Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, είτε είναι χριστιανικός, μουσουλμανικός, ινδουιστικός είτε οποιοσδήποτε άλλος, αξίζει να εξεταστεί αρκετά από τους αναρχικούς, επειδή εμφανίζεται όλο και περισσότερο ως σημαντικός παράγοντας στην παγκόσμια σκηνή τα τελευταία χρόνια.
Αφ’ ενός, αρκετοί σχολιαστές των ΜΜΕ και διάφοροι υπέρ του πολέμου συνηγορούντες δεν άργησαν να χαρακτηρίσουν τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία, το Σουδάν, την Τσετσενία, την Παλαιστίνη, το Ισραήλ και το Αφγανιστάν «σταυροφορίες» ενάντια στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς ή «τζιχάντ» (ιερό πόλεμο ενάντια στους χριστιανικούς ή εβραϊκούς λαούς). Αφ’ ετέρου, αρκετοί θρησκευόμενοι άνθρωποι που ανήκουν στην εργατική τάξη και που έχουν αντέξει και επιζήσει από τους πολέμους αυτούς - ειδικά όταν καθοδηγούνται από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό όπως ο πόλεμος στο Αφγανιστάν - έχουν ενδώσει στην ψευδή αυτή πεποίθηση ότι προστατεύονται από τα εσωτερικά θεοκρατικά (θρησκευτικά κράτη) καθεστώτα των χωρών τους. Η συζήτηση γύρω από την υποτιθέμενη «επαναστατική» φύση μερικών από αυτά τα θρησκευτικά φονταμενταλιστικά καθεστώτα είναι παρόμοια, από πολλές απόψεις, με τη συζήτηση σχετικά με την «απελευθερωτική» φύση των εθνικο-απελευθερωτικών κινημάτων.
Αν και η σχέση μεταξύ των αναρχικών επαναστατών εργατών και των θρησκευόμενων (ή εθνικιστών) εργαζόμενων που παλεύουν για μια καλύτερη ζωή είναι σύνθετη, λαμβάνοντας υπόψη τον τρέχοντα πόλεμο εναντίον του αφγανικού λαού (σ.τ.μ.: το άρθρο γράφτηκε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν), η εξέταση μιας γνήσιας εργατικής επανάστασης σε μια, κατά πλειοψηφία, μουσουλμανική χώρα, είναι πιθανώς ο αποτελεσματικότερος τρόπος ώστε να διευκρινιστεί η θέση μας. Έτσι, λοιπόν, θα δούμε αυτά που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της Ιρανικής Επανάστασης του 1978-1979.
Κατά πρώτον, το Ιράν αποτελεί μια σημαντική περίπτωση δοκιμής, επειδή μέχρι την επανάσταση, η χώρα αυτή ήταν ένα από τρία βασικά φιλοδυτικά «φρούρια» στη Μέση Ανατολή, απαραίτητα για την καταστολή των τοπικών εργατικών τάξεων και των αιτημάτων τους καθώς και τη συγκράτηση της παραγωγής πετρελαίου σε φτηνά επίπεδα (τα άλλα δύο «φρούρια» είναι το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία). Κατά δεύτερον, επειδή η επανάσταση - ή σωστότερα, η μουσουλμανική θρησκευτική αντεπανάσταση που την κατέστρεψε - αντιπροσώπευε στον αραβικό, κουρδικό και περσικό κόσμο ό,τι αντιπροσώπευε η Ρωσική Επανάσταση στον ευρωπαϊκό κόσμο, ενώ έχει, επίσης, αποτελέσει την «επανάσταση-μοντέλο» για την οποία έγινε αρκετή συζήτηση από τότε μεταξύ των αντιϊμπεριαλιστών και των επαναστατών μουσουλμάνων εργαζομένων.
Το Ιράν άρχισε να είναι χώρα μεγάλης στρατηγικής σημασίας για τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (ειδικά τη Μεγάλη Βρετανία και τη Ρωσία, και, αργότερα, τις ΗΠΑ) μετά από την ανακάλυψη τεραστίων αποθεμάτων πετρελαίου εκεί το 1908.
Η ιρανική βιομηχανία πετρελαίου απασχόλησε τους περισσότερους εργαζομένους από οποιαδήποτε άλλη ανάλογη βιομηχανία στη Μέση Ανατολή, αριθμώντας 31.500 εργαζόμενους στην παραγωγή πετρελαίου μέχρι το 1940 - αλλά τα περισσότερα από τα κέρδη πήγαν στη Μεγάλη Βρετανία. Τον επόμενο χρόνο, 1941, η Ρωσία και η Μεγάλη Βρετανία εισέβαλαν στο Ιράν και εγκατέστησαν έναν κυβερνήτη-μαριονέτα (shah - σάχη), αλλά η μαχητικότητα των εργαζομένων βρισκόταν διαρκώς σε άνοδο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιράν είχε καταρρεύσει από τη δεκαετία του 1920, αλλά νέες αριστερές καθώς και λαϊκές εθνικιστικές δυνάμεις ήρθαν στο προσκήνιο και οργανώθηκαν στους βιομηχανικούς τομείς, όπως οι κομμουνιστικής έμπνευσης μαζικές οργανώσεις (Masses) και το Εθνικό Μέτωπο. Η καταστολή από την πλευρά των υπό βρετανική επιρροή δυνάμεων του σάχη προς το τέλος της δεκαετίας του 1940, οδήγησε το κίνημα στην παρανομία.
Αλλά παρά τις εντατικές δραστηριότητες της μυστικής αστυνομίας, οι μαχητικοί πυρήνες των εργατών – και σε παράλληλη λειτουργία με θρησκευόμενους φονταμενταλιστές ακαδημαϊκούς που συνδέονταν με τον εξόριστο τότε Αγιατολάχ Χομεϊνί - επανεμφανίστηκαν και αγωνίστηκαν για την αλλαγή, ειδικά κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του 1963, αλλά επανεμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1970.
Η πολιτική της δυναστείας των σάχηδων της δυναστείας Παχλεβί προκαλούσε όλο και περισσότερο τη δυσαρέσκεια όλων των τμημάτων της ιρανικής κοινωνίας, ακόμη και μεταξύ των μεσαίων τάξεων που ήταν παραδοσιακά οι ισχυροί υποστηρικτές του καθεστώτος. Τον Αύγουστο του 1977, 50.000 φτωχοί που έμεναν σε τρώγλες αντιστάθηκαν επιτυχώς στην αναγκαστική τους μετακίνηση από τα μέρη όπου έμεναν από την αστυνομία, ενώ αργότερα, τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, η αστυνομία κατέσφαξε 40 θρησκευτικούς διαδηλωτές και η απλή δυσαρέσκεια μετατράπηκε πλέον σε ανοικτό θυμό. Οι απεργίες και τα σαμποτάζ αυξήθηκαν όταν οι μισθοί μειώθηκαν εξαιτίας μιας οικονομικής κρίσης. Ο σάχης επέβαλε το στρατιωτικό νόμο τη λεγόμενη «Μαύρη Παρασκευή», στις 8 Σεπτεμβρίου 1978, όταν ο στρατός άνοιξε πυρ σε χιλιάδες διαδηλωτές.
Οι εξαγριωμένοι εργαζόμενοι απάντησαν με ένα απεργιακό κύμα που επεκτάθηκε γρήγορα σε ολόκληρη τη χώρα σαν πυρκαγιά. Οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία πετρελαίου απείργησαν για 33 ημέρες συνεχώς, απονεκρώνοντας την οικονομία, παρά τις άκαρπες προσπάθειες του καθεστώτος να στείλει στρατεύματα στις πετρελαιοφόρες περιοχές.
Στις 11 Δεκεμβρίου 1978, δύο εκατομμύρια διαδηλωτές βάδισαν προς την πρωτεύουσα Τεχεράνη, απαιτώντας την αντικατάσταση του σάχη, τέλος στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τον εξοπλισμό του λαού. Ο στρατός άρχισε να εγκαταλείπει τις θέσεις του. Στις 16 Ιανουαρίου 1979, ο σάχης διέφυγε στην Αίγυπτο. Στα μέσα Φεβρουαρίου, άρχισε μια εξέγερση, όταν οι μαθητές της στρατιωτικής σχολής της Πολεμικής Αεροπορίας ενώθηκαν με τις δυνάμεις των ανταρτών – δηλαδή την αριστερή οργάνωση Fedai του Ιρανικού Λαού, ή Fedayeen (φενταγίν) καθώς και την εθνικιστική οργάνωση Mujahedeen – και καταλήφθηκαν η στρατιωτική ακαδημία, στρατιωτικές βάσεις, το κοινοβούλιο, εργοστάσια, οπλοστάσια και ο τηλεοπτικός σταθμός. Το καθεστώς των Παχλεβί κατέρρευσε και ο Χομεϊνί, που είχε επιστρέψει από την εξορία, σχημάτισε μια πολυκομματική προσωρινή κυβέρνηση, αλλά ο λαός ήθελε περισσότερα.
Οργανώσεις των γυναικών άρχισαν να δημιουργούνται και να αναπτύσσονται, αγρότες άρχισαν τις καταλήψεις γης και σε μερικά μέρη συγκροτήθηκαν κοινοτικά συμβούλια καλλιέργειας, οι απεργίες έγιναν αχαλίνωτες και οι εργαζόμενοι ανέκτησαν τον έλεγχο των εργασιακών τους χώρων τους διαχειριζόμενοι οι ίδιοι τις πρώτες ύλες, την παραγωγή και τις πωλήσεις, καθορίζοντας ακόμη και τις τιμές του πετρελαίου. Ένα σύστημα συμβουλίων βάσης - αποκαλούμενων «shoras» στην ιρανική γλώσσα - και βασισμένων στην παλαιά ιδέα των εργοστασιακών συμβουλίων - ξεπήδησε στη γεωργία, τα εργοστάσια, τις γειτονιές, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ακόμα και στις ένοπλες δυνάμεις. Οι ένοπλες επιτροπές γειτονιάς – οι ονομαζόμενες «komitehs» - βασισμένες στα παλαιά μουσουλμανικά ακαδημαϊκά δίκτυα – άρχισαν να φρουρούν τις κατοικημένες περιοχές, να συλλαμβάνουν συνεργάτες του καθεστώτος, να συγκροτούν λαϊκά δικαστήρια και να οργανώνουν διαδηλώσεις. Ήταν μια αληθινή εργατική επανάσταση εφόσον οι κοσμικοί επαναστάτες και οι μουσουλμάνοι εργαζόμενοι ανέτρεψαν από κοινού το καπιταλιστικό κράτος. Στη συγκέντρωση για την Εργατική Πρωτομαγιά στην Τεχεράνη συμμετείχαν 1,5 εκατομμύριο διαδηλωτές.
Το πρώην αρχηγείο της επίσημης ομοσπονδίας συνδικάτων που ελεγχόταν από τη μυστική αστυνομία καταλήφθηκε από τους ανέργους και μετονομάστηκε σε «Σπίτι των Εργαζομένων». Η νέα εργατική ομοσπονδία που αντικατέστησε την παλαιά κρατική, η Πανιρανική Ένωση Εργατών, διακήρυξε ότι στόχος της ήταν ένα Ιράν «ελεύθερο από ταξική καταπίεση» και κάλεσε τους εργάτες «να σχηματίσουν shoras σε κάθε εργοστάσιο για τις πολιτικές και οικονομικές τους ανάγκες».
Αλλά οι θρησκευτικοί φονταμενταλιστές και οι κληρικοί των οποίων ηγείτο ο Χομεϊνί, τρομοκρατήθηκαν από τη δύναμη αυτή της εργατικής τάξης και ταράχθηκαν αρκετά από το φάσμα μιας επικείμενης κατάρρευσης της ιρανικής κεφαλαιοκρατίας. Εάν κατέρρεε, δεν θα μπορούσαν όλοι αυτοί να ανασυγκροτηθούν ως κυβερνώσα ελίτ στη θέση του σάχη και δεν θα υπήρχε κανένα κέρδος από αυτούς που κατακλέβουν τους εργαζομένους. Τρεις ημέρες μετά από την εξέγερση, η προσωρινή κυβέρνηση διέταξε τους εργαζόμενους να επιστρέψουν στις εργασίες τους,. Όμως, αντί να συμβεί αυτό, οι απεργίες και ο σχηματισμός shoras και komiteh επεκτάθηκαν.
Ένα μήνα αργότερα, η κυβέρνηση κήρυξε τα shoras «αντεπαναστατικά», υποστηρίζοντας ότι το αστικό μειοψηφικό καθεστώς ήταν «η γνήσια ισλαμική επανάσταση». Αλλά παρ’ όλα αυτά, τα shoras επεκτάθηκαν κι έτσι το καθεστώς κατέθεσε νόμο που στόχευσε στην υπονόμευση της εργατικής αυτοδιεύθυνσης με την απαγόρευση της συμμετοχής των shoras στις διοικητικές υποθέσεις, ενώ, συγχρόνως, προσπάθησε να οδηγήσει σε μια ταξική συνεργασία, με τον ισχυρισμό ότι πρέπει να επιτραπεί στους διαχειριστές των εργοστασίων να συμμετέχουν κι αυτοί στα shoras.
Το κίνημα των shoras έφτασε στο αποκορύφωμά του τον Ιούλιο εκείνου του χρόνου (1979), έπειτα, όμως, η κυβερνητική επίθεση, που συνδυάστηκε με την απειρία της αριστεράς, άρχισε να τα εξασθενίζει. Το Εθνικό Μέτωπο, οι Masses, το Fedayeen και οι αριστερές και μουσουλμανικές τάσεις των Mujahedeen υποστήριξαν την προσωρινή κυβέρνηση, θεωρώντας – εσφαλμένα - ότι μια ιρανική αστική τάξη που ελεγχόταν από τον κλήρο ήταν καλύτερη από τη δυναστεία των Παχλεβί ελεγχόμενη από τους ιμπεριαλιστικούς κύκλους.
Ο Χομεϊνί ίδρυσε τότε το φονταμενταλιστικό Ιρανικό Δημοκρατικό Κόμμα (IRP) για να εξοβελίσει τα κόμματα της αντιπολίτευσης από την προσωρινή κυβέρνηση, ενώ καθιέρωσε συγχρόνως τις Επαναστατικές Φρουρές (Pasdaran), μια πολιτικο-αστυνομική δύναμη για να θέσει στο περιθώριο την κοσμική αριστερά μέσα στα komitehs, τα οποία θέλησε να κινητοποιήσει ως ομάδες υποστηρικτών του. Τα Pasdaran σύντομα εκκαθάρισαν βίαια τα shoras, εξάλειψαν τα komitehs και κατέστειλαν τους Κούρδους αυτονομιστές και τις οργανώσεις των γυναικών, ενώ από παρακρατικούς και διάφορα ύποπτα στοιχεία συγκροτήθηκε το Κόμμα του Θεού (Hezbollah) που χρησιμοποιήθηκε ως απεργοσπαστική δύναμη. Το IRP έθεσε, επίσης, σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα δημοσίων έργων για να εκτρέψει τις ενέργειες των πιο μαχητικών shoras, αντικαθιστώντας τα με φονταμενταλιστικά shoras, ενώ δημιούργησε τους Ισλαμικούς Συνδέσμους, με στόχο την ανοικοδόμηση της εκμεταλλευτικής καπιταλιστικής οικονομίας (για μια στιγμή ρίχνοντας λαϊκιστικά και αντι-καπιταλιστικά συνθήματα, όπως κάνουν, δηλαδή, όλες οι φασιστικές δικτατορίες).
Έτσι, η αληθινή εργατική επανάσταση καταστράφηκε και μια μακριά νύχτα διαβίωσης κάτω από ένα νέο αυταρχικό καθεστώς είχε ήδη αρχίσει για την ιρανική εργατική τάξη, είτε κοσμική είτε μουσουλμανική.
Το φονταμενταλιστικό καθεστώς των κληρικών δεν απελευθέρωσε τους εργαζόμενους. Έφερε μόνο νέες μορφές εκμετάλλευσης και αστυνομικής κρατικής καταστολής. Το δίδαγμα του Ιράν ανάγεται σε μια βασική αναρχική αρχή: οι εργάτες ποτέ δεν μπορούν να εμπιστευθούν θρησκευτικές ή μη ομάδες οι οποίες φωνάζουν τα σωστά επαναστατικά συνθήματα, αλλά των οποίων ο πραγματικός στόχος είναι η ταξική κυριαρχία.
* Κείμενο που γράφτηκε από τον MichaelSchmidt, μέλος της BikishaMediaCollective, της ZabalazaAnarchistCommunistFederation (ZACF) της Ν. Αφρικής. Μετάφραση «Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης», 5 Ιανουαρίου 2006, Μελβούρνη.
