Christopher Hill*
Υπήρξε κάποτε ένας άνθρωπος στο Μεξικό, ο οποίος επεδίωκε να ρίξει όλες τις κυβερνήσεις και να ενώσει τους εργάτες και τους αγρότες του κόσμου -και του Μεξικού ειδικότερα- σε μια παγκόσμια αδελφότητα των ανθρώπων. Γεννημένος το 1828, ο Πλωτίνος Ροδοκανάτης (Plotino Rhodakanaty), μια μυστηριώδης φυσιογνωμία που ισχυριζόταν ότι ήταν εξόριστος ευγενής από την Ελλάδα, έχει τη διάκριση όχι μόνο να είναι ο πατέρας του σύγχρονου μεξικανικού σοσιαλισμού, αλλά και (παράξενο από τη σύγχρονη οπτική μας) ο ιδρυτής της εκκλησίας των Μορμόνων στο Μεξικό.
Ισχυριζόμενος ότι πολέμησε στην Ουγγρική Επανάσταση του 1848 και ότι συναναστράφηκε με τον Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν, ο Ροδοκανάτης μετανάστευσε στο Μεξικό το 1861 προκειμένου να συμμετάσχει στην ιδεολογική έξαρση που είχε σαρώσει τη χώρα μετά τον Μεταρρυθμιστικό Πόλεμο. (Ορισμένοι αμφισβήτησαν τους ισχυρισμούς του περί ευρωπαϊκής καταγωγής και επέμειναν ότι ήταν Μεξικανός που είχε επινοήσει μια περσόνα - αυτό αποτελεί ακόμη αντικείμενο συνεχιζόμενης συζήτησης).
Το επαναστατικό κίνημα στο Μεξικό είχε επί μακρόν μια τεταμένη σχέση με την Εκκλησία, η οποία ήταν μεγάλος γαιοκτήμονας και απολάμβανε μεγάλη πολιτική επιρροή στη χώρα - τόσο πριν όσο και μετά την εποχή του Ροδοκανάτη ο αντικληρικαλισμός και η εκκοσμίκευση θα αποτελούσαν βασικό μέρος των φιλελεύθερων και ριζοσπαστικών πολιτικών κινημάτων στο Μεξικό.
Το φιλελεύθερο κίνημα Juarista είχε υποσχεθεί αγροτική μεταρρύθμιση με την αναδιανομή της γης στους αγρότες και στις κοινότητες των ιθαγενών, αλλά αυτό ήταν ως επί το πλείστον ένα νεκρό γράμμα - όποια μεταρρύθμιση της γης επιτεύχθηκε εις βάρος της Εκκλησίας έθεσε τη γη κυρίως στα χέρια πλούσιων hacendados, οι οποίοι συχνά ήταν οι ίδιοι ευσεβείς εκκλησιαστικοί άνδρες και τώρα γίνονταν πλούσιοι καπιταλιστές εκμεταλλευόμενοι τη μισθωτή αγροτική εργασία για να παράγουν για την παγκόσμια αγορά.
Μεγάλο μέρος του πλούτου της Εκκλησίας δεν αφορούσε άμεση ιδιοκτησία που θα μπορούσε να κατασχεθεί από τη φιλελεύθερη κυβέρνηση, αλλά αντίθετα ήταν δεσμευμένο με τη μορφή δανείων και επενδύσεων στις ιδιωτικές επιχειρήσεις των μεγάλων γαιοκτημόνων - αντί να σπάσουν την εξουσία της Εκκλησίας, οι μεταρρυθμιστικοί νόμοι κατέληξαν να κάνουν τον πλούτο της να συνδέεται όλο και περισσότερο με την τύχη της γαιοκτησίας και την καπιταλιστική ανάπτυξη της χώρας.
Για τον Ροδοκανάτη η συμμαχία της Καθολικής Εκκλησίας με τους hacendados δεν ήταν λόγος να εγκαταλείψει τη δική του χριστιανική πίστη - γι' αυτόν το αληθινό μήνυμα του χριστιανισμού δεν ενσαρκωνόταν από την υπάρχουσα εκκλησιαστική ιεραρχία, αλλά βρισκόταν στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων. Όπως και ο Thomas Müntzer πριν από αυτόν, πίστευε ότι οι διδασκαλίες του Ιησού οδηγούσαν σε μια κοινωνία στην οποία όλα θα ήταν κοινά, δεν θα υπήρχαν πλούσιοι και φτωχοί και η κοινωνία θα διοικείτο με δημοκρατικές αρχές.
Η άποψη του Ροδοκανάτη για τον θεό απείχε πολύ από την παραδοσιακή -εναλλασσόταν μεταξύ πανθεϊστικών και μη προσωπικών θεϊστικών ερμηνειών- αλλά αυτό δεν τον χώριζε από μια βαθιά σύνδεση με αυτό το βιβλικό μήνυμα, και αυτό θα οδηγούσε τελικά στην εμπλοκή του με το κίνημα των Αγίων των Τελευταίων Ημερών (Latter Day Saints - LDS).
Η εκκλησία των Μορμόνων σήμερα διοικείται από εκατομμυριούχους και θεωρείται ευρέως ως προπύργιο του κοινωνικού και πολιτικού συντηρητισμού, αλλά ο χαρακτήρας της εκείνη την περίοδο ήταν εντελώς διαφορετικός. Όπως πολλά κινήματα της 2ης Μεγάλης Αφύπνισης (the 2nd Great Awakening), οι Άγιοι της Τελευταίας Ημέρας επιδίωξαν να παραδειγματιστούν από έναν πραγματικό ή φανταστικό «αυθεντικό» χριστιανισμό των Αποστόλων, ο οποίος είχε προ πολλού διαστρεβλωθεί από τις καθιερωμένες θρησκευτικές αρχές. Οι αντισυμβατικές ιδέες τους γύρω από τον γάμο και τη θεολογία είχαν οδηγήσει στο να διωχθούν και να αναγκαστούν να μετακινηθούν σταδιακά προς τα δυτικά, προτού θέσουν, ως γνωστόν, τα θεμέλια για τη μελλοντική πολιτεία της Utah. Στη βιογραφία του για τον Joe Hill (ο οποίος ο ίδιος θα έπαιζε αργότερα σημαντικό, αν και σύντομο, ρόλο στο μεξικανικό σοσιαλιστικό κίνημα) ο William M. Adler συνέκρινε μάλιστα τους πρώτους μορμόνους με τους Βιομηχανικούς Εργάτες του Κόσμου (Industrial Workers of the World - IWW): «Γιατί η κυρίαρχη Αμερική θεωρούσε τους πρώτους Μορμόνους ως παράσιτα που έπρεπε να εξολοθρευτούν; Μήπως τους καταδίωκαν επειδή οι άνθρωποι φοβόντουσαν την κυριαρχία που θα επιτύγχαναν αργότερα στη Utah μέσω της εργατικότητας, της οργάνωσης και της πίστης τους στη θρησκεία, αποκλείοντας τους ξένους; Γιατί οι Μορμόνοι θεωρήθηκαν όπως θα θεωρούνταν οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου δύο γενιές αργότερα: ως ανατρεπτική απειλή για την κοινωνία; Ίσως επειδή οι ιδέες και οι πεποιθήσεις που πρέσβευαν οι πρώτοι Μορμόνοι ήταν με τον τρόπο τους εξίσου αποκλίνουσες και επικίνδυνες με την επαναστατική ιδεολογία που κήρυττε η IWW».
«Στην εποχή της ανερχόμενης οικονομίας της αγοράς του Εμφυλίου Πολέμου και αυτού που ο Smith απαξίωσε ως την προεδρεύουσα κοινωνία των “τραπεζιτών, δικηγόρων και επιχειρηματιών”, οι Μορμόνοι υποστήριζαν τη συλλογική ιδιοκτησία της περιουσίας. Δεν έβλεπαν καμία ανάγκη να διαχωρίσουν τις λειτουργίες της Εκκλησίας και του Κράτους. Και, το πιο διαβόητο, υποστήριζαν ότι ο πολλαπλός γάμος ήταν θεμελιώδης για την επίτευξη της σωτηρίας».
Ο ίδιος ο Joseph Smith είχε παρακολουθήσει κάποτε συναντήσεις των σοσιαλιστών του Όουεν (Owenite Socialists), αν και ισχυριζόταν ότι δεν συμφωνούσε με τις διδασκαλίες τους. Άλλοι πρώτοι ηγέτες των LDS είχαν πολύ πιο σταθερά σοσιαλιστικά διαπιστευτήρια - ο Sidney Rigdon και ο Isaac Morley ήταν προηγουμένως ηγέτες των Μαθητών του Χριστού (Campbellites), ενός βαπτιστικού μεταρρυθμιστικού κινήματος που είχε ως πρότυπο τον Αποστολικό Χριστιανισμό. Ο Rigdon και ο Morley είχαν ιδρύσει μια Κομμούνα στο Kirtland του Οχάιο, η οποία ασπαζόταν ανοιχτά τις μορφές κοινωνικής οργάνωσης ποτ προωθούσε ο Όουεν. (Ο Smith και η σύζυγός του έζησαν πολύ σύντομα σε αυτό το κοινόβιο). Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της η Εκκλησία των LDS θα επιχειρούσε κατά καιρούς να θεσπίσει τον «Νόμο του Αγιασμού» (Law of Consecration) ή την «Ενωμένη Τάξη» (United Order), ένα συνεταιριστικό οικονομικό σύστημα. Είναι αυτή η πτυχή που φαίνεται να έκανε την Εκκλησία ελκυστική για τον Ροδακανάτη.
Έχοντας προηγουμένως υποστηρίξει τη δική του ιδιοσυγκρασιακή εκδοχή του χριστιανισμού, το 1875 περιήλθαν στην κατοχή του Ροδακανάτη μερικές από τις πρώτες μεταφράσεις των διδασκαλιών των LDS στα ισπανικά και ζήτησε από την Εκκλησία να στείλει μια ιεραποστολή στο Μεξικό. Το 1879 έγινε ο πρώτος Μορμόνος που βαπτίστηκε στο Μεξικό και στη συνέχεια ο πρώτος πρεσβύτερος και πρόεδρος της Εκκλησίας στη χώρα.
Αυτή η σχέση δεν θα ήταν πολύ μακρόχρονη. Ο Ροδακανάτης δήλωνε ότι είχε λάβει προφητικά οράματα που επιβεβαίωναν την αλήθεια του μηνύματος της Εκκλησίας, αλλά γρήγορα θα έρθει σε ρήξη με την ηγεσία της, όταν αυτή αρνήθηκε να εγκρίνει την επέκταση του Νόμου του Αγιασμού στο Μεξικό. Ο Ροδακανάτης θα παραιτηθεί από την ηγετική του θέση μετά από μόλις έναν χρόνο και θα αφοριστεί το 1881 μετά από πολεμική εναντίον αυτού που πίστευε ότι ήταν υποκρισία εκ μέρους της ηγεσίας της Εκκλησίας. Σε αντίθεση με πολλούς άλλους πρώην Μορμόνους, ο Ροδακανάτης δεν ανακάλεσε ποτέ την ομολογημένη πίστη του στην αλήθεια των μορμονικών διδασκαλιών, ούτε ισχυρίστηκε ότι παραποίησε τις υπερφυσικές θρησκευτικές εμπειρίες που συνόδευαν τη μεταστροφή του.
Αν και ο μόνιμος αντίκτυπός του στο μέλλον του μορμονισμού στο Μεξικό ήταν εξαιρετικά μικρός, δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για την πολιτική του κληρονομιά. Αν και δηλωμένος αναρχικός, ο Ροδακανάτης τάχθηκε υπέρ της ειρηνικής ανατροπής του καπιταλισμού μέσω εθελοντικών συνεταιρισμών - μια άποψη που επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό τόσο από τον Φουριέ όσο και από τον Όουεν.
Θεωρούσε ότι οι αυτόχθονες αγροτικές κοινότητες του Μεξικού αποτελούσαν ήδη παράδειγμα σοσιαλιστικών αρχών, αλλά με αυτόν τον παραδοσιακό κοινοτικό τρόπο ζωής να καταστρέφεται από την καπιταλιστική ανάπτυξη και την κυριαρχία της ελίτ των γαιοκτημόνων στη χώρα. Ως έναν τρόπο επέκτασης αυτού του παραδοσιακού κοινοτισμού ο Ροδακανάτης είχε προτείνει την εισαγωγή της μορμονικής «Ενωμένης Τάξης» στο Μεξικό.
Φιλόσοφος (επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από τον Σπινόζα) καθώς και πολιτικός ακτιβιστής, ίδρυσε το «Escuela del Rayo y del Socialismo» [Σχολείο της Αστραπής/του Κεραυνού και του Σοσιαλισμού] για να μεταδώσει την ιδεολογία του στους νέους διανοούμενους, καθώς και στους ακτιβιστές εργάτες και αγρότες που απογοητεύονταν από την έντονη αντίθεση μεταξύ των φιλελεύθερων υποσχέσεων της La Reforma και της πραγματικότητας της εντεινόμενης εκμετάλλευσης υπό τον αναπτυσσόμενο μεξικανικό καπιταλισμό. Η πρώτη γενιά θα περιλάμβανε τον Francisco Zalacosta, ο οποίος έγινε ο κύριος προστατευόμενος του Ροδακανάτη και θα κληρονομούσε την ηγεσία αυτής της πολιτικής σχολής όταν ο Ροδακανάτης επέλεξε να αποσυρθεί.
Ο Ροδακανάτης μπορεί να άναψε την αρχική διανοητική σπίθα σε αυτό το κίνημα, αλλά τελικά θα άφηνε πολλές από τις ιδέες του πολύ πίσω -η ριζοσπαστική νεολαία που παρακολουθούσε διαλέξεις στη σχολή του δεν είχε πολύ χρόνο για μια ειρηνική μετάβαση στο σοσιαλισμό- αντίθετα οργανώθηκε μεταξύ των αγροτών και προσπάθησε να καταλάβει τη γη με τη βία. Το 1869 ο Julio López Chávez, ένας νεαρός ιθαγενής αγρότης μαθητής του Ροδακανάτη, θα ηγηθεί μιας ανεπιτυχούς εξέγερσης των αγροτών στο Chalco. Έγραψε ένα Μανιφέστο προς τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους του Μεξικού και του κόσμου, διακηρύσσοντας
«Επιδιώκουμε να καταργήσουμε κάθε ίχνος τυραννίας μεταξύ ίσων ανθρώπων που θα ζουν σε κοινωνίες αδελφοσύνης και αλληλοβοήθειας, ιδρύοντας την Παγκόσμια Δημοκρατία της Αρμονίας.
Μεξικανοί! Αυτό είναι το απλό μας σχέδιο, το οποίο θα θριαμβεύσει σε κάποια μορφή μετά την πραγματική νίκη της ελευθερίας. Θα μας καταδιώξουν, ίσως και να μας γεμίσουν με σφαίρες. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία, όσο οι ελπίδες χτυπούν στο στήθος μας! Τι άλλο έχουμε στη ζωή από το να πεθάνουμε παρά να αφήσουμε το βάρος της δυστυχίας και του πόνου να συνεχιστεί για πάντα; Μας περιφρονούν ως φιλελεύθερους, μας στιγματίζουν ως σοσιαλιστές και μας καταδικάζουν ως ανθρώπινα όντα.
Πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από το παρόν και να υψώσουμε τις καρδιές μας γύρω από το ιερό λάβαρο της σοσιαλιστικής επανάστασης - το λάβαρο που διακηρύσσει από τα ύψη της Δημοκρατίας: Καταργήστε την κυβέρνηση και την εκμετάλλευση! Ας κοιτάξουμε ήρεμα προς τη σωτηρία μας, η οποία βρίσκεται μέσα μας».
Ο Chávez συνελήφθη και εκτελέστηκε στους χώρους της ίδιας της Escuela, αλλά αυτό δεν έφερε το τέλος αυτού του κινήματος. Πολλοί που επηρεάστηκαν από αυτή την εξέγερση, καθώς και από τη συνεχιζόμενη εκπαιδευτική αγωνιστική δράση του Ροδακανάτη, θα συνέχιζαν να παίζουν ρόλο στον μεξικανικό σοσιαλισμό και στο μέλλον.
Υπό την επίδραση της Παρισινής Κομμούνας και την αυξανόμενη επιρροή της Α’ Διεθνούς, το κίνημα αυτό θα μετατοπίσει εν μέρει -αλλά όχι εντελώς- την εστίασή του στο νεαρό μεξικανικό βιομηχανικό προλεταριάτο. Ο Zalacosta θα ιδρύσει την επαναστατική εφημερίδα «La Internacional» στην οποία κήρυττε έναν κολεκτιβιστικό αναρχισμό επηρεασμένο σε μεγάλο βαθμό από τον Μπακούνιν και το αναπτυσσόμενο και μαχητικό αναρχικό κίνημα της Ισπανίας.
Ο Santiago Villanueva, στενός σύμμαχος του Zalacosta και συμφοιτητής του, θα εμπλακεί στο σχηματισμό ενός «Εργατικού Κογκρέσου» που θα επηρεάσει τους εργατικούς αγώνες σε όλη τη χώρα, ιδιαίτερα στα αναπτυσσόμενα αμερικανικής ιδιοκτησίας μεταλλευτικά συγκροτήματα του βορρά - το μελλοντικό προπύργιο του συνδικαλιστικού κινήματος COM και των Magónistas.
Όπως και ο Τσάβες, ο Zalacosta δολοφονήθηκε τελικά, αλλά είχαν ήδη τεθεί οι βάσεις για ένα διαρκή ιδεολογικό και ακτιβιστικό κίνημα που θα συνέχιζε να παίζει ρόλο στην ταξική πάλη στο Μεξικό τις επόμενες δεκαετίες. Μεταγενέστεροι μαθητές του Ροδακανάτη θα συμπεριλάμβαναν τον Otilio Montaño Sánchez, τον άτυχο σύμμαχο και μέντορα του Emiliano Zapata και συν-συγγραφέα του Plan de Ayala που έγινε η κραυγή συσπείρωσης της εξέγερσης των Ζαπατίστας και της Κομμούνας του Morelos.
Ο Ροδακανάτης πέθανε σε σχετική αφάνεια από πυρετό στην Πόλη του Μεξικού το 1890, αφήνοντας ελάχιστα στοιχεία για την προηγούμενη ζωή του. Μόλις πρόσφατα ήρθε στο φως η τελική του μοίρα - για πολλά χρόνια υπήρχε η φήμη ότι δεν πέθανε στο Μεξικό, αλλά ότι επέστρεψε στην Ευρώπη με ψεύτικο όνομα. Οι φήμες αυτές δεν προκαλούν έκπληξη - σε όλη του τη ζωή ο Ροδακανάτης ήταν μια αινιγματική φυσιογνωμία, που εμφανιζόταν από το πουθενά για να διαδώσει το επαναστατικό του ευαγγέλιο, πριν εξαφανιστεί αθόρυβα σαν φάντασμα - αφήνοντας πίσω του το φάντασμα της επανάστασης.
Παραπομπές
- Gilly, Adolfo. La revolución Interrumpida: Mexico, 1910–1920 ; Una Guerra Campesina Por La Tierra y El Poder. Mexico, D.F.: “El Caballito”, 1991.
- Illades, Carlos. Rhodakanaty y La formación Del Pensamiento Socialista En México. Barcelona: Anthropos, 2002.
- Hart, John M. “Nineteenth Century Urban Labor Precursors of the Mexican Revolution: The Development of an Ideology.” The Americas 30, no. 3 (1974): 297–318. https://doi.org/10.2307/980359.
— — — . “Agrarian Precursors of the Mexican Revolution: The Development of an Ideology.” The Americas 29, no. 2 (1972): 131–50. https://doi.org/10.2307/979896.
- Adler, William M. The Man Who Never Died: the Life, Times, and Legacy of Joe Hill, American Labor Icon. New York: Bloomsbury, 2012.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε εδώ: https://conspiracyofequals.com/plotino-rhodakanaty-prophet-of-the-mexican-revolution-ab51b17b9a4a Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
