Κείμενο: Τάσος Π. Καραντής
Το βιβλίο «Φραντς Κάφκα: ο ανατόμος της εξουσίας » του Κώστα Δεσποινιάδη αναδεικνύει την πολιτική-αναρχική διάσταση των γραπτών του Κάφκα.
Γνώρισα, για πρώτη φορά, τον Κάφκα στα εφηβικά μου χρόνια, όταν έπεσε στα χέρια μου «Ο Πύργος», μια έκδοση του 1964 («ΓΑΛΑΞΙΑΣ»), σε μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά, που ανακάλυψα στη βιβλιοθήκη της μητέρας μου. Διαβάζοντάς το, δέθηκα, μεμιάς, με τον Κάφκα και ξεκίνησα να αναζητώ και τα άλλα βιβλία του. Τον είδα σαν ένα σύντροφο και στη δική μου, ιδιοσυγκρασιακή, μοναχικότητα, αφού, αμέσως, ένιωσα, αυτό που αναφέρει ο Δεσποινιάδης στο βιβλίο του(σελ. 72) και που, τηρουμένων των αναλογιών, ισχύει και για μένα : «Ο Κάφκα, επί της ουσίας, πέρασε μόνος του ολόκληρη τη ζωή του. Δεν ένιωσε ποτέ μέλος καμιάς ομάδας και κανενός κινήματος. Η ζυγαριά των ενδιαφερόντων του έκλεισε οριστικά προς τη μεριά της “φυλακής των χαρτιών του”.».
Όπως αναφέρει ο Κώστας Δεσποινιάδης στο βιβλίο του (σελ. 74-75), μέχρι σήμερα, οι προσεγγίσεις που γίνονταν στο Κάφκα, ήταν οι εξής: οι αμιγώς λογοτεχνικές, οι βιογραφικές-ψυχολογικές-ψυχαναλυτικές, οι θεολογικές-μεταφυσικές-θρησκευτικές, κάποιες που έδιναν βαρύτητα στην εβραϊκή του καταγωγή, οι μεταμοντέρνες κι οι κοινωνικοπολιτικές, όπου αποτελούσαν το κόκκινο πανί για την κατεστημένη κριτική. Αυτές τις τελευταίες ενστερνίζεται κι ο συγγραφέας του βιβλίου, εστιάζοντας στην πολιτική, ουσιαστικά αναρχική, διάσταση των γραπτών του Κάφκα.
Μέσα από έξι(6) κείμενά του, διαφωνεί με την επικρατούσα περί Κάφκα άποψη και μας εξηγεί: «Τα κείμενα που συγκεντρώνω εδώ δεν είναι ακαδημαϊκές, εξαντλητικές μελέτες ενός ειδικού “καφκολόγου”. Αφήνω αυτόν τον διόλου κολακευτικό τίτλο για άλλους. Πρόθεσή μου ήταν να γράψω μερικά κείμενα “πολεμικής” ενάντια στις ερμηνείες που τακτοποιούν τον Κάφκα σε βολικά, ακίνδυνα “κουτάκια”, που ληξιαρχικά τον κατατάσσουν στεγνό, αποστειρωμένο και ξεδοντιασμένο σε κάποιο κεφάλαιο της ιστορίας της παγκόσμιας λογοτεχνίας.»(σελ. 11).
Οι τίτλοι των ενοτήτων του βιβλίου είναι ενδεικτικοί της πολιτικής προσέγγισης και της διεισδυτικής διερεύνησης του έργου του Κάφκα.
Ο ΑΝΑΤΟΜΟΣ ΤΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
Φραντς Κάφκα: Ο ανατόμος της εξουσίαςΕξετάζονται τα έργα του : «Ο Πύργος»(το σύμβολο της απόλυτης – ολοκληρωτικής εξουσίας, όπως, πολύ εύστοχα, επισημαίνει ο Δεσποινιάδης), «Η Δίκη», «Η Μεταμόρφωση» και «Η Κρίση», μέσα από τα οποία αναδεικνύεται ο “αναρχικός κριτής Κάφκα”. Μέσα από τη διερεύνηση των παραπάνω έργων θίγεται το θεμελιώδες θέμα της απεριόριστης εξουσίας, αλλά και του αγώνα ενάντια στην οποιαδήποτε μορφή της. Ξεγυμνώνεται έτσι και ξεχωρίζει, η “γλοιώδης μάζα” που στηρίζει την εξουσία με το να παρεμβάλλεται ανάμεσα σ’ αυτήν και σ’ όλους τους εχθρούς της, δηλαδή την κάθε ανήσυχη συνείδηση και τον κάθε αποκλίνοντα – μίασμα, που δεν είναι ανεκτός στην εξουσία, η οποία, και φυσικά, φροντίζει να απαλλαγεί απ’ αυτόν, μέσα από τους μηχανισμούς – θεσμούς της. Όπως γράφει ο Δεσποινιάδης: «Οι σελίδες του Πύργου, της Δίκης και της Αμερικής, είναι γεμάτες από τέτοια πρόσωπα. Κατώτεροι και ανώτεροι υποφρούραρχοι και φρούραρχοι, υπάλληλοι, ξενοδόχοι, σερβιτόροι, χαφιέδες, πληροφοριοδότες, δικηγόροι, υπάλληλοι δικαστηρίων, βοηθοί, υπηρέτες, παλιοί συνήγοροι, θυρωροί, αρχιθυρωροί, χειριστές του ασανσέρ, μάγειρες, προϊστάμενοι, παιδάκια και περαστικοί που πηγαινοέρχονται θορυβώντας … αμέτρητα πρόσωπα – απρόσωπα ανδρείκελα ενός τερατώδους μηχανισμού …»(σελ. 19). Και καταλήγει, σημειώνοντας : «Ο Κάφκα είναι από τις λίγες εκείνες περιπτώσεις συγγραφέων, τα έργα των οποίων, απαγορεύτηκαν, με λίγα χρόνια διαφορά, από τους δύο τρομερότερους ολοκληρωτισμούς του 20ου αιώνα, τον ναζισμό και τον μπολσεβικισμό.»(σελ. 26).
Ο ΝΟΜΟΣ, Η ΓΡΑΦΗ Η ΤΙΜΩΡΙΑ, ΤΟ ΣΩΜΑ
Εδώ, μας καλεί να ξαναδιαβάσουμε τη «Σωφρονιστική Αποικία» κι εστιάζει στο ζήτημα των βασανιστηρίων και πως αυτά συνδέονται με τον Νόμο, την τιμωρία και το ανθρώπινο σώμα. Γιατί, όπως γράφει κι ο Φουκώ : «τα βασανιστήρια δεν αποκαθιστούν τη δικαιοσύνη, ενισχύουν την εξουσία»(σελ. 34).
ΑΜΕΡΙΚΗ Ο ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΦΚΑ
Στο κεφάλαιο αυτό ο Δεσποινιάδης “ακτινογραφεί” το μυθιστόρημα «Αμερική» του Κάφκα και μας δείχνει πως, μέσα από τις σελίδες του, ασκεί ανελέητη κριτική στον, επελαύνοντα, την εποχή του καπιταλισμό. Στο συγκεκριμένο έργο του απαντώνται αρκετές φορές οι λέξεις απεργία, διαδηλωτές και σωματείο εργαζομένων, ενώ ποικιλοτρόπως δείχνει τη συμπάθειά του στα θύματα αυτού του συστήματος. Όλο το μυθιστόρημα συνιστά «μια σαφέστατη κριτική απέναντι στη μηχανοποιημένη εργασία, την εκμηχάνιση της ζωής και την ολοκληρωτική επικράτηση του τεχνικού πολιτισμού έναντι του πνευματικού.»(σελ. 44). Η «Αμερική», όπως εύστροφα, γράφει ο Δεσποινιάδης «δείχνει ότι το καπιταλιστικό όνειρο έχει και μια “σκοτεινή πλευρά”, αυτή την οποία υφίστανται οι εργάτες.»(σελ. 45). Κι όπως συγκεφαλαιώνει, επισημαίνοντας «Δεν είναι τυχαίο ότι ο Κάφκα, πέραν πάσης αρχιτεκτονικής λογικής, τοποθετεί το σπίτι του θείου στον έκτο όροφο ενός κτηρίου, στα πέντε πατώματα του οποίου, καθώς και στα τρία υπόγειά του, στεγάζεται η επιχείρησή του. Η άνεση και η πολυτέλεια πατά πάνω στο μόχθο των απάνθρωπα εργαζόμενων υπαλλήλων.»(σελ. 45).
Φράντς Κάφκα: Ο ΠύργοςΤΑ ΣΤΕΡΕΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΣΥΝΤΟΜΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΟ «ΚΤΙΣΜΑ»
Στο αφήγημα αυτό του Κάφκα, στο «Κτίσμα», ένας τυφλοπόντικας παίρνει δεκάδες προφυλάξεις μανιακού για να αποφύγει τον κίνδυνο. Αναπαρίσταται έτσι, συμβολικά, η τακτοποιημένη μικροαστική ζωή, που όπως επισημαίνει ο Δεσποινιάδης, παραπέμποντας στα «Ημερολόγια» του μεγάλου συγγραφέα, έφερνε αναγούλα στον Κάφκα! Το συμπέρασμα που βγαίνει απ’ αυτό το σχόλιο του «Κτίσματος» είναι συγκλονιστικό, ο τυφλοπόντικας του αφηγήματος είναι τα “βοηθητικά πρόσωπα” : «είναι οι κατώτεροι και ανώτεροι υποφρούραρχοι και φρούραρχοι του Πύργου, είναι οι δικηγόροι, οι παλιοί συνήγοροι και οι υπάλληλοι των δικαστηρίων της Δίκης, είναι οι γονείς που σκοτώνουν τον “αποκλίνοντα”, το μίασμα της οικογένειας στη Μεταμόρφωση, είναι οι θυρωροί, οι αρχιθυρωροί και οι χαφιέδες συνάδερφοι της Αμερικής. Κοντολογίς, είναι τα στέρεα θεμέλια δίχως την ύπαρξη των οποίων … κανένας Πύργος δεν θα μπορούσε να σταθεί όρθιος.»(σελ. 57).
Ο ΚΑΦΚΑ ΚΙ ΟΙ ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ Ο ΚΑΦΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣ (ΜΙΑ ΜΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΜΑΧΗ)
Στα δυο τελευταία αυτά κεφάλαια εξετάζεται η σχέση του Κάφκα με τους αναρχικούς κύκλους της Πράγας, αλλά κι η αποσιώπησή τους, απ’ όλους εκείνους τους βιογράφους και μελετητές του, που τον θέλουν κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους. Κι όμως, σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία που παρουσιάζει ο Δεσποινιάδης, ο Κάφκα παρακολουθούσε συστηματικά τις εκδηλώσεις των αναρχικών, του έδινε οικονομική ενίσχυση, είχε συλληφθεί, μαζί με άλλους αναρχικούς διαδηλωτές, από την αστυνομία, χαρακτηριστικό δε των πεποιθήσεών του είναι και το παρακάτω γεγονός : «Ενώ βρισκόταν σε κάποια εκδήλωση παίχτηκε ο γερμανικός εθνικός ύμνος και όλοι οι παρευρισκόμενοι σηκώθηκαν όρθιοι, όπως βλακωδώς συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις. Όλοι; Όχι ακριβώς. Ο Κάφκα παρέμεινε επιδεικτικά καθιστός, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξή του από την εκδήλωση!»(σελ. 61). Πέρα, απ’ αυτά, ο Δεσποινιάδης συγκεντρώνει, μέσα από τα ίδια του τα έργα, και μια σειρά θέσεων του Κάφκα(δημοσιοϋπαλληλική ζωή – δημόσιοι υπάλληλοι, πλούτος, εθνικισμός, ρατσισμός – αντισιωνισμός – ανερχόμενος ναζισμός, μπολσεβικισμός, γραφειοκρατία – χειραγώγηση των εργατικών αγώνων, εφημερίδες – δημοσιογραφία – επικαιρότητα, μιλιταρισμός – φασισμός, πόλεμος, κοινωνία των Εθνών), όπου η κριτική του, όπως γράφει, είναι ανατιναχτική, κάνοντας φύλλο και φτερό το πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο της εποχής του. Τελικά, όπως σημειώνει ο Κώστας Δεσποινιάδης, ο Κάφκα «απέδειξε πως, όταν οι εξουσίες παραφρονούν, όταν η κοινωνική οργάνωση καθίσταται τόσο βάρβαρη και απάνθρωπη, αρκεί και η ζωή ενός φυματικού υπαλλήλου του Ιδρύματος Ασφαλίσεων Εργατικών Ατυχημάτων για να “αποκαλυφθούν” τέτοιοι εφιάλτες»(σελ. 29). Και πράγματι, μέσα από το βιβλίο του αυτό, εκπληρώνει, και με το παραπάνω, το “χρέος” του, παρουσιάζοντάς μας θαρραλέα το αναρχικό πρόσωπο του Κάφκα, του συγγραφέα εκείνου, που, όπως, εμπνευσμένα, γράφει(σελ. 11), ήταν «αυτός που πιο αποφασιστικά από οποιονδήποτε άλλο στον 20ο αιώνα έχωσε το μαχαίρι στην καρδιά του κτήνους.».
• Το βιβλίο του Κώστα Δεσποινιάδη «Φραντς Κάφκα : ο ανατόμος της εξουσίας» (Θεσσαλονίκη 2007), κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ». Όποιος επιθυμεί να το προμηθευτεί μπορεί να επικοινωνήσει στο τηλ. 2310 – 270399, καθώς και στο e – mail :
Κώστας Δεσποινιάδης: Ολική αντιπαράθεση με το κυρίαρχο φαντασιακό
Με αφορμή την αναφορά μας στο βιβλίο αυτό του Κώστα Δεσποινιάδη, μιλήσαμε μαζί του, ξεκινώντας από τον Κάφκα και φτάνοντας ως την αναρχία. Και, βέβαια, κυρίως, εστιάσαμε στο «Πανοπτικόν», όπου – «σε μια κοινωνία καθολικά υπνωτισμένη και παθητική» – προσπαθεί, μέσα από τα βιβλία και το περιοδικό που εκδίδει, να ασκήσει «μια συνολική κριτική στην επικρατούσα απάτη».
- Πότε και πώς ανακάλυψες για πρώτη φορά τον Κάφκα;
- «Τον Κάφκα τον ανακάλυψα για πρώτη φορά στα εφηβικά μου χρόνια. Πρωτοδιάβασα την “Δίκη” (σε μετάφραση Κοτζιά) και ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα ότι η ανάγνωση ενός βιβλίου μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από απλή “πνευματική” εμπειρία. Διαπίστωσα ότι η ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου ήταν συνάμα και μια “σωματική” εμπειρία, με την έννοια ότι ένιωσα τους τοίχους του δωματίου να “κλείνουν’, το ταβάνι να χαμηλώνει και να στενεύει ο ελεύθερος χώρος εντός του σπιτιού. Ένα ανεξήγητο, βασανιστικό αίσθημα κλειστοφοβίας και άγχους. Έπειτα, τα υπόλοιπα ήρθαν από μόνα τους…».
- Το βιβλίο σου για τον Κάφκα κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο που έχεις δημιουργήσει, τις εκδόσεις «ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ». Ποιο είναι το προφίλ του; Τι σημαίνει και τι υποδηλώνει ο τίτλος του;
«Το “Πανοπτικόν” είναι ένας μικρός, προσωποπαγής, ανεξάρτητος εκδοτικός οίκος, έξω από τα κυκλώματα της διαφήμισης και της οργανωμένης προβολής. Είναι ένας οίκος που τον ξεκίνησα με ανύπαρκτο – κυριολεκτικά - αρχικό κεφάλαιο και περίσσευμα από μεράκι το 2001, μαζί με το περιοδικό “Πανοπτικόν”. Πρώτο βιβλίο ήταν “Η αναρχική υποκουλτούρα του Feral Faun” και ακολούθησε η “Πραγματεία περί εθελοδουλίας” του Ετιέν ντε Λα Μποεσί. Εκδίδω λίγα βιβλία κάθε χρόνο (αρχικά 1-2 τίτλους ανά χρονιά, τώρα 3-4). Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί από το “Πανοπτικόν” 16 τίτλοι και 11 τεύχη του περιοδικού.
Δεδομένου ότι δεν βιοπορίζομαι απ’ το “Πανοπτικόν” (ζω κάνοντας μεταφράσεις και επιμέλειες εκδόσεων για λογαριασμό τρίτων), έχω την πολυτέλεια να εκδίδω βιβλία που μου αρέσουν, χωρίς να λαμβάνω ιδιαίτερα υπόψη μου εμπορικά κριτήρια.
Τα βιβλία που εκδίδω είναι είτε επιλογές δικές μου, είτε προτάσεις στενών φίλων και συνεργατών (για παράδειγμα έχω την τύχη σχεδόν από τα πρώτα μου βήματα να συνεργάζομαι στο “Πανοπτικόν” με έναν από τους καλύτερους μεταφραστές θεωρητικών κειμένων στην Ελλάδα, τον Ζήση Σαρίκα). Όλα τα βιβλία τα επιμελούμαι, από το πρώτο μέχρι το τελικό στάδιο της έκδοσης, εγώ.
Η θεματολογία των εκδόσεων είναι κυρίως πολιτικά δοκίμια (ελευθεριακής και αντιεξουσιαστικής, με την ευρεία έννοια, κατεύθυνσης) ενώ το τελευταίο διάστημα έχει ξεκινήσει μια λογοτεχνική σειρά, με κείμενα που θέλω να “ξεφεύγουν” από την πεπατημένη, τόσο ως τρόπος γραφής, όσο και ως συνολική αντίληψη για το τι είναι και ποιον ρόλο επιτελεί η λογοτεχνία στην εποχή των βιομηχανοποιημένων best-seller, που γράφονται με συνταγή –περίπου όπως οι χολιγουντιανές σαχλοταινίες - η οποία συνταγή, μάλιστα, διδάσκεται σε κάτι απερίγραπτα σεμινάρια δημιουργικής γραφής! (Παρεμπιπτόντως, φαντάζεστε τον Ντοστογιέφσκι να πηγαίνει σε σχολή “δημιουργικής γραφής” για να του “διδάξει” ο δεν ξέρω κι εγώ ποιος ατάλαντος και ματαιωμένος συγγραφέας πώς να γράφει;).
Ο τίτλος του εκδοτικού οίκου είναι δανεισμένος από το βιβλίο του Μισέλ Φουκώ “Η γέννηση της φυλακής. Επιτήρηση και τιμωρία”. Πρόκειται για ένα κτήριο – και πολύ περισσότερο για μια “φιλοσοφία” - εγκλεισμού και επιτήρησης που είχε ως εμπνευστή της τον ωφελιμιστή φιλόσοφο Τζέρεμι Μπένθαμ. Θεωρώ ότι η σύγχρονη πραγματικότητα είναι πολύ κοντά σε αυτή την “λογική”, εξού και ο τίτλος. Ωστόσο υποδηλώνει και κάτι άλλο, μια αντιστροφή κατά κάποιον τρόπο της αρχικής του έννοιας. Όπως οι εξουσίες επιτηρούν “πανοπτικά” τους σύγχρονους υπηκόους, με τον ίδιο τρόπο μπορούν και όσοι άνθρωποι βρίσκονται σε εγρήγορση να ασκούν μια συνολική κριτική στην επικρατούσα απάτη.».
- Ποια, αντιπροσωπευτικά, βιβλία από τις εκδόσεις σου θα πρότεινες στους αναγνώστες ως μια πρώτη γνωριμία;
- «Νομίζω ότι το έργο του Μιχαήλ Μπακούνιν, σε επιμέλεια Γκ. Π. Μαξίμοφ (έχουν εκδοθεί οι δύο πρώτοι τόμοι και ετοιμάζονται άλλοι δύο), η κλασική «Πραγματεία περί εθελοδουλίας” του Ετιέν ντε Λα Μποεσί (γραμμένη στα μέσα του 16ου αιώνα), η έκδοση με την “Κατήχηση του Επαναστάτη” του Νετσάγιεφ και την “Απάντηση” του Μπακούνιν προς αυτόν όταν ήρθαν σε ρήξη, καθώς και ένα σύντομο αφήγημα του B. Traven, με τίτλο “Ο μεγαλοβιομήχανος” (όπου παρουσιάζεται εξαίρετα μια κριτική στο άπληστο και αδηφάγο πνεύμα του καπιταλισμού, που διέλυσε τις προκαπιταλιστικές –σαφώς πιο ανθρώπινες - μορφές παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων), είναι μερικοί αντιπροσωπευτικοί τίτλοι. Ωστόσο, επειδή, όπως σου είπα, εκδίδω λίγα βιβλία κάθε χρόνο, στο δικό μου το μυαλό κάθε τίτλος έχει την βαρύτητά του και ένα συγκεκριμένο σκεπτικό πίσω από την έκδοσή του.».
- Εκδίδεις – δυο φορές το χρόνο – και το περιοδικό «ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ». Ποια είναι η ύλη του και σε ποιους απευθύνεται;
- «Το περιοδικό “Πανοπτικόν” εκδίδεται από τον Ιανουάριο του 2001. Στόχος μου είναι να βγάζω δύο τεύχη τον χρόνο (πράγμα που δεν είναι πάντα εφικτό, λόγω φόρτου άλλων, βιοποριστικών, εργασιών). Μέχρι τώρα έχουν εκδοθεί, όπως σου είπα και πριν, 11 τεύχη. Η ύλη του είναι παρεμφερής με αυτή των εκδόσεων, με την διαφορά ότι τα σχετικά μικρά σε μέγεθος κείμενα που μπορεί να φιλοξενήσει ένα περιοδικό μου δίνουν τη δυνατότητα να παρουσιάζω ένα ευρύτερο φάσμα θεωρητικών αναφορών συγκριτικά με τις εκδόσεις (γεγονός που είναι και πιο κοντά στα δικά μου ενδιαφέροντα ως αναγνώστη). Κοντολογίς, το περιοδικό είναι πιο “ευέλικτο” και πιο πολυσυλλεκτικό. Η μισή ύλη του είναι μεταφράσεις ανέκδοτων στα ελληνικά κειμένων (είτε κλασικών συγγραφέων, είτε σύγχρονων) και η υπόλοιπη μισή κείμενα και δοκίμια ελλήνων συγγραφέων (δόκιμων αλλά και πρωτοεμφανιζόμενων) που δεν αντιλαμβάνονται τη γραφή ως βιοποριστική ή ακαδημαϊκή ενασχόληση, αλλά ως κριτική άσκηση που ανοίγει (ή έστω, φιλοδοξεί να ανοίξει) ρωγμές και ρήγματα σε ένα φαινομενικά συμπαγές και αδιαπέραστο κυρίαρχο φαντασιακό. Απευθύνεται σε όσους γνωρίζουν ανάγνωση και δεν έχουν απωλέσει (από τον συνεχή βομβαρδισμό εικόνων) την ικανότητα να διαβάζουν ένα κείμενο που δεν “διακόπτεται” συνεχώς από φωτογραφίες.»
- Στο βιβλίο σου για τον Κάφκα, με τον επεξηγηματικό υπότιτλο «ο ανατόμος της εξουσίας», αναδεικνύεις την αναρχική διάσταση των γραπτών του. Οι λέξεις όμως αναρχία και αναρχισμός είναι ταλαιπωρημένες στην Ελλάδα, παραπέμπουν, κυρίως, στα Εξάρχεια, σε σπασμένες βιτρίνες και στις συγκρούσεις με τα ΜΑΤ. Θα ήθελες να τοποθετηθείς, συνοπτικά, στο τι είναι, κατ’ εσέ, ο αναρχισμός και στην πραγματική θέση του αναρχικού κινήματος στην ελληνική πραγματικότητα;
- «Η λέξη αναρχία ήταν νομίζω παντού και πάντα ταλαιπωρημένη, όχι μόνο στην Ελλάδα (η λέξη αναρχισμός προσωπικά δεν μου κάνει, παρότι συχνά χρησιμοποιείται, συνήθως λόγω μετάφρασης του anarchism που χρησιμοποιούν περισσότερο οι αγγλοσάξονες, έναντι του anarchy. Εκείνο το “–ισμός” στην κατάληξή της είναι, το λιγότερο, προβληματικό).
Σου θυμίζω ότι την ίδια εποχή που ο Κροπότκιν ήταν ο μεγαλύτερος γεωγράφος στην Ευρώπη, που απολάμβανε τον σεβασμό προσωπικοτήτων με απόψεις διαμετρικά αντίθετες από τις δικές του, που όσοι τον είχαν γνωρίσει προσωπικά τον περιέγραφαν ως άγιο, οι κυρίαρχοι της εποχής τον άφηναν να σαπίζει στο φρούριο Πετροπαυλόσκ. Όταν κάποιοι προέτρεψαν τον Τσάρο να φυλακίσει τον Τολστόι, εξαιτίας κάποιου βιβλίου που είχε γράψει, ο ίδιος ο Τσάρος αναφώνησε “Μα, δεν έχουμε φυλακές άξιες να φιλοξενήσουν τον κόμη Τολστόι”, αλλά αυτό δεν εμπόδισε αργότερα τη ρώσικη εκκλησία να τον αφορίσει. Θέλω να πω, αυτό το μείγμα θαυμασμού - εκτίμησης από την μια, και καταστολής από την άλλη, συνόδευε πάντα τις αναρχικές ιδέες και τους φορείς τους.
Και η καταστολή “εξηγείται” γιατί η εξουσία (όσο δήθεν φιλελευθεροποιημένη και “δημοκρατική” κι αν προβάλλεται) ποτέ δεν ξεχνά την προσφιλή της βία. Μόλις κάποιος ή κάποιοι πάνε να διαταράξουν τις υπάρχουσες ισορροπίες είναι βέβαιο, βεβαιότατο, ότι το κράτος θα πετάξει το δημοκρατικό του προσωπείο και θα χρησιμοποιήσει ανενδοίαστα την ωμότερη μορφή βίας. Σου θυμίζω ότι στον “Προμηθέα Δεσμώτη”, ο Αισχύλος, ευφυώς, παρουσιάζει το Κράτος και την Βία ως αδέρφια. Αυτό δεν άλλαξε ποτέ από τότε κι ούτε θα αλλάξει. Και δεν θα αλλάξει, για τον απλούστατο λόγο, ότι, αυτοί που πρώτοι σήκωσαν το όπλο, έκλεψαν, ρήμαξαν, χτύπησαν, δολοφόνησαν, εκμεταλλεύτηκαν έμβια και άψυχα, και ό,τι άλλο μπορείς να φανταστείς, όταν επιτέλους γίνουν “κυρίαρχοι της κατάστασης” φοράνε τα καλά τους και λένε: Και τώρα κύριοι, Δίκαιο, Έννομος τάξις. Οι χθεσινοί άρπαγες και δολοφόνοι δηλαδή, μετατρέπονται σε ευπρεπείς, γραβατοφορεμένους υπερασπιστές της τάξης και του νόμου, τον οποίο νόμο βέβαια τον γράφουν οι νικητές και δεν είναι – στις ετερόνομες κοινωνίες που ζούμε – αποτέλεσμα κανενός “κοινωνικού συμβολαίου”. Κάθε Δίκαιο ισχύς το θέτει και βία το συντηρεί. Απ’ την άλλη τα ΜΜΕ, οργανικό κομμάτι του συστήματος, και στις μέρες μας ο βασικότερος παράγοντας αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας και αποβλάκωσης του κόσμου, είναι αναμενόμενο να εστιάζουν στις σπασμένες βιτρίνες και στα καμένα αυτοκίνητα – να πουλάνε φόβο και αποπροσανατολισμό δηλαδή - ενώ την ίδια στιγμή δεν βγάζουν άχνα για τόσα άλλα θέματα.
Όσον αφορά το αναρχικό κίνημα στην Ελλάδα, δεν είμαι αρμόδιος να απαντήσω. Αρμόδιοι είναι όλοι αυτοί που το αποτελούν. Θα έλεγα όμως ότι σε μια κοινωνία καθολικά υπνωτισμένη και παθητική, το ότι κάποιοι αντιδρούν, έστω και με τρόπους που μπορεί κάποιοι να διαφωνούν, μόνο ως θετικό μπορώ να το δω. Κατά τη γνώμη μου, αυτό που θα έπρεπε να μας ανησυχεί και να μας τρομάζει, είναι το γιατί είναι τόσο απελπιστικά λίγοι αυτοί που – με οποιανδήποτε τρόπο - αντιδρούν».
- Τελειώνεις τον πρόλογο του βιβλίου σου γράφοντας ότι ο Κάφκα «έχωσε το μαχαίρι στη καρδιά του κτήνους». Το κτήνος όμως ζει ακόμα! Τελικά οι ιδέες, ανθρωπιστικές, προοδευτικές, επαναστατικές, αναρχικές, πόσο μπορούν να αλλάξουν, ολοκληρωτικά, τον κόσμο μας; Ή αποτελούν, απλά, μια ουτοπία, που μας συντροφεύει παρηγορητικά μέχρι να κλείσουμε τα μάτια μας;
«Το τελευταίο σου ερώτημα είναι και το πιο δύσκολο. Ομολογώ πως δεν έχω απάντηση. Δανειζόμενος τα λόγια του εξαίρετου δοκιμιογράφου και ποιητή Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, μπορώ μόνο να σου πω πως “Κι αν δεν φυτρώνει τίποτα στο κύμα, μην το εγκαλείς. Αυτό σου δείχνει την πορεία, μα η ευθύνη είναι δική σου”».
*Από το http://www.e-orfeas.gr/music/darksideofmoon/723-article723.html
