Αργύρης Αργυριάδης
H Αναρχία αποτελεί ένα πολύμορφο σύνολο πολιτικών ιδεών και εκφράζει την δυνατότητα οργάνωσης μιας κοινωνίας χωρίς εξουσία. Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα ο Αναρχισμός αποτέλεσε ένα σημαντικό κοινωνικό κίνημα με αρκετή επιρροή και υποστηρικτές τόσο στην «γενέτειρα» του Ευρώπη όσο και στην πολλά υποσχόμενη τότε νεαρή Αμερική. Αν και οι Αμερικανοί επηρεάζονται (αλλά δεν επηρεάζουν) από τον Ευρωπαϊκό Αναρχισμό, ο Αμερικανικός Αναρχισμός ειδικά στις ΗΠΑ ακολουθεί μια ξεχωριστή πορεία στον τρόπο διαμόρφωσης του αρκετές φορές άγνωστη στους πολλούς η οποία αν απομονωθεί από το ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο τους μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα. Ο αναρχισμός για αρκετούς είναι το σημείο που τέμνονται δυο αρκετά ανταγωνιστικές και αντικρουόμενες θεωρήσεις της κοινωνικής οργάνωσης αλλά και θέασης του ανθρώπου, ο αντιεξουσιαστικός σοσιαλισμός και ο άκρατος φιλελευθερισμός. Στην Αμερική το στοιχείο αυτό εκφράσθηκε έντονα με την ροπή προς τον Ατομικιστικό Αναρχισμό ο οποίος διαφέρει αρκετά όπως θα δούμε στην συνέχεια από τον Ευρωπαϊκό Στιρνερικό Ατομικισμό.
Ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, ήταν ο ένοπλος αγώνας εναντίον της καταπιεστικής Αυτοκρατορίας και αποτέλεσε την κορύφωση των πολιτικών διεργασιών του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα. Για αρκετούς πέρα από το οικονομικό στοιχείο (βαριοί φόροι) ήταν και ένας αγώνας ενάντια στην ελέω θεού βασιλεία και την απελευθέρωση του ατόμου εφόσον "όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι", βασικό στοιχείο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας που συνέταξε ο Τόμας Τζέφερσον. Η οικονομία των ΗΠΑ, την περίοδο 1815-1850, χαρακτηρίστηκε από ένα συνεχές ρεύμα αποίκων, κυρίως Ευρωπαίων, που εγκατέλειπαν την γηραιά ήπειρο, για να κατοικήσουν μια νέα γη που η αφθονία του χώρου και η ευκαιρία για πλούτο ήταν πρωτόγνωρες. Ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος είναι ιδιαίτερα σημαντικό ιστορικό γεγονός με βαρύ αντίκτυπο στην αμερικανική κοινωνία και οικονομία. Ο πόλεμος αυτός ήταν αποτέλεσμα κυρίως των πολύ σοβαρών οικονομικών διαφορών μεταξύ των πολιτειών αλλά και του πολιτειακού συστήματος, με την δουλεία να αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες του εμφυλίου πολέμου. Αιτία που στην συνέχεια αποδυναμώθηκε και οι νόμοι Τζιμ Κρόου το 1877 σύντομα στέρησαν από πολλούς Αφροαμερικανούς τα εκλογικά τους δικαιώματα. Παράλληλα η αστικοποίηση του Βορρά και η συνεχιζόμενη αθρόα προσέλευση μεταναστών από την Βόρεια και Ανατολική Ευρώπη επιτάχυνε την εκβιομηχάνιση της χώρας, που κράτησε έως το 1929 όχι μόνο προμήθευσε με εργατικό πληθυσμό την νέα αναδυόμενη βιομηχανική οικονομία, άλλαξε και την αμερικανική κουλτούρα.
Όμως ότι φαινομενικά κερδήθηκε προς όφελος του «ίσου ανθρώπου» ανθρώπου και της αποκέντρωσης αποδυναμώθηκε με την δημιουργία ενός συνταγματικού μηχανισμού που θύμιζε μοναρχικό κράτος κάτω από ένα «δημοκρατικό» μανδύα που καθορίζονταν από τα συμφέροντα των αφεντικών της νέας Αμερικανικής Λευκής Αστικής Τάξης. Η κατάσταση αυτή προκάλεσε σύντομα την δυσαρέσκεια ανθρώπων με ελεύθερο πνεύμα που έβλεπαν το κράτος ως μια βάρβαρη συμμαχία πάνω στην ατομική τους οικονομική ελευθερία. Αυτό η συνθήκη επηρέασε καθοριστικά σύμφωνα με τον Max Nettlau και συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη ενός ιδιότυπου Ατομικιστικού Αναρχισμού με βασικό στοιχείο τον αλτρουισμό αλλά και τον ελευθεριακό ιδεαλισμό ως κατάλοιπό του θρησκευτικού συναισθήματός. Όπως ο Josiah Warren εκδότης της πρώτης Αμερικανικής Αναρχικής εφημερίδας «Ο Ειρηνικός Επαναστάτης» (The Peaceful Revolutinist) που κυκλοφόρησε το 1833 στο Σινσινάτι. Και δεν ήταν ο μόνος, ανάλογες ατομικιστικές ιδέες υιοθέτησαν οι Lysander Spooner, Era M Heywood, Benjamin Tucker, τις οποίες και προπαγάνδισαν σε πολυάριθμα έντυπα της εποχής όπως “The Social Revolutionist”, “The Radical Review”, “Liberty”, “Lucifer” και “Fair Play”. Όλοι ανεξαιρέτως οι Αναρχοατομικιστές της εποχής αγωνίστηκαν ενάντια στην παρέμβαση στην ατομική ζωή, ενάντια στην εξουσία των μονοπωλίων, ενάντια στην σκλαβιά, στον γάμο και στην θρησκεία και υπέρ της ελευθερίας της σκέψης, του έρωτα αλλά και τη ιδιοκτησίας. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι μέχρι το 1885 ο Αμερικανικός Αναρχοατομικισμός πέρασε απαρατήρητος ως ρεύμα από την Ευρώπη.
Στην βάση αυτή θεωρώ απόλυτα κατανοητό γιατί ο Αμερικανικός Αναρχισμός διαφέρει από τον Ευρωπαϊκό και δεν μου προκαλεί έκπληξη ότι ενώ δανείζεται από την Ευρώπη ιδέες δεν συνεισφέρει αντίστοιχα στο Ευρωπαικό Αναρχικό κίνημα της εποχής. Με τις ΗΠΑ να έχουν μόλις «απελευθερωθεί» από την αποικιοκρατία και σε ένα αχανές περιβάλλον της βορειοαμερικανικής ηπείρου με την οικονομία ακόμα αγροτική και μια βιομηχανική επανάσταση η οποία δεν έχει ακόμα εμφανισθεί στο προσκήνιο, θέματα όπως η φυσική ευταξία, ο αντικληρικαλισμός αλλά και η οικονομική ελευθερία είναι βασικά στοιχεία καθενός που είναι εχθρικός προς το κράτος, έτσι έχουμε διάφορες μορφές ατομικιστικού αντικρατισμού. Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού αποτελεί ο «Λιμπερτιανισμός» με στοχαστές όπως ο Henry David Thoreau, o Lysander Spooner και ο Benjamin Tucker (πριν ασπασθεί τον Στρινερισμό). Χαρακτηριστικό στοιχείο τους είναι η πίστη στην φυσική ευταξία, η πνευματική αλήθεια και η αυτοδυναμία του ανθρώπου. Ο Thoreau στην περίφημη εργασία του «Πολιτική Ανυπακοή» μετατρέπει το φιλελεύθερο σύνθημα του Τ. Jefferson από «Καλύτερη διακυβέρνηση είναι εκείνη που κυβερνά λιγότερο» σε «Καλύτερη διακυβέρνηση είναι εκείνη που δεν κυβερνά καθόλου». Για τον Thoreau, ο ατομικισμός οδηγεί την κατεύθυνση της ανυπακοής των πολιτών. Ο αναρχισμός του τοποθετεί την ατομική συνείδηση πέρα από τις απαιτήσεις της πολιτικής υποχρέωσης.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επισημάνω ότι αν και αναφέρομαι εκτενώς στον Αμερικανικό Αναρχοατομικισμό από τα μέσα του 1850 και μετά αναπτύσσετε παράλληλα και ο σοσιαλισμός αλλά και ο κολεκτιβισμός στις ΗΠΑ. Όλες οι τάσεις αυτές θα βρεθούν στην πορεία και θα αποτελέσουν σημεία έντασης για τους υποστηρικτές της κάθε πλευράς. Πριν δούμε όμως τα τεκταινόμενα εντός του Αμερικανικού Αναρχισμού κάτι στο οποίο θέλω όχι μόνο να παρατηρήσω αλλά θεωρώ άξιο προσοχής είναι ότι βρίσκεται πάντα εντός της κοινωνίας και όχι εκτός αυτής. Ένα πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του πρώιμου αναρχοατομικισμού των ΗΠΑ, ο οποίος δεν έχει στοιχεία, ούτε είναι μηδενιστικός, αλλά βαθιά ηθικός και φιλοσοφικός.
Ας επανέλθουμε όμως στο τι συμβαίνει στην Αμερικανική οικονομία και στην κοινωνία αυτής συνακόλουθα. Με την λήξη του Αμερικανικού εμφυλίου (1865) η ένταση στην οικονομία μετατοπίζεται στην ανάπτυξη της μαζικής βιομηχανίας. Σε τέτοιο δε ρυθμό που πριν από μερικά χρόνια θα ήταν αδιανόητο να το σκεφτεί κανείς. Παράλληλα οι ταξικές αντιθέσεις διογκώνονται, η συσσώρευση του πλούτου στα χέρια λίγων, η ανάπτυξη των τραπεζών και τα εκατομμύρια φτωχών που δούλευαν με χαμηλά μεροκάματα ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της εισόδου στην βιομηχανική εποχή στην οποία υπήρχε συχνή οικονομική ύφεση. Η πρώτη εθνική απεργία στους σιδηροδρόμους το 1877 προκάλεσε την διακοπή της λειτουργίας των γραμμών σε όλες τις ανατολικές Πολιτείες. Ο στρατός επιτέθηκε κατά των απεργών και των ανθρώπων που προσπαθούσαν να ανοίξουν τα βαγόνια των εμπορικών αμαξοστοιχιών στην προσπάθεια τους να βρούνε τροφή. Οι απεργοί μαζί με αναρχικούς & σοσιαλιστές κράτησαν τον έλεγχο της πόλης του Σεντ Λούις για μια εβδομάδα υπό την κατοχή τους. Ήταν ουσιαστικά η πρώτη φορά που μια ολόκληρη πόλη κατέβηκε σε απεργία και αναδιοργάνωσε τις κοινωνικές σχέσεις. Η απεργία τελειώνει με την επέμβαση του στρατού. Οι κατηγορίες στρέφονται κατά των κόκκινων (τότε ως Reds αποκαλούσαν αναρχικούς και σοσιαλιστές). Με αφορμή την άγρια απεργία στο Πίτσμπουργκ, ομάδες νεαρών αναρχοατομικιστών υιοθετούν μια αδιάλλακτη στάση και εκδίδουν το 1881 την επιθεώρηση «Ο Αναρχικός» που κατόρθωσε να βγάλει μόνο ένα τεύχος καθώς μετά απαγορεύθηκε. Η προσπάθεια συνεχίσθηκε με την εφημερίδα “Liberty’ με αρχισυντάκτη B. Tucker. Ένα ιδιαίτερα μαχητικό έντυπο που αμφισβητούσε την δυνατότητα στους κολεκτιβιστές και στους Αναρχοκομουνιστές το δικαίωμα να αποκαλούνται «Αναρχικοί», καθώς και του ίδιου του Κροπότκιν διότι δεν υποστηρίζουν την ιδιωτική ιδιοκτησία. Την εποχή εκείνη στο Λονδίνο ιδρύεται η «μαύρη διεθνής» (IWPA) με την συμμετοχή αρκετών Αμερικανών Αναρχικών της κομμουνιστικής τάσης.
Το μεγαλύτερο σημείο καμπής που αλλάζει τον ρου των γεγονότων που σημαδεύει την Αμερικανική βιομηχανική κοινωνία αλλά και το μετέπειτα Αναρχικό κίνημα είναι το θέμα του 8ωρου. Αποτέλεσε μια ριζοσπαστική πρόκληση που κορυφώθηκε με απεργίες όλη την χώρα και είχε τραγική κατάληξη τα γεγονότα στο Σικάγο την Πρωτομαγιά του 1886. Κατά το χρονικό διάστημα ανάμεσα στην απεργία του Πίτσμπουργκ και στην οικονομική ύφεση του 1886 οι «Κοινωνικοί επαναστάτες» όπως αποκαλούνταν οι Αναρχικοί του Σικάγο, ανάμεσα τους οι Albert Parsons, August Spies ιδρυτικά μέλη της International Working People's Association (Διεθνής Ένωση των Εργαζομένων), είχαν πολύ έντονη διακριτή παρουσία και επιρροή.
Οι «Κοινωνικοί επαναστάτες» οργάνωναν ογκώδεις συγκεντρώσεις, χορούς και πικ-νικ με κόκκινες σημαίες, ενώ περιγελούσαν τους πλούσιους με τεράστιες διαδηλώσεις που οργάνωναν την ημέρα των ευχαριστιών. Γιορτή ιδιαίτερα σημαντική για ενότητα του αμερικανικού «έθνους». Όμως χιλιάδες Γερμανόφωνοι μετανάστες θεωρούσαν τους εαυτούς τους εκτός της υπόσχεσης του αμερικανικού ονείρου και σε συνεργασία με επαναστάτες σοσιαλιστές που πίστευαν στην επανάσταση και όχι στις μεταρρυθμίσεις προετοίμαζαν για να πολεμήσουν την άρχουσα τάξη ακόμα και με τα όπλα. Η IWPA το 1883 στην Αμερική αριθμούσε πάνω από 5000 μέλη και συνέχιζε να αναπτύσσεται με έντονους ρυθμούς με την βοήθεια του Johann Most, Αναρχικού που πρόσφατα είχε μεταναστεύσει από την Γερμανία και ασπασθεί τον Αναρχισμό, εκδότη της εφημερίδας «Freiheit». O Μost είχε ένα εντυπωσιακό προσωπικό ιστορικό φυλακίσεων, ως αποτέλεσμα της επαναστατικής του δράσης στη Βιέννη, το Βερολίνο και το Λονδίνο. Στο Λονδίνο, με αφορμή τη δολοφονία του Τσάρου Αλεξάνδρου του Β’ από τους ρώσους μηδενιστές το 1881, έγραψε στην εφημερίδα του Freiheit (Ελευθερία) ένα άρθρο που εγκωμίαζε την πράξη αυτή και προέτρεπε και άλλους να κάνουν το ίδιο στους απανταχού εξουσιαστές. Γι’ αυτό, καταδικάστηκε σε 18 μήνες φυλακή. Αφού εξέτισε την ποινή του έφυγε για τις ΗΠΑ. Το 1883 στο Πίτσμπουργκ δημιουργείται και επίσημα το Αμερικανικό τμήμα το οποίο εκδίδει την ομώνυμη διακήρυξη (Pittsburgh Proclamation) στην οποία ανακοινώνουν ως στόχο την «καταστροφή της υπάρχουσας τάξης με όλα τα μέσα και την δημιουργία αυτόνομων κοινοτήτων και ενώσεων που θα οργανωθούν μέσω του ομοσπονδιακού (φεντεραλιστικού) μοντέλου». Αποφασίστηκε δε η δημιουργία στο Σικάγο ενός «γραφείου πληροφόρησης» της νέας οργάνωσης.
Στο Σικάγο το 1886 οι αναρχικοί πρωταγωνιστούσαν στην όλη κατάσταση. Διοργάνωναν συναντήσεις στις όχθες της λίμνης το πλήθος που μαζευόταν αποτελούνταν κυρίως από άνεργους πεινασμένους άνδρες, πολλοί απ’ τους οποίους δεν είχαν καν μέρος να κοιμηθούν. Η κόκκινη σημαία υψωνόταν σ’ αυτά τα μαζέματα και οι ομιλητές εξηγούσαν ότι αυτή ήταν «ένα σύμβολο του λαϊκού επαναστατικού πνεύματος», στην συνέχεια εμφανίστηκε και η μαύρη σημαία «συμβολίζοντας τη φτώχεια, την πείνα και την απελπισία». Δεν είναι τυχαία λοιπόν η συντεταγμένη επίθεση από το κράτος στους Αναρχικούς του Σικάγο με αποκορύφωση την πρωτομαγιά του 1886 και τα γεγονότα του Haymarket.
Παρ' όλη την καταστολή που επήρθε με το κλείσιμο εφημερίδων και την γενικότερη κρατική τρομοκρατία, το Αμερικανικό Αναρχικό κίνημα συνεχίζει την πορεία του και προσπαθεί να οργανωθεί περισσότερο στους εργατικούς αγώνες μιας και η δεκαετία του 1890 σημειώνεται η χειρότερη οικονομική ύφεση στην μέχρι τότε Αμερικανική ιστορία. Με την πληθώρα ανέργων και λιμοκτονούντων ανθρώπων που ζητούσαν απεγνωσμένα δουλειά, τα αφεντικά μειώνουν τα ημερομίσθια και προσπαθούν να διαλύσουν τα εργατικά συνδικάτα. Ξεσπούν βίαιες συγκρούσεις στις βιομηχανίες χάλυβα, στο Χόμστεντ της Πενσιλβάνια. Βρισκόμαστε στην περίοδο της «προπαγάνδας της δράσης» που κοινωνικοποίησε έντονα με τα γραπτά του ο J. Most. Εκείνη την εποχή η τσαρική Ρωσία «μαστίζονταν» από τις δυναμικές ενέργειες τερροριστικών ομάδων. Ο Most συχνά αναφέρονταν στις δράσεις αυτές και στη σημασία τους για την ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος. Η ρητορική του, θα μπορούσαμε να πούμε, πως ενέπνευσαν, τον Αλεξάντερ Μπέργκμαν (σύντροφο της Ε. Γκόλντμαν), να κάνει την απόπειρα δολοφονίας του μεγαλοβιομήχανου Χένρι Κλέι Φρικ (Henry Clay Frick) το 1892. Η απόπειρα αυτή έγινε ως αντίποινα στη δολοφονία εννέα μεταλλεργατών. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1901, δολοφονείτε στο Μπάφαλο ο 25ος αμερικανός πρόεδρος William McKinley από τον 28χρονο αναρχικό Leon Czolgosz, ο οποίος λίγο πριν οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα, δήλωσε για την πράξη του ότι «ο McKinley ήταν εχθρός των εργαζομένων». To 1903 ψηφίζεται ο νόμος περί μετανάστευσης το περίφημο «Anarchist Exclusion Act» μια νομοθετική πράξη που απαγόρευε την μετανάστευση προς τις ΗΠΑ αλλά και την απέλαση ατόμων που ασπάζονταν τον αναρχισμό ή χαρακτηρίζονταν αναρχικοί. Μέχρι το 1929 θα επακολουθούσαν και άλλες παρόμοιες διατάξεις.
Παρ
όλα αυτά το Αμερικανικό ριζοσπαστικό κίνημα αρνείται να πεθάνει ή να παραδοθεί. Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στην ανάγκη ενός δυνατού συνδικαλιστικού κινήματος, ως απάντηση στην γενικευμένη καταστολή των αφεντικών και οδήγησαν στην δημιουργία των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου (Industrial Workers of the World). Στην ιδρυτική συνάντηση στο Σικάγο τον Ιούνιο του 1905, συμμετείχαν διακόσοι αντιπρόσωποι από την Ομοσπονδία Ανθρακωρύχων των Δυτικών περιοχών των ΗΠΑ και από άλλα μικρότερα συνδικάτα, αναρχικοί και σοσιαλιστές. Η δράση της ΙWW ήταν αρκετά δυναμική και το συνδικάτο πρωτοστάτησε σε όλους τους εργατικούς και κοινωνικούς αγώνες μέχρι το 1929. Κάπου εδώ θα σταματήσω αυτή την μικρή συνοπτική εξιστόρηση του Αμερικανικού Αναρχισμού.
Σύμφωνα με τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι στο περιβάλλον των Αναρχικών της εποχής εκείνης και ειδικά στην Αμερική, ο κοµµουνισµός, ο ατοµικισµός, ο κολεκτιβισµός, η αλληλοβοήθεια και όλα τα ενδιάµεσα και εκλεκτικά προγράµµατα είναι απλά οι τρόποι που εξετάζονται καλύτερα για την επίτευξη της ελευθερίας και της αλληλεγγύης στην οικονοµική ζωή. Είναι οι τρόποι που θεωρούνται για να αντιστοιχούν περισσότερο µε τη δικαιοσύνη και την ελευθερία για τη διανοµή των µέσων παραγωγής και των προϊόντων της εργασίας µεταξύ των ατόµων. Γιαυτό και δεν προκαλεί το ότι υπάρχουν αναρχοατομικιστές που συμμετέχουν στο εργατικό κίνημα όπως ο Dyer D. Lum μέντορας της Βολτεριν Ντε Κλερ στον μουτουελισμό. Κάποιοι για τον λόγο της υπεράσπισης και την εγγύηση της ελευθερίας δηλώνουν ότι είναι ατοµικιστές και θέλουν κάθε πρόσωπο, να έχει ως µεµονωµένη ατοµική ιδιοκτησία το µέρος που οφείλεται σε αυτόν από τα µέσα παραγωγής και εποµένως την ελεύθερη διάθεση των προϊόντων της εργασίας του. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι η διανοµή των φυσικών µέσων παραγωγής µε τον καθορισµό της αξίας των πραγµάτων, τόσο απαραίτητο σε κάθε σύστηµα, εκτός από τον αναρχικό κοµµουνισµό, θα µπορούσε να είναι δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς την προσπάθεια και την αδικία, οι οποίες ενδεχοµένως να καταλήξουν στην καθιέρωση των νέων µορφών εξουσίας και αδικίας. Τελικά σύμφωνα με τον Μαλατέστα, αλλά και τον Γκαλεάνι δεν υπάρχει αναντιστοιχία ούτε το ένα (ατομικισμός) είναι αντικρουόμενο του άλλου γιατί οι Αναρχικοί παραµένουν κοµµουνιστικοί (συλλογικοί) στο συναίσθηµα και τη φιλοδοξία, αλλά θέλουν και αφήνουν την ελευθερία της δράσης (ατοµικισµό) στον πειραµατισµό όλων των τρόπων της ζωής που µπορούν να φανταστούν και να επιδιωχτούν.
Το μόνο σίγουρο είναι, ότι το φως πάνω από το κοιμητήριο στο Βαλντχάιμ δεν πρόκειται να σβήσει ποτέ. Θα παραμένει να φωτίζει τις ιστορίες Ανθρώπων που επέλεξαν να αγωνιστούν για την Ελευθερία και το πολιτικό συνώνυμο της, την ΑΝΑΡΧΙΑ.
