Η ικανότητα της Margaret Michaelis ως φωτογράφου δεν έχει γίνει γνωστή μέχρι πρόσφατα. Κάποιες εκθέσεις Φωτογραφίας στην Καμπέρα, πρωτεύουσα της Αυστραλίας, το 1988 και το 2005 και στη Βαλένθια της Ισπανίας το 2005, έχουν αρχίσει να διαλύουν αυτό το σύννεφο αφάνειας. Οι καλύτερες φωτογραφίες της από την παραμονή της στην Ισπανία μεταξύ του 1932 και του 1937 αρχίζουν να αποκαλύπτονται, να θαυμάζονται και να αναγνωρίζονται και, σωστά, να θεωρούνται εντυπωσιακές απεικονίσεις της περιόδου εκείνης.
Η Margarethe Gross γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια στο Dzieditz στην τότε Αυστρία, στις 6 Απριλίου 1902. Το Dziedzitz ονομάζεται τώρα Dziedzice και υπάγεται στη νότια Πολωνία κοντά στην Κρακοβία. Η φιλελεύθερη ανατροφή της την οδήγησε στο να απολαμβάνει κάθε εκπαιδευτική ευκαιρία που της παρείχαν οι γονείς της. Σπούδασε Φωτογραφία στο Ινστιτούτο Γραφικών Τεχνών και Έρευνας στη Βιέννη.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 εργάστηκε σε κορυφαία βιεννέζικα φωτογραφικά στούντιο, όπως το διάσημο Studio d'Ora, ως φωτογράφος για διαφημίσεις, τη μόδα και τη βιομηχανία. Αυτά τα χρόνια μαθητείας της προσέδωσαν μια συνειδητή ικανότητα στη χρήση σύγχρονων στυλ στη φωτογραφία και της δημιούργησαν ένα δια βίου ενδιαφέρον για το φωτογραφικό πορτρέτο. Οι γυναίκες της γενιάς της άρχισαν να βλέπουν τη φωτογραφία ως πιθανή καριέρα και η Margarethe φαίνεται να είδε τον εαυτό της ως μια σύγχρονη γυναίκα που προκαλεί τις καθιερωμένες συμβάσεις και ηθικές.
Το 1929 μετακόμισε στο Βερολίνο και λίγους μήνες αργότερα συνάντησε τον Rudolf Michaelis. Γεννημένος στη Λειψία το 1907, έγινε αναρχικός στα εφηβικά του χρόνια και ήταν σημαντικό μέλος της αναρχοσυνδικαλιστικής ένωσης FAUD (Freie Arbeiter Union Deutschlands - Ένωση Ελεύθερων Εργαζομένων Γερμανίας). Έγραφε με το όνομα Michel και εργαζόταν στο Κρατικό Μουσείο του Βερολίνου αποκαθιστώντας αρχαιότητες από την Εγγύς Ανατολή. Συμμετείχε επίσης σε αρχαιολογικές αποστολές, συμπεριλαμβανομένης μιας στην Uruk του Ιράκ, διάρκειας έξι μηνών το 1932-1933. Ο Rudolf ήταν ο κύριος εμψυχωτής του GFB (Corporation of Libertarian Booklovers) ενός συλλόγου βιβλιόφιλων που ιδρύθηκε από την FAUD. Ήταν ένας από εκείνους τους Γερμανούς αναρχικούς που συναντήθηκαν με τους ονομαστούς Ισπανούς αναρχικούς Francisco Ascaso και Buenaventura Durruti, όταν οι τελευταίοι έμειναν στο Βερολίνο το 1928.
Η Margaret και ο Rudolf ήρθαν πιο κοντά και παντρεύτηκαν το 1933. Η κακή οικονομική κατάσταση σήμαινε ότι η Margaret μπορούσε μόνο να εξασφαλίζει βραχυπρόθεσμες θέσεις εργασίας σε διάφορα φωτογραφικά στούντιο ως βοηθός. Δημιούργησε το δικό της στούντιο με το όνομα Foto-gross το 1931. Το 1932 επισκέφθηκε τη Βαρκελώνη. Έμεινε σε ένα ξενοδοχείο στο φτωχότερο και πιο άθλιο μέρος της πόλης, το Barrio Chino. Άρχισε να φωτογραφίζει τους ντόπιους με μια μικρή κάμερα Leica, τραβώντας φωτογραφίες τσιγγάνων, χαρτοπαικτών, παιδιών, μουσικών του δρόμου και ναυτικών. Ωστόσο, υπήρχε δυσπιστία σε αυτήν τη γειτονιά προς τους ξένους, έκανε λάθος για έναν πληροφοριοδότη της αστυνομίας και αναγκάστηκε να καταφύγει στο ξενοδοχείο της με τους Γερμανούς συμπατριώτες της. Έγραψε με συγκινητικό τρόπο για την εμπειρία της στο Barrio Chino και πώς οι στατιστικές έδειχναν ότι μεταξύ 90% και 95% των παιδιών της γειτονιάς είχαν προβληθεί από σύφιλη. Είχε δει έναν ακορντεονίστα του δρόμου να αρχίζει να παίζει έξω από το ξενοδοχείο της, που περιτριγυρίστηκε από παιδιά της γειτονιάς, φαλακρούς, τυφλούς και ανάπηρους με πατερίτσες — “Μια λυπημένη και τρομερή εικόνα… το Barrio Chino είναι η ντροπή όλης της Καταλονίας. Τα παιδιά είναι μια σιωπηλή καταγγελία”. Οι εικόνες της από αυτήν την επίσκεψη αποτελούν ρεκόρ αλλά και μια σκληρή κοινωνική κριτική.
Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ
Η άνοδος των Ναζί στην εξουσία σήμανε κίνδυνο τόσο για τους Εβραίους όσο και για τους αναρχικούς. Ο Rudolf παρακολούθησε κρυφά το Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων (IWA), της αναρχοσυνδικαλιστικής διεθνούς, στο Άμστερνταμ. Η αναρχική και αντιφασιστική του δράση καθώς και η άρνησή του να αναγνωρίσει το νέο καθεστώς οδήγησε στην απόλυσή του από το μουσείο όπου εργαζόταν. Φυλακίστηκε για πέντε εβδομάδες και απελευθερώθηκε μόνο με την παρέμβαση του διευθυντή του μουσείου. Από την πλευρά της, η Margaret συνελήφθη με μια αστεία κατηγορία κλοπής κάποιων βιβλίων. Και οι δύο αποφάσισαν να φύγουν από τη Γερμανία το Νοέμβρη του 1933, επιλέγοντας ως προορισμό τη Βαρκελώνη.
Στη Βαρκελώνη συναντήθηκαν με άλλους Γερμανούς αναρχικούς και σχημάτισαν την ομάδα DAS (Γερμανοί Αναρχοσυνδικαλιστές). Αλλά η ζωή ήταν δύσκολη γι’ αυτούς στην Ισπανία. Δεν μιλούσαν ούτε Ισπανικά ούτε Καταλανικά και ζούσαν σε φτώχεια. Ήταν ύποπτοι στα μάτια των αρχών είτε ως αναρχικοί είτε ως Γερμανοί κατάσκοποι! Αυτή η δύσκολη κατάσταση οδήγησε στη διάλυση της σχέσης μεταξύ της Margaret και του Rudolf το 1934, αν και παρέμειναν σε επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Την ίδια χρονιά η Margaret άνοιξε ένα στούντιο, το Foto-Studio, το οποίο αργότερα έγινε Foto-Elis. Απέκτησε επαφή με τους πρωτοπόρους αρχιτέκτονες της GATPAC (Ομάδα Καταλανών Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών για την Πρόοδο της Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής), με επικεφαλής τον Jose Luis Sert και συνεργάστηκε μαζί τους το διάστημα 1934-1936. Οι αρχιτέκτονες αυτοί ήθελαν να αναζωογονήσουν και να αποκαταστήσουν το Barrio Chino, ένα έργο που, όμως, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Πήρε πολλές φωτογραφίες της Βαρκελώνης εκ μέρους τους και συνέβαλε στην έκθεσή τους Nova Barcelona (Νέα Βαρκελώνη) το 1935. Οι φωτογραφίες της εμφανίστηκαν στα νεωτεριστικά περιοδικά “AC” (Documents of Contemporary Activity) και “D'aci e dalla”. Απέκτησε την ικανότητα να κάνει τους ανθρώπους στο δρόμο να χαλαρώνουν όταν τραβούσε τη φωτογραφία τους. Χρησιμοποίησε τεχνικές λήψης φωτογραφιών στους δρόμους και τους κατοίκους τους από στέγες και παράθυρα, από σοφίτες, κτίρια και από χαμηλά στο έδαφος. Οι εικόνες της από ερειπωμένες και απαίσιες κατοικίες, εσωτερικούς χώρους με φτώχεια, αυλές με σκουπίδια και άρρωστα και ταλαιπωρημένα παιδιά συνοδεύονταν από γραφικά, στατιστικά και διαγράμματα που τις δραματοποιούσαν περαιτέρω. Τα φωτομοντάζ της ήταν φιαγμένα με παρόμοιο τρόπο, συνδυάζοντας εικόνες με κείμενα και στατιστικά στοιχεία.
Συνόδευσε τον Sert και τον ζωγράφο Joan Miro στην Ανδαλουσία και οι φωτογραφίες της από αυτήν την περιοδεία δημοσιεύθηκαν στην “AC”. Έκανε φωτογραφίες από τους πίνακες του Miro. Έκανε, επίσης, αρχιτεκτονικές μελέτες των νέων σύγχρονων κτιρίων που κτίστηκαν στη Βαρκελώνη για λογαριασμό μεμονωμένων αρχιτεκτόνων.
Η ΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Το πραξικόπημα των ακροδεξιών στις ένοπλες δυνάμεις, η Εκκλησία και τα ακροδεξιά και βασιλικά κόμματα και η αρχική τους ήττα σε τμήματα της Ισπανίας, εξαπέλυσαν μια επανάσταση το 1936. Ο Rudolf, από την πλευρά του, έγινε εκπρόσωπος της γερμανικής μονάδας των αναρχικών, του Τμήματος “Erich Muehsam” (από τον διάσημο Γερμανό αναρχικό που δολοφονήθηκε από τους Ναζί το 1933). Το Τμήμα έγινε μέρος της αναρχικής πολιτοφυλακής, της Φάλαγγας Ascaso, όπου οι Ισπανοί πολέμησαν μαζί με τους Γερμανούς. Η DAS έγινε μέρος της τοπικής ομοσπονδίας αναρχικών ομάδων της Βαρκελώνης και ο Rudolf συμμετείχε στην κατάληψη της Γερμανικής Λέσχης της πόλης, η οποία ήταν διαβόητη φωλιά των Ναζί.
Όσον αφορά την Margaret, η ίδια συνδεόταν όλο και περισσότερο με την αναπτυσσόμενη επανάσταση. Συνόδευσε την Αμερικανή αναρχική Emma Goldman σε μια περιοδεία στην Αραγονία μαζί με τους Γερμανούς αναρχικούς Hans Erich Kaminsky και Anita Garfinkle και τον Arthur Lehning, γραμματέα της IWA, και επισκέφθηκαν τις κολεκτίβες που ιδρύθηκαν στην ύπαιθρο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιοδείας έκανε ένα ηρωικό πορτρέτο της Emma Goldman. Στο τέλος του ίδιου χρόνου φωτογράφισε την κηδεία του Ντουρούτι.
Το 1937 εργάστηκε για την Επιτροπή Προπαγάνδας της Καταλανικής κυβέρνησης, καταγράφοντας σκηνές από την καθημερινή ζωή στη Βαρκελώνη, με ρεπορτάζ για τη δημόσια υγεία και την υποστήριξη των παιδιών. Οι γρήγορες και προπαγανδιστικές της εικόνες ντοκιμαντέρ χρησιμοποιήθηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες. Πραγματοποίησε μια σειρά φωτογραφιών στο Barrio Chino, αυτή τη φορά χωρίς τον κίνδυνο να απομακρυνθεί. Η ταχεία λήψη της εικόνας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι εμφανής σε αυτές τις φωτογραφίες, συμπεριλαμβανομένης της φωτογραφίας ενός χεριού τη στιγμή που βυθίζεται σε μια τσάντα! Μερικές από αυτές τις εικόνες αργότερα κατασχέθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από τους Φρανκιστές σε ένα δημοσίευμα με τίτλο “Αφιέρωση από την Ελεύθερη Καταλονία στον Caudillo¨, χωρίς, προφανώς, την άδεια της Margaret.
Με την επιδείνωση της κατάστασης στην Ισπανία, ο Rudolf συνελήφθη αρκετές φορές από τους σταλινικούς το 1937. Το ζευγάρι χώρισε εκείνον το χρόνο. Ενώ ο Rudolf έμεινε για να πολεμήσει, η Margaret έφυγε για τη Γαλλία και στη συνέχεια επισκέφθηκε τους γονείς της στην Πολωνία το 1938. Εκεί φωτογράφισε μερικές γραφικές όψεις του εβραϊκού γκέτο στην Κρακοβία. Στη συνέχεια απέκτησε βίζα από τη Βρετανία και μετά μετακόμισε στην Αυστραλία, έχοντας εν τω μεταξύ εξασφαλίσει την απελευθέρωση του εξοπλισμού και των φωτογραφιών της που τελικά της στάλθηκαν στην Αυστραλία.
Ο Rudolf είχε, στο μεταξύ, περάσει στη Γαλλία με την ήττα το 1939. Επέστρεψε κρυφά στην Ισπανία το 1939, συνελήφθη και φυλακίστηκε μέχρι το 1944.
ΕΞΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ
Στην Αυστραλία, οι Γερμανοί εισερχόμενοι στη χώρα αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία και παρακολουθούνταν. Η Margaret έφτασε στο Σίδνεϊ λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εργάστηκε αρχικά ως οικονόμος και στη συνέχεια το 1940 άνοιξε το Photo-Studio. Η δουλειά της από αυτήν την περίοδο ήταν αυστηρά βιοποριστική, με τα συνηθισμένα πορτρέτα σε στούντιο, αν και οι φωτογραφιζόμενοι ήταν κυρίως καλλιτέχνες, χορευτές και συγγραφείς, και όπως αυτή, Ευρωπαίοι και Εβραίοι πρόσφυγες. Έκανε πολύ λίγη υπαίθρια φωτογράφιση. Σε αυτά τα χρόνια του πολέμου βίωσε μια “πολύ, πολύ έντονη, μοναξιά”, με τα δικά της λόγια.
Η Margaret αναγκάστηκε να κλείσει το στούντιό της το 1952 λόγω προβλημάτων στην όρασή της. Παντρεύτηκε τον Albert Sachs το 1960 και εργάστηκε μαζί του στην επιχείρησή του κορνιζοποιίας στη Μελβούρνη. Στα χρόνια μετά τον πόλεμο ξεκίνησε τη βασανιστική διαδικασία που πολλοί άλλοι βίωσαν στο κυνήγι για την οικογένεια και τους φίλους της στην πατρίδα της. Όλοι χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Ένα σπάνιο υπαίθριο πλάνο, ένα είδος αυτοπροσωπογραφίας, από αυτήν την περίοδο, είναι ο ποταμός Paramatta, στο Σίδνεϊ, που τραβήχτηκε στις 14 Ιούνη 1948, την δείχνει να είναι στραμμένη σε μια μέση απόσταση από την κάμερα κοιτάζοντας πάνω από ένα τοπίο βιομηχανικής ερήμωσης.
Απέκτησε ξανά την επαφή της με τον Rudolf, ο οποίος έμενε πια στην Ανατολική Γερμανία τα μεταπολεμικά χρόνια. Αυτός, όπως και αρκετοί άλλοι Γερμανοί αναρχικοί που είχαν επιζήσει, είχε την ψευδαίσθηση ότι θα μπορούσε να ενταχθεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα και να διαδώσει τις αναρχικές ιδέες από μέσα. Αντί αυτού έγινε αιχμάλωτός του και αναγκάστηκε να γράψει καταγγελίες για τον αναρχισμό. Τον επισκέφτηκε στο Ανατολικό Βερολίνο το 1967 και παρέμεινε σε αλληλογραφία μαζί του μέχρι το 1975 (αυτός πέθανε το 1990). Η Grete (όπως ήταν γνωστή στον Rudolf και άλλους στενούς φίλους) κράτησε τα γράμματα, τα αποξηραμένα λουλούδια, τους χάρτες και τις φωτογραφίες που είχε λάβει από τον Rudolf σε ένα μεγάλο φάκελο στον οποίο είχε γράψει Michel με μεγάλα μαύρα γράμματα. Τα κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής της.
Η Margaret κράτησε τη συλλογή φωτογραφιών της από την ισπανική περίοδο κρυμμένη καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής της στην Αυστραλία μέχρι το θάνατό της στις 16 Οκτωβρίου 1985 στη Μελβούρνη. Με το θάνατό της, η φωτογραφική συλλογή και τα αρχεία της δόθηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη της Αυστραλίας.
#Σημειώσεις
-Από αυστραλιανές πηγές προκύπτει ότι το 1941 ήταν η μόνη γυναίκα μέλος του Ινστιτούτου Φωτογράφων Αυστραλίας.
-Πηγές και περισσότερες πληροφορίες:
http://adb.anu.edu.au/biography/michaelis-margarethe-margaret-14956
https://www.portrait.gov.au/people/margaret-michaelis-1902
*Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο τεύχος 69 (Χειμώνας 2007-2008) του περιοδικού “Organise!” της Αναρχικής Ομοσπονδίας Μ. Βρετανίας. Μετάφραση, τίτλος και σημειώσεις: Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης.
