Απόψεις για τη σπουδαιότητα των τωρινών αραβικών εξεγέρσεων και των επιδράσεών τους στην επαναστατική θεωρία, και συγκεκριμένα σε σχέση με το διάλογο για τη δημοκρατία και τη λαϊκή εξουσία.
Σε προηγούμενο άρθρο, είχα πει ότι τα γεγονότα που συνταράζουν τον αραβικό κόσμο είναι τόσο σημαντικά όσο αυτά που συνέβησαν το 1989. (1) Όχι μόνο για το ότι μπορούν να υπάρχουν παραλληλισμοί μεταξύ τους όσον αφορά την έκταση και το βάθος της κοινωνικής δυσαρέσκειας σε μια τεράστια γεωγραφική περιοχή, αλλά επίσης και για το ότι αυτός ο κοινωνικός λαϊκός ανεμοστρόβιλος εγείρει ένα ζήτημα σε μια συγκεκριμένη γεωπολιτική αρχιτεκτονική η οποία θεωρείτο έως τώρα σκληρή και άκαμπτη. Στην περίπτωση αυτή, αυτές οι μακροχρόνιες δικτατορίες τρέφονταν, προωθούνταν και επιβάλλονταν από τα γεωστρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ (και του συνεταίρου τους της Ευρωπαϊκής Ένωσης) σε μια περιοχή τεράστιου ενδιαφέροντος όσον αφορά βέβαια το πετρέλαιο. Το 1989 οι πολιτικές επιπτώσεις των διαδηλώσεων ήσαν βαθιές και μακρόχρονες –η πτώση των “πραγματικά σοσιαλιστικών” καθεστώτων δεν σήμανε μόνο την πτώση κάποιων μικρών μη ευχάριστων γραφειοκρατικών δικτατοριών, αλλά εξαιτίας της επακόλουθης αδυναμίας μιας αληθινά ελευθεριακής και επαναστατικής αριστεράς, αντιπροσώπευαν την πτώση κάποιων συγκεκριμένων πολιτικών αξιών και οραμάτων τα οποία συνδέθηκαν λανθασμένα με το σοβιετικό μπλοκ, με την επακόλουθη άνοδο του νεοφιλελευθερισμού ως ενός αδιαμφισβήτητου συστήματος σε οικονομικό, πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο.
Ήταν το τέλος της ιστορίας, σύμφωνα με μερικούς απολογητές της “Νέας Παγκόσμιας Τάξης”. Αλλά η ιστορία συνέχισε να γράφεται, όπως αποδείχθηκε με δραματικό τρόπο από τις διαδηλώσεις κατά της παγκοσμιοποίησης στο Seattle το 1999. Και εάν χρειάζονται περαιτέρω διαδηλώσεις, τότε έχουμε έναν κύκλο ανοιχτών αγώνων μεταξύ 2000 και 2005 στη Νότια Αμερική οι οποίοι συγκλόνισαν τα θεμέλια του εν λόγω μοντέλου, με το λαό, τις καταπιεσμένες και εκμεταλλευόενες τάξεις ως πρωταγωνιστές της ιστορίας.
Τα γεγονότα στον αραβικό κόσμο τα οποία μας έχουν κόψει την ανάσα τους τελευταίους δύο και πλέον μήνες, έχουν κλονίσει την Νέα Παγκόσμια Τάξη και, μάλιστα, σε έναν από τους πλέον δυνατούς συνδέσμους της – τις δικτατορίες εκείνες οι οποίες έχουν διατηρηθεί στην εξουσία επί δεκάδες χρόνια από τον “ελεύθερο κόσμο” για να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη ροή πετρελαίου και για να διατηρείται η στρατιωτική παρουσία σε μια περιοχή τεράστιας οικονομικής και γεωστρατηγικής σημασίας για την αυτοκρατορία. Οι κινητοποιήσεις αυτές λαμβάνουν χώρα στην ίδια την καρδιά του καπιταλισμού, εκεί όπου ρέει το πετρέλαιο που κρατά σε λειτουργία το διεθνές εμπόριο και τη βιομηχανία. Συμβαίνουν σε χώρες οι οποίες είναι στενοί σύμμαχοι της Ουάσινγκτον, γι’ αυτό και το αντι-ιμπεριαλιστικό περιεχόμενο όλων αυτών των διαδηλώσεων (ακόμα και ο Λίβυος δικτάτορας Καντάφι έχει μετατραπεί σε στενό συνεργάτη των ΗΠΑ και της Ε.Ε. στο ζήτημα του “Πολέμου Εναντίον της Τρομοκρατίας”). Είναι όλες αυτές οι χώρες οι οποίες χαρακτηρίζονται από σοβαρές εσωτερικές αντιφάσεις όπου η πείνα συνυπάρχει με την μακρο-οικονομική ανάπτυξη και τη χλιδή και τον πλούτο των αρχουσών οικογενειών. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο –την ίδια στιγμή υφίστανται προκλήσεις που συνταράζουν τα πολιτικά θεμέλια και το σύστημα. Αυτοί που μιλούν για “δημοκρατία” έχουν ήδη “ανάψει” έναν έντονο πολιτικό διάλογο σε παγκόσμια κλίμακα όσον αφορά το πολιτικό περιεχόμενο τέτοιων ευέλικτων όρων όπως “δημοκρατία”. Πάνω απ’ όλα, επειδή η “δημοκρατία” που θέλουν οι φιλελεύθεροι σχετίζεται και συγχέεται με την εξουσία και δεν είναι η ίδια δημοκρατία που έχουν στο μυαλό τους οι λαοί που έχουν βγει στους δρόμους.
Δύο ανταγωνιστικές έννοιες της δημοκρατίας
Το φάντασμα του όχλου που αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική είναι ο χειρότερος εφιάλτης της άρχουσας τάξης, για την οποία «δημοκρατία» σημαίνει διατήρηση της νομικής και οικονομικής δομής που στηρίζει αποκλειστικά τα προνόμιά της. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι τα καπιταλιστικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κάνουν εκκλήσεις για «σταθερότητα» και «τάξη», μαζί με την επίσημη υποστήριξη της ανάγκης για δημοκρατία στις αραβικές χώρες («ξεχνώντας» την παραδοσιακή τους υποστήριξη στις περιφερειακές δικτατορίες). Στην εφημερίδα "El Mercurio» (στις 11 Φλεβάρη) για παράδειγμα, ο David Gallagher γράφει τυπικά: "Δεν μπορεί να κυβερνηθεί μια χώρα από τον δρόμο, παρ’ όλες τις αυταπάτες περί του αντιθέτου από τις οποίες διακατέχονται ορισμένοι διανοούμενοι της άμεσης δημοκρατίας, ενός ακραίου, συμμετοχικού είδους" . Δηλώσεις όπως αυτή εκφράζονται μαζικά σε όλα τα επίσημα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Είναι ενδιαφέρον να επικεντρωθούμε στη φράση “κυβέρνηση από το δρόμο”, αφού δείχνει τα όρια της τυπικής, αστικής δημοκρατίας. Ας διευκρινίσουμε, όμως, ορισμένες έννοιες που χρησιμοποιεί ο αρθρογράφος: όταν μιλάει για το δρόμο, αυτό που κάνει είναι να τον εξισώνει με το λαό. Όταν λέει ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να είναι ένα «ακραίο», συμμετοχικό είδος, εννοεί ότι η εργατική τάξη (η "ακραία" σε αντιδιαστολή με την τάξη που αυτός εκπροσωπεί) θα πρέπει να εξαιρεθεί από το δημοκρατικό παιχνίδι. Για τον απλούστατο λόγο ότι στην έννοια που δίνει αυτός στη δημοκρατία, δεν θα πρέπει να συμπεριληφθούν οι φτωχοί, οι εργαζόμενοι, να αποκλειστούν από κάθε άμεση συμμετοχή στις υποθέσεις τους, θα πρέπει οπωσδήποτε να υπάρξει μια "σοβαρότητα" και ένα "κύρος", ώστε να αποκρυβούν τα ταξικά συμφέροντα πίσω από αυτό το όραμα.
Σε ένα άρθρο του σχετικά με τις αραβικέςεξεγέρσεις, ο Ουρουγουανός συγγραφέας Raúl Zibechi χτυπά κετευθείαν στην καρδιαά του θέματος όταν δηλώνει: "Το σύστημα μας δείχνει πολύ καλά ότι μπορούμε να ζήσουμε με κάθε κρατική Αρχή, ακόμη και την πιο "ριζοσπαστική" ή την πιο "αντι-συστημική”, αλλά δεν μπορεί να ανεχθεί ανθρώπους στους δρόμους, εξέγερση, συνεχή επανάσταση. Μπορούμε να πούμε ότι οι άνθρωποι που έχουν βγει στο δρόμο είναι το κλειδί στην επιχείρηση συσσώρευσης του κεφαλαίου, έτσι ώστε ένα από τα πρώτα «μέτρα» που ελήφθησαν από τους στρατιωτικούς μετά την αποχώρηση του Μουμπάρακ, ήταν το αίτημα οι άνθρωποι να αφήσουν τους δρόμους και να επιστρέψουν στις εργασίες τους". (2)
Ο δρόμος είναι ο κατ’ εξοχήν τόπος όπου η εξουσία εκφράζεται από τα κάτω. Είναι ο συμβολικός χώρος όπου οι άνθρωποι δίνουν τη μάχη τους μέχρι θανάτου ενάντια σε αυτούς που βρίσκονται στα υψηλά κλιμάκια. Είναι εκεί που πειραματίζονται με εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης των «res publica», τις δημόσιες υποθέσεις. Όποτε οι λαοί έχουν εμφανιστεί στη σκηνή της ιστορίας μέσω των διαδηλώσεων, έχουν πάντα -μέσα από την άσκηση της άμεσης δημοκρατίας- δημιουργήσει τους δικούς τους θεσμούς τους έξω και ενάντια στα επίσημα θεσμικά όργανα του Κράτους. Αυτό έχει συμβεί μετά τη Γαλλική Επανάσταση, όταν το 1792 το προλεταριάτο διαμόρφωσε τον πρώτο Δήμο (Κομμούνα) του Παρισιού και ο λαός συνέστησε τα όργανα της βλαστάνουσας άμεσης δημοκρατίας, μόνο και μόνο για να τα δει να κλέβονται, να παραγνωρίζονται και, τελικά, να συνθλίβονται από τα χέρια της αστικής τάξης των Ιακωβίνων στον αγώνα της εναντίον του Παλαιού Καθεστώτος.
Η δημοκρατία έχει πάντα όρια και η αστική τάξη το γνωρίζει αυτό -το πρόβλημα είναι ποιος θέτει τα όρια αυτά. Στην κλασική Ελλάδα, όπου γεννήθηκε η έννοια, τα δημοκρατικά δικαιώματα ήταν προνόμιο μόνο των "πολιτών", μιας μειοψηφίας του πληθυσμού που ζούσε από την εργασία της υπόδουλης πλειοψηφίας. Στις δυτικές δημοκρατίες, για μεγάλο χρονικό διάστημα, είχε αρνηθεί το δικαλιωμα στη δημοκρατία στις αποικίες που έτρεφαν τις πόλεις ή στους ντόπιους εργαζόμενους που δεν είχαν περιουσία ή εκπαίδευση. Στο Ισραήλ, τη "μόνη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή", όπως διατείνεται το περίφημο κλισέ, οι Παλαιστίνιοι εξαιρούνται πλήρως από τις απολαύσεις της δημοκρατίας. Στις ίδιες τις ΗΠΑ , την “πιο δημοκρατική χώρα του κόσμου” (σύμφωνα με τον εαυτό τους), παρά την εκλογή ενός μαύρου προέδρου, ένας στους τέσσερις αφροαμερικανούς άνδρες μαραζώνει στις πανταχού παρούσες φυλακές, πολλοί από αυτούς καταδικασμένοι σε θάνατο. Οι υπόλοιποι στη συντριπτική τους πλειονότητα ζουν σε γκέτο, ενώ το δικομματικό σύστημα λειτουργεί ως πόλος έλξης για τη στρατιωτικο-βιομηχανική ελίτ.
Ας πάρουμε για παράδειγμα οποιαδήποτε δυτική δημοκρατία, μια από τις λεγόμενες «αντιπροσωπευτικές» δημοκρατίες: ας κάνουμε μια απλή έρευνα για την κοινωνική τάξη και το φύλο στο οποίο ανήκει η πλειοψηφία των βουλευτών. Το αποτέλεσμα είναι συντριπτικό: άνδρες από την καπιταλιστική τάξη. Οι επιχειρηματίες αποτελούν μια μικρή μειοψηφία της κοινωνίας, αλλά όλοι σχεδόν οι βουλευτές είναι επιχειρηματίες. Επίσης, θα παρατηρήσετε ότι οι καταπιεσμένες εθνοτικές ή εθνικές ομάδες επίσης υποεκπροσωπούνται. Ποιοι λοιπόν αντιπροσωπεύουν τη δημοκρατία; Οι καπιταλιστές, οι πλούσιοι, οι ισχυροί. Ολόκληρη η εκλογική και θεσμική μηχανή προστατεύεται από χίλια δύο τεχνάσματα ώστε να αποφευχθεί η λαϊκή συμμετοχή.
Αντιθέτως, η έννοια της συμμετοχικής ή άμεσης δημοκρατίας είναι ο αντίθετος πόλος της έννοιας της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας όπως υποστηρίζεται από την καπιταλιστική τάξη και τους παρατρεχάμενούς της. Τα όριά της καθορίζονται από τον κινητοποιημένο λαό, που κατά τη διαδικασία του αγώνα αποκτά νέα συνείδηση των δυνατοτήτων και της ύπαρξής του. Η άμεση δημοκρατία στη Γαλλική Επανάσταση, κατά την περίοδο 1792-1793, έθεσε όρια στους κερδοσκόπους, και προς στιγμήν καθόρισε και τον αγώνα εναντίον τους. Όλες οι διάφορες εμπειρίες της λαϊκής εξουσίας και της άμεσης δημοκρατίας που έχουν συμβεί στην ιστορία έχουν ασχοληθεί με την οικονομική εκμετάλλευση. Η άμεση συμμετοχή του κάθε μέλους της κοινωνίας, η συλλογική άσκηση της εξουσίας, πνίγει την καπιταλιστική μειονότητα στον ωκεανό των συμφερόντων του λαού που εκφράζονται άμεσα και ελεύθερα. Δεν είναι τυχαίο ότι η άμεση δημοκρατία αγνοεί τη διάκριση μεταξύ του πολιτικού και του οικονομικού (τη φρίκη της φρίκης για τους καπιταλιστές) και τείνει προς την κοινωνικοποίηση της ιδιοκτησίας.
Ο δρόμος είναι ένας σημαντικός συμβολικός χώρος. Αλλά δεν αρκεί από μόνος του. Σταδιακά, οι άνθρωποι καταλήγουν πάντα στο να συνειδητοποιούν ότι η «δημοκρατία», η άμεση δημοκρατία τους δημιουργείται στον αγώνα, και περιλαμβάνει επίσης την κοινωνικοποίηση των ορυχείων, των επιχειρήσεων, της γης, των εργοστασίων και των γραφείων. Όταν οι άνθρωποι αναλαμβάνουν οι ίδιοι τις υποθέσεις τους, βλέπουμε ξεκάθαρα ότι δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική ισότητα χωρίς οικονομική ισότητα.
Η άμεση δημοκρατία των λαϊκών επιτροπών
Στην Αίγυπτο, όπως και αλλού στον αραβικό κόσμο, έχουν συσταθεί λαϊκές επιτροπές, απόδειξη της πολιτικής ικανότητας των εργαζόμενων τάξεων. Ο Gallagher κάνει λάθος όταν λέει ότι μια χώρα δεν μπορεί να κυβερνιέται από το δρόμο. Στην πραγματικότητα, για αρκετές εβδομάδες στην Αίγυπτο και την Τυνησία, ο “δρόμος” ήταν το μόνο μέρος άσκησης της κυβέρνησης.
Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες για το πώς λειτουργεί η άμεση δημοκρατία στις λαϊκές επιτροπές της Αιγύπτου, της Τυνησίας και της Λιβύης, τις οποίες και γνωρίζουμε χάρη στην καλή δουλειά ορισμένων διεθνών ανταποκριτών. Επιτρέψτε μου να παραθέσω μια από τις «ανακοινώσεις» της λαϊκής επιτροπής της πλατείας Tahrir στο Κάιρο, που νομίζω ότι είναι αρκετά αντιπροσωπευτική:
"Αιγύπτιοι όλων των κοινωνικών στρωμάτων έχουν προσφερθεί οικειοθελώς για τον καθαρισμό των οδών, για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας το μεσημέρι, για το συντονισμό των τοπικών περιπολιών για την αντιμετώπιση πρώιμων κρουσμάτων λεηλασιών, ακόμα και για την οργάνωση της αυτοάμυνας των επιτροπών κατά τη διάρκεια των σποραδικών συγκρούσεων στις 2 Φλεβάρη με τους μπάβους του καθεστώτος (baltagiyya), πλήρως εξοπλισμένων, για την ασφάλεια των σημείων ελέγχου, καθώς και για την περίθαλψη των τραυματιών στα πρόχειρα νοσοκομεία (...) Οι άνθρωποι δεν δίστασαν να μοιραστούν με τη θέλησή τους, και φυσικά δωρεάν τις μικρές τους οικονομίες σε τρόφιμα ή ποτά.
Ξεπερνώντας μια μακρά κληρονομιά αμοιβαίας εχθρότητας και καχυποψίας εξαιτίας των παραδοσιακών σεχταριστικών αντιλήψεων, υπάρχει η Αίγυπτος για όλους στην πλατεία Tahrir: άνδρες και γυναίκες, νέους και γέρους, μουσουλμάνους και χριστιανούς, με μια ζωηρή και έντονη συζήτηση - ελεύθερη και γεμάτη νόημα, και στις τέσσερις γωνιές της πλατείας Tahrir, μεταφέροντας από τα μεγάφωνα μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών πολιτικών απόψεων και γνωμών. Οποιαδήποτε επίσημη έγκριση των προτάσεων αποφασίζεται δημοκρατικά με την κατά πλειοψηφία ψήφο. Ο λαός της πλατείας Tahrir έκανε μια ψηφοφορία σε ένα σημείο, για το αν έπρεπε να εκλεγούν ή όχι αντιπρόσωποι που να προβαίνουν σε βασικές εκτελεστικές αποφάσεις εξ ονόματος του κινήματος διαμαρτυρίας, κάτι για το οποίο ψήφισαν συντριπτικά και αποφασιστικά “όχι”. (3)
Αυτή η μαρτυρία συμφωνεί και με άλλες που έχουν κυκλοφορήσει σχετικά με αυτές τις επιτροπές, θυμίζοντάς μας τον πολλαπλασιασμό των άμεσων δημοκρατικών θεσμών στην Αργεντινή μετά από την κρίση και τη λαϊκή εξέγερση του Δεκέμβρη του 2001. Ακόμη και η συντηρητική εφημερίδα «The Economist» (5-11 Μαρτίου 2011, σ.41), γράφει, χωρίς ρητή αναφορά στις λαϊκές επιτροπές της Λιβύης, αναφερόμενη όμως στην οργάνωση των ”απελευθερωμένων ζωνών”, ότι: «Σε περιοχές που βρίσκονται στα χέρια ανταρτών, δεν υπάρχει φόβος πρόκλησης χάους. Παρά την έλλειψη αστυνομίας η εγκληματικότητα δεν έχει αυξηθεί. Οι φοιτήτριες παρακολουθούν τους εορτασμούς χωρίς να έχουν αναφερθεί παρενοχλήσεις. Για περίπου δύο εβδομάδες, οι εστιάτορες προσφέρουν δωρεάν τσάι και σάντουιτς. Για να επιδειχθεί η νέα αίσθηση αδελφότητας, οι επιχειρηματίες έχουν βοηθήσει στον καθαρισμό των δρόμων". (4)
Φυσικά, η άμεση δημοκρατία που κερδήθηκε στο δρόμο -και μόνο- δεν αποτελεί πανάκεια για τη μαγική επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι αραβικοί λαοί. Ούτε η ανεργία ούτε η εξοργιστική ανισότητα ούτε οι υψηλές τιμές των τροφίμων έχουν εξαλειφθεί. Οι δε συγκρούσεις μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων στην Αίγυπτο αυτή την εβδομάδα δείχνουν ότι ο διαβρωτικός σεχταρισμός δεν έχει εντελώς ξεπεραστεί. Όμως, η άμεση δημοκρατία δημιουργεί δημόσιους χώρους όπου τα λαϊκά αιτήματα μπορεί να γίνουν ένας καταστροφικός ανεμοστρόβιλος, μια συλλογική ηγεσία που αποσκοπεί στην προώθηση της ισότητας και της κοινωνικοποίησης.
Η επανάσταση στον αραβικό κόσμο δεν είναι μόνο ο τερματισμός των δικτατοριών
Ενώ οι ΗΠΑ και οι τοπικές μαριονέτες τους εμφανίζουν το φάντασμα της Αλ Κάιντα, προκειμένου να δημιουργηθεί δυσπιστία μεταξύ των δυτικών λαών και των επαναστατημένων Αράβων αδελφών τους, η εξέγερση στις αραβικές χώρες έχει καταφέρει να φτάσει σε απρόσμενα επίπεδα ζωτικότητας, υπερβαίνοντας κατά πολύ τα στενά αιτήματα για την απλή αντικατάσταση μιας κυβέρνησης. Ο δημοσιογράφος Michael Jansen, γράφει στην εφημερίδα "The Irish Times" (4 Μαρτίου 2011), δίνοντάς μας μια γρήγορη ματιά στις βαθιές αλλαγές στην αιγυπτιακή κοινωνία που έρχονται με τη μεταβατική κυβέρνηση και με ποιο τρόπο οι άνεμοι της αλλαγής δεν έχουν αφήσει κανέναν αδιάφορο:
"Μαθητές γυμνασίων έχουν δημιουργήσει ένα κίνημα που ζητά την αναθεώρηση του αιγυπτιακού εκπαιδευτικού συστήματος. Οι γυναικείες οργανώσεις ζητούν ίσα δικαιώματα και πλήρη εκπροσώπηση στην κυβέρνηση και την κοινωνία. Δημοσιογράφοι ζητούν να δοθεί τέλος στους περιορισμούς στα μέσα ενημέρωσης και την απομάκρυνση συντακτών και μελών διοικητικών συμβουλίων που υποστήριζαν το καθεστώς Μουμπάρακ. Ακαδημαϊκοί, ιεροκήρυκες και φοιτητές του παμπάλαιου πανεπιστημίου Al-Azhar επιζητούν την απελευθέρωση του ιδρύματος μετά από 1.000 χρόνια κυβερνητικού ελέγχου. Οι τουρμπανοφορούντες επαναστάτες επιμένουν ότι ο Sheikh Al-Azhar, δηλαδή ο πρύτανης του πανεπιστημίου, οι νομομαθείς των σουνιτών και άλλοι ανώτατοι αξιωματούχοι θα πρέπει να εκλέγονται για συγκεκριμένα διαστήματα και όχι να είναι ισόβιοι. (...) Εκπαιδευτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι, καθηγητές πανεπιστημίου, δικηγόροι, δικαστές και εργαζόμενοι σε δημόσιους και ιδιωτικούς τομείς της χώρας εκφράζουν την οργή τους ενάντια σε υπαλλήλους και διευθυντές για την ανεξέλεγκτη διαφθορά τους. Δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι στην κλωστοϋφαντουργία, στις τηλεπικοινωνίες, στις βιομηχανίες σιδήρου και χάλυβα, στα νοσοκομεία, στα πανεπιστήμια, στη στρατιωτική βιομηχανία και στη Διώρυγα του Σουέζ προχώρησαν σε απεργίες, για να στηρίξουν κατ΄αρχάς το δημοκρατικό κίνημα και στη συνέχεια ζητώντας υψηλότερους μισθούς και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Οι εργαζόμενοι ζητούν τη διάλυση της κυβέρνητικής Ομοσπονδίας Συνδικάτων. Την Τετάρτη διάφορα συνδικάτα δημιούργησαν μια ανεξάρτητη ένωση". (5)
Σαν το κουτί της Πανδώρας, η αραβική επανάσταση έχει ανοίξει την πόρτα σε όλα αυτά τα αιτήματα και τα παράπονα που είχαν κατασταλεί για δεκαετίες, εάν όχι αιώνες. Οι μάζες έχουν ήδη δημιουργήσει μια μοναδική ιστορική στιγμή, μια ιστορική βάση από την οποία θα διαμορφωθεί το μέλλον. Και οι άνθρωποι έχουν αποδειχθεί ότι είναι σκληροί παίκτες, παρά τη νεότητά τους και τη σχετική τους απειρία. Αυτοί σφυρηλατούν τη νέα αραβική άμεση δημοκρατία και ετοιμάζονται να δώσουν ένα ποιοτικό άλμα στην επανάστασή τους, μετατρέποντάς την σε μια τρομερή μεσοπρόθεσμη κοινωνική επανάσταση.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η τοπική άρχουσα τάξη και οι εκπρόσωποι του παλαιού καθεστώτος, μαζί με τα αυτοκρατορικά αφεντικά τους, έθεσαν ως πρώτο καθήκον τους τη συγκράτηση της άμεσης δημοκρατίας μέσω της διαδικασίας της «μετάβασης», της «ιδρυματοποίησης» και των «δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων" που μεταβάλλουν το συμμετοχικό περιεχόμενο αυτών των εξεγέρσεων, διοχετεύοντάς το σε μια ασφαλή και ακίνδυνη "αντιπροσωπευτική δημοκρατία". Είναι ο λόγος ύπαρξης για όλα τις πολιτικές ή στρατιωτικές μεταβατικές κυβερνήσεις - να είναι το φιλικό πρόσωπο της αντεπανάστασης.
Οι προκλήσεις είναι μπροστά: διαδίδοντας και ριζώνοντας την επανάσταση
Οι ΗΠΑ γνωρίζουν τι διακυβεύεται στο κατώφλι τους. Ο αρχηγός του γενικού επιτελείου των ΗΠΑ Mike Mullen, παραδέχεται ότι υπήρξαν ραγδαίες αλλαγές στην περιοχή και ότι οι ΗΠΑ δεν προσπαθούν μόνο να συμβαδίσουν με τα γεγονότα, αλλά να επηρεάσουν τα πράγματα προς την κατεύθυνση που θέλουν ανάλογα με τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους. (6). Θα βοηθηθούν εν προκειμένω από τις «μεταβατικές» κυβερνήσεις και τους δικτάτορες εκείνους, οι οποίοι, προσκολλημένοι ακόμα στην εξουσία, θα προσφέρουν μερικές διακοσμητικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά εξακολουθούν να έχουν ένα δύσκολο έργο μπροστά τους, καθώς δεν φαίνεται ότι οι αραβικές μάζες διακατέχονται από τον πλέον μικρό ενθουσιασμό για τον “αμερικανικό τρόπο ζωής”.
Επιπλέον, η δυσαρέσκεια κατά των Αμερικανών, που αποτελούν στήριγμα των περιφερειακών τυραννιών, είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της διαμαρτυρίας των αραβικών χωρών. Δεκαετίες συνεργασίας με το Ισραήλ και την αμερικανική αυτοκρατορική επιθετικότητα στην περιοχή, βοήθησαν αναμφισβήτητα στη διάβρωση της νομιμότητας των καθεστώτων αυτών. (7) Αυτό είναι που εννοούμε μιλώντας για το αναμφισβήτητο αντι-ιμπεριαλιστικό περιεχόμενο όλων αυτών των διαδηλώσεων, κάτι που ακόμη και ο δικτάτορας της Υεμένης Ali Abdullah Saleh, έχει προσέξει. Πρόσφατα, σε μια έκρηξη δημαγωγίας και αποκρουστικής υποκρισίας σε μια διάσκεψη στην πρωτεύουσα Σαναά, δήλωσε ότι όλα αυτά τα γεγονότα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια προσπάθεια του Τελ Αβίβ να αποσταθεροποιήσει τον αραβικό κόσμο, ότι όλα "ελέγχονται από τον Λευκό Οίκο”. (8) Το είπε επειδή ξέρει τη βαθιά δυσαρέσκεια της περιοχής για τη σύμμαχό του ΗΠΑ και προσπαθεί κυνικά να το εκμεταλλευτεί - ενώ στις τσέπες του μπαίνει ετησίως το καθαρό ποσόν των $300 εκατομμυρίων δολαρίων από το Λευκό Οίκο για τη συμβολή του στον «Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας». Κανείς στον αραβικό κόσμο δεν εντυπωσιάστηκε από αυτή την αδέξια δημαγωγία, έστω και αν φαίνεται ότι έξω από τον αραβικό κόσμο είχε κάποια αποτελέσματα, μεταξύ ορισμένων τομέων της αριστεράς, ιδίως λόγω των γεγονότων στη Λιβύη. (9)
Η επανάσταση στις αραβικές χώρες δεν έχει τελειώσει, ούτε στην Τυνησία ούτε στην Αίγυπτο. Πράγματι, ίσως ακόμα λιγότερο στις δύο αυτές χώρες. Η επανάσταση, αυτή η γιγαντιαία αφύπνιση των αραβικών λαών, μόλις έχει αρχίσει, όπως αποδεικνύεται από τις διαδηλώσεις που τις τελευταίες εβδομάδες έχουν αναγκάσει την παραίτηση δύο πρόσφατα διορισμένων πρωθυπουργών -του Mohammed Ghannouchi στην Τυνησία (μαζί με πέντε μέλη του υπουργικού του συμβουλίου) και του Ahmed Shafik στην Αίγυπτο. Οι λαϊκές διαμαρτυρίες συνεχίζουν να απαιτούν την απομάκρυνση όλων των στοιχείων του παλαιού καθεστώτος, την εξάρθρωση των σωμάτων ασφαλείας και την ικανοποίηση ενός πολύ μεγάλου καταλόγου λαϊκών αιτημάτων.
Όπως μας θυμίζει η εμπειρία της Αργεντινής, αυτές οι περίοδοι της ανοικτής κρίσης είναι αρκετά ρευστές, οι πολιτικές μεταβάσεις είναι συνηθισμένες, και εάν οι εναλλακτικές προτάσεις του λαού δεν νικήσουν, τότε αυτό θα το πετύχουν σύντομα οι εναλλακτικές λύσεις των ισχυρών ανακτώντας το έδαφος που είχαν χάσει. Αυτό που δεν είναι βιώσιμο είναι μια οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη πολιτική κρίση. Και εδώ είναι που πρέπει να θυμόμαστε τα λόγια του συντρόφου μας από τη Συρία Mazen Kamalmaz, ο οποίος είπε ότι “οι λαϊκές επιτροπές πρέπει να αποτελέσουν το θεμέλιο μιας νέας ζωής, δεν είναι μόνο ένα προσωρινό μέτρο”. (10)
Οι επιτροπές αυτές αποτελούν τη βάση μιας νέας δημοκρατίας του λαού που είναι άμεση, συμμετοχική, βασισμένη στις συνελεύσεις και δημιουργημένη από τους άνδρες και τις γυναίκες μέρα με τη μέρα στις αραβικές επαναστάσεις.
Όμως οι προκλήσεις δεν είναι καθόλου εύκολες. Πώς μπορούμε να προβάλλουμε αυτές τις εμπειρίες με την πάροδο του χρόνου, ώστε να μπορέσουν να είναι κάτι περισσότερο από ένα σποραδικό επεισόδιο στον αγώνα, το φύτρο της νέας κοινωνίας; Πώς θα εξασφαλιστεί ότι οι ασυντόνιστες, συντεχνιακές προτάσεις μπορούν να ωριμάσουν σε ένα εναλλακτικό κοινωνικό σχέδιο; Οι αραβικές μάζες έχουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν και να ριζοσπαστικοποιήσουν το κίνημα, πέρα από την τρέχουσα κρίση. Είναι δύσπιστες όσον αφορά τις διακοσμητικές μεταρρυθμίσεις αυτών των “μεταβατικών κυβερνήσεων” γνωρίζοντας ότι είναι, τελικά, μόνο ένας τρόπος κατευνασμού των μαζών. Μόνο ο χρόνος θα δείξει πώς θα λυθεί η κρίση ή οι κρίσεις, αλλά αυτό που είναι σαφές είναι ότι τίποτα δεν θα είναι το ίδιο από εδώ και πέρα για τον αραβικό ή και τον υπόλοιπο κόσμο.
José Antonio Gutiérrez D.
12 μάρτη 2011
* Αγγλική μετάφραση Γραφείο Διεθνών Σχέσεων της ιταλικής FdCA. Ελληνική μετάφραση “Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης” 17 Μάρτη 2011.
Σημειώσεις:
[1] http://www.anarkismo.net/article/18678
[2] http://alainet.org/active/44376
[3] http://www.socialistproject.ca/bullet/467.php#continue
[4] http://www.economist.com/node/18290470?story_id=18290470
[5] http://www.irishtimes.com/newspaper/world/2011/0304/1224291282861.html
[6] http://english.peopledaily.com.cn/90001/90780/91343/7308634.html
[7] Το αστείο με τον Λίβυο δικτάτορα, ο οποίος μέχρι πρόσφατα ήταν ο καλύτερος φίλος της Δύσης και ένα μοντέλο για την πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Condoleezza Rice, είναι ότι η Δύση τον μετέτρεψε τόσο γρήγορα σε ένα φιλοαμερικανό κλόουν στα μάτια του λαού του. Επιπλέον, σε χώρες όπου οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται να μεταδώσουν την αναταραχή όπως στη Συρία και το Ιράν, οι διαμαρτυρίες είναι πολύ αδύνατες, οι διαδηλώσεις είναι χλιαρές ή δεν υπάρχουν. Αυτό επιβεβαιώνει την άποψή μας για τις διαφορετικές δυναμικές.
[8] The Economist, 5-11 March 2011, σελ. 45. http://www.economist.com/node/18291501
[9] Αναφέρομαι δώ σε ένα θαυμάσιο άρθο του Roland Astarita, που παραθέτει κάποιες από τις συζητήσεις στο χώρο της λατινοαμρικανικής αριστεράς για το θέμα. Ακόμα και εάν διαφωνείτε σε κάτι με αυτό, νομίζω ότι είναι σωστή προσέγγιση. Ο τίτλος είναι "La izquierda y Libia" και δημοσιεύεται στο http://rolandoastarita.wordpress.com/2011/03/07/la-izquierda-y-libia/ ενώ μια απάντηση στο http://rolandoastarita.wordpress.com/2011/03/10/criticos-nacionales-y-libia/
[10] http://www.anarkismo.net/article/18923
