Κριτική βιβλίου
René Berthier, Social Democracy and Anarchism in the International Workers’ Association 1864-1877, Translated by A.W. Zurbrugg, The Merlin Press 2015
Το βιβλίο αυτό είναι μια εξαιρετική εργασία και συνιστάται και στους αναρχικούς αγωνιστές, αλλά και σε όσους ενδιαφέρονται για την άνοδο του σύγχρονου, επαναστατικού αναρχισμού. Ο Rene Berthier, βετεράνος Γάλλος αναρχοσυνδικαλιστής, έχει δημιουργήσει μας προτείνει εδώ μια εργασία που αμφισβητεί με επιτυχία τόσο την τυπική αφήγηση για την Πρώτη Διεθνή (που έχει γραφτεί, ως συνήθως, από τους νικητές) όσο και εκείνους που επιδιώκουν να αρνούνται την πραγματική ιστορία του αναρχισμού και τις ρίζες του στο ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα. Και είναι κατά κάποιο τρόπο έκπληξη που στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνεται και ο ίδιος ο Berthier.
Η εργασία του Berthier δείχνει πώς η Διεθνής Ένωση Εργατών (International Workers’ Association - IWA) ιδρύθηκε το 1864 από Γάλλους και Βρετανούς συνδικαλιστές και γρήγορα έγινε ένα φόρουμ σοσιαλιστικής συζήτησης τόσο πάνω στη στρατηγική («πολιτική δράση» εναντίον της άμεσης συνδικαλιστικής δράσης) όσο και στους στόχους (εθνικοποίηση εναντίον εργατική αυτοδιαχείρηση). Δείχνει, επίσης, πώς ο Μαρξ και ο Ένγκελς χρησιμοποίησαν μεθόδους γραφειοκρατικής χειραγώγησης για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο εκ μέρους τους πάνω στη Διεθνή και, με τον τρόπο αυτό, να περιθωριοποιήσουν τους εαυτούς τους με τόσο απόλυτο τρόπο ώστε να καταλήξουν να εκδιώξουν την πλειοψηφία των μελών της οργάνωσης. Ακόμα, πώς ο Μπακούνιν ήρθε να παίξει καθοριστικό ρόλο στην IWA γιατί εξέφραζε τη θέση της πλειοψηφίας, αυτό που ονομάστηκε (πάνω από τριάντα χρόνια αργότερα) «συνδικαλισμός» - δηλαδή, την άμεση ταξική πάλη με τη βοήθεια των ομοσπονδιών των συνδικάτων και, τέλος, κατά ποιο τρόπο ο Μαρξ και ο Ένγκελς, ανεξάρτητα από τους ισχυρισμούς των μετά του 1914 μαρξιστών, ήταν στην ουσία σοσιαλδημοκράτες και οι προσπάθειές τους να προωθήσουν τις θέσεις τους σκότωσαν τελικά την IWA.
Όλα αυτά, κατά τη γνώμη μου, είναι ορθά και ο Berthier στηρίζει τα επιχειρήματά του και (αν και ο ίδιος αγνοεί κάποια γραπτά του Μαρξ και του Ένγκελς, που δείχνουν ότι ήταν προφανές πόσο σοσιαλδημοκράτες ήταν, ή τη σύγχυση του Λένιν του «κράτους» με την «κρατική μηχανή»). Επιδιώκει επίσης να κατανοήσουμε γιατί η «αντιεξουσιαστική» IWA εξαφανίστηκε το 1877, παρά το γεγονός ότι ήταν η πλειοψηφία του ευρωπαϊκού εργατικού κινήματος μόλις πέντε χρόνια πριν. Αυτό είναι το μόνο λάθος που κάνει.
Προτείνει ότι τα αναρχικά κινήματα που αναδύθηκαν μέσα απ’ αυτό το όργανο «σηματοδότησαν μια ρήξη με τις θέσεις που υπερασπίστηκε ο Μπακούνιν» (σελ. 163) αντί να αποτελέσουν τη συνέχισή τους. Εδώ ο συγγραφέας «παίζει» σε ένα ασθενέστερο έδαφος - όπως μπορεί να φανεί από το τι μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως μια πλήρης εσφαλμένη ερμηνεία των ιδεών του Μαλατέστα και του Κροπότκιν για την οργάνωση και τον συνδικαλισμό. Βέβαια, ο Berthier έχει δίκιο όταν γράφει ότι η IWA εξαφανίστηκε όταν πολλοί αναρχικοί, εμπνευσμένοι από υπερεπαναστατικές απόψεις καθώς και μια υπερβολική καχυποψία για την οργάνωση που προκάλεσαν οι γραφειοκρατικές μανούβρες του Μαρξ και της κλίκας του, άρχισαν να οικοδομούν με λανθασμένο τρόπο, αν και καθόλου, ομόσπονδες αναρχικές ομάδες και όχι μαχητικά συνδικάτα.
Αυτή η απομόνωση από την εργατική τάξη αποδείχθηκε μοιραία για την IWA - δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το ισπανικό κίνημα αποτέλεσε εξαίρεση, καθώς συγκρότησε και ομόσπονδα συνδικάτα και αναρχικές ομάδες ταυτόχρονα. Έτσι, ο Berthier συγχέει τα λάθη κάποιων αναρχικών (οι περισσότεροι από τους οποίους κατέληξαν σοσιαλδημοκράτες!) με τον αναρχισμό ως τέτοιο -όπως μπορεί να φανεί και από τον Μαλατέστα και τον Κροπότκιν- προτρέποντας άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Ισπανών αναρχικών.
Η απομόνωση αυτή επέτρεψε στη μαρξιστική σοσιαλδημοκρατία να αποκτήσει μια υπεροχή, η οποία, με τη σειρά της, επέτρεψε το ξαναγράψιμο της ιστορίας της Πρώτης Διεθνούς για την οποία ο Berthier δικαίως παραπονιέται, παρά -όπως ο ίδιος επίσης αναφέρει-, την επιβεβαίωσή της από τις προβλέψεις του Μπακούνιν. Τελικά, η σοσιαλδημοκρατία νίκησε λόγω του ότι η οργάνωση μαχητικών συνδικάτων είναι πολύ πιο δύσκολη από ό,τι η οργάνωση πολιτικών ομάδων. Επιπλέον, επέτρεψε το άνοιγμα ενός δρόμου για μια πρακτική δραστηριότητα την οποία δεν ακολούθησαν οι απομονωμένες αναρχικές ομάδες. Έτσι, ίσως, κάποιο είδος εργατικού κόμματος ήταν αναπόφευκτο, αλλά εξαιτίας του Μαρξ και του Ένγκελς παρουσιάστηκε ως οτιδήποτε άλλο εκτός από ρεφορμιστικό.
Έτσι, ο Berthier έχει δίκιο στο ότι έχουμε πολλά να κερδίσουμε από τον «μπακουνισμό» - την ενεργό συμμετοχή μας ως αναρχικών σε λαϊκά κινήματα ώστε να ενθαρρύνουμε την υιοθέτηση αναρχικών τακτικών και οργανωτικών αρχών για να επιτύχουμε μεταρρυθμίσεις και να δημιουργήσουμε ένα μαζικό κίνημα που να πηγαίνει πέρα από αυτές. Αν τα μέλη τους ψηφίζουν στις εκλογές ή όχι είναι άσχετο (αν και, δυστυχώς, όχι για τους οπαδούς του Μαρξ, που φαίνονται πρόθυμοι να επαναλάβουν την ιστορία και με τον τρόπο αυτό να το κάνουν ως φάρσα).
Εν ολίγοις, η όλη εργασία που παρουσιάζεται εδώ είναι μια σημαντική συμβολή στην κατανόηση εκ μέρους μας της ανόδου και της πτώσης της IWA, καθώς και των βασικών του επιχειρημάτων και της γέννησης του αναρχισμού.
Είναι κρίμα, λοιπόν, το ότι κακώς ο Berthier αντιπαραθέτει έναν συνδικαλιστή Μπακούνιν σε έναν ατομικιστή Κροπότκιν, όταν, στην πραγματικότητα, ο δεύτερος ακολούθησε τις ιδέες του πρώτου και επεσήμανε συνεχώς ότι η IWA ήταν μια ιδανική οργάνωση και πώς οι αναρχικοί πρέπει να εφαρμόζουν οι ίδιοι την οργανωτική δουλειά. Ας ελπίσουμε, όμως, το έργο του Berthier, παρά αυτό του το ελάττωμα, θα βοηθήσει τους αναρχικούς του σήμερα να αποφύγουν τα λάθη αυτών που έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν στη δεκαετία του 1870, για τα οποία ο συγγραφέας δικαίως θρηνεί - χρεώνοντάς τα, κατά ειρωνεία της τύχης, τόσο στον Μαλατέστα όσο και στον Κροπότκιν. Οι μη αναρχικοί θα αποκτήσουν μια καλύτερη κατανόηση του συνήθως παρερμηνευόμενου Μπακούνιν καθώς επίσης και από πού προέρχεται ο αναρχισμός ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τι είναι (ο ελευθεριακός σοσιαλισμός) και, ίσως -το πιο σημαντικό- τι δεν είναι (δηλαδή, μια σκέτη αντίθεση στο κράτος).
Τέλος, ο A.W. Zurbrugg θα πρέπει να επαινεθεί, όχι μόνο για την παρουσίαση μιας εξαιρετικής μετάφρασης του έργου του Berthier, αλλά και για τη συμπλήρωσή του με ένα παράρτημα στο οποίο παραθέτει κρίσιμες αποφάσεις και πρακτικά Συνεδρίων καθώς και άλλα υλικά. Είναι μια πολύτιμη προσθήκη και κάτι που μας κάνει να θέλουμε το έργο του James Guillaume “L’Internationale: documents et souvenirs (Paris 1905-09)” να μεταφραστεί και εκδοθεί στην αγγλική γλώσσα.
*Η κριτική του Anarcho δημοσιεύτηκε εδώ: http://anarchism.pageabode.com/anarcho/review-social-democracy-anarchism-international-workers-association-1864-1877 Ελληνική μετάφραση: “Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”.
