«Έχω σκοπό να ιδρύσω στην πόλη σας ένα σχολείο χειραφέτησης, που θα έχει σαν στόχο να βγάλει από τα κεφάλια των ανθρώπων ότι τους διχάζει (θρησκεία, ψεύτικες ιδέες για την ιδιοκτησία, την πατρίδα, την οικογένεια κλπ), για να κατακτήσουν την ελευθερία κα να ζήσουν πολλαπλές ζωές σε μια ζωή».
Fransisco Ferrer i Guardia
Θεωρία και περιεχόμενο
Η λειτουργία των ελευθεριακών σχολείων βασίστηκε στο σεβασμό στη σωματική, πνευματική και ηθική θέληση του παιδιού, στην ορθολογική διδασκαλία και την απαλλαγή από δογματισμούς, στο ξεπέρασμα των αντιλήψεων που διαχωρίζουν τους ανθρώπους μεταξύ τους και τους απομακρύνουν από τη φύση, καθώς και στην κατάργηση του ρόλου του δασκάλου ως καθοδηγητή και την επάρκειά του ως απλού βοηθού των επιθυμιών και των αποφάσεων που το παιδί έχει πάρει. Στα σχολεία αυτά, οι βαθμοί, οι τιμωρίες, ο εξαναγκασμός, η πειθαρχία, αλλά ακόμη και η επιβράβευση δεν είχαν θέση. Αν και βασισμένα στις αναρχικές αξίες, ποτέ σε αυτά δεν διδάχτηκαν τα βιβλία των θεωρητικών του αναρχισμού, αφού προείχε η επιλογή του ίδιου του παιδιού για τη ζωή του.
Οι εκπαιδευτικές προϋποθέσεις για το ελευθεριακό σχολείο, σύμφωνα με τον F. Ferrer, είναι σαφείς: μια διδασκαλία ορθολογιστική και επιστημονική, μια διδασκαλία που θέλει την εκπαίδευση να είναι αποφασιστικό στοιχείο της κοινωνικής επανάστασης, απόλυτη άρνηση της θρησκευτικής διδασκαλίας, μια απόλυτη άρνηση κάθε επέμβασης του κράτους στην εκπαίδευση και τη μόρφωση, πίστη στην αξία της συνεκπαίδευσης των φυλών και των κοινωνικών τάξεων σΆένα εκπαιδευτικό σύστημα μεικτής διδασκαλίας και όχι ταξικής.
Η πραγματοποίησή τους
Το Μοντέρνο Σχολείο, όπως στην αρχή ονομάστηκε, ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα και σε μια μικρή έκταση στη Γαλλία και δημιουργός του ήταν η Louiz Michel που προσπαθούσε έτσι να αντιδράσει στην αστική εκπαίδευση. Λόγω της συμμετοχής της στους κοινωνικούς αγώνες και των διωξεών της, το σχολείο σύντομα έκλεισε. Είχε γίνει όμως ο σπόρος για τα πολλά παρόμοια σχολεία που άνθισαν σε όλη τη Γαλλία με σημαντικότερα αυτά της Mantled Verne, το Σαμπουί του Paul Robin και την «κυψέλη» (la ruche) του Sebastian Faur. To Σεπτέμβριο του 1901 ο Francisco Ferrer, διαθέτοντας τις εμπειρίες από την παραμονή του ως δάσκαλος στο Παρίσι, ιδρύει το «Μοντέρνο Σχολείο» (la escuela moderna) στη Βαρκελώνη. Με μια αρχική τάξη 30 παιδιών (12 κοριτσιών και 18 αγοριών) βρέθηκε το σχολείο σε 10 μήνες να έχει διπλασιάσει τους μαθητές του και στα επόμενα λίγα χρόνια να ιδρυθούν στην Ισπανία (κυρίως στην Καταλονία) 50 νέα σχολεία βασισμένα στις αρχές του Μοντέρνου Σχολείου.
Η ανάπτυξη των Μοντέρνων Σχολείων έστρεψε τους κληρικούς και το ισπανικό κράτος εναντίον του F.Ferrer, τον οποίο θεώρησαν επικίνδυνο και όχι άδικα. Μέσα σε 8 χρόνια, αποό το 1901 μέχρι το 1909,είχε οργανώσει στην Ισπανία 109 σχολεία και είχε παρακινήσει τα φιλελεύθερα στοχεία της χώρας να οργανώσουν άλλα 308 σχολεία. Παράλληλα, εξοπλίζει ένα σύγχρονο τυπογραφείο και διαδίδει 150000 βιβλία με επιστημονικές εργασίες για τα σχολεία, εκδίδει περιοδικά, ιδρύει μια σχολή για να προμηθεύει με δασκάλους τα σχολεία, ενώ αυτά διατίθενται τις απογευματινές ώρες για την εκπαίδευση των αναλφάβητων εργατών (που αποτελούν τα 2/3 του πληθυσμού) και για τις συνελεύσεις τους. Ο F. Ferrer μετά από πολλές διώξεις κατηγορείται για συμμετοχή σε εξέγερση και εκτελείται το 1909.
Ο θανατόςτου δημιουργεί κύμα αλληλεγγύης σε πολλές χώρες και στην Αμερική ξεκινάει, εμπνευσμένο από αυτόν, κίνημα ελευθεριακών σχολείων μέχρι και το 1958.
*Από το Ημερολόγιο των Ουτοπιών 2003, εκδ. Μαύρη Γάτα.
