Η Luisa Capetillo υπήρξε μία από τις πιο αναγνωρισμένες οργανώτριες των εργατικών συνδικάτων καθώς και αγωνίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών του Πουέρτο Ρίκο. Μια γυναίκα, πολύ μπροστά από την εποχή της, συγγραφέας, φεμινίστρια, ηγέτιδα των εργατών και αναρχική. Αγωνίστηκε όχι μόνο για να φέρει την αλλαγή στο αναδυόμενο εργατικό κίνημα του Πουέρτο Ρίκο, αλλά και για να δημιουργήσει περισσότερο χώρο σε μια -κατά μεγάλο βαθμό- ανδροκρατούμενη κοινωνία.
Γεννημένη το 1879, στο Arecibo του Πουέρτο Ρίκο, η Capetillo θα μεγαλώσει σε μια, πολιτικά και φιλοσοφικά, φιλελεύθερη οικογένεια. Οι γονείς της, Luis Echevarria και Luisa Margarita Perone (μετανάστρια από την Κορσική), εκπαίδευσαν την Luisa στο σπίτι, σε μια εποχή κατά την οποία οι επιλογές εκπαίδευσης των νέων γυναικών ήταν σπάνιες. Η αρχική επιρροή των Capetillos στη ζωή της Luisa θα αποκτήσει μια σταθερή παρουσία στο μεταγενέστερο έργο της, είτε επρόκειτο για τις απόψεις της για το γάμο (όπως και οι γονείς της, έμεινε άγαμη), την απόρριψη της καθολικισμού καθώς και τις απόψεις της για τα δικαιώματα των εργαζομένων.
Όταν ήταν 19 χρόνων συνάντησε τον Manuel Ledesma, εξέχοντα άνθρωπο, από καλοβαλμένη οικογένεια, στο Arecibo. Οι δύο γρήγορα συνήψαν σχέση και το 1898, η Lusia γέννησε το πρώτο τους παιδί, Manuel. Δύο χρόνια αργότερα, γεννήθηκε ο γιος τους, Gregorio, λίγο μετά τη γέννηση του οποίου, τερματίστηκε η σχέση της Luisa και του Manuel, αφήνοντας την Luisa ως μόνη μητέρα.
Η Luisa άφησε τους δύο γιους της στη φροντίδα της οικογένειάς της και βρήκε δουλειά σε ένα από τα πολλά εργοστάσια καπνού το Arecibo. Εκείνη την εποχή, η Αμερικανική Εταιρεία Καπνού (American Tobacco Company) είχε αναλάβει τον έλεγχο της καπνοπαραγωγής του νησιού, κυρίως λόγω του Ισπανο-Αμερικανικού Πολέμου. Αν και τόσο ο πόλεμος όσο και η πτώση της ισπανικής μοναρχίας είχε ως αποτέλεσμα μια κοινωνική και οικονομική αλλαγή, τα περισσότερα εργοστάσια στα οποία απασχολούνταν ντόπιοι εφάρμοζαν ακόμα το φεουδαρχικό σύστημα, ένα παρόμοιο σύστημα εργασίας με εκείνο του sharecropping της μετεμφυλιακής Αμερικής. Αυτό το σύστημα θα συνεχίσει, καθώς δικαιώμα ψήφου είχανμόνο εκείνοι που κατείχαν περιουσία και πλήρωναν φόρους, συχνά αφήνοντας πολλούς εργαζόμενους απλήρωτους και απομονωμένους.
Η πρώτη της επαφή με το εργατικό κίνημα σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της απασχόλησής της στα εργοστάσια. Τότε έλαβε χώρα η συνάντησή της με μέλη της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας (La Federacion de Tabaco), οργάνωση-μέλος της La Federacion Libre de Trabajadores (FLT - Ελεύθερη Ομοσπονδία Εργατών). Οι δύο αυτές οργανώσεις σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια της αμερικανικής κατοχής του Πουέρτο Ρίκο. Ήταν αυτή η στιγμή που η Capetillo θα αρχίσει να γράφει δοκίμια και άρθρα με τον γενικό τίτλο "Mi Opinion¨( "Η Γνώμη Μου"), για τις εφημερίδες της οργάνωσης. Άρχισε να κάνει περαιτέρω δουλειά στη βάση της FLT και το 1905 βοήθησε στην οργάνωση μιας αγροτικής απεργίας, γράφοντας, επίσης, συνθήματα για την απεργία αυτή. Η δουλειά της γινόταν γρήγορα όλο και πιο αναγνωρίσιμη, και έτσι έγινε η ηγέτιδα της οργάνωσης, κερδίζοντας το προς το ζην από την πώληση της εφημερίδας της εργάνωσης και ταξιδεύοντας σε όλο το Πουέρτο Ρίκο για να βοηθήσει, να οργανώσει και να εκπαιδεύσει τους εργαζόμενους σχετικά με τα δικαιώματά τους. Λόγω της όλης δουλειάς της, η ιδιαίτερη πατρίδα της έγινε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα συνδικαλιστικά κέντρα στο Πουέρτο Ρίκο.
Οι απόψεις της άρχισαν να κλίνουν περισσότερο προς την κατεύθυνση της δημιουργίας γυναικείων ενώσεων και αγώνων για τα εργασιακά δικαιώματα. Ενώ υποστήριζε και εργαζόταν για την επίτευξη των στόχων του συνδικάτου και την προώθηση των δικαιωμάτων όλων τους εργαζομένων, βίωνε, επίσης, βαθιά το μισογυνισμό και τις πατριαρχικές αντιλήψεις στο κίνημα. Άρχισε να αμφισβητεί τα ίδια τα μέλη του συνδικάτου για να υποστηρίξει τα δικαιώματα των γυναικών. Το 1908, σε ένα από τα συνέδρια της FLT, προέτρεψε έντονα την οργάνωση να υιοθετήσει πολιτικές που ήταν φιλικές προς τις γυναίκες και δεχόμενη τους αγώνες τους. Επέμεινε ότι η οργάνωση δεν θα πρέπει μόνο να αγωνίζεται για το δικαίωμα των ανδρών που δεν είχαν δική τους περιουσία ή πλήρωναν φόρους για να είναι σε θέση να ψηφίζουν, αλλά και για το αντίστοιχο δικαίωμα των γυναικών.
Το 1909, τα δοκίμια και τα άρθρα της που δημοσιεύονταν για χρόνια στην εφημερίδα της FLT, εκδόθηκαν σε βιβλίο με τον τίτλο "Mi Opinion Sobre las Libertades, Derechos y Deberes de la Mujer" (¨Η Γνώμη μου για τις Ελευθερίες, τα Δικαιώματα και τις Ευθύνες της Γυναίκας"), ένα από τα πρώτα αναγνωρισμένα μανιφέστα από ια Πορτορικανή γυναίκα. Τα γραπτά της αποτέλεσαν μεγάλη πηγή έμπνευσης για το νέο αναδυόμενο φεμινιστικό κίνημα στο Πουέρτο Ρίκο, όμως, αν και η ίδια η Capetillo θεωρούσε τον εαυτό της φεμινίστρια, εντούτοις δεν συμμετείχε ποτέ στο φεμινιστικό κίνημα της χώρας.
Άρχισε να ταξιδεύει έξω από το Πουέρτο Ρίκο, στη Νέα Υόρκη, την Τάμπα, τηΔομινικανή Δημοκρατία και την Κούβα, όπου ενώθηκε με τους τότε απεργούς εργαζόμενους στις φυτείες ζαχαροκάλαμου. Οι κουβανικές αρχές την συνέλαβαν για υποκίνηση "διατάραξης της τάξης" καθώς και για το ότι κυκλοφορούσαν τα γραπτά της, αλλά και για -το πιο εκπληκτικό- ότι κυκλοφορούσε φορώντας ανδρικά ρούχα. Μια απλή κίνηση που φαίνεται ότι καθόρισε το μεγαλύτερο μέρος της κληρονομιάς της σήμερα, ήταν ότι η Capetillo θεωρείται μία από τις πρώτες γυναίκες που φόρεσαν παντελόνι δημόσια. Όταν επέστρεψε στο Πουέρτο Ρίκο, φυλακίστηκε για το έγκλημά της να ντυθεί ως άνδρας, αλλά αργότερα αφέθηκε ελεύθερη. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που η ίδια και οι συνάδελφοί της συνδικαλιστές, κατόρθωσαν να περάσουν το πρώτο νόμο περί βασικού μισθού στην ιστορία του Πουέρτο Ρίκο.
Η Luisa θα συνεχίσει να ασχολείται με την οργάνωση των εργατών, ως επί το πλείστον για τα δικαιώματα των εργαζομένων στις φυτείες ζαχαροκάλαμου. Οργάνωσε μια από τις μεγαλύτερες απεργίες στην ιστορία του Πουέρτο Ρίκο το 1916, στην οποία συμμετείχαν πάνω από 40.000 εργαζόμενοι, με αποτέλεσμα να υπάρξει αύξηση του μισθού τους σε εθνικό επίπεδο. Πολιτικά, ξεκίνησε ως μέλος του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος, καθώς οι υπεύθυνοι του κόμματος αυτού συνειδητοποίησαν τη σημασία της όλης δουλειάς της FLT σε ολόκληρη τη χώρα. Η Luisa θα συνεργαστεί μεο κόμμα αυτό κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια της ζωής της, οργανώνοντας τους εργάτες και κάνοντας πολιτική δουλειά, αν και αργότερα παραδέχθηκε ότι ήταν εναντίον των πεποιθήσεών της ως αναρχικής.
Το 1922, σε ηλικία 43 χρόνων, η Luisa προσβλήθηκε από βαριάς μορφής φυματίωση. Πέθανε λίγο μετά τη διάγνωσή της και θάφτηκε στο Δημοτικό Νεκροταφείο Arecibo. Η κληρονομιά της, αν και συχνά παραβλέπεται ή δεν αναφέρεται, είχε μια βαθιά επίδραση όχι μόνο στις απαρχές του κινήματος για τα δικαιώματα των γυναικών του Πουέρτο Ρίκο, αλλά μια τεράστια επίδραση στο εργατικό και συνδικαλιστικό κίνημα στη χώρα. Ήταν μέρος μιας αλλαγής που συνέβαλε στη δημιουργία της προστασίας των εργατών του Πουέρτο Ρίκο, εξασφαλίζοντας ότι θα έχουν μια φωνή με δικαίωμα ψήφου, ένα δίκαιο μισθό και γνωρίζοντας ότι δεν ήταν μόνοι τους. Όλα αυτά την καθιστούν μια από τις κυρίες της ιστορίας.
*Από το http://persephonemagazine.com/2011/06/badass-ladies-of-history-luisa-capetillo Ελληνική μετάφραση “Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”, Αύγουστος 2015.
**Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί στα αγγλικά και το ακόλουθο βίντεο https://www.youtube.com/watch?v=tObvAhkziOU
