[ΣΗΜΕΙΩΣΗ: τα κείμενα που ακολουθούν αντλήθηκαν από διάφορα έργα του Μπακούνιν και συστηματοποιήθηκαν από τον Γκ.Μάξιμοφ. Η παρούσα ενότητα “Ιδεαλισμός και Υλισμός” βρίσκεται στο “Φιλοσοφία – Θρησκεία – Ηθική” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Πανοπτικόν”.]
Ανάπτυξη του υλικού κόσμου
Η βαθμιαία ανάπτυξη του υλικού κόσμου, όπως και της οργανικής ζωικής ζωής και της ιστορικά προοδευτικής νόησης του ανθρώπου – τόσο της ατομικής όσο και της κοινωνικής – μπορεί να συλληφθεί τέλεια. Είναι μια εντελώς φυσική κίνηση από το απλό στο πολύπλοκο, από το κατώτερο στο ανώτερο, από το χαμηλότερο στο υψηλότερο. Μια κίνηση σε συμφωνία με την καθημερινή μας εμπειρία και συνεπώς με τη φυσική λογική μας, με τους νόμους του πνεύματος μας, οι οποίοι, έχοντας σχηματιστεί και αναπτυχθεί μόνο με τη βοήθεια της ίδιας αυτής εμπειρίας, δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αναπαραγωγή της στο πνεύμα και τον εγκέφαλο, το πρότυπό της που έχει βγει από τον στοχασμό.
Το σύστημα των ιδεαλιστών
Το σύστημα των ιδεαλιστών είναι εντελώς αντίθετο απ’ αυτό. Είναι η πλήρης αντιστροφή όλης της ανθρώπινης εμπειρίας και εκείνου του καθολικού και γενικού κοινού νου που είναι η αναγκαία συνθήκη κάθε κατανόησης μεταξύ ανθρώπου και ανθρώπου, και που, ανεβαίνοντας από την απλή και ομόφωνα αναγνωρισμένη αλήθεια ότι δύο επί δύο κάνουν τέσσερα στις πιο υπέροχες και περίπλοκες επιστημονικές θεωρήσεις – δίχως να δέχεται, επιπλέον, τίποτε που δεν έχει επιβεβαιωθεί αυστηρά από την εμπειρία ή από την παρατήρηση των γεγονότων και των φαινομένων – γίνεται η μόνη σοβαρή βάση της ανθρώπινης γνώσης [1]
Η πορεία της μεταφυσικής
Η πορεία που ακολούθησαν οι κύριοι της μεταφυσικής σχολής είναι εντελώς διαφορετική. Και μεταφυσικούς εννοούμε όχι μόνο τους οπαδούς της διδασκαλίας του Χέγκελ, από τους οποίου πολύ λίγοι έχουν απομείνει, αλλά και τους θετικιστές και όλους τους τωρινούς θιασώτες της θεάς επιστήμης. Επίσης, όλους εκείνους που, με διάφορα μέσα, ακόμη και με το μέσο της πιο επιμελούς, αν και αναγκαστικά ατελούς, μελέτης του παρελθόντος και του παρόντος, έχουν θέσει για τον εαυτό τους ένα ιδεώδες κοινωνικής οργάνωσης μέσα στο οποίο θέλουν να βάλουν πάση θυσία, όπως σε ένα κρεβάτι του Προκρούστη, τη ζωή των μελλοντικών γενεών. Και όλους εκείνους, με μια λέξη, που δεν θεωρούν την σκέψη και την επιστήμη ως αναγκαίες εκδηλώσεις της φυσικής κοινωνικής ζωής, αλλά στενεύουν τόσο τη φτωχή μας ζωή που μπορούν να δουν σε αυτήν μόνο την πρακτική εκδήλωση της δικής τους σκέψης και της οπωσδήποτε ατελούς επιστήμης τους [2]
Η μέθοδος του ιδεαλισμού
Αντί να ακολουθούν τη φυσική τάξη από το χαμηλότερο στο ψηλότερο, από το κατώτερο στο ανώτερο και από το σχετικά από στο πολυπλοκότερο, αντί να περιγράφουν συνετά και ορθολογικά την προοδευτική και πραγματική κίνηση από τον κόσμο που λέγεται ανόργανος στον οργανικό κόσμο, στο φυτικό και μετά στο ζωικό βασίλειο, και τέλος στον διακριτά ανθρώπινο κόσμο, αντί να περιγράφουν την κίνηση από τη χημική ύλη ή δραστηριότητα στη ζωντανή ύλη ή δραστηριότητα και από τη ζωντανή δραστηριότητα στο σκεπτόμενο ον, οι ιδεαλιστές, ιδεόληπτοι, τυφλωμένοι και σπρωγμένοι από το θεϊκό φάντασμα που κληρονόμισαν από την θρησκεία, ακολουθούν την αντίθετη ακριβώς πορεία.
Αρχίζουν από τον θεό, τον οποίο παρουσιάζουν είτε ως πρόσωπο είτε ως θεϊκή υπόσταση ή ιδέα, και το πρώτο βήμα που κάνουν είναι μια τρομερή πτώση από τα υπέροχα ύψη του αιώνιου ιδεώδους στο τέλμα του υλικού κόσμου. Από την απόλυτη τελειότητα στην απόλυτη ατέλεια. Από τη σκέψη στο Είναι ή μάλλον από το Υπέρτατο Ον στο απλό μηδέν.
Ο Ιδεαλισμός και το μυστήριο της θεϊκότητας.
Πότε, πως ή γιατί το Θείο Ον, αιώνιο, άπειρο, απολύτως τέλειο, (και που έχει βαρεθεί μάλλον τον εαυτό του), αποφάσισε να κάνει αυτή την απεγνωσμένη πλήρη μεταστροφή είναι κάτι που κανένας ιδεαλιστής, κανένας θεολόγος, κανένας μεταφυσικός, κανένας ποιητής δεν μπόρεσε ποτέ να εξηγήσει στον μη ειδήμονα εαυτό του. Όλες οι θρησκείες, του παρελθόντος και του παρόντος, και όλα τα συστήματα της υπερβατολογικής φιλοσοφίας περιστρέφονται γύρω από αυτό το μοναδικό και άδικο μυστήριο [3]
Άγιοι άνθρωποι, θεϊκά εμπνευσμένοι νομοθέτες, προφήτες και Μεσσίες αναζήτησαν ζωή σε αυτό και βρήκαν μόνο βάσανο και θάνατο. Σαν την αρχαία Σφίγγα, τους καταβρόχθισε, επειδή δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν. Μεγάλοι φιλόσοφοι, από τον Ηράκλειτο και τον Πλάτωνα ως τον Ντεκάρτ, τον Σπινόζα, τον Λάιμπνιτς, τον Καντ, τον Φίχτε, τον Σέλλινγκ και τον Χέγκελ, για να μην αναφέρω τους ινδούς φιλοσόφους, έγραψαν τόμους επί τόμων και έφτιαξαν συστήματα ιδιοφυή και υπέροχα μαζί, στα οποία είπαν, εν παρόδω, πολλά ωραία και μεγάλα πράγματα και ανακάλυψαν αθάνατες αλήθειες. Ωστόσο, άφησαν αυτό το μυστήριο, το κύριο αντικείμενο των υπερβατολογικών ερευνών τους, εξίσου ανεξιχνίαστο όπως πριν.
Κι αν οι γιγάντιες προσπάθειες των πιο θαυμαστών μεγαλοφυιών που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, και οι οποίες για τριάντα αιώνες ξανάκαναν διαδοχικά αυτή τη δουλειά του Σίσυφου, κατέληξαν μόνο στο να κάνουν ακόμη πιο ακατανόητο το μυστήριο – πως μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αποκαλυφθεί σε μας από τις στερούμενες έμπνευσης θεωρήσεις κάποιου σχολαστικού οπαδού μιας τεχνητά αναθερμασμένης μεταφυσικής; Κι αυτό σε μια εποχή που όλα τα ζωντανά και σοβαρά πνεύματα έχουν απομακρυνθεί απ’ αυτή την αμφίβολη επιστήμη που προέκυψε ως αποτέλεσμα ενός συμβιβασμού που σίγουρα μπορεί να εξηγηθεί από την ιστορία ανάμεσα στο ά-λογο της πίστης και στο υγιές επιστημονικό λογικό [4]
Είναι προφανές ότι αυτό το φοβερό μυστήριο δεν μπορεί να εξηγηθεί, πράγμα που σημαίνει ότι είναι παράλογο, διότι μόνον το παράλογο δεν επιδέχεται εξήγηση. Είναι προφανές ότι οποιοσδήποτε το βρίσκει ουσιώδες για τη ζωή και την ευτυχία του πρέπει να απαρνηθεί το λογικό του και να επιστρέψει, αν μπορεί, στην απλοϊκή, τυφλή και ακατέργαστη πίστη, για να επαναλάβω μαζί με τον Τερτυλλιανό και όλους τους ειλικρινείς πιστούς τα λόγια που συνοψίζουν την πεμπτουσία της θεολογίας: Credo quia absurdum [= Πιστεύω επειδή είναι παράλογο]. Τότε κάθε συζήτηση σταματά και δεν μένει τίποτα άλλο εκτός από τη θριαμβεύουσα ηλιθιότητα της πίστης [5]
Οι αντιφάσεις του ιδεαλισμού.
Οι ιδεαλιστές δεν είναι δυνατοί στη λογική και θα μπορούσαμε να πούμε ότι την περιφρονούν. Αυτό είναι που τους διακρίνει από τους μεταφυσικούς της πανθειστικής και ντειστικής σχολής, και δίνει στις ιδέες τους τον χαρακτήρα του πρακτικού ιδεαλισμού, που αντλεί την έμπνευση του πολύ λιγότερο από την αυστηρή ανάπτυξη της σκέψης απ’ ότι από την εμπειρία – θα έλεγα σχεδόν από τα αισθήματα, τόσο ιστορικά και συλλογικά όσο και ατομικά – της ζωής. Αυτό προσδίδει στην προπαγάνδα τους μια επίφαση πλούτου και ζωτικής δύναμης, μόνον όμως μια επίφαση, διότι η ίδια η ζωή γίνεται στείρα όταν παραλύει από μια λογική αντίφαση. [6]
Η αντίφαση αυτή συνίσταται στα εξής: αυτοί θέλουν τον θεό, αλλά και την ανθρωπινότητα. Επιμένουν να συνδέουν δυο όρους οι οποίοι, από τη στιγμή που θα χωριστούν, δεν μπορούν να συνδεθούν δίχως να αλληλοκαταστραφούν. Λένε με μια ανάσα: “ο θεός και η ελευθερία του ανθρώπου“ ή ¨ο θεός και η αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη, ισότητα, αδελφοσύνη και ευημερία των ανθρώπων”, δίχως να δίνουν προσοχή στη μοιραία λογική δυνάμει της οποίας, αν υπάρχει θεός, όλα αυτά τα πράγματα είναι καταδικασμένα στη μη ύπαρξη. Διότι αν είναι ο θεός, είναι αναγκαστικά ο αιώνιος, υπέρτατος και απόλυτος Κύριος, και αν υπάρχει τέτοιος Κύριος, ο άνθρωπος είναι δούλος. Τώρα, αν ο άνθρωπος είναι δούλος, ούτε η δικαιοσύνη, ούτε η ισότητα, ούτε η αδελφοσύνη ούτε η ευημερία είναι δυνατές γι’ αυτόν.
Οι ιδεαλιστές μπορούν, αψηφώντας τον κοινό νου και κάθε ιστορική εμπειρία, να παρουσιάσουν τον θεό τους σαν να εμψυχώνεται από την πιο στοργική αγάπη για την ελευθερία. Ένας Κύριος όμως, ότι και να κάνει, θα παραμείνει πάντα Κύριος, και η ύπαρξή του θα συνεπάγεται αναγκαστικά τη δουλεία όλων εκείνων που βρίσκονται κάτω από αυτόν. Επομένως, αν υπήρχε ο θεός, θα μπορούσε να εξυπηρετήσει την ανθρώπινη ελευθερία με έναν τρόπο μόνο: παύοντας να υπάρχει.
Ως ένθερμος λάτρης της ανθρώπινης ελευθερίας, θεωρώντας την αναγκαία συνθήκη για ότι θαυμάζω και σέβομαι στον άνθρωπο, αντιστρέφω τον αφορισμό του Βολταίρου και λέω: αν ο θεός υπήρχε πραγματικά, θα ήταν απαραίτητο να τον καταστρέψουμε [7]
Οι σημερινοί υποστηρικτές του ιδεαλισμού
Εξαιρουμένων των μεγάλων αλλά παραπλανημένων καρδιών και πνευμάτων, στις οποίες αναφέρθηκα ήδη, ποιοι είναι σήμερα οι πιο αμετάπειστοι υποστηρικτές του ιδεαλισμού; Πρώτα πρώτα, όλοι οι βασιλικοί οίκοι και οι αυλές τους. Στη Γαλλία, ήταν ο Ναπολέων ο Γ’ και η σύζυγός του, μαντάμ Ευζενί. Είναι ακόμη όλοι οι παλαιότεροι υπουργοί, αυλικοί και στρατάρχες τους, από τον Ρουέ και τον Μπαζέν ως τον Φλερί και τον Πιετρί. Οι άνδρες και οι γυναίκες αυτού του αυτοκρατορικού κόσμου που έκαναν τόσο καλή δουλειά εξιδανικεύοντας και σώζοντας την Γαλλία. Οι δημοσιογράφοι και σοφοί – οι Κασανιάκ, οι Ζιραρνέν, οι Ντυβερνουά, οι Βεγιό, οι Λεβεριέρ, οι Ντύμα -. Η μαύρη φάλαγγα των ιησουιτών και ιησουιτισσών, όποια περιβολή κι αν φέρουν. Όλη η αριστοκρατία όπως και η ανώτερη και μεσαία αστική τάξη της Γαλλίας. Οι δογματικοί φιλελεύθεροι και οι κενοί δογμάτων φιλελεύθεροι: οι Γκυζό, οι Τιέρς, οι Ζυλ Φαβρ, οι Πελετάν και οι Ζυλ Σιμόν, όλοι τους σκληροί εκμεταλλευτές της αστικής εκμετάλλευσης. Στην Πρωσία, στη Γερμανία – είναι ο Γουλιέλμος Α, τωρινός εκπρόσωπος του Κυρίου του Θεού επί γης, όλοι οι αξιωματικοί του – Πομεράνοι και άλλοι, ολόκληρος ο στρατός του, ο οποίος, ισχυρός στη θρησκευτική του πίστη, μόλις κατέκτησε τη Γαλλία με τον “ιδανικό” τρόπο που τόσο καλά ξέρουμε. Στη Ρωσία είναι ο τσάρος και η αυλή του, οι Μουράβιεβ και οι Μπεργκ, όλοι οι χασάπηδες και οι ενάρετοι προσηλυτιστές της Πολωνίας.
Ο ιδεαλισμός είναι το λάβαρο της ωμής δύναμης
Παντού, κοντολογίς, ο θρησκευτικός ή φιλοσοφικός ιδεαλισμός (ο ένας είναι απλώς η περισσότερο ή λιγότερο ελεύθερη ερμηνεία του άλλου) χρησιμεύει σήμερα σαν λάβαρο της αιματοβαμμένης και ωμής υλικής δύναμης, της αναίσχυντης υλικής εκμετάλλευσης.
Ο υλισμός είναι το λάβαρο της οικονομικής ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Αντίθετα, το λάβαρο του θεωρητικού υλισμού, το κόκκινο λάβαρο της οικονομικής ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης, ξεδιπλώνεται από τον πρακτικό ιδεαλισμό των καταπιεσμένων και λιμοκτονουσών μαζών, που πασχίζουν να πετύχουν τη μέγιστη ελευθερία και να πραγματοποιήσουν το ανθρώπινο δίκιο κάθε ατόμου μέσα στην αδελφοσύνη όλων των ανθρώπων στη γη [8]
Οι αληθινοί ιδεαλιστές και υλιστές.
Ποιοι είναι οι αληθινοί ιδεαλιστές – οι ιδεαλιστές όχι της αφαίρεσης αλλά της ζωής, όχι του ουρανού, αλλά της γης – ποιοι είναι οι υλιστές;
Είναι φανερό ότι η ουσιώδης συνθήκη του θεωρητικού ή θεϊκού ιδεαλισμού είναι η θυσία της λογικής, του ανθρώπινου λογικού, και η απάρνηση της επιστήμης. Από την άλλη μεριά, βλέπουμε ότι όταν υπερασπίζεται κανείς τις διδασκαλίες του ιδεαλισμού, οδηγείτε στο στρατόπεδο των καταπιεστών και εκμεταλλευτών των μαζών. Αυτοί είναι οι δύο μεγάλοι λόγοι οι οποίοι, καταπώς φαίνεται, θα ήταν επαρκείς για να αποξενώσουν από τον ιδεαλισμό κάθε μεγάλο πνεύμα και κάθε μεγάλη καρδιά. Πως γίνεται και οι λαμπροί σύγχρονοι μας ιδεαλιστές, που ασφαλώς δεν στερούνται ούτε του πνεύματος ούτε καρδιάς ούτε καλής θέλησης, και που έχουν βάλει τις ζωές τους στην υπηρεσία της ανθρωπότητας, να επιμένουν να παραμένουν μεταξύ των εκπροσώπων μιας διδασκαλίας από τούδε καταδικασμένης και δυσφημισμένης;
Πρέπει να παρακινήθηκαν από πολύ ισχυρά κίνητρα. Αυτά δεν μπορεί να είναι η λογική ή η επιστήμη, διότι αμφότερες έχουν βγάλει την ετυμηγορία τους εναντίον της ιδεαλιστικής διδασκαλίας. Και είναι λογικό ότι προσωπικά συμφέροντα δεν μπορούν να υπολογιστούν ανάμεσα στα κίνητρά τους, επειδή οι άνθρωποι αυτοί στέκονται απείρως ψηλότερα από το προσωπικό συμφέρον. Άρα, πρέπει να υπάρχει ένα πολύ ισχυρό κίνητρο ηθικής τάξης. Ποιο; Μόνο ένα μπορεί να είναι: οι διάσημοι αυτοί άνθρωποι πιστεύουν, αναμφίβολα, ότι οι ιδεαλιστικές θεωρίες ή πεποιθήσεις είναι ουσιώδεις για την αξιοπρέπεια και το ηθικό μεγαλείο του ανθρώπου και ότι οι υλιστικές θεωρίες τον κατεβάζουν στο επίπεδο του ζώου [9]
Αν όμως είναι αληθινό το αντίθετο;
Κάθε ανάπτυξη συνεπάγεται την άρνηση του σημείου εκκίνησης της. Κι επειδή το σημείο εκκίνησης, σύμφωνα με την διδασκαλία της υλιστικής σχολής, είναι υλικό, η άρνηση πρέπει αναγκαία να είναι ιδεατή. Ξεκινώντας από την ολότητα του πραγματικού κόσμου, ή απ’ αυτό που καλείται αφηρημένη ύλη, ο υλισμός φτάνει λογικά στην αληθινή ιδεατοποίηση, δηλαδή στον εξανθρωπισμό, στην τέλεια και πλήρη χειραφέτηση της ανθρώπινης κοινωνίας. Από την άλλη μεριά και για τον ίδιο λόγο, το σημείο εκκίνησης της ιδεαλιστικής σχολής είναι ιδεατό και φτάνει αναγκαία στην υλικοποίηση της κοινωνίας, στην οργάνωση του βάναυσου δεσποτισμού και σε μια χυδαία άδικη εκμετάλλευση με τις μορφές του Κράτους και της Εκκλησίας. Η ιστορική ανάπτυξη του ανθρώπου, σύμφωνα με την υλιστική σχολή, είναι μια σταδιακή άνοδος, ενώ στο ιδεαλιστικό σύστημα δεν μπορεί παρά να είναι μια συνεχής πτώση [10]
Σημεία διάστασης ανάμεσα στον υλισμό και τον ιδεαλισμό
Όποιο ερώτημα σχετικά με τον άνθρωπο κι αν θίξουμε, πάντα ανατρέχουμε στην ίδια βασική αντίφαση μεταξύ αυτών των δύο σχολών. Έτσι ο υλισμός ξεκινάει από την ζωικότητα προκειμένου να εδραιώσει την ανθρωπότητα. Ο ιδεαλισμός ξεκινάει από την θεικότητα προκειμένου να εδραιώσει τη δουλεία και να καταδικάσει τις μάζες σε αιώνια ζωικότητα.
Ο υλισμός αρνείται την ελεύθερη θέληση και καταλήγει στην εγκαθίδρυση της ελευθερίας. Ο ιδεαλισμός, στο όνομα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αναγγέλλει την ελεύθερη θέληση και θεμελιώνει την εξουσία πάνω στα ερείπια κάθε ελευθερίας. Με μια λέξη, όποτε προσεγγίζεται οποιοδήποτε ερώτημα, θα βρίσκετε πάντα τον ιδεαλιστή να προβαίνει στην καθαυτό πράξη του πρακτικού υλισμού, ενώ από την άλλη, θα βλέπετε πάντα τον υλιστή να επιδιώκει και να πραγματοποιεί τις πιο ιδεατές βλέψεις και σκέψεις [11]
Ο ιδεαλισμός είναι ο δεσπότης της σκέψης, όπως η πολιτική είναι ο δεσπότης της θέλησης. Μόνον ο σοσιαλισμός και η θετική σκέψη δείχνουν τον οφειλόμενο σεβασμό στη φύση και στην ελευθερία των ανθρώπων [12]
Ο Μαρξισμός και τα σφάλματά του
Η δογματική σχολή των σοσιαλιστών ή μάλλον κρατικοσοσιαλιστών της Γερμανίας… είναι αξιοσέβαστη σχολή, πράγμα όμως που δεν την εμποδίζει να πέφτει σε λάθη από καιρό σε καιρό. Ένα από τα κύρια σφάλματά της είναι ότι πήρε ως βάση των θεωριών της μια αρχή που είναι βαθιά αληθινή όταν ιδωθεί κάτω από το καθαυτό φως της – δηλαδή από μια σχετική οπτική γωνία – αλλά που γίνεται εντελώς εσφαλμένη όταν παρατηρείται απομονωμένη από άλλες συνθήκες και θεωρείται μοναδική βάση και πρωταρχική πηγή όλων των άλλων αρχών (όπως κάνει αυτή η σχολή).
Η αρχή αυτή, που αποτελεί επιπλέον το βασικό θεμέλιο του θετικού σοσιαλισμού, απέκτησε την επιστημονική της διατύπωση και αναπτύχθηκε πρώτα πρώτα από τον Καρλ Μαρξ, τον κύριο ηγέτη των γερμανών κομμουνιστών. Είναι η κυρίαρχη ιδέα του περίφημου Κομμουνιστικού Μανιφέστου. [13]
Μαρξισμός και Ιδεαλισμός
Η αρχή αυτή βρίσκεται σε απόλυτη αντίφαση με την αρχή που αναγνωρίζουν οι ιδεαλιστές όλων των σχολών. Ενώ οι ιδεαλιστές παράγουν όλα τα γεγονότα της ιστορίας – συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης των υλικών συμφερόντων και των διάφορων σταδίων της οικονομικής οργάνωσης της κοινωνίας – από την ανάπτυξη των ιδεών, οι γερμανοί κομμουνιστές, αντιθέτως, βλέπουν σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, στις πιο ιδεώδεις εκδηλώσεις της συλλογικής και της ατομικής ανθρώπινης ζωής, σε κάθε διανοητική, ηθική, θρησκευτική, μεταφυσική, επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική, νομική και κοινωνική ανάπτυξη που λαμβάνει χώρα στο παρελθόν ή στο παρόν, μόνον την αντανάκλαση του αναπόφευκτου αποτελέσματος της ανάπτυξης των οικονομικών φαινομένων.
Ενώ οι ιδεαλιστές υποστηρίζουν ότι οι ιδέες παράγουν και διέπουν τα γεγονότα, οι κομμουνιστές, σε πλήρη συμφωνία με τον επιστημονικό υλισμό, διατείνονται, αντιθέτως, ότι τα γεγονότα γεννούν ιδέες και ότι οι ιδέες είναι πάντα μόνο η ιδεατή αντανάκλαση των γεγονότων. Ότι από το συνολικό άθροισμα των φαινομένων, τα οικονομικά υλικά φαινόμενα αποτελούν την ουσιαστική βάση, το κύριο θεμέλιο, ενώ όλα τα άλλα – τα διανοητικά και ηθικά, τα πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα – ακολουθούν ως αναγκαίο παράγωγο των πρώτων [14]
Ποιοι έχουν δίκιο οι ιδεαλιστές ή οι υλιστές;
Όταν το ερώτημα διατυπώνεται κατ’ αυτό τον τρόπο, ο δισταγμός καθίσταται αδύνατος. Αναμφίβολα, άδικο έχουν οι ιδεαλιστές και δίκιο οι υλιστές. Ναι, τα γεγονότα έρχονται πριν από τις ιδέες. Ναι, το ιδεατό, όπως είπε ο Προυντόν, δεν είναι παρά το λουλούδι, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στις υλικές συνθήκες της ύπαρξης. Ναι, ολόκληρη η ιστορίας της ανθρωπότητας, διανοητική και ηθική, πολιτική και κοινωνική, δεν είναι παρά η αντανάκλαση της οικονομικής ιστορίας της.
Όλοι οι σύγχρονοι κλάδοι της σύγχρονης επιστήμης, μιας ευσυνείδητης και σοβαρής επιστήμης, συμφωνούν ως προς αυτή τη μεγάλη, βασική, αποφασιστική αλήθεια: ναι, ο κοινωνικός κόσμος, ο καθαρά ανθρώπινος κόσμος, κοντολογίς η ανθρωπότητα, δεν είναι παρά η έσχατη και ανώτατη ανάπτυξη – τουλάχιστον μέχρι εκεί που φτάνει ο πλανήτης μας – , η ύψιστη εκδήλωση της ζωικότητας. Καθώς όμως κάθε ανάπτυξη συνεπάγεται αναγκαία την άρνηση της βάσης ή του σημείου εκκίνησης της, η ανθρωπινότητα είναι την ίδια στιγμή η αθροιστική άρνηση της ζωικής αρχής στον άνθρωπο. Και είναι ακριβώς αυτή η άρνηση, η ορθολογική όπως και φυσική και ορθολογική επειδή ακριβώς είναι φυσική, συνάμα ιστορική και λογική, αναπόφευκτη όπως η ανάπτυξη και η πραγματοποίηση όλων των φυσικών νόμων στον κόσμο, που αποτελεί και δημιουργεί το ιδεατό, τον κόσμο των διανοητικών και ηθικών πεποιθήσεων, τον κόσμο των ιδεών [15]
Το πρώτο δόγμα του υλισμού
Ο Ματσίνι ισχυρίζεται ότι εμείς οι υλιστές είμαστε άθεοι. Δεν έχουμε να αντιπροτείνουμε τίποτα ς’ αυτό, διότι είμαστε όντως άθεοι, και περηφανευόμαστε γι’ αυτό, όσο είναι επιτρεπτή η περηφάνια σε ταλαίπωρα άτομα που σαν κύματα σηκώνονται για μια στιγμή και ύστερα χάνονται στον πλατύ συλλογικό ωκεανό της ανθρώπινης κοινωνίας. Είμαστε περήφανοι γι’ αυτό, επειδή ο αθεισμός και ο υλισμός είναι η αλήθεια ή μάλλον η πραγματική βάση της αλήθειας, κι επίσης επειδή, πάνω από όλα, πάνω από τις πρακτικές συνέπειες, επιθυμούμε την αλήθεια και μόνον αυτή. Και πέραν τούτου, πιστεύουμε ότι παρά τα φαινόμενα, παρά τις δειλές υπαγορεύσεις μιας πολιτικής σύνεσης και σκεπτικισμού, μόνον η αλήθεια θα φέρει πρακτική ευημερία στον λαό.
Αυτό είναι το πρώτο δόγμα της πίστης μας. Αλλά κοιτάει μπροστά, στο μέλλον, όχι πίσω.
Το δεύτερο δόγμα του υλισμού
Δεν αρκείστε όμως στο να υπογραμμίζετε τον αθεϊσμό και τον υλισμό μας. Βγάζετε το συμπέρασμα απ’ αυτά ότι δεν μπορούμε να έχουμε αγάπη για τον λαό ούτε σεβασμό για τις αρετές του. Ότι τα μεγάλα πράγματα που έκαναν τις πιο ευγενείς καρδιές να χτυπήσουν – η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ανθρωπιά, η ομορφιά, η αλήθεια – πρέπει να είναι εντελώς ξένα σε μας, και ότι σέρνοντας άσκοπα την άθλια ύπαρξη μας – δεν γνωρίζουμε άλλη μέριμνα από το πως να ικανοποιούμε τις χονδροειδείς και σαρκικές ορέξεις μας. [16]
Κι εμείς σας λέμε, αξιότιμε αλλά άδικε δάσκαλε [Ματσίνι], ότι αυτό είναι θλιβερό λάθος εκ μέρους σας. Θέλετε να μάθετε πόσο πολύ αγαπάμε αυτά τα μεγάλα και ωραία πράγματα, των οποίων τη γνώση και την ομορφιά μας αρνείστε; Μάθετε ότι η αγάπη μας γι’ αυτά είναι τόσο δυνατή που αρρωσταίνουμε βαθιά και κουραζόμαστε να τα βλέπουμε αιωνίως μετέωρα στον ουρανό σας – που τα άρπαξε από τη γη – σαν σύμβολα και ουδέποτε πραγματοποιούμενες υποσχέσεις. Δεν αρκούμαστε πια στο φανταστικό πλάσμα αυτών των ωραίων πραγμάτων: τα θέλουμε στην πραγματικότητα.
Κι εδώ είναι το δεύτερο δόγμα της πίστης μας, λαμπρέ δάσκαλε. Πιστεύουμε στη δυνατότητα, στην αναγκαιότητα, μιας τέτοιας πραγματοποίησης πάνω στην γη. Την ίδια στιγμή, είμαστε πεπεισμένοι, ότι όλα αυτά τα πράγματα που εσείς λατρεύεται σαν ουράνιες ελπίδες θα χάσουν αναγκαία τον μυστικιστικό και θεϊκό τους χαρακτήρα όταν θα γίνουν ανθρώπινες και γήινες πραγματικότητες.
Η ύλη του ιδεαλισμού
Νομίζετε ότι μας ξεφορτωθήκατε πλήρως αποκαλώντας μας υλιστές. Νομίζετε ότι μας καταδικάσατε και μας συντρίψατε. Ξέρετε όμως από που προέρχεται το λάθος σας; Αυτό που εσείς και εμείς αποκαλούμε ύλη είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα, δύο εντελώς διαφορετικές έννοιες. Η ύλη σας είναι πλασματική οντότητα, όπως ο θεός σας, όπως ο σατανάς σας, όπως η άπειρη ψυχή σας. Η ύλη σας είναι άπειρη χοντράδα, αδρανής κτηνωδία, είναι μια οντότητα τόσο αδύνατη όσο το καθαρό, ασώματο, απόλυτο πνεύμα, καθώς αμφότερα υπάρχουν ως μυθεύματα της αφηρημένης φαντασίας των θεολόγων και των μεταφυσικών των μοναδικών πρωτεργατών και δημιουργών των δύο αυτών φανταστικών πλασμάτων. Η ιστορία της φιλοσοφίας μας αποκάλυψε τη διαδικασία – μια απλή διαδικασία όντως – της ασυνείδητης δημιουργίας του φανταστικού αυτού πλάσματος, την καταγωγή αυτής της μοιραίας ιστορικής αυταπάτης, την οποία κρέμασε η μακρά πορεία πολλών αιώνων, σαν τρομερό εφιάλτη, πάνω από τα καταπιεσμένα πνεύματα των ανθρώπινων γενεών.
Το πνεύμα και η ύλη
Οι πρώτοι στοχαστές ήταν αναγκαία θεολόγοι και μεταφυσικοί, καθώς το ανθρώπινο πνεύμα είναι έτσι συγκροτημένο που πρέπει πάντα να αρχίζει με μια μεγάλη δόση α-νοησίας, με ψεύδος και πλάνες, προκειμένου να φτάσει σε ένα μικρό κομμάτι της αλήθειας. Δεν μιλούν όμως όλοι τους υπέρ των αγίων παραδόσεων του παρελθόντος. Οι πρώτοι στοχαστές, λέω, πήραν το σύνολο όλων των γνωστών σ’ αυτούς πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού τους, όλων των πραγμάτων που αποτελούσαν, όπως νόμιζαν, δύναμη, κίνηση, ζωή και νόηση και το αποκάλεσαν πνεύμα. Όλα τα υπόλοιπα, την άμορφη, δίχως ζωή μάζα, η οποία, όπως νόμιζαν, έμεινε από τη στιγμή που τα ίδια τα πνεύματα τους την είχαν αφαιρέσει ασυνείδητα από τον πραγματικό κόσμο, την ονόμασαν ύλη. Κι ύστερα παραξενεύονταν που αυτή η ύλη, η οποία, σαν το ίδιο το πνεύμα, υπήρχε μόνο στη φαντασία τους, ήταν τόσο ανενεργή, τόσο ηλίθια μπροστά στον θεό τους, το καθαρό πνεύμα. [17]
Η ύλη των υλιστών
Δεχόμαστε ειλικρινά ότι δεν γνωρίζουμε τον θεό σας, ούτε όμως την ύλη σας ή μάλλον, γνωρίζουμε ότι τόσο ο ένας όσο και η άλλη δεν υπάρχουν, αλλά δημιουργήθηκαν απριορί από τη θεωρησιακή φαντασία απλοϊκών στοχαστών παρελθουσών εποχών. Με τις λέξεις ύλη και υλικό εννοούμε την ολότητα, την ιεραρχία των πραγματικών οντοτήτων, αρχίζοντας από τα πιο απλά οργανικά σώματα και καταλήγοντας στην δομή και την λειτουργία του εγκεφάλου της μεγαλύτερης μεγαλοφυΐας: στα πιο υπέροχα αισθήματα, στις μεγαλύτερες σκέψεις, στις πιο ηρωικές πράξηεις, πράξεις αυτοθυσίας, καθήκοντα τόσο όσο και δικαιώματα, στην θεληματική απάρνηση της ευημερίας κάποιοι, του εγωισμού του – στο καθετί ως τις υπερβατολογικές και μυστικιστικές παρεκκλίσεις του Ματσίνι – όπως και στις εκδηλώσεις της οργανικής ζωής, στις χημικές ιδιότητες και δράσεις, στον ηλεκτρισμό, στο φως, στη θερμότητα, στην φυσική βαρύτητα των σωμάτων. Όλα αυτά αποτελούν, κατά την άποψή μας, τόσο πολύ διαφορετικές και συνάμα στενά συνδεδεμένες εξελίξεις αυτής της ολότητας του πραγματικού κόσμου που αποκαλούμε ύλη
Ο υλισμός δεν είναι πανθεϊσμός
Και σημειώστε το καλά, δεν θεωρούμε την ολότητα αυτή ένα είδος απόλυτης και παντοτινά δημιουργικής ουσίας, όπως κάνουν οι πανθεϊστές, αλλά διηνεκές αποτέλεσμα παραγόμενο και αναπαραγόμενο εκ νέου από τον ανταγωνισμό μιας άπειρης σειράς δράσεων και αντιδράσεων, από τους ακατάπαυστους μετασχηματισμούς των πραγματικών όντων, που γεννιούνται και πεθαίνουν στην μέση αυτού του απείρου.
Η ύλη περιλαμβάνει τον ιδεατό κόσμο
Συνοψίζω: εμείς κατονομάζουμε, με τη λέξη υλικό, καθετί που λαμβάνει χώρα στον πραγματικό κόσμο, τόσο μέσα στον άνθρωπο όσο και έξω απ’ αυτόν, και εφαρμόζουμε την λέξη ιδεατό αποκλειστικά στα προϊόντα της εγκεφαλικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Επειδή όμως ο εγκέφαλος μας είναι πλήρως μια οργάνωση της υλικής τάξης και συνεπώς, η λειτουργία του είναι εξίσου υλική όπως και η δράση όλων των άλλων πραγμάτων, αυτό που αποκαλούμε ύλη ή ο υλικός κόσμος, δεν αποκλείει κατά κανένα τρόπο, αλλά αντιθέτως περιλαμβάνει αναγκαστικά και τον ιδεατό κόσμο [18]
Υλιστές και ιδεαλιστές στην πράξη
Εδώ υπάρχει ένα γεγονός που αξίζει να σκεφτούν προσεκτικά οι πλατωνιστές αντίπαλοί μας! Πως γίνεται και οι θεωρητικοί του υλισμού δείχνουν συνήθως στην πράξη μεγαλύτεροι ιδεαλιστές από τους ίδιους τους ιδεαλιστές; Αυτό, όμως, είναι εντελώς λογικό και φυσικό. Διότι κάθε ανάπτυξη συνεπάγεται σε κάποιο βαθμό μια άρνηση του σημείου εκκίνησης. Οι θεωρητικοί του υλισμού ξεκινούν από την έννοια της ύλης και φτάνουν στην ιδέα, ενώ οι ιδεαλιστές, παίρνοντας ως σημείο εκκίνησής τους την καθαρή, απόλυτη ιδέα, και επαναλαμβάνοντας συνεχώς τον παλιό μύθο του προπατορικού αμαρτήματος – που είναι μόνον η συμβολική έκφραση της ίδιας τους της θλιβερής μοίρας – ξανακυλούν, στην θεωρία και στην πράξη, στην περιοχή της ύλης, από την οποία βρίσκουν φαινομενικά αδύνατο να απαλλαχτούν. Και τι ύλη! Βάναυση, ποταπή, ηλίθια ύλη, δημιουργημένη από την ίδια τους τη φαντασία σαν alter ego τους, σαν αντανάκλαση του ιδεατού εαυτού του. [19]
Με τον ίδιο τρόπο, οι υλιστές, συμβιβάζοντας πάντα τις θεωρίες τους με την τρέχουσα πορεία της ιστορίας, βλέπουν στο ζωικό στάδιο, τον κανιβαλισμό και τη δουλεία ως τα πρώτα σημεία εκκίνησης της προοδευτικής κίνησης της κοινωνίας. Σε τι αποβλέπουν όμως, τι ζητούν; Ζητούν την χειραφέτηση, τον πλήρη εξανθρωπισμό της κοινωνίας. Ενώ οι ιδεαλιστές, παίρνουν ως βασική προκείμενη των θεωρήσεων τους την αθάνατη ψυχή και την ελευθερία της θέλησης, αναπόφευκτα καταλήγουν στη λατρεία της δημόσιας τάξης σαν τον Τιέρς, στη λατρεία της εξουσίας σαν τον Ματσίνι. Δηλαδή, στην εγκαθίδρυση και καθαγίαση της διηνεκούς δουλείας. Επομένως, ο θεωρητικός υλισμός καταλήγει αναγκαία στον πρακτικό ιδεαλισμό και οι ιδεαλιστικές θεωρίες βρίσκουν την πραγμάτωση τους μόνο σε έναν χονδροειδή πρακτικό υλισμό.
Χθες κιόλας η απόδειξη επ’ αυτού ξετυλίχτηκε μπροστά στα μάτια μας. Που ήταν οι υλιστές και οι αθεϊστές; Στην Κομμούνα του Παρισιού. Που ήταν οι ιδεαλιστές που πιστεύουν στον θεό; Στην εθνοσυνέλευση των Βερσαλιών. Τι ζητούσαν οι επαναστάτες του Παρισιού; Την τελική χειραφέτηση της ανθρωπότητας μέσω της χειραφέτησης της εργασίας. Και τι ζητώ τώρα η θριαμβεύουσα Εθνοσυνέλευση των Βερσαλιών; Την έσχατη υποβάθμιση της ανθρωπινότητας κάτω από τον διπλό ζυγό της πνευματικής και κοσμικής δύναμης.
Οι υλιστές, εμποτισμένοι με πίστη και με περιφρόνηση προς τον πόνο, τον κίνδυνο και τον θάνατο, θέλουν να προχωρήσουν, διότι βλέπουν μπροστά τους τον θρίαμβο της ανθρωπότητας. Οι ιδεαλιστές όμως, ασθμαίνοντας και μη βλέποντας μπροστά τους τίποτε άλλο από αιματοβαμμένα φαντάσματα, θέλουν πάση θυσία να σπρώξουν την ανθρωπότητα πίσω στο τέλμα από το οποίο ξεκόλλησε με τόση δυσκολία. Ας τους συγκρίνει ο καθένας κι ας εκφέρει την κρίση του [20]
Παραπομπές:
[1] Η Κνουτογερμανική αυτοκρατορία και η Κοινωνική Επανάσταση
[2]: Κρατισμός και Αναρχία
[3-20] Η Κνουτογερμανική αυτοκρατορία και η Κοινωνική Επανάσταση
Πηγή: anarchism.espivblogs.net
