Η σκέψη του Ερίκο Μαλατέστα παραμένει πραγματικά επίκαιρη βάζοντας τα πράγματα με μεγάλη σαφήνεια και απλότητα σε μία σειρά που μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τη σύγχρονη αναρχική θεώρηση αλλά και δράση. Χαρακτηριστικές είναι κάποιες σκέψεις του πάνω στο ζήτημα της σχέσης μεταξύ αναρχισμού και συνδικαλισμού. Σήμερα, ο ταξικός αγώνας βάσης οφείλει να αποτελεί μία βασική παράμετρο της αναρχικής δράσης, δίχως ωστόσο να διεκδικεί εννοιολογικά αλλά και πρακτικά μία αυτοτέλεια αναφορικά με το περιεχόμενο του κοινωνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Δε νομίζω ότι σήμερα υπάρχει έστω κι ένας ανάμεσά μας που θ΄ αρνιόταν τη χρησιμότητα και την αναγκαιότητα της οργάνωσης των εργατών, σαν ένα μέσο για την υλική και ηθική βελτίωση των μαζών, σαν ένα γόνιμο έδαφος για προπαγάνδα και σαν μια δύναμη αξεχώριστη από τον κοινωνικό μετασχηματισμό που επιδιώκουμε. Κανένας πια δεν αμφισβητεί τη σπουδαιότητα της οργάνωσης των εργατών, πράγμα που ενδιαφέρει εμάς τους αναρχικούς περισσότερο από κάθε άλλον, γιατί πιστεύουμε ότι η καινούργια κοινωνική τάξη πραγμάτων δεν πρέπει και δεν μπορεί να επιβληθεί με τη βία από μια καινούργια κυβέρνηση, αλλά πρέπει αναγκαστικά ν΄ ακολουθήσει μια ελεύθερη και συντονισμένη προσπάθεια ολονών. Επιπλέον, το εργατικό κίνημα έχει τώρα εδραιωθεί, ισχυρά και καθολικά. Το να το καταπολεμούσαμε θα ήταν σαν να δίναμε τα χέρια στους καταπιεστές, το να το αγνοούσαμε θα ήταν σαν να μέναμε έξω από τη ζωή του λαού, κι αυτό θα μας καταδίκαζε για πάντα σε αδυναμία.
Υποστηρίζω λοιπόν ότι αυτές οι [εργατικές] οργανώσεις δεν μπορούν να είναι αναρχικές και ότι δεν είναι σωστό να θέλουμε να είναι αναρχικές. Γιατί αν ήταν, δε θα εκπλήρωναν πια τον προορισμό τους και δε θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τους σκοπούς που θα ονειρεύονταν οι αναρχικοί οι οποίοι θα συμμετείχαν σε αυτές.
Τα συνδικάτα δημιουργούνται με σκοπό να υπερασπίσουν τα σημερινά, τα τωρινά συμφέροντα των ανθρώπων του μόχθου, και να καλυτερέψουν τις συνθήκες της ζωής τους όσο γίνεται περισσότερο, μέχρι που να μπορέσουν να κάνουν την κοινωνική επανάσταση. Αυτή θα μετατρέψει τους σημερινούς σκλάβους σε ελεύθερους εργάτες που θα συνεργάζονται ελεύθερα για το κοινό καλό.
Ο συνδικαλισμός είναι από τη φύση του μεταρρυθμιστικός (ρεφορμιστικός). Εκείνο που μπορούμε όλο κι όλο να περιμένουμε απ΄ αυτόν είναι: οι μεταρρυθμίσεις που επιδιώκει και πετυχαίνει να είναι τέτοιες και να κατακτιούνται με τέτοιον τρόπο, ώστε να βοηθούν την εκπαίδευση και την επαναστατική προετοιμασία και να ανοίγουν το δρόμο για ολοένα μεγαλύτερες απαιτήσεις.
Κάθε συγχώνευση ή σύγχυση του αναρχικού κι επαναστατικού κινήματος με το συνδικαλιστικό κίνημα θα έχει σαν αποτέλεσμα είτε να κάνει το συνδικάτο ανίκανο να πετύχει τους ιδιαίτερους στόχους του, είτε να αποδυναμώσει, να πλαστογραφήσει και να σβήσει το πνεύμα του αναρχισμού.
Κατά τη γνώμη μου, οι αναρχικοί δε θα έπρεπε να θέλουν να είναι τα συνδικάτα αναρχικά. Θα έπρεπε να δουλεύουν σ΄ αυτά για να πετύχουν τους σκοπούς του αναρχισμού σαν άτομα, σαν ομάδες και σαν ομοσπονδίες ομάδων. Όπως ακριβώς υπάρχουν ή θα έπρεπε να υπάρχουν ομάδες μελέτης κι ομάδες συζήτησης για γραπτή και προφορική προπαγάνδα ανάμεσα στις μάζες, ομάδες συνεργασίας, ομάδες που δουλεύουν στα γραφεία, στα εργοστάσια, στα χωράφια, στους στρατώνες, στα σχολεία, κλπ, έτσι θα έπρεπε να δημιουργηθούν ειδικές ομάδες στις διάφορες οργανώσεις που ενδιαφέρονται για την ταξική πάλη.
Στα συνδικάτα, οι αναρχικοί θα έπρεπε ν΄ αγωνίζονται ώστε αυτά να μένουν ανοικτά σ΄ όλους τους εργάτες –όποιες αντιλήψεις κι αν έχουν και σ΄ όποιο κόμμα κι αν ανήκουν- με μοναδική προϋπόθεση να συμφωνούν να συνεργάζονται με τους άλλους εργάτες στον αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση. Οι αναρχικοί θα έπρεπε να αντιτίθενται στο στενό συντεχνιακό πνεύμα και σ΄ όλες τις απόπειρες να μονοπωληθούν οι οργανώσεις κι η δουλειά. Θα έπρεπε να εμποδίζουν τα μέλη των συνδικάτων να γίνουν παίγνια στα χέρια των πολιτικών για εκλογικούς ή άλλους εξουσιαστικούς σκοπούς. Θα έπρεπε να υποστηρίζουν την άμεση δράση και να την εφαρμόζουν, την αποκέντρωση, την αυτονομία, την ελεύθερη πρωτοβουλία. Θα έπρεπε να προσπαθούν να κάνουν τα μέλη των συνδικάτων να συμμετέχουν άμεσα στη ζωή των οργανώσεων και να μην έχουν ανάγκη από αρχηγούς και μόνιμα στελέχη.
Θα έπρεπε, κοντολογίς, να παραμένουν αναρχικοί, να βρίσκονται πάντα σε επαφή με τους αναρχικούς και να θυμούνται ότι οι εργατικές οργανώσεις δεν είναι σκοπός αλλά μόνον ένα από τα διαφορετικά μέσα –άσχετα με το πόσο σπουδαίο μπορεί να είναι – που θα ετοιμάσουν τον ερχομό της αναρχίας.
*Αποσπάσματα από το άρθρο του Ε.Μαλατέστα «Συνδικαλισμός και Αναρχισμός», που δημοσιεύτηκε στο Pensiero e Volonta, τον Απρίλιο του 1925.
Τα εργατικά συνδικάτα (οι συμμαχίες που γίνονται με σκοπό την αντίσταση στα αφεντικά και κάποιες άλλες εκδηλώσεις του εργατικού κινήματος) είναι χωρίς αμφιβολίες ωφέλιμα: και μάλιστα αποτελούν ένα αναγκαίο στάδιο στην ανάπτυξη του προλεταριάτου. Προσπαθούν να κάνουν τους εργάτες να συνειδητοποιήσουν την αληθινή τους κατάσταση, το ότι δηλαδή είναι εκμεταλλευόμενοι και δούλοι. Αναπτύσσουν σ΄ αυτούς την επιθυμία ν΄ αλλάξουν την κατάσταση. Τους μαθαίνουν την αλληλεγγύη και τον αγώνα και, μέσα από τις πρακτικές εκδηλώσεις του αγώνα, τους δίνουν να καταλάβουν ότι τα αφεντικά είναι εχθροί και ότι η κυβέρνηση είναι υπερασπιστής των αφεντικών.
…εμείς οι αναρχικοί, που θέλουμε πάνω απ΄ όλα την πραγμάτωση του ιδανικού μας, όχι μόνο δεν πρέπει ν΄ αδιαφορούμε για το εργατικό κίνημα αλλά και πρέπει να συμμετέχουμε ενεργά σ΄ αυτό και να προσπαθούμε, όσο κι αν προσαρμοζόμαστε αναγκαστικά στις συνθήκες των μικρών καθημερινών αγώνων, να έχει αυτό την πιο κριτική κατά το δυνατόν στάση, που θα ΄ναι σύμφωνη με τα οράματά μας και θα γίνει αποτελεσματικό μέσον για την ηθική εξύψωση των ανθρώπων και την επανάσταση.
…το εργατικό κίνημα από μόνο του, χωρίς το κονίαμα των επαναστατικών ιδεών που έρχονται σε αντίθεση με τα σημερινά κα άμεσα συμφέροντα των εργατών, χωρίς την κριτική και τις παραινέσεις των επαναστατών, όχι μόνο δεν οδηγεί στο μετασχηματισμό της κοινωνίας προς όφελος του συνόλου, αλλά και έχει την τάση να δυναμώνει τον εγωισμό των διαφόρων κατηγοριών των εργαζομένων και να δημιουργεί μια τάξη προνομιούχων εργατών που κατέχουν θέση ανώτερη από τις μάζες των απόκληρων.
Οι σημερινές εργατικές ενώσεις αντιστοιχούν στις σημερινές συνθήκες της οικονομικής ζωής, που είναι επακόλουθα της ιστορικής εξέλιξης της κοινωνίας και της επιβολής του καπιταλισμού. Η καινούργια κοινωνία όμως δεν μπορεί να φτιαχτεί παρά μόνο αν ξεφύγει απ΄ αυτά τα πλαίσια, αν δημιουργήσει καινούργιους οργανισμούς που θ΄ ανταποκρίνονται στις καινούργιες συνθήκες και στις καινούργιες επιδιώξεις της κοινωνίας.
Για μας, σημασία δεν έχει το αν οι εργαζόμενοι θέλουν λίγα ή πολλά: το σπουδαίο είναι όσοι θέλουν κάτι, να δοκιμάζουν να το πετύχουν μόνοι τους με τη δική τους δύναμη, με την άμεση δράση τους εναντίον των καπιταλιστών και της κυβέρνησης.
Μια ασήμαντη βελτίωση που αποσπάται με την αυτόνομη δράση αξίζει –εξαιτίας των ηθικών της επιπτώσεων και, μακροπρόθεσμα, ακόμα κι εξαιτίας των υλικών της αποτελεσμάτων – περισσότερο από μια μεγάλη μεταρρύθμιση που κάνουν σαν παραχώρηση η κυβέρνηση ή οι καπιταλιστές με σκοπό την εξαπάτηση, ή έστω από καθαρή καλοσύνη.
*Αποσπάσματα από το άρθρο του Ε.Μαλατέστα «Συνδικαλισμός και Αναρχισμός, που δημοσιεύθηκε στην Umanita Nova, τον Απρίλιο του 1922.
