Matthew Crossin
Αν και ο Μαρξ σκόπευε να αφιερώσει έναν τόμο του «Κεφαλαίου» στο ζήτημα του «Κράτους», πέθανε προτού ακόμη μπορέσει να ξεκινήσει αυτό το έργο. Έχουμε, λοιπόν, αφεθεί στην αναδιατύπωση της «μαρξιστικής θεωρίας του κράτους» από διάσπαρτες αναφορές που λανθάνουν σε διάφορα από τα συλλεχθέντα έργα του Μαρξ και του Ένγκελς. Η ανάλυσή μου διερευνά τις μετατοπίσεις και τις αντιφάσεις στη σκέψη τους, καθώς και τη χρησιμότητα αυτών των αντιφάσεων που εξυπηρετούν την εσφαλμένη παρουσίαση της αναρχικής εναλλαγής.
«… Κανένα κράτος, όσο δημοκρατικές μορφές και αν έχει, ούτε καν η πιο κόκκινη πολιτική δημοκρατία… δεν μπορεί να δώσει στους ανθρώπους αυτό που χρειάζονται: την ελεύθερη οργάνωση των δικών τους συμφερόντων από κάτω προς τα πάνω…»
- Μιχαήλ Μπακούνιν, Κρατισμός και Αναρχία, σελ. 24 (της αγγλικής έκδοσης).
«[Με την κατάργηση των τάξεων] η εξουσία του Κράτους, η οποία χρησιμεύει για να κρατήσει τη μεγάλη πλειοψηφία των παραγωγών υπό τον ζυγό της αριθμητικά μικρής εκμεταλλευόμενης μειονότητας, εξαφανίζεται και οι λειτουργίες της κυβέρνησης μετατρέπονται σε απλές διοικητικές λειτουργίες. [Οι αναρχικοί] θέτουν τα πράγματα αντίστροφα… »
- Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, Παραπλανητικές διασπάσεις στη Διεθνή, σελ. 74 (1)
Μαρξισμός, Αναρχισμός και το Κράτος
Ο σκοπός αυτής της μελέτης είναι να επανεκτιμήσει τις απόψεις του Καρλ Μαρκ, του στενού του συνεργάτη Φρίντριχ Ένγκελς, και των αναρχικών συγχρόνων τους σχετικά με το κρίσιμο ζήτημα του «Κράτους». (2) Συγκεκριμένα, υποστηρίζω ότι οι κυρίαρχες ερμηνείες του Μαρξ δεν έχουν ασχοληθεί ικανοποιητικά με τις ποικίλες και αντιφατικές αναλύσεις του κράτους · τον ρόλο του (εάν υφίσταται) στην οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας · και τους τρόπους με τους οποίους αυτό αλληλεπικαλύπτεται και έρχεται σε σύγκρουση με την αναρχική άποψη. Η ανάλυσή μου χωρίζεται σε τρία μέρη: Στην Ενότητα Ι, συζητώ τον Μαρξ του Κομμουνιστικού Μανιφέστου και άλλων προηγούμενων έργων, υποστηρίζοντας ότι σε αυτό το υλικό (3) βρίσκουμε τη σαφέστερη ένδειξη μιας συγκεντρωτικής, κρατικιστικής πρακτικής. (4) Η Ενότητα II αφορά τον Μαρξ της Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων, (5) υπεύθυνο για το έργο «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία» και διάφορα λιγότερο γνωστά κείμενα. Υποστηρίζω ότι αυτή η μεταγενέστερη εργασία καταδεικνύει αντιφατικές μετατοπίσεις στη διαφορά της σκέψης του και των ντοκουμέντων, τόσο όσον αφορά τις «ορθόδοξες» όσο και ις «ελευθεριακές» (6) αναγνώσεις αυτής της περιόδου. (7) Τέλος, στην Ενότητα III, η ασυνεπής φύση της τελικής ανάλυσης του Μαρξ συγκρίνεται με την αναρχική θέση. Υποστηρίζω ότι ο Μαρξ και ο Ένγκελς ανέπτυξαν μια διαρκώς μεταβαλλόμενη αντίληψη για το Κράτος, την οποία -είτε κυνικά είτε από απλή άγνοια- τόσο αυτοί όσο και οι ακολουθητές τους έχουν από καιρό πάψει να αντιπροσωπεύουν, δυσφημώντας τη σημαντική εναλλακτική λύση στο θεωρητικό τους πλαίσιο και κίνημα.
Ι. Μαρξ και Κράτος-Σοσιαλισμός: Διατήρηση του κυβερνητικού μηχανισμού, πριν την κατάργηση
Αν και παρέμεινε αδημοσίευτη μέχρι το 1932, ο Ένγκελς περιέγραψε τη «Γερμανική Ιδεολογία» (1845) ως το σημείο εκκίνησης για την κατανόηση της θεωρίας του Κράτους του Μαρξ. (8) Σε αυτό το κείμενο, όπως συνέβη και με πολλούς ριζοσπάστες πριν από αυτούς, ο Μαρξ και ο Ένγκελς εντοπίζουν την καταγωγή του Κράτους στη «χειραφέτηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας από την κοινότητα», δηλαδή, τον διαχωρισμό της κοινωνίας σε τάξεις. (9) Αυτό καθιέρωσε το Κράτος ως ένα συγκεκριμένο μηχανισμό διακυβέρνησης. Μια «ξεχωριστή οντότητα, παράλληλα και έξω από την κοινωνία των πολιτών», που χρησιμεύει ως «τίποτα περισσότερο από μια μορφή οργάνωσης που οι αστοί υποχρεούνται να υιοθετήσουν, τόσο για εσωτερικούς όσο και για εξωτερικούς σκοπούς, για την αμοιβαία εγγύηση της περιουσίας και των συμφερόντων τους». Η «Γερμανική Ιδεολογία» αναφέρεται επανειλημμένα στο «Κράτος» ως ένα κυβερνητικό μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, όπου «όλοι οι κοινοί θεσμοί… έχουν μια πολιτική μορφή» για τους σκοπούς της διατήρησης των υφιστάμενων ιδιοκτησιακών σχέσεων. (10) Επομένως, ο Μαρξ και ο Ένγκελς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι,
[Ότι] οι προηγούμενες επαναστάσεις στο πλαίσιο της [ταξικής κοινωνίας] ήταν υποχρεωμένες να οδηγήσουν σε νέους πολιτικούς θεσμούς· (11) ομοίως προκύπτει ότι η κομμουνιστική επανάσταση, η οποία [καταργεί την ταξική κοινωνία], καταργεί τελικά τους πολιτικούς θεσμούς. (12) (13)
Αυτός ο τύπος, στον οποίο η λέξη «τελικά» είναι κρίσιμη, θέτει τα θεμέλια της μαρξιστικής άποψης περί του ρόλου του Κράτους στην κοινωνική επανάσταση και συνεχίζει να ενημερώνει τις περισσότερες σύγχρονες ερμηνείες. Η προσέγγιση αυτή συνοψίστηκε έξυπνα από τον Ένγκελς σε ένα άρθρο για την εφημερίδα «Der Sozialdemokrat» (1883) μετά το θάνατο του Μαρξ (εισάγοντας την καλλιέργεια ενός «Ορθόδοξου Μαρξισμού»). (14) Αναφερόμενος τόσο στη «Γερμανική Ιδεολογία» όσο και στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» (1848), αναγνώρισε την κοινή τους θέση ως εκείνη που υποστηρίζει ότι η κατάργηση του Κράτους δεν μπορεί να επιτευχθεί κατά τη διάρκεια της ίδιας της διαδικασίας της κοινωνικής επανάστασης.
Αντί αυτού,
η προλεταριακή τάξη θα πρέπει πρώτα να κατακτήσει την οργανωμένη πολιτική δύναμη του Κράτους και με αυτή τη βοήθεια εξουδετερώνει την αντίσταση της καπιταλιστικής τάξης και αναδιοργανώνει την κοινωνία… χωρίς την οποία η όλη νίκη πρέπει να καταλήξει σε ήττα και σφαγή της εργατικής τάξης έτσι όπως έγινε μετά την Κομμούνα του Παρισιού. (15)
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι,
… Μετά τη νίκη του Προλεταριάτου, η μόνη οργάνωση που η νικηφόρα εργατική τάξη βρίσκει έτοιμη για χρήση είναι αυτή του Κράτους. Μπορεί να απαιτήσει προσαρμογή στις νέες λειτουργίες. Αλλά το να το καταστρέψουμε σε μια τέτοια στιγμή, θα ήταν σαν να καταστρέφουμε τον μοναδικό οργανισμό μέσω του οποίου η νικηφόρα εργατική τάξη μπορεί να ασκήσει τη νέα της κατακτημένη εξουσία… (16)
Αυτή η σαφής, κρατικιστική ανάλυση φαίνεται να συνάδει με το πρόγραμμα που προτείνεται στο Μανιφέστο, συγκεκριμένα το Τμήμα II και την πλατφόρμα πολιτικής του για την προοδευτική φορολογία, τις καθολικές κοινωνικές υπηρεσίες, την κατάργηση της κληρονομιάς, τη δημιουργία «βιομηχανικών στρατών», την «απαραίτητη» ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων, και τη σταδιακή συγκέντρωση όλων των μέσων παραγωγής «στα χέρια του κράτους». Αυτό, δηλώνουν οι συγγραφείς, είναι απλώς «το πρώτο βήμα στην επανάσταση», όπου «η εργατική τάξη ανεβάζει το προλεταριάτο στη θέση της άρχουσας τάξης για να κερδίσει τη μάχη της δημοκρατίας». (17)
Ωστόσο, με αυτό το κάλεσμα του Μανιφέστου να «κερδηθεί η μάχη της δημοκρατίας», μια βασική αντίφαση αρχίζει να εμφανίζεται πιο ξεκάθαρα. Έχοντας στη «Γερμανική Ιδεολογία» αναφερθεί επίσης στο «Κράτος» ως «τη μορφή με την οποία τα άτομα μιας άρχουσας τάξης διεκδικούν τα κοινά τους συμφέροντα», ο Μαρξ και ο Ένγκελς ορίζουν τώρα το «επαναστατικό κράτος» τους ως προϋπόθεση (δηλαδή, ένα «κράτος» υποθέσεων) (18) όπου το προλεταριάτο κατάφερε να ανασυσταθεί ως «η νέα άρχουσα τάξη». (19) Αυτό φαίνεται ότι έρχεται σε αντίθεση με τη φύση των μεταρρυθμίσεων που προτείνονται στο Τμήμα II, καθώς και με άλλες μάλλον ασαφείς και μπερδεμένες προσπάθειες να περιγραφεί η «μεταβατική μορφή» που παίρνει η εργατική τάξη κατά την εκτέλεση αυτής της διαδικασίας. 20 Για παράδειγμα, μας λένε, ότι το προλεταριάτο «ανυψώθηκε στη θέση της άρχουσας τάξης», είναι ταυτόχρονα «μια τεράστια ένωση ολόκληρου του έθνους» και μια «δημόσια εξουσία», η οποία -μέχρι την τελική κατάργηση των ταξικών διακρίσεων- διατηρεί τον «πολιτικό της χαρακτήρα». (21) Παρόμοιες αντιφάσεις παρατηρούνται στην περιγραφή του «κρατικού μηχανισμού» του Μαρξ στο έργο του «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» (1852). Εδώ το Κράτος είναι ένας αποξενωμένος, συγκεντρωτικός μηχανισμός «κυβερνητικής εξουσίας», που ορίζεται από την ανάπτυξη υποδομών και δημόσιων θεσμών, καθώς και από την απαλλοτρίωση και τη διαχείριση ιδιοκτησιακών σχέσεων. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι ο Μαρξ θρηνεί για το ότι όλες οι προηγούμενες επαναστάσεις «είχαν τελειοποιήσει αυτό τον μηχανισμό αντί να τον διαλύσουν», με τα αντίστοιχα κόμματα να «διεκδικούν με τη σειρά τους την κυριαρχία θεωρώντας ότι η κατοχή αυτού του τεράστιου κρατικού οικοδομήματος ήταν τα κύρια λάφυρα του νικητή». (22)
Περαιτέρω περιπλέκοντας αυτήν την ήδη περίπλοκη εικόνα έρχεται το γεγονός ότι, ακολουθώντας την εμπειρία της Κομμούνας του Παρισιού, ο Μαρξ και ο Ένγκελς ουσιαστικά απέρριψαν τις συνταγές που περιγράφονται στο Τμήμα II του Μανιφέστου. Σε έναν πρόλογο της Γερμανικής Έκδοσης του 1872, ισχυρίζονται ότι αυτά τα εδάφια «θα μπορούσαν, από πολλές απόψεις, να διατυπώνονταν πολύ διαφορετικά σήμερα», λαμβάνοντας υπόψη τα διδάγματα από τα διαδοχικά επαναστατικά πειράματα και την περαιτέρω ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. (23) Αν και αυτή η κοινή δήλωση θέτει το ερώτημα γιατί ο Ένγκελς θα συνεχίσει να αναφέρει την ανάλυση του Κράτους από το Τμήμα ΙΙ, (24), ωστόσο, φαίνεται να αποτελεί μια σημαντική απαγκίστρωση του Μαρξ από εκείνους που συνεχίζουν να αντλούν από το πρόγραμμα του Μανιφέστου και την υποκείμενη θεωρητική του λογική.
II. Ο Μαρξ και η Κομμούνα: Επανεκτίμηση και ελευθεριακές αντιφάσεις
Ποια ήταν λοιπόν τα μαθήματα της Παρισινής Κομμούνας - και πώς επηρέασαν την ανάπτυξη του μαρξισμού; Ο ανακλαστικός Πρόλογος του Μανιφέστου του 1872 επαναλαμβάνει τον Μαρξ σε μια από τις πιο διάσημες γραμμές του από τον «Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία» (1871), δηλώνοντας ότι «η εργατική τάξη δεν μπορεί απλώς να διατηρήσει τον έτοιμο κρατικό μηχανισμό και να τον χρησιμοποιήσει για δικούς της σκοπούς». (25) Ούτε αυτό διαφέρει μόνο από προηγούμενες επικλήσεις για την άσκηση πολιτικής εξουσίας (είτε μέσω εκλογικών είτε εξεγερτικών μέσων), (26), αλλά αντιτίθεται ρητά στον μετα-Κομμούνας ισχυρισμό του Ένγκελς σχετικά με την αναγκαιότητα διατήρησης του Κράτους ως «έτοιμου» μηχανισμού, δεδομένου ότι είναι το «μόνο μέσο που είναι διαθέσιμο στους εργαζόμενους». (27)
Η ανάλυση του Μαρξ για την εξέγερση του Παρισιού αυξάνει την αντικατάσταση τόσο του μόνιμου στρατού όσο και της αστυνομίας με τον «ένοπλο λαό», καθώς και την αντικατάσταση της παραδοσιακής συνταγματικής κυβέρνησης (νομοθετικά σώματα, στελέχη, δικαστές κ.λπ.) με μία και μόνο δημοκρατική συνέλευση, αποτελούμενη από εκπροσώπους της εργατικής τάξης που είναι άμεσα ανακλητοί. (28) Ομοίως επαινεί την υιοθέτηση ενός «μισθού εργάτη» για όλους τους εκλεγμένους αξιωματούχους (τώρα συμπεριλαμβάνοντας εκείνους που ασκούν δικαστικές λειτουργίες), την κατάργηση της εκκλησιαστικής εξουσίας, τη δημιουργία ενός αυτόνομου εκπαιδευτικού συστήματος, την κατοχή των μέσων παραγωγής από διάφορες ενώσεις εργαζόμενων, (29) και ένα προτεινόμενο όραμα για τη μελλοντική ανάπτυξη της επανάστασης, όπου,
κοινές υποθέσεις [θα διαχειρίζονταν] από μια συνέλευση εκπροσώπων στην κεντρική πόλη, και αυτές οι περιφερειακές συνελεύσεις έπρεπε να στείλουν και πάλι βουλευτές στην Εθνική Αντιπροσωπεία στο Παρίσι, κάθε εκπρόσωπος να μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανακληθεί και να δεσμευτεί από την εντολή των ψηφοφόρων του. (30)
Δεδομένου ότι ο Μαρξ δεν είχε επιτιμήσει την έκκλησή του να καταλάβει την κρατική εξουσία, ο θαυμασμός του για την Κομμούνα του Παρισιού (31) και η προφανής καταδίκη αυτών των χαρακτηριστικών που συνήθως θεωρούνται ότι ορίζουν το Κράτος συνεπάγεται ένα απλό πρόβλημα σημασιολογίας. «Το Κράτος» φαίνεται τώρα να αναφέρεται αποκλειστικά στο «προλεταριάτο που ανεβαίνει στη θέση της άρχουσας τάξης» - δηλαδή, η ίδια η πράξη της επανάστασης. Εκείνοι που κάνουν την υπόθεση για τα ελευθεριακά διαπιστευτήρια του Μαρξ αναφέρονται σε τέτοιου είδους αποσπάσματα ενδεικτικά μιας γενικής θεωρητικής μετατόπισης που θα καθορίζει τα τελευταία χρόνια του φιλόσοφου, ιδίως σε υλικό που παρέμεινε κρυμμένο σε σημειωματάρια, εάν δεν καταπιεζόταν ενεργά από τις ηγετικές προσωπικότητες του μαρξιστικού κινήματος. (32)
Ωστόσο, όπως και με το Μανιφέστο, άλλα σχόλια φαίνεται να έρχονται σε αντίθεση με αυτήν την ανάγνωση. Στην πραγματικότητα, ιδιωτικές επιστολές της περιόδου διευκρινίζουν ότι ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν είχαν εγκαταλείψει την προτίμησή τους για τον συγκεντρωτισμό ή την αναγκαιότητά του για κοινωνική επανάσταση. (33) Όπως σημειώνει ο Robert Graham στην ιστορία του για την Πρώτη Διεθνή, ενώ η φρασεολογία του Μαρξ στον «Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία» δείχνει επανειλημμένα την πίστη στην ανάγκη συντριβής των «έτοιμων κρατικών μηχανισμών», προτείνει επίσης ότι οι εργάτες το αντικαθιστούν με ένα νέο (αν και δημοκρατικό) κράτος - με την έννοια ενός κυβερνητικού μηχανισμού που υπάρχει πάνω από την κοινωνία. Για τον Μαρξ, ήταν η Κοινωνική (Communal) διοίκηση (η οποία, αποκεντρωμένη όπως ήταν αρχικά, παρέμεινε κυβερνητικός μηχανισμός) (34) που «θα χρησιμεύσει ως μοχλός» στην κατάργηση της ταξικής κοινωνίας. (35) Δεν δίδεται τέτοια ευθύνη στους ίδιους τους εργαζόμενους, (36) που στο Παρίσι άρχισαν να ασχολούνται μέσω της άμεσης δράσης με το ζήτημα της παραγωγής και να οργανώνονται σε ελεύθερες ενώσεις. (37) Επιπλέον, ο Μαρξ δηλώνει άμεσα ότι «οι λίγες σημαντικές λειτουργίες που θα εξακολουθούσαν να παραμένουν για μια κεντρική κυβέρνηση δεν πρέπει να κατασταλούν ... αλλά πρέπει να απαλλαγούν από τους κοινοτικούς, και ως εκ τούτου αυστηρά υπεύθυνους πράκτορες». (38) Επομένως, φαίνεται ότι έχουμε μια αντιφατική εικόνα της άποψης του Μαρξ για το κράτος, τόσο με την πάροδο του χρόνου όσο και εντός συγκεκριμένων έργων του. Πράγματι, ένα χρόνο αργότερα, ο Μαρξ και ο Ένγκελς θα κυκλοφορούσαν μια φαρμακερή επίθεση εναντίον του Μπακούνιν και των αναρχικών, κατηγορώντας τους ότι ασχολούνταν είτε με γελοίες φαντασιώσεις είτε με μια ανέντιμη σημασιολογία. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς ισχυρίστηκαν ότι δεν ήταν περισσότερο «κρατιστές» από τους αναρχικούς και ότι, όσο οι αναρχικοί πίστευαν στη βίαιη ανατροπή του καπιταλισμού, ήταν επίσης «εξουσιαστές» (χλευάζοντάς τους άσκοπα και υποτιμητικά). (39) Αξίζει να συγκρίνουμε την ευρέως διαβασμένη ωδή του Μαρξ στην Κομμούνα του Παρισιού με την περιφρονητική περίληψη για το αναρχικό όραμα:
[Η αναρχιστική κοινότητα] καλεί [άλλους] να αναδιοργανωθούν με επαναστατικό τρόπο και στη συνέχεια να στείλουν τους υπεύθυνους και ανακληθέντες βουλευτές τους, που έχουν εξουσιοδοτημένες εντολές τους, σε ένα συμφωνημένο μέρος όπου θα ιδρύσουν μια ομοσπονδία εξεγερτικών ενώσεων… μια επαναστατική δύναμη ικανή να νικήσει την αντίδραση… Έτσι σε αυτήν την αναρχιστική οργάνωση… έχουμε πρώτα το Συμβούλιο της Κομμούνας, και στη συνέχεια τις εκτελεστικές επιτροπές οι οποίες, για να μπορέσουν να κάνουν οτιδήποτε, πρέπει να έχουν κάποια εξουσία και να υποστηρίζονται από μια αστυνομική δύναμη. Αυτό θα πρέπει να ακολουθείται από τίποτα λιγότερο από ένα ομοσπονδιακό κοινοβούλιο… Όπως και το Κοινοτικό Συμβούλιο, αυτό το κοινοβούλιο θα πρέπει να εκχωρήσει εκτελεστική εξουσία σε μία ή περισσότερες επιτροπές, οι οποίες με αυτήν την πράξη και μόνο θα έχουν αυταρχικό χαρακτήρα ότι οι απαιτήσεις του αγώνα θα αυξάνονται όλο και περισσότερο. τονίζω. (40)
Ως αποτέλεσμα, ισχυρίζονται ότι η αναρχική εναλλακτική λύση έναντι του κράτους-σοσιαλισμού αποτελεί,
μια τέλεια ανακατασκευή όλων των στοιχείων του «αυταρχικού κράτους» · και το γεγονός ότι ονομάζουμε αυτόν το μηχανισμό «επαναστατική Κομμούνα οργανωμένη από κάτω προς τα πάνω», έχει μικρή διαφορά. (41)
Έτσι, η εκτίμηση του «Εμφυλίου Πολέμου στη Γαλλία» για την Κομμούνα ως εναλλακτικής λύσης για το «πολιτικό κράτος» φαίνεται να αναιρείται σχεδόν εντελώς. Ταυτόχρονα, ο Μαρξ και ο Ένγκελς προτείνουν ότι ο αναρχικός «κρατισμός» ήταν εμφανής στο γεγονός ότι οποιαδήποτε προτεινόμενη ομοσπονδία ελεύθερων ενώσεων θα απαιτούσε εξουσία για να επιτύχει τους σκοπούς της και ότι ο συνδυασμός τους θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην άσκηση εξουσίας από μια κεντρική «εξουσία'.
III. Ο Μαρξισμός και η Αναρχική Πρόκληση: Ορισμοί και Σύνοψη
Μια προσεκτική ανάγνωση του υλικού που έχει μέχρι στιγμής κατατεθεί, δείχνει μια ρευστή, τριπλή χρήση της λέξης «κράτος»:
α) Ως απλό συνώνυμο της «κοινωνίας»· μια «κατάσταση» πραγμάτων (π.χ. ένα καπιταλιστικό κράτος ή μια κοινωνία σε αντίθεση με ένα κομμουνιστικό κράτος ή κοινωνία).
β) Αναφορά στην οργάνωση της ταξικής εξουσίας. Σε ένα σοσιαλιστικό πλαίσιο αυτό ισοδυναμεί με την ίδια την πράξη της επανάστασης. Ένας ένοπλος λαός που προβαίνει ενεργά σε ένα μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων απαλλοτριώνοντας τα μέσα παραγωγής, υποτίθεται ότι το προλεταριάτο θεωρείται «η νέα άρχουσα τάξη».
γ) Να υποδείξει το συγκεκριμένο κυβερνητικό μηχανισμό που βρίσκεται πάνω από την κοινωνία, η οποία διατηρεί ταξικές σχέσεις μέσω των διαφόρων μέσων εξαναγκασμού της: του νομοθετικού σώματος, του εκτελεστικού, του δικαστικού σώματος, του στρατού, της αστυνομίας, των φυλακών, των διαύλων πληροφοριών, των σχολείων κ.λπ.
Η εφαρμογή του ίδιου όρου σε τρεις άγρια διαφορετικές έννοιες έγινε εξαιρετικά χρήσιμη, ακόμη και κεντρική, για την καταπολέμηση των κατηγοριών περί «εξουσιασμού» (δηλαδή, χρησιμοποίηση «από τα πάνω προς τα κάτω», κρατιστικών μεθόδων), ενώ ταυτόχρονα δυσφημίζει τον αναρχισμό ως ανέντιμο ή αντεπαναστατικό στα μάτια του εργατικού κινήματος. (42) Μία από τις πιο συνοπτικές διατυπώσεις αυτής της ασυνάρτητης ανάλυσης μπορεί να βρεθεί στο Marx's Conspectus of Bakunin's Statism and Anarchy (Προοπτικές του Μαρκ για το ‘Κρατισμός και Αναρχία’ του Μπακούνιν)(1874), μια σειρά από ιδιωτικές σημειώσεις που γράφτηκαν ως απάντηση στον «Κρατισμό και την Αναρχία» του Μπακούνιν (1873). Σε αυτό το έργο ο Μπακούνιν θεώρησε το επιχείρημα του Μαρξ και του Ένγκελς ότι το επαναστατικό κράτος «[δεν] θα ήταν τίποτα άλλο από το «προλεταριάτο που ανήλθε στο επίπεδο μιας άρχουσας τάξης». Σε απάντηση ρώτησε: «Αν το προλεταριάτο θα είναι η κυρίαρχη τάξη… τότε ποιον θα κυβερνήσει;»
Πρέπει να υπάρχει ακόμη ένα νέο προλεταριάτο που θα υπόκειται σε αυτόν τον νέο κανόνα, αυτό το νέο κράτος… Τι σημαίνει, «το προλεταριάτο ανήλθε στο επίπεδο μιας κυβερνητικής τάξης;» Θα διοικεί ολόκληρο το προλεταριάτο την κυβέρνηση; Οι Γερμανοί αριθμούν περίπου 40 εκατομμύρια. Θα είναι και τα 40 εκατομμύρια μέλη της κυβέρνησης; Όλο το έθνος θα κυβερνήσει, αλλά κανείς δεν θα κυβερνηθεί. Τότε δεν θα υπάρχει κυβέρνηση, δεν θα υπάρχει κατάσταση… (43)
Ο Μαρξ απέρριψε την αναρχική κριτική του Μπακούνιν με μεγάλη περιφρόνηση, δηλώνοντας ότι είναι γεμάτη με «ανοησίες σχολιαρόπαιδου!» (44) Επεκτείνοντας την αντίληψή του για το «προλεταριάτο ως άρχουσα τάξη» ισχυρίζεται πρώτα ότι αυτό αναφέρεται αποκλειστικά στη συλλογική «χρήση βίας» («χρήση καταναγκαστικών, που σημαίνει κυβερνητικά, μέτρων») ενάντια στους «εχθρούς και την παλιά οργάνωση της κοινωνίας», που «δεν θα εξαφανιζόταν ως αποτέλεσμα του [προλεταριάτου] να έρθει στην εξουσία». (45) Με απλά λόγια, το «προλεταριακό κράτος» εκδηλώνεται σε κάθε περίπτωση όπου το προλεταριάτο «έχει αποκτήσει επαρκή εξουσία και είναι αρκετά καλά οργανωμένο ώστε να χρησιμοποιεί γενικά μέσα καταναγκασμού» στην καταστολή των πρώην κυρίων του. (46) Αυτό είναι, αντί για οποιαδήποτε συγκεκριμένη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, που φυσικά θα «μαράζωνε» μετά την εξαφάνιση της ταξικής πάλης (δηλαδή, η νίκη αυτής της επανάστασης). (47) Επιπλέον, απαντώντας στην ερώτηση του Μπακούνιν σχετικά με «και τα 40 εκατομμύρια Γερμανοί είναι μέλη της κυβέρνησης», ο Μαρξ απαντά ότι αυτό συμβαίνει «σίγουρα», «γιατί το πράγμα ξεκινά με την αυτοδιοίκηση της κοινότητας». (48) Όσον αφορά τον «αρχηγό της κυβέρνησης», ο Μαρξ απαντά:
Και θα είναι όλοι στην κορυφή του κατασκευάσματος του Μπακούνιν από κάτω προς τα πάνω; Στην πραγματικότητα δεν θα υπάρχει κάτω τότε. (49) Αυτή η έννοια του Κράτους -αν και αναφέρεται αναπόφευκτα ως τέτοια- φαίνεται να είναι απόλυτα σύμφωνη με την αναρχική αντίληψη της επανάστασης, παρ’ ότι για άλλη μια φορά αντιμετωπίζουμε επιπλοκές όταν ο Μαρξ εισάγει αναφορές σε εκλεγμένους διευθυντές και εκτελεστικές επιτροπές συνδικαλιστικών οργανώσεων. (50) Παρ 'όλα αυτά, αν θέλουμε να πιστέψουμε τα λόγια του Μαρξ, αυτό εγείρει το ερώτημα ποια είναι η μαρξιστική κριτική του αναρχισμού. Εάν η κοινότητα είναι μια αυτοδιαχειριζόμενη συνέλευση, στην οποία κανείς δεν κυβερνάται από κανέναν άλλο και το «κράτος» αναφέρεται απλώς στις συντονισμένες (ή «συγκεντρωτικές») προσπάθειες των κοινοτήτων να απαλλοτριώσουν τα μέσα παραγωγής και να υπερασπιστούν αυτόν τον μετασχηματισμό κοινωνικές σχέσεις, είμαστε αναγκασμένοι να συμπεράνουμε ότι ο Μαρξ και ο Μπακούνιν ήταν ταυτόχρονα και αναρχικοί και κρατιστές. Η ακρίβεια οποιασδήποτε περιγραφής εξαρτάται απλώς από τον ορισμό του «κράτους» που εφαρμόζεται. Μόνο όταν προβάλλει τον δικό του επιλεγμένο ορισμό του κράτους σε αναρχική θεωρία, ο Μαρξ είναι σε θέση να ισχυριστεί,
[Αρνούμενοι] να χρησιμοποιήσουν μέσα που θα απορριφθούν μετά την απελευθέρωση [κ. Ο Μπακούνιν] καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το προλεταριάτο μάλλον δεν πρέπει να μηνκάνει τίποτα καθόλου και να περιμένει την ημέρα της καθολικής εκκαθάρισης. (51)
Εναπόκειται στον αναγνώστη να καθορίσει εάν διανοούμενοι τόσο σοβαροί όσο ο Μαρξ και ο Ένγκελς θα μπορούσαν πραγματικά να παρερμηνεύσουν την αναρχική βιβλιογραφία τόσο σοβαρά. Ένα βασικό σχόλιο στο πλαίσιο του Conspectus -θα πρέπει να σημειωθεί- δεν δείχνει καμία παρεξήγηση, υποδηλώνοντας άλλα κίνητρα. (52)
Δεδομένου ότι ο Προυντόν, ήταν ο πρώτος που ανακήρυξε τον εαυτό του αναρχικό, οι σημαντικοί θεωρητικοί και πολιτικές οργανώσεις του κινήματος ήταν σαφείς ότι δέχτηκαν μόνο το τρίτο των ορισμών του Μαρξ και του Ένγκελς. (53) Ελλείψει μιας επαρκώς υλιστικής ανάλυσης της κρατικής μορφής, ο Μαρξ ερμηνεύει την απόρριψη του Μπακούνιν από όλα τα κράτη ως την απόρριψη μιας «αφαίρεσης». (54)
Ωστόσο, για τους αναρχικούς, το κράτος δεν έχει γίνει ποτέ κατανοητό με αυτούς τους όρους. Αντίθετα, το κίνημα απλώς έλαβε στα σοβαρά την κοινή, σοσιαλιστική κατανόηση της προέλευσης και της ιστορικής λειτουργίας του κράτους και, ως εκ τούτου, αιτιολόγησε ότι δεν μπορεί να είναι το όχημα μέσω του οποίου ανατρέπονται οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. Για τους Μαρξ και Ένγκελς, οι ταξικές διακρίσεις θα έπρεπε να καταργηθούν πριν να μπορέσει να αφαιρεθεί η αόριστα καθορισμένη κατάστασή τους. Ωστόσο, ταυτόχρονα, φαίνεται επίσης να συμφωνούν ότι το Κράτος υπάρχει για τη ρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων και τη διαδικασία συσσώρευσης που παράγεται από την ταξική κοινωνία, και ότι η συνεχιζόμενη ύπαρξή του προϋποθέτει τη διαιώνιση των ταξικών διακρίσεων στον τρόπο παραγωγής. Αυτή η ανάλυση οδήγησε τον Μπακούνιν να σημειώσει ότι κάθε επαναστατικό κράτος που υποτίθεται ότι αποτελείται από «εργάτες» θα αποτελείται αντίθετα από «πρώην εργάτες». Αυτό, με τη σειρά του, προκάλεσε την απάντηση του Μαρξ ότι ένας εργαζόμενος που έγινε αντιπρόσωπος παύει πλέον να είναι εργάτης από το «ένας βιομήχανος παύει να είναι καπιταλιστής εάν γίνει δημοτικός σύμβουλος». (55)
Εδώ, και καθ’ όλη τη διάρκεια των συλλεχθέντων έργων τους, ο Μαρξ και ο Ένγκελς φαίνεται να ξεχνούν ότι το προλεταριάτο καθορίζεται από την ταξική του θέση στον υπάρχοντα τρόπο παραγωγής και ότι το κράτος δεν είναι ουδέτερο όργανο μέσα σε αυτήν τη ρύθμιση. Αναλαμβάνοντας οποιοδήποτε μέρος των κρατικών μηχανισμών, ο κατασκευαστής, πράγματι, συνεχίζει να κατέχει μια διαρθρωτική θέση στη διαχείριση του κεφαλαίου. Ωστόσο, αυτή είναι μια θέση που, εξ ορισμού, στερείται το προλεταριάτο. Είναι λοιπόν σαφές ότι ακολουθεί λογικά η παρατήρηση του Μπακούνιν. ότι ένας εργαζόμενος είναι επιφορτισμένος με τη διαχείριση και τη διαιώνιση της ταξικής κοινωνίας κατά την είσοδο σε έναν μηχανισμό που έχει σχεδιαστεί για το σκοπό αυτό. Ως εκ τούτου, ο Προυντόν κατέληξε στο «Σύστημα Οικονομικών Αντιφάσεων» (1846) ότι το σύγχρονο κράτος, «[δημιουργήθηκε] για να χρησιμεύσει ως μεσολαβητής μεταξύ εργασίας και προνομίων, βρίσκεται αναπόφευκτα δεμένο στο κεφάλαιο και στρέφεται εναντίον του προλεταριάτου», (56) η αναγνώριση του οποίου οδήγησε τον Μπακούνιν να δηλώσει ότι, από τη φύση του και υπό την απειλή της αυτοκαταστροφής [το Κράτος] πρέπει να αγωνιστεί ανεξαρτήτως και με κάθε κόστος για την επίτευξη των στόχων του, ανεξάρτητα ή ακόμη και ενάντια στη βούληση εκείνων που το ασκούν. (57)
Συμπέρασμα
Αν και ο Μαρξ σκόπευε να αφιερώσει έναν τόμο του «Κεφαλαίου» στο ζήτημα του «Κράτους», πέθανε προτού ακόμη μπορέσει να ξεκινήσει αυτό το έργο. Έχουμε, λοιπόν, αφεθεί στην επαναδιάταξη της «μαρξιστικής θεωρίας του κράτους» από διάσπαρτες αναφορές που είναι διασκορπισμένα σε διάφορα από τα συλλεχθέντα έργα του Μαρξ και του Ένγκελς. Η ανάλυσή μου διερευνά τις μετατοπίσεις και τις αντιφάσεις στη σκέψη τους, καθώς και τη χρησιμότητα αυτών των αντιφάσεων που εξυπηρετούν την εσφαλμένη παρουσίαση της αναρχικής εναλλαγής. Ως εκ τούτου, αφήνουμε διασκορπισμένες αναφορές στο θέμα που αποκαλύπτουν μια αντιφατική και μεταβαλλόμενη αντίληψη του ορισμού του, της λειτουργίας του καπιταλισμού και του ρόλου στη διαδικασία της κοινωνικής επανάστασης. Σε αυτό το δοκίμιο, υποστήριξα ότι η αντίληψη της επανάστασης του πρώιμου Μαρξ ήταν ουσιαστικά κρατικιστική. Ωστόσο, αυτό αργότερα περιπλέχθηκε με πιο ριζοσπαστικές απόψεις, πολλές από τις οποίες φαίνεται να έχουν πιο ελευθεριακό χαρακτήρα, είτε επαναπροσδιορίζοντας το κράτος ως αφηρημένη έννοια είτε υποστηρίζοντας την οικοδόμηση ενός νέου είδους «κράτους». (60) Αν και η περιγραφή αυτής της «μεταβατικής» μορφής ήταν συχνά αόριστη και αντιφατική, ο δημοκρατικός κρατισμός του Μαρξ και του Ένγκελς παρέμεινε ριζικά διαφορετικός από τις στρεβλώσεις που οι περισσότεροι «μαρξιστές» σε όλο τον κόσμο υποστηρίζουν. (61) Ο κρατισμός αυτής της μεταγενέστερης περιόδου έχει επίσης ξεπεραστεί εξ ολοκλήρου από διάφορα αντι-εξουσιαστικά ρεύματα μέσα στη μαρξιστική παράδοση, τα οποία βασίστηκαν στα πιο «αναρχικά» γραπτά του Μαρξ. (62)
Εάν αφήσουμε στην άκρη τις ελευθεριακές εξελίξεις, ο Μαρξ και ο Ένγκελς παρέμειναν εχθρικοί στον αναρχισμό καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους και οργάνωσαν τη Διεθνή με ιεραρχικό τρόπο για να καταπολεμήσουν την επιρροή του στο κίνημα. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς εναλλάσσονταν μεταξύ τιυς στην απόρριψη των αναρχικών κατηγοριών για «εξουσιασμό» ως αβάσιμες και παραπλανητικές την αναρχική θεωρία με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκρύψουν τις διαφορές μεταξύ των δύο κινημάτων. Η χρησιμότητα μιας τέτοιας προσέγγισης είναι ξεκάθαρη, καθώς μια ακριβής αναπαράσταση της αναρχικής θέσης διευκρινίζει την κεντρική αντίφαση μέσα στην συνεχώς εξελισσόμενη (και τελικά μη εξευγενισμένη) θεωρία του Κράτους του Μαρξ: Στην τελική ανάλυση, η μαρξιστική θέση καθίσταται ουσιαστικά ίδια με την ουσία στην ίδια την ιδεολογία που καταγγέλλεται, ή η αναρχική κριτική πρέπει να γίνει αποδεκτή ως νόμιμη - και η κατάσχεση του κυβερνητικού μηχανισμού υπερασπίστηκε τα προσόντα της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(Στα αγγλικα)
Bakunin, M. (ed. Lehning, A.) 1973. Mikhail Bakunin: Selected Writings. Jonathan Cape: London
Bakunin, M. 1990. Statism and Anarchy. Cambridge University Press: Cambridge
Bakunin, M., Kropotkin, P., & Marx, K. 2008. Writings on the Paris Commune. Red and Black Publishers: St Petersburg
Draper, H. 1971. ‘The Principle of Self-Emancipation in Marx and Engels’. The Socialist Register, 1971. 81-109
Draper, H. 1987. The ‘Dictatorship of the Proletariat’ from Marx to Lenin. Monthly Review Press: New York
Eckhardt, W. 2016. The First Socialist Schism: Bakunin Vs. Marx in the International Workingmen’s Association. PM Press: Oakland
Engels, F. 1939. Marxist Library: Works of Marxism - Leninism Volume XVIII: Herr Eugen Duhring's Revolution in Science (Anti-Duhring). New York International Publishers: New York
Graham, R. 2015. We Do Not Fear Anarchy, We Invoke It: The First International and the Origins of the Anarchist Movement. AK Press: Edinburgh, Oakland, Baltimore
Korsch, K. (ed. Kellner, D.) 1974. Karl Korsch: Revolutionary Theory. University of Texas Press: Austin
Kropotkin, P. 2018. Modern Science and Anarchy. AK Press: Chico, Oakland, Edinburgh, & Baltimore
Leier, M. 2006. Bakunin: The Creative Passion. St Martin’s Press: New York
Lenin, V.I. 1975. V.I. Lenin: Selected Works in Three Volumes, Volume 2. Progress Publishers: Moscow
Marx, K. 1990. ‘Introduction by Ernest Mandel’, chapter in Capital: Volume I. Penguin Classics: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 3: Karl Marx March 1843-August 1844. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 5: Marx and Engels 1845-47. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 6: Marx and Engels 1845-48. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 11: Marx and Engels 1851-53. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 22: Marx and Engels 1870-71. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 23: Marx and Engels 1871-74. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 24: Marx and Engels 1874-83. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 26: Engels 1882-89. Lawrence and Wishart: London
Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 44: Letters 1870-73. Lawrence and Wishart: London
Marx, K., Engels, F., & Lenin, V.I. (ed. Kolpinsky, N. Y.). 1972. Marx, Engels, Lenin: Anarchism and Anarcho-Syndicalism. Progress Publishers: Moscow
Price, W. 2012. Marx’s Economics for Anarchists. Zabalaza Books: Johannesburg
Proudhon, P. J. 1989. General Idea of the Revolution in the Nineteenth Century. Pluto Press: London
Proudhon, P. J. 2019. System of Economic Contradictions: Or, The Philosophy of Misery. Anodos Books: Whithorn
Rousseau, J.J. 2009. Discourse on the Origins of Inequality Among Men. Dodo Press: Gloucester
Σημειώσεις
1. Στο Marx, K., Engels, F., και Lenin, V.I. (ed. Kolpinsky, N. Y.). 1972. Marx, Engels, Lenin: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Progress Publishers: Moscow.
2. Κυρίως ο Μιχαήλ Μπακούνιν, ο οποίος (αν και δεν είναι ο πρώτος αναρχικός) θεωρείται ευρέως ο πρώτος θεωρητικός του αναρχισμού ως μιας πλήρως ανεπτυγμένης τάσης και μαζικού κινήματος. Ήταν ο θεωρητικός ηγέτης της ελευθεριακής αντιπολίτευσης στην ομάδα του Μαρξ στο πλαίσιο της Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων.
3. Μαζί με τη σταθερά λιγότερο εξελιγμένη ανάλυση του Engels. Βλέπε σημείωση 14 για περαιτέρω σχόλια.
4. Συνεισφορές οι οποίες, ειδικά όταν αναφέρονται επιλεκτικά, έχουν χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά των εξουσιαστικών ρευμάτων που αναπτύχθηκαν μέσα στο κίνημα - δηλαδή, των λενινιστικών και μετα-λενινιστικών παραλλαγών. Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι το πιο διάσημο έργο του Λένιν για το Κράτος, «Κράτος και Επανάσταση» (1917) είναι επίσης το πιο ελευθεριακό του, και ουσιαστικά αναπαράγει τη σκοτεινή, τριπλή χρήση του όρου «κράτος» που εξερευνήθηκε στο Τμήμα III αυτού του δοκίμιου. Επίσης, εκμεταλλεύεται την προκύπτουσα σύγχυση στους ίδιους σκοπούς.
5. Στο εξής αναφέρεται είτε ως «Πρώτη Διεθνής» είτε «Διεθνής». Εδώ δεν με απασχολεί μόνο ο Μαρξ ως θεωρητικός αλλά και ο Μαρξ ως οργανωτής. Οι προσπάθειές του για συγκεντρωτισμό στο πλαίσιο της Διεθνούς μάς επιτρέπουν να ερμηνεύσουμε καλύτερα τις ασάφειες στο θεωρητικό του έργο.
6. Η λέξη «ελευθεριακός» χρησιμοποιείται σε όλο αυτό το δοκίμιο στην αρχική του μορφή. Αν και τώρα σε ορισμένες χώρες (προφανώς, τις Ηνωμένες Πολιτείες) συνδέεται με τον «laissez-faire» καπιταλισμό, πρόκειται για μια πρόσφατη (και εσκεμμένη) παραμόρφωση. Ο όρος αναφέρεται ιστορικά ως μια γενική φιλοσοφική τάση προς την ελεύθερη δράση, ενώ η πρώτη πολιτική χρήση του όρου ήταν από τον αναρχικό κομμουνιστή Joseph Dejacque το 1857. Από εκείνο το σημείο και μετά έγινε συνώνυμο της λέξης αναρχικός. Αυτή η χρήση διατηρήθηκε σε μεγάλο μέρος του κόσμου, αν και με την ανάπτυξη του ελευθεριακού μαρξισμού έγινε έκτοτε ένας όρος-ομπρέλα για όλους τους αντικρατικούς σοσιαλιστές. Οι κλασικοί ελευθεριακοί υποστηρίζουν ότι η δεξιά χρήση του όρου είναι σαφώς αυταρχική, δεδομένης της υποστήριξής της στις εγγενώς ιεραρχικές και εκμεταλλευτικές κοινωνικές σχέσεις που παράγονται από τον καπιταλισμό.
7. Ιδιαίτερα όταν λαμβάνεται υπόψη το εξουσιαστικό οργανωτικό μοντέλο που ακολουθείται στη Διεθνή.
8. Τα πρώιμα έργα των Μαρξ και Ένγκελς περιλαμβάνουν προηγούμενες αναφορές στο «Κράτος» και συχνά χρησιμοποιούν πιο ριζοσπαστική ρητορική σχετικά με την ανάγκη για «κατάργησή» του. Αυτό, ωστόσο, αργότερα απορρίφθηκε από τον Ένγκελς ως φιλοσοφία «παιδικής ηλικίας». Βλέπε, Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. σελ. 48 Ομοίως, στην «Κριτική του Δόγματος του Κράτους του Χέγκελ» (1843) - που περιέχει μια εκτεταμένη κριτική της αστικής κυβέρνησης - ο Μαρξ φαίνεται να απορρίπτει σαφώς οποιαδήποτε έννοια «εκπροσώπησης», παρά τις απόψεις που θα εξέφραζε αργότερα:
«Ο διαχωρισμός του πολιτικού κράτους από την κοινωνία των πολιτών φαίνεται ως ο διαχωρισμός των βουλευτών από τους εντολείς τους. Η κοινωνία εκχωρεί μόνο στοιχεία από την ίδια στον πολιτικό τρόπο ύπαρξής της… οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών σχηματίζουν μια κοινωνία που δεν συνδέεται με εκείνους που τους αναθέτουν με τη μορφή της “οδηγίας", της εντολής. Επισήμως ανατίθενται, αλλά μόλις ανατεθούν, δεν είναι πλέον υποχρεώσεις. Υποτίθεται ότι είναι αντιπρόσωποι, και δεν είναι». (Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, Volume 3: Karl Marx March 1843-August 1844. Lawrence and Wishart: London. σελ. 123)
9. Για ένα προ-καπιταλιστικό παράδειγμα, δες: Rousseau, J.J. 2009. Διάλογος για την προέλευση της ανισότητας μεταξύ ανθρώπων. Dodo Press: Γκλούτσεστερ.
10. Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, τόμος 5: Marx and Engels 1845-47. Lawrence και Wishart: Λονδίνο. σελ. 90
Ο Ένγκελς φαίνεται να διατηρεί αυτόν τον ορισμό τόσο αργά όσο «Η προέλευση της οικογένειας, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (1884):
«το κράτος, πρώτα, διαιρεί τα θέματά του ανάλογα με την περιοχή ... Το δεύτερο διακριτικό χαρακτηριστικό είναι η ίδρυση μιας δημόσιας αρχής που δεν συμπίπτει πλέον άμεσα με τον πληθυσμό που οργανώνεται ως ένοπλη δύναμη. Αυτή η ειδική δημόσια αρχή είναι απαραίτητη επειδή μια αυτο-δράση, η ένοπλη οργάνωση του πληθυσμού έχει καταστεί αδύνατη από τη διάσπαση σε τάξεις… Αυτή η δημόσια αρχή υπάρχει σε κάθε κράτος· δεν αποτελείται απλώς από ένοπλους άνδρες, αλλά και από υλικά βοηθητικά εργαλεία, φυλακές και θεσμούς εξαναγκασμού κάθε είδους… Οι αξιωματούχοι έχουν τώρα τη δημόσια εξουσία και το δικαίωμα να επιβάλουν φόρους, ως όργανα της κοινωνίας, πάνω από την κοινωνία». (Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, τόμος 26: Engels 1882-89. Lawrence and Wishart: London. Pp. 269-270).
11. Δηλ. Νέες εκδηλώσεις του κράτους.
12. Δηλ. Το ίδιο το κράτος.
13. Όλα τα αποσπάσματα, στο ίδιο. Σελ. 380
14. Μετά τον θάνατο του Μαρξ, ο Ένγκελς (και μετά, ακολουθώντας τον δικό του, ο Καρλ Κάουτσκι) συνέχισε να επεξεργάζεται και να δημοσιεύει το έργο του, διασφαλίζοντας ότι το προσβάσιμο υλικό που αποδίδεται σε έναν από τους πιο θαυμαστούς θεωρητικούς και επαναστάτες του κινήματος, αντανακλούσε τη δική του κριτική της πολιτικής οικονομίας και όραμα ενός σοσιαλιστικού προγράμματος. Το αποτέλεσμα θα είναι η τυπική ερμηνεία του Μαρξ, αν και σύντομα θα υποχωρούσε στις δικές του εσωτερικές αντιφάσεις. Πρέπει να πούμε, ωστόσο, ότι αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα έναν θεμελιώδη διαχωρισμό μεταξύ του Μαρξ και του Ένγκελς (αν και μια προσεκτική ανάγνωση δείχνει σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο στοχαστών, με τον Ένγκελς να υπερβάλλει συχνά τα πιο αδύναμα στοιχεία του έργου του Μαρξ). Αξίζει να παραθέσουμε τον αναρχικό συγγραφέα Wayne Price, σε αυτό το ζήτημα:
«Υπάρχουν εκείνοι, ιδίως μεταξύ των ελευθεριακών μαρξιστών, που επικρίνουν τον Ένγκελς ως τον πρώτο από τους “μετα-Μαρξ μαρξιστές” που οδήγησαν το μαρξιστικό κίνημα σε λάθος κατεύθυνση. Αντί να επικρίνουν τον Μαρξ για πράγματα σχετικά με το ιστορικό μαρξιστικό κίνημα που δεν τους αρέσει, κατηγορούν τον Ένγκελς. Ισχυρίζονται ότι καταλαβαίνουν τον Μαρξ καλύτερα από ό,τι ο μακροχρόνιος πολιτικός του σύντροφος και ο αγαπητός του φίλος! Αν είναι αλήθεια, αυτό θα έπρεπε να εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον Μαρξ · πώς μπορεί να μην εξηγήσει τις ιδέες του ακόμη και στον Ένγκελς; ... [Για παράδειγμα,] Ο Μαρξ είναι γνωστό ότι έχει διαβάσει το Anti-Duhring και ότι το συζήτησε με τον Ένγκελς πριν από τη δημοσίευσή του. Ο Μαρξ συνέβαλε με ένα κεφάλαιο σε αυτό το έργο - το οποίο δεν θα είχε κάνει αν δεν διαφωνούσε με σημαντικά τμήματα αυτού». (Price, W. 2012. Marx's Economics for Anarchists. Zabalaza Books: Johannesburg, σελ. 50-51)\
15. Marx, Engels, Lenin: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. σελ. 172
16. Στο ίδιο.
17. Marx, K. & Engels, F. 2010. Διαλεχτά Έργα Μαρξ και Ένγκελς, Volume 6: Marx and Engels 1845-48. Lawrence and Wishart: London. Σελ. 497-506
18. Υπήρξε κοινή χρήση του όρου τον 19ο αιώνα (οι Μαρξ και Ένγκελς αναφέρονται σε αυτόν τον ορισμό στην «Γερμανική Ιδεολογία»). Στα πρώτα χρόνια του κινήματος, οι αναρχικοί μερικές φορές αναφέρονται σε ένα «αναρχικό κράτος» με αυτήν ακριβώς την έννοια. Ωστόσο, αυτό εγκαταλείφθηκε σύντομα, δεδομένης της πρακτικότητας και της σύγχυσης που προκλήθηκε από τις πολλαπλές ερμηνείες της. Ο πρωταρχικός αναρχικός κομμουνιστής θεωρητικός, Πιοτρ Κροπότκιν, σημείωσε, κάπως αργά, το 1896, ότι «υπάρχει, όπως είναι γνωστό, η γερμανική σχολή [που συνδέεται με τον Μαρξ και τον κρατικό σοσιαλισμό γενικότερα] που θέλει να συγχέει το κράτος με την κοινωνία». (Kropotkin, P. 2018. Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχία. AK Press: Chico, Oakland, Edinburgh, & Baltimore. Σελ. 234)
19. Διαλεχτά Έργα Μαρξ και Ένγκελς, Volume 6. Στο ίδιο. Σελ. 504
20. Αναφορά στην υπεράσπιση του επαναστατικού κράτους του Μαρξ ενάντια στην αναρχική κριτικη, όπου δήλωσε ότι,
«Εάν ο πολιτικός αγώνας της εργατικής τάξης λάβει βίαιες μορφές, εάν οι εργάτες αντικαταστήσουν την επαναστατική δικτατορία τους με τη δικτατορία της αστικής τάξης… για να ικανοποιήσουν τις δικές τους βασικές καθημερινές ανάγκες και να συντρίψουν την αντίσταση της αστικής τάξης, αντί να αφήσουν κάτω τα όπλα και καταργήσουν το κράτος, δίνουν σε αυτό μια επαναστατική και μεταβατική μορφή». (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο, σελ. 95).
Βλέπε σημειώσεις 42 και 51 για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον μαρξιστικό ισχυρισμό ότι η κατάργηση του κράτους συνεπάγεται «παραίτηση όπλων».
21. Διαλεχτά Έργα Μαρξ και Ένγκελς, Volume 6. Στο ίδιο. Σελ. 505
22.Marx, K. & Engels, F. 2010. Διαλεχτά Έργα Μαρξ και Ένγκελς, Volume 11: Marx and Engels 1851-53. Lawrence and Wishart: London. Σελ. 186
23.Marx, K. & Engels, F. 2010. Διαλεχτά Έργα Μαρκ και Ένγκελς, Volume 23: Marx and Engels 1871-74. Lawrence and Wishart: London. Σελ. 174-175
24. Ο Ένγκελς αναφέρεται συγκεκριμένα στο Τμήμα II ως περιγραφικό για την άποψη του (και πρόσφατα αποθανόντος) Μαρξ. Βλέπε, Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 172
25. Στο ίδιο. σελ. 175. Για την αρχική χρήση δείτε, Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, τόμος 22: Marx and Engels 1870-71. Lawrence και Wishart: Λονδίνο. Σελ. 328
Τα μη δημοσιευμένα πρόχειρα προχωρούν περισσότερο. Το δεύτερο προσχέδιο, για παράδειγμα, αναφέρεται στο κράτος ως, «Αυτός ο τεράστιος κυβερνητικός μηχανισμός, που δελεάζει σαν βόας το πραγματικό κοινωνικό σώμα στα πανταχού παρόντα στρατεύματα, μια ιεραρχική γραφειοκρατία, μια υπάκουη αστυνομία, έναν κληρικό και έναν υποτελές δικαστήριο». (στο ίδιο. Σελ. 533).
Επιπλέον, ισχυρίζεται ότι,
«το προλεταριάτο δεν μπορεί, όπως έχουν κάνει οι άρχουσες τάξεις και οι διαφορετικές αντίπαλες φατρίες τους στις διαδοχικές ώρες του θριάμβου τους, απλά να κρατήσει το υπάρχον κρατικό σώμα και να ασκήσει αυτήν την έτοιμη υπηρεσία για τον δικό τους σκοπό ... Το πολιτικό μέσο της υποδούλωσής τους δεν μπορεί να χρησιμεύσει ως το πολιτικό μέσο της χειραφέτησής τους». (Στο ίδιο). Αυτό αντανακλά την κριτική του Μπακούνιν για τον ίδιο τον Μαρξ (και τον κρατικό σοσιαλισμό γενικότερα), όπως φαίνεται στο «Κρατισμός και Αναρχία»:
«Λένε ότι αυτός ο κρατικός ζυγός, αυτή η δικτατορία, είναι μια απαραίτητη μεταβατική συσκευή για την επίτευξη της απόλυτης απελευθέρωσης του λαού: η αναρχία, ή η ελευθερία, είναι ο στόχος, και το κράτος ή η δικτατορία, τα μέσα. Έτσι, για τις μάζες να να ελευθερωθούν πρέπει πρώτα να υποδουλωθούν». (Bakunin, M. 1990. Statism and Anarchy. Cambridge University Press: Cambridge. Σελ. 179)
26. Εκκλήσεις που, ωστόσο, θα συνεχίσουν μέχρι το τέλος της ζωής του. Μετά τη βιαστική διαγραφή του Μπακούνιν από τη Διεθνή το 1872, ο Μαρξ έδωσε μια σύντομη ομιλία σχετικά με την αναγκαιότητα μιας τέτοιας πολιτικής εξουσίας και τους κινδύνους της αναρχικής αποχής: «Μια ομάδα είχε σχηματιστεί στους κόλπους μας, υποστηρίζοντας την αποχή των εργαζομένων από την πολιτική… Ο εργαζόμενος θα πρέπει κάποια μέρα να κερδίσει την πολιτική υπεροχή για να οργανώσει την εργασία σε νέες γραμμές· θα πρέπει να νικήσει την παλιά πολιτική που υποστηρίζει τους παλαιούς θεσμούς, υπό ποινή… να μην βλέπουν ποτέ το βασίλειό τους στη γη ... δεν αρνούμαστε ότι υπάρχουν χώρες [όπως η Αμερική, η Αγγλία και ίσως η Ολλανδία] όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να επιτύχουν τον στόχο τους με ειρηνικά μέσα ... πρέπει επίσης να το αναγνωρίσουμε αυτό στις περισσότερες ηπειρωτικές χώρες. Είναι η δύναμη που θα πρέπει να είναι ο μοχλός των επαναστάσεων μας…» (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 84-85)
Για ένα παράδειγμα όσον αφορά το επιχείρημα του Μαρξ εναντίον αυτού που θεωρούσε «Αδιαφορία στην πολιτική» (ένα επιχείρημα που θα μπορούσε να κάνει ενάντια στον προοδευτισμό και την αμφιθυμία του Προυντόν για αντιπαράθεση - αλλά δύσκολα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ισχύει για το αναρχικό κίνημα που ακολούθησε), δείτε το άρθρο του με αυτόν τον τίτλο (1873) στο Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 94-99.
Λαμβάνοντας υπόψη τη σαφή υποστήριξη του Μπακούνιν στην επαναστατική άμεση δράση, μπορεί κανείς να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο Μαρξ θεωρεί ότι η αμφισβητούμενη εκλογική δύναμη και το πολιτικό σχέδιο είναι ο μόνος ουσιαστικός ορισμός του «πολιτικού αγώνα» - ένα σημαντικό γεγονός δεδομένης της εκστρατείας του να καθιερώσει την «πολιτική εξουσία» ως το τέλος που όλες οι προσπάθειες της Διεθνούς έπρεπε να «υποταχθούν». Για λεπτομέρειες σχετικά με αυτά τα επιχειρήματα, βλ. Graham, R. 2015. We Do Not Fear Anarchy, We Invoke It: The First International and the Origins of the Anarchist Movement. AK Press: Εδιμβούργο, Όκλαντ, Βαλτιμόρη. Σελ.126-127.
27. Δες σημείωση 16.
28. Ο Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν υποστήριξε τη χρήση της «επιτακτικής εντολής… και της μόνιμης ανάκλησης» (δηλαδή, τη χρήση δεσμευμένων αντιπροσώπων και όχι εκλεγμένων αντιπροσώπων) ως ελευθεριακής εναλλακτικής λύσης στον κρατικό συγκεντρωτισμό πολύ πριν ο Μαρξ δηλώσει δημόσια οποιαδήποτε υποστήριξη σε αυτό. Στην πραγματικότητα, όπως σημειώνει ο ιστορικός Robert Graham,
«Η χρήση ανακλητών αντιπροσώπων με επιτακτική εντολή συνεχίστηκε από τους οπαδούς του Proudhon και άλλους αντιεξουσιαστές στη Διεθνή [ενώ] ο Μαρξ και οι σύμμαχοί του ευνόησαν τη χρήση εκπροσώπων που ήταν ελεύθεροι να υποστηρίξουν θέσεις αντίθετες από τις απόψεις των ανθρώπων που ισχυρίζονταν ότι εκπροσωπούν». (We Do Not Fear Anarchy, We Invoke It. Στο ίδιο. Σελ. 35-36).
Αυτό είναι αντιπροσωπευτικό μιας μεγαλύτερης διαμάχης που θα διαλύσει τη Διεθνή. Οι αναρχικοί πίστευαν (σύμφωνα με τις θεωρητικές ιδέες του Μπακούνιν) ότι τα μέσα πάλης πρέπει να διαμορφώσουν τους επιθυμητούς σκοπούς, μήπως οι κοινωνικές σχέσεις του Κράτους (και, επομένως, το όργανο διατήρησης της ταξικής κοινωνίας) αναπαράγονται και αντικαθίστανται από εκείνους που επιδιώκουν την κατάργησή τους. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με αυτό -και τη μαρξιστική εναλλακτική της συγκεντρωτικής εξουσίας στο Γενικό Συμβούλιο- δείτε, We Do Not Fear Anarchy, We Invoke It. Στο ίδιο. Σελ. 145-146, 168-194.
Ο Ένγκελς παρέχει την πιο ρητή απόρριψη μιας τέτοιας προκατασκευαστικής πολιτικής σε μια απάντηση του 1872 στον Μπακούνιν στο Der Volksstaat:
«Εμείς οι Γερμανοί έχουμε αποκτήσει ένα κακό όνομα για το μυστικισμό μας, αλλά δεν έχουμε περάσει ποτέ το μήκος αυτού του μυστικισμού. Η Διεθνής πρόκειται να είναι το πρωτότυπο μιας μελλοντικής κοινωνίας στην οποία δεν θα υπάρξουν εκτελέσεις a la Versailles, χωρίς στρατιωτικά δικαστήρια, χωρίς μόνιμους στρατούς, καμία επιθεώρηση της ιδιωτικής αλληλογραφίας και κανένα ποινικό δικαστήριο στυλ Brunswick! Μόλις τώρα, όταν πρέπει να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας με όλα τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας, το προλεταριάτο καλείται να οργανώσει όχι σύμφωνα με τις απαιτήσεις του αγώνα… αλλά σύμφωνα με στις αόριστες έννοιες της μελλοντικής κοινωνίας που διασκεδάζουν ορισμένοι ονειροπόλοι».(Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 62-63)
Ο ίδιος και ο Μαρξ γελοιοποίησαν επίσης την ιδέα ότι όσοι εχθρεύονται την επανάσταση είναι σε θέση να ασχοληθούν με την αυτοδιοίκηση:
«… Περίεργα οδοφράγματα, αυτά τα οδοφράγματα των [αναρχικών], όπου αντί να πολεμούν ξοδεύουν το χρόνο τους γράφοντας εντολές…» (Στο ίδιο, σ. 110).
29. Όπως σημειώνει ο Graham, οι πιο ριζοσπάστες Κομμουνιστές προσπάθησαν να το κάνουν αυτό τη βάση της επαναστατικής αυτοοργάνωσης και αποτελούσαν μια «αλληλοβοηθητική και πρωτοσυνδικαλιστική» τάση, επηρεασμένη από (ή ακολουθώντας ρητά) το έργο του Προυντόν. - We Do Not Fear Anarchy, We Invoke It. Στο ίδιο. Σελ. 153.
30. Μαρξ και Ένγκελς Διαλεχτά Έργα, Τόμος 22. Όμοια. Σελ. 331-332.
31. Ιδιαίτερα οι πιο ριζοσπαστικές του φιλοδοξίες, η ύμνηση του οποίου γελοιοποιήθηκε από τον Μπακούνιν:
«Το γενικό αποτέλεσμα [της Κομμούνας] ήταν τόσο εντυπωσιακό που οι ίδιοι οι μαρξιστές, που είδαν όλες τις ιδέες τους αναστατωμένες από την εξέγερση, αναγκάστηκαν να βγάλουν τα καπέλα τους σε αυτό. Πήγαν ακόμη πιο μακριά, και διακήρυξαν ότι το πρόγραμμα και ο σκοπός τους ήταν δικά τους, μπροστά στην απλούστερη λογική και τα δικά τους αληθινά συναισθήματα. Αυτή ήταν μια πραγματικά φάρσα αλλαγή του κοστουμιού, αλλά ήταν υποχρεωμένες να το κάνουν, επειδή φοβόταν να προσπεραστούν και να μείνουν πίσω στο κύμα της αίσθησης που η άνοδος παρήγαγε σε όλο τον κόσμο». (Bakunin, M. (ed. Lehning, A.) 1973. Mikhail Bakunin: Selected Writings. Jonathan Cape: London. Σελ. 261).
Ο Γερμανός μαρξιστής Karl Korsch θα συμφωνούσε αργότερα με αυτήν την εκτίμηση, δηλώνοντας στο Die Aktion (1929):
«Στην πραγματικότητα, αν αναλύσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια το πολιτικό πρόγραμμα και τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν, όπως προτείνονται από τους δύο ιδρυτές του επιστημονικού σοσιαλισμού, τον Μαρξ και τον Ένγκελς, όχι μόνο την εποχή πριν από την εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας, αλλά και μετά, ο ισχυρισμός δεν μπορεί να υποστήριξει ότι η μορφή της προλεταριακής δικτατορίας που πραγματοποίησε η Κομμούνα του Παρισιού του 1871 θα ήταν σε καμία περίπτωση κοινή με αυτές τις πολιτικές θεωρίες. Πράγματι, ο μεγάλος αντίπαλος του Μαρξ στην Πρώτη Διεθνή, ο Μιχαήλ Μπακούνιν, είχε στο σημείο αυτό την ιστορική αλήθεια με την πλευρά του όταν σχολίασε σαρκαστικά το ότι ο Μαρξ προσάρτησε αναδρομικά την Κομμούνα του Παρισιού… Οι επαναστατικές ιδέες των Παρισινών κομμουνάρων του 1871 προέρχονται εν μέρει από το ομοσπονδιακό πρόγραμμα των Μπακούνιν και Προυντόν, εν μέρει από τον κύκλο ιδεών των επαναστατών Ιακωβίνων που συνεχίζονται στον Μπλανκισμό, και μόνο σε πολύ μικρό βαθμό στο μαρξισμό». (Korsch, K. (ed. Kellner, D.) 1974. Karl Korsch: Revolutionary Theory. University of Texas Press: Austin. Σελ. 207)
32. Αντιρεφορμιστικό έργο, όπως η κριτική του προγράμματος Gotha (1875) και η ανάλυση του Μαρξ* περί της επαναστατικής πιθανότητας μεταξύ της ρωσικής αγροτιάς (η οποία, ακόμη και στο πιο συντηρητικό της σχέδιο, ήταν σε πλήρη αντίθεση με μια οικονομικά ντετερμινιστική ορθοδοξία) γράφτηκε αρχικά ως ιδιωτικές επιστολές και στη συνέχεια αποκρύφθηκε είτε από τους παραλήπτες τους είτε από κορυφαίες «αρχές» στο κίνημα.
Το μάλλον σύντομο τελικό προσχέδιο της επιστολής προς τη Βέρα Ζασούλιτς (1881) χρησιμοποιήθηκε από τους ελευθεριακούς μαρξιστές για να προτείνει ένα διάλειμμα με προηγούμενη επιμονή στην ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων (και ιδανικά στη δημιουργία ενός φιλελεύθερου-δημοκρατικού κράτους) ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επανάσταση (δηλαδή, ότι μια κοινωνία πρέπει πρώτα να περάσει από την καπιταλιστική ανάπτυξη για να φτάσει στον σοσιαλισμό - μια σημαντική δικαιολογία για τις πολιτικές εκβιομηχάνισης των Μπολσεβίκων και τη βάναυση μεταχείριση της αγροτιάς, μεταξύ άλλων αντιδραστικών μαρξιστικών θέσεων). Ωστόσο, προηγούμενα σχέδια υποδηλώνουν ότι ο Μαρξ -αρχικά τουλάχιστον- πίστευε ότι αυτό ήταν δυνατό στη Ρωσία, καθαρά λόγω του επιπέδου της διεθνούς ανάπτυξης. Ως εκ τούτου, μόνο μια παγκόσμια επανάσταση θα μπορούσε να αφήσει στη Ρωσία την τύχη να περάσει από μια καπιταλιστική φάση». Για λεπτομέρειες, δείτε: Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, τόμος 24: Marx and Engels 1874-83. Lawrence και Wishart: Λονδίνο. Σελ. 346-371.
33. Για παράδειγμα, ο Μαρξ έγραψε στον φίλο του Louis Kugelmann στις 12 Απριλίου (πριν από την ήττα της Κομμούνας) δηλώνοντας ότι «η Κεντρική Επιτροπή της Εθνικής Φρουράς παρέδωσε την εξουσία της πολύ νωρίς, για να ανοίξει δρόμο στην Κομμούνα». (Marx, K. & Engels, F. 2010. Marx and Engels Collected Works, τόμος 44: Letters 1870-73. Lawrence and Wishart: London. Σελ. 132)
Ομοίως, σε μια επιστολή προς τον Carlo Terzaghi (που συντάχθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1872), ο Ένγκελς θα υποστήριζε:
«Αν υπήρχε λίγο περισσότερη εξουσία και συγκεντρωτισμός στην Κομμούνα του Παρισιού, θα είχε θριαμβεύσει σε βάρος των αστών. Μετά τη νίκη μπορούμε να οργανώσουμε τον εαυτό μας όπως θέλουμε, αλλά για τον αγώνα μου φαίνεται απαραίτητο να συγκεντρώσουμε όλες τις δυνάμεις μας σε μια δύναμη και να τις κατευθύνουμε στο ίδιο σημείο επίθεσης. Και όταν οι άνθρωποι μου λένε ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς εξουσία και συγκεντρωτισμό, και ότι αυτά είναι δύο πράγματα που πρέπει να καταδικαστούν εντελώς, μου φαίνεται ότι όσοι μιλούν έτσι, είτε δεν ξέρουν τι είναι μια επανάσταση είτε είναι μόνο επαναστάτες κατ’ όνομα». (Στο ίδιο. Σελ. 293).
34. Κάποιος που σταδιακά θα ενοποιηθεί στα χέρια των πιο αυταρχικών φατριών, με το όνομα της -κατάλληλης ονομασίας- Επιτροπής Δημόσιας Ασφάλειας. Σε πλήρη αντίθεση με τη θέση του Μαρξ (είτε στον Εμφύλιο Πόλεμο είτε στη σημείωση 33), αναρχικοί όπως οι Μπακούνιν και Κροπότκιν επέκριναν την διεύθυνση της Κομμούνας επειδή δεν προχώρησε σε πλήρη διακοπή με το κράτος. Για λεπτομέρειες, δείτε: Bakunin, M., Kropotkin, P., & Marx, K. 2008. Συγγραφή για την Κομμούνα του Παρισιού. Red and Black Publishers: Αγία Πετρούπολη.
35. We Do Not Fear Anarchy, We Invoke It. Στο ίδιο. Σελ. 153-154.
36. Αυτά τα λόγια θυμίζουν την ελευθεριακή επιμονή του Μαρξ ότι η απελευθέρωση του προλεταριάτου θα ήταν μια πράξη αυτοχειραφέτησης, που θα πραγματοποιείτο από τους «ίδιους τους εργάτες». Αυτό διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Μαρξ στους Γενικούς Κανόνες της Διεθνούς (1864), αργότερα προσαρμόστηκε στην Κριτική του Προγράμματος της Γκότα (1875), και συμπεριλήφθηκε από τον Ένγκελς το 1888 και το 1890 στους προλόγους στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Για λεπτομέρειες, βλ. Draper, H. 1971. «Η αρχή της αυτοχειραφέτησης στον Μαρξ και τον Ένγκελς». The Socialist Register, 1971. Σελ. 81-109.
37. Όπως σημειώνει ο ίδιος ο Μαρξ. Marx and Engels Collected Works, Volume 22. Στο ίδιο. Σελ. 339.
38. Στο ίδιο. Σελ. 332
39. Η πιο διαβόητη χρήση αυτού του επιχειρήματος -που ουσιαστικά αναπαράγει τη μαρξιστική ανάλυση του κράτους- μπορεί να βρεθεί στο Engels 'On Authority’ (1872), όπου η εξουσία εξισώνεται με τη δύναμη (την οποία υποστηρίζουν οι αναρχικοί, θεωρώντας την ως πράξη απελευθέρωσης από τις αυταρχικές κοινωνικές σχέσεις) και δικαιολογημένη μέσα σε πολιτικά -ακόμη και οικονομικά- θεσμικά όργανα (στα οποία αντιτίθενται οι αναρχικοί). Συνδυάζοντας τα δύο, βρίσκουμε και πάλι την κατηγορία ότι οι αναρχικοί είτε διακρίνονται από τους κρατικούς σοσιαλιστές είτε πιστεύουν ότι η κοινωνική επανάσταση μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς να αντιμετωπίσει το κεφάλαιο ή το κράτος. Για μια σύντομη περίληψη των αντικρουόμενων ορισμών της «εξουσίας», δείτε: Eckhardt, W. 2016. The First Socialist Schism: Bakunin Vs. Marx in the International Workingmen’s Association. PM Press. Όκλαντ. Σελ. 142-145.
40. Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 110-111. Έμφαση στο πρωτότυπο.
41. Στο ίδιο. Σελ. 111. Αυτά τα αποσπάσματα προέρχονται από τη Συμμαχία της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και τη Διεθνή Ένωση Εργαζομένων: «Έκθεση και Ντοκουμέντα», που δημοσιεύθηκαν με απόφαση του Συνεδρίου της Διεθνούς στη Χάγη (1873), ένα φυλλάδιο που γράφτηκε σε συνεργασία με τον γαμπρό του Μαρξ, Πολ Λαφάργκ. Έχω συμπεριλάβει εδώ τα πιο σχετικά αποσπάσματα, καθώς μεγάλο μέρος της κριτικής εστιάζεται λανθασμένα σε έργα που αποδίδονται ψευδώς στον Μπακούνιν. Για λεπτομέρειες σχετικά με τη συγγραφή τους, δείτε: Leier, M. 2006. Bakunin: The Creative Passion. St Martin's Press: Νέα Υόρκη. Σελ. 206-210.
42. Αυτό ισχύει επίσης για το «Κράτος και Επανάσταση» του Λένιν, όπου, επαναλαμβάνοντας την κριτική του Μαρξ για τους αναρχικούς, ρωτά: «Μετά την ανατροπή του ζυγού των καπιταλιστών, θα έπρεπε οι εργάτες να “αφήσουν τα όπλα τους” ή να τα χρησιμοποιήσουν εναντίον των καπιταλιστών για να συντρίψουν την αντίστασή τους; Αλλά ποια είναι η συστηματική χρήση όπλων από μια τάξη εναντίον της άλλης, αν όχι ”παροδική” μορφή “κράτους;”» (Lenin, V.I. 1975. V.I. Lenin: Selected Works in Three Volume, Volume 2. Progress Publishers: Moscow. Σελ. 281)
Η αναρχική απάντηση θα ήταν ότι αυτό δεν αποτελεί «παροδική μορφή κράτους». Αντίθετα, είναι μια ελευθεριακή χρήση βίας και όχι ένας συγκεκριμένος, αποξενωμένος μηχανισμός που υπάρχει για τη διαχείριση των ανταγωνισμών της ταξικής κοινωνίας. Λαμβάνοντας υπόψη την πορεία της Ρωσικής Επανάστασης καθώς και τις αναφορές στο Κράτος και την Επανάσταση στη «μεταβατική» ανάγκη για «αντιπροσωπευτικούς θεσμούς», «υποταγή» και «γραφειοκρατία», οι αναρχικοί δεν μπορούν απλώς να το απορρίψουν ως σημασιολογικό ζήτημα. Επιπλέον, πρέπει να θυμόμαστε ότι η «προλεταριακή εμπροσθοφυλακή» θα είχε αναγκαστικά –όπως σωστά σημείωσε ο Μπακούνιν– αποτελέσει μειοψηφία σε μεγάλο μέρος του κόσμου, ακόμη και την εποχή της Ρωσικής Επανάστασης (και σίγουρα εντός της ίδιας της Ρωσίας).
43. Κρατισμός και Αναρχία. Στο ίδιο. Σελ. 177-178.
Αυτό ακολουθεί την ανάλυση που παρουσίασε ο Proudhon, ο οποίος στην Γενική Ιδέα της Επανάστασης του 19ου αιώνα (1851) δήλωσε,
«Η κυβέρνηση συνεπάγεται ως συσχετιζόμενη με κάποιον που πρέπει να κυβερνάται… αν ολόκληρος ο λαός, επικαλούμενος την κυριαρχία, αναλάβει την κυβέρνηση, κάποιος αναζητά μάταια πού θα είναι οι κυβερνώντες… πού θα είναι οι παραγωγοί…; Πρέπει να φτάσουμε στην τελευταία υπόθεση, εκείνη όπου οι άνθρωποι μπαίνουν στην Κυβέρνηση μαζικά, και ασκούν όλους τους κλάδους της Εξουσίας · στους οποίους είναι πάντα ομόφωνοι, και πάνω τους δεν έχουν ούτε πρόεδρο, ούτε αντιπροσώπους, ούτε βουλευτές, ούτε νόμιμη χώρα, ούτε πλειοψηφία… εάν ο Λαός, έτσι οργανωμένος για την εξουσία, δεν έχει τίποτα παραπάνω, τι, ρωτώ, έχουν παρακάτω; ... πού είναι οι εργάτες; Θα απαντήσετε ότι οι λαοί είναι τα πάντα ταυτόχρονα, ότι παράγουν και νομοθετούν ταυτόχρονα, ότι η Εργασία και η Κυβέρνηση είναι ενωμένη σε αυτές; Είναι αδύνατο… ο λόγος για την ύπαρξη κυβέρνησης είναι η απόκλιση συμφερόντων… Όταν η μάζα του Λαού γίνεται Κράτος, το Κράτος δεν έχει πλέον κανένα λόγο να υπάρχει, αφού δεν υπάρχουν πλέον Λαοί, η κυβερνητική εξίσωση μειώνεται στο μηδέν». (Proudhon, P. J. 1989. Γενική ιδέα της επανάστασης στον 19ο αιώνα. Pluto Press: Λονδίνο. Σελ. 158-161).
44. Marx, Engels, Lenin: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 148.
45. Στο ίδιο. Σελ. 147.
46. Στο ίδιο. Σελ. 149.
47. Το «Withers away» (σ.τ.μ.: στα ελληνικά μαρασμός) είναι μία από τις δύο δημοφιλείς μεταφράσεις από το διάσημο κείμενο του Ένγκελς, «Αντι-Ντύρινγκ» (1878) (το άλλο είναι «πεθαίνει»). Το πλήρες κείμενο (εδώ, η έκδοση «withers away») αξίζει να αναφερθεί εκτενώς, καθώς ενσωματώνει πολλές από τις αντιφάσεις και τις παρεξηγήσεις που διερευνήθηκαν σε αυτό το δοκίμιο:
«Η πρώτη πράξη στην οποία το κράτος πραγματικά εμφανίζεται ως εκπρόσωπος της κοινωνίας στο σύνολό της -η κατοχή των μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας- είναι ταυτόχρονα η τελευταία ανεξάρτητη πράξη του ως κράτος. Η παρέμβαση της κρατικής εξουσίας στις κοινωνικές σχέσεις καθίσταται περιττή σε μια σφαίρα μετά την άλλη, και στη συνέχεια σταματά από μόνη της. Η κυβέρνηση των προσώπων αντικαθίσταται από τη διοίκηση των πραγμάτων και την κατεύθυνση της διαδικασίας παραγωγής. Το κράτος δεν “καταργείται”, αυτομαραίνεται σταδιακά. Από αυτήν την άποψη πρέπει να εκτιμήσουμε τη φράση “ελεύθερο λαϊκό κράτος” - τόσο την αιτιολόγησή της κατά καιρούς για αναταραχές όσο και την απόλυτη επιστημονική ανεπάρκεια - και επίσης το αίτημα των λεγόμενων αναρχικών ότι το κράτος πρέπει να καταργηθεί μέσα σε μια νύχτα». (Ένγκελς, Φ. 1939. Μαρξιστική Βιβλιοθήκη: Έργα του Μαρξισμού - Λενινισμός Τόμος XVIII: Herr Eugen Duhring's Revolution in Science (Anti-Duhring). New York International Publishers: New York, Σελ. 315).
48. Marx, Engels, Lenin: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 150.
49. Στο ίδιο. Σελ. 149.
50. Ο Μαρξ δεν ορίζει με σαφήνεια σε τι αναφέρεται εδώ, ωστόσο, παρόμοιες αναφορές σε όλο το έργο του (και η μετατροπή του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς σε εκλεγμένο -αν και συγκεντρωτικό- σώμα) υποδηλώνει ένα σημαντικό σημείο διαφοράς με την αντίληψη του Μπακούνιν - γραφειοκρατική οργάνωση, εκλεγμένη ή αλλιώς. Βλέπε σημείωση 28.
51. Ή, όπως το έθεσαν επανειλημμένα αυτός και ο Ένγκελς, οι αναρχικοί «[είτε δεν ξέρουν] για τι μιλάνε» είτε κάνουν και αντ’ αυτού ζητούν ρητά από τους εργάτες να «αφήσουν τα όπλα τους», αντί να πολεμήσουν. - Μαρξ και Ένγκελς Συλλεκτικά Έργα, Τόμος 23. Στο ίδιο Σελ. 425.
52. Ο Μαρξ «διορθώνει» τον ισχυρισμό του Μπακούνιν ότι οι μαρξιστές κατάλαβαν ότι μια επαναστατική κυβέρνηση συνίσταται στη «διακυβέρνηση του λαού μέσω ενός μικρού αριθμού εκπροσώπων που εκλέγονται από τον λαό» ισχυριζόμενοι ότι αυτή ήταν η άποψη του Μπακούνιν σε αντίθεση με τη δική του. Προχωρεί εξηγώντας ότι «η φύση των εκλογών» θα άλλαζε με τον μετασχηματισμό της «οικονομικής τους βάσης». Ως αποτέλεσμα, ισχυρίστηκε ότι σε τέτοιες περιπτώσεις, «(1) οι κυβερνητικές λειτουργίες δεν υφίστανται πλέον. (2) η κατανομή των γενικών λειτουργιών γίνεται ρουτίνα και δεν συνεπάγεται κυριαρχία · (3) οι εκλογές χάνουν εντελώς τον σημερινό πολιτικό τους χαρακτήρα. " - Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 150.
53. Σύμφωνα με τον Βέμπερ, το κράτος ήταν σαφώς κατανοητό ως ένα συγκεκριμένο, εδαφικό σύνολο θεσμών που διεκδικούν το μοναδικό νόμιμο δικαίωμα άσκησης εξαναγκασμού. Κατά τη συζήτηση του «κυβερνητικού συστήματος» του Κράτους, ο Προυντόν αναφέρεται στην επένδυση εξουσίας στη «Διοικητική συγκέντρωση» και στην άσκηση αυτής της εξουσίας μέσω «Δικαστικής ιεραρχίας [και] αστυνομίας». Σε «χώρες στις οποίες η δημοκρατική αρχή έχει κυριαρχήσει», θα μπορούσε κανείς να περιμένει ένα συνταγματικό σύστημα κοινών εξουσιών -που θα αποτελείται από εκλεγμένους αντιπροσώπους υπεύθυνους για τη θέσπιση νόμων (συνήθως μέσω κανόνα πλειοψηφίας)- και μια γραφειοκρατία που επιβλέπει την είσπραξη των φόρων. - Γενική ιδέα της επανάστασης στον 19ο αιώνα. Όχι. σελ. 242.
Ο Κροπότκιν συνόψισε έτσι την ανάλυση στο «Το Κράτος: Ο Ιστορικός του Ρόλος» (1896), που αργότερα συμπεριελήφθη στο «Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχία» (1914):
«[Το Κράτος] δεν περιλαμβάνει μόνο την ύπαρξη μιας εξουσίας που τοποθετείται πάνω από την κοινωνία, αλλά και μιας εδαφικής συγκέντρωσης και μιας συγκέντρωσης πολλών λειτουργιών στη ζωή των κοινωνιών στα χέρια μερικών. Υπονοεί κάποιες νέες σχέσεις που δεν υπήρχαν πριν από το σχηματισμό του κράτους. Αναπτύσσεται ένας ολόκληρος μηχανισμός νομοθεσίας και αστυνόμευσης για να υποτάξει κάποιες τάξεις στην κυριαρχία άλλων τάξεων». (Modern Science and Anarchy. Στο ίδιο. Σελ. 234).
54. «Επομένως, δεν πρέπει να ανατραπεί το Βοναπαρτιστικό Κράτος, το Πρωσσικό ή το Ρωσικό κράτος, αλλά ένα αφηρημένο κράτος, το ίδιο το κράτος, ένα κράτος που δεν υπάρχει πουθενά». (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Αναρχισμός και Αναρχοσυνδικαλισμός. Στο ίδιο. Σελ. 108).
55. Στο ίδιο. Σελ. 151.
56. Proudhon, P. J. 2019. Σύστημα οικονομικών αντιθέσεων: Ή, η φιλοσοφία της αθλιότητας. Anodos Books: Whithorn. Σελ. 189.
57. Κρατισμός και Αναρχία. Στο ίδιο. Σελ. 195.
58. Οι σημειώσεις του Μαρξ δείχνουν ότι ένας άγραφος τόμος του Κεφαλαίου προοριζόταν να αφιερωθεί εξ ολοκλήρου σε μια ανάλυση του κράτους. Παρατίθεται στο Marx, K. 1990. «Εισαγωγή από τον Έρνεστ Μαντέλ», κεφάλαιο στο Κεφάλαιο: Τόμος Ι. Penguin Classics: Λονδίνο. Σελ. 28.
59. Τρεις συμπεριλαμβανομένων των θεωριών της πλεονάζουσας αξίας, υπό την επιμέλεια του Καρλ Κάουτσκι.
60. Ή όπως το λένε μερικές φορές ο Μαρξ και ο Ένγκελς, «ένα κράτος που δεν είναι κράτος» υπό τη συμβατική έννοια.
61. Για παράδειγμα, σχετικά με το ζήτημα της δικτατορίας και της χρήσης του Μαρξ από τον όρο «δικτατορία του προλεταριάτου», δείτε: Draper, H. 1987. Η «δικτατορία του προλεταριάτου» από τον Μαρξ στον Λένιν. Μηνιαίος Τύπος αναθεώρησης: Νέα Υόρκη. Ο Draper αποδεικνύει πειστικά ότι ο όρος χρησιμοποιείται με τρόπο παρόμοιο με τον δεύτερο ορισμό του «κράτους» του Μαρξ (δηλαδή, ως αναφορά στη χρήση επαναστατικής δύναμης).
62. Ο ελευθεριακός ή «αριστερός» μαρξισμός περιλαμβάνει και τα ρεύματα του συμβουλιακού κομμουνισμού, της αυτονομίας, των λεγόμενων «υπερ- αριστερών», μεγάλο μέρος του καταστασιακού κινήματος, στοιχεία κριτικής θεωρίας και διάφορες άλλες τάσεις σκέψης.
**Ελληνική μετάφραση: Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης, Μάης-Ιούνης 2020.
