξαφανιζόταν ως δια μαγείας. Ο Leier αποτυγχάνει, επίσης, να αποδώσει στον Ένγκελς το θεωρητικό «ξυλοφόρτωμα» που τόσο πλουσιοπάροχα του αξίζει. Η αντίληψη ότι η οργάνωση είναι εγγενώς αυταρχική και ότι σταματώντας άλλους από το να κυριαρχούν σε κάποιον άλλον είναι «αυταρχικό» ή «καταναγκαστικό», είναι πραγματικά σκέτες αηδίες. Ο Leier, σωστά, τονίζει ότι η κριτική του Μπακούνιν στο μαρξισμό επιβεβαιώθηκε και από τον εκφυλισμό της σοσιαλδημοκρατίας και του ριζοσπαστικού απογόνου της, του μπολσεβικισμού.
Έτσι, παρά τις ελπίδες του Leier, αμφιβάλλω ότι οι μαρξιστές θα είναι πλέον διατεθειμένοι να συζητήσουν ειλικρινά για τον αναρχισμό από ό,τι ήταν στο παρελθόν. Αυτό πραγματικά που αισθάνονται και θέλουν οι ίδιοι είναι το πώς να μας σπιλώσουν δεδομένου ότι είναι ο μόνος τρόπος που μπορούν να διατηρήσουν τη μυθιστορία ότι η ιδεολογία τους είναι η μοναδική επαναστατική. Ίσως ο Leier θα αποδειχθεί σωστός, παρά την κυνική μου θέση, αλλά τα 20 (παράξενα) χρόνια μου στο κίνημα με έχουν πείσει ότι οι περισσότεροι μαρξιστές (ιδιαίτερα οι λενινιστές) δεν έχουν κανένα ή ελάχιστο ενδιαφέρον να μάθουν κάτι από τον αναρχισμό (πέρα από όλα αυτά τα φληναφήματα που χρησιμοποιούν στην όλη ρητορική τους, τα οποία συνήθως τα ονομάζουν «μαρξισμό»!).
Ο Leier δεν αναφέρει τίποτε γι’ αυτό που ακούω εδώ και μερικά χρόνια ότι ο Μπακούνιν ήταν, στην πραγματικότητα, ομοφυλόφιλος και η συνεργασία του με τον Σεργκέι Νετσάγιεφ εξηγείται εν μέρει από τη σφοδρή επιθυμία και την ερωτική τρέλα μεταξύ τους (πάθη που μετατρέπουν ακόμη και τα καλύτερα μυαλά σε ηλίθιους). Ο Leier, εντούτοις, φαίνεται ότι διασκεδάζει φέρνοντας στην επιφάνεια τις πολιτικο-ψυχολογικές κριτικές της πολιτικής και των δραστηριοτήτων του Μπακούνιν που είναι δημοφιλείς σε μερικούς. Επίσης, σωστά, επισημαίνει ότι ο αντισημιτισμός του Μπακούνιν βρισκόταν σε αντίφαση με τις πεποιθήσεις του αλλά ότι αποτελούσαν, πλήρως, μια δευτερεύουσα πτυχή των ιδεών του που μπορεί να αγνοείται - και πρέπει να αγνοείται - ως μια ανεπιτυχής παρέκκλιση. Τονίζει ότι ο ρατσισμός ήταν κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα των Μαρξ και Ένγκελς, το οποίο, σωστά, δεν αναιρεί την συνεισφορά τους στη σοσιαλιστική σκέψη, κάτι που δεν επισημαίνεται όμως από όλους εκείνους τους μαρξιστές και φιλελεύθερους που αγωνιούν τόσο να βρουν οποιαδήποτε δικαιολογία για να βάλουν τον Μπακούνιν (και επαγωγικά τον αναρχισμό) στον σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας - κάτι που εξηγείται, αναμφισβήτητα, από το άχαρο (γι’ αυτούς) γεγονός ότι ο Μπακούνιν αποδείχθηκε σωστός στην κριτική του και στους δύο (Μαρξ και Ένγκελς).
Αλλά αυτά είναι πραγματικά πολύ μικρά σημεία. Ο Leier έχει κάνει μια άριστη εισαγωγή στον Μπακούνιν, τις ιδέες και την κληρονομιά του. Έχουμε εδώ έναν ακαδημαϊκό που καταλαβαίνει τον αναρχισμό και τον Μπακούνιν, γνωρίζει το θέμα του και είναι κάτι παραπάνω από πρόθυμος να αντικρούσει τις όποιες αηδίες όταν χρειάζεται. Σε κάποιον που θέλει να ανακαλύψει τον Μπακούνιν και τον αναρχισμό του, δεν μπορώ να συστήσω κανένα καλύτερο βιβλίο. Όπως τονίζει ο Leier στο συμπέρασμά του, ο Μπακούνιν και ο αναρχισμός έχουν πολλά να προσφέρουν τους σημερινούς ριζοσπάστες και το όραμά του για έναν ελεύθερο, αποκεντρωμένο σοσιαλισμό είναι κάτι που μπορεί να παρέχει επιτυχώς μια εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό, μια εναλλακτική λύση πάνω στην οποία οι σημερινοί αναρχικοί μπορούν να οικοδομήσουν. Πρέπει να τον ευχαριστήσουμε γι’ αυτή την άριστη εργασία για έναν από τους βασικούς αναρχικούς στοχαστές.
* Το κείμενο αυτό γράφτηκε από τον Anarcho και δημοσιεύτηκε στο www.anarkismo.net στις 3 Οκτώβρη 2007. Ελληνική μετάφραση «ούτε θεός-ούτε αφέντης» 4 Οκτώβρη 2007. Περισσότερα κείμενα του Anarcho μπορείτε να βρείτε (στα αγγλικά) στην ιστοσελίδα http://anarchism.ws/writers/anarcho.html
