TOM GOYENS*
Ο Erich Mühsam, ο Γερμανός αναρχικός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, άφησε το ημερολόγιό του τον Νοέμβριο του 1912, για να το ξαναπιάσει στις 3 Αυγούστου 1914, την ημέρα που η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο στη Γαλλία και εισέβαλε στο ουδέτερο Βέλγιο. Εκπαιδευμένος ως φαρμακοποιός, ο Mühsam σύντομα βρέθηκε να έλκεται από τη ριζοσπαστική πολιτική και τους μποέμικους κύκλους του Βερολίνου και του Μονάχου, όπου εγκαταστάθηκε το 1906. Ίδρυσε την αναρχική ομάδα «Tat» (Πράξη) κατά τη διάρκεια της κρίσης της ανεργίας του 1909. Το 1911 ξεκίνησε το «Kain» (Κάιν), ένα μηνιαίο αναρχικό λογοτεχνικό περιοδικό γνωστό για τον καυστικό σαρκασμό του. Για τον Mühsam, οι ποιητές και οι καλλιτέχνες κάθε είδους έπρεπε να είναι ακτιβιστές στον αγώνα κατά της καταπίεσης και της αδικίας.
Τα συναρπαστικά ημερολόγια του Mühsam, που τώρα έχουν μεταγραφεί και είναι αναζητήσιμα στα γερμανικά, προσφέρουν μια μοναδική ματιά στις επαναστατικές του ιδέες. Παρακάτω παρατίθεται μία μετάφραση, με υποσημειώσεις που προέρχονται από τον ιστότοπο Erich Mühsam Tagebücher (εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά).
Και τώρα, σας παρουσιάζω τον Erich Mühsam:
«Μόναχο, Δευτέρα/Τρίτη, 3/4 Αυγούστου 1914.
Είναι 1 η ώρα τη νύχτα. Ο ουρανός είναι καθαρός και γεμάτος αστέρια, αλλά πάνω από την Ακαδημία (1) ξεπροβάλλει η άκρη ενός λευκού σύννεφου που συσσωρεύεται σε παχιά στρώματα και αναβοσβήνει ασταμάτητα με αστραπές. Οι αστραπές είναι αλλόκοτες, λαμπερές, παρατεταμένες, τρέχουν οριζόντια.
Και υπάρχει πόλεμος. Όλα τα τρομερά εξαπολύονται. Για μια εβδομάδα, ο κόσμος έχει μεταμορφωθεί. Για τρεις μέρες, οι θεοί έχουν οργιστεί. Πόσο τρομεροί είναι αυτοί οι καιροί! Πόσο τρομακτικά κοντά είναι ο θάνατος σε όλους μας!
Η σκέψη του πολέμου πάντα απασχολούσε το μυαλό μου. Προσπάθησα να τον φανταστώ με όλη τη φρίκη του- έγραψα εναντίον του, πιστεύοντας ότι καταλαβαίνω την τρομερή του φύση.
Τώρα είναι εδώ. Βλέπω δυνατούς, όμορφους ανθρώπους, μεμονωμένα και σε ομάδες, να περνούν από τους δρόμους, έτοιμοι για πόλεμο. Σφίγγω καθημερινά το χέρι με δεκάδες για να τους αποχαιρετήσω -ξέρω ότι στενοί φίλοι και γνωστοί πηγαίνουν στο μέτωπο ή ετοιμάζονται να πάνε- ο Körting, ο Kutscher, ο Bötticher, ο von Jacobi, οι δύο γιοι του Max Halbe και πολλοί άλλοι. (2) Ξέρω ότι πολλοί δεν θα επιστρέψουν. Διαβάζω αποστολές και ειδήσεις που -ακόμη και τώρα, πριν αρχίσει η καταστροφή- κάνουν την καρδιά να κλαίει. Βλέπω τα πάντα φρικτά κοντά, και είναι πολύ χειρότερα στην πραγματικότητα απ' ό,τι είχε συλλάβει η θεωρητική μου φαντασία. Και εγώ, ο αναρχικός, ο αντιμιλιταριστής, ο εχθρός των εθνικών φράσεων, ο αντιπατριώτης και ο μισητός επικριτής της φρενίτιδας των εξοπλισμών, πιάνω τον εαυτό μου να κυριεύεται κατά κάποιο τρόπο από τη γενική φρενίτιδα, να φλέγεται από οργισμένο πάθος, έστω και αν δεν στρέφεται εναντίον οποιωνδήποτε «εχθρών», αλλά να γεμίζει από την καυτή επιθυμία να σωθούμε “εμείς” από αυτούς! Μόνο που: ποιοι είναι αυτοί - ποιοι είναι «εμείς»;
Αλλά δεν είναι φρικτή η σκέψη ότι οι Ρώσοι θα μπορούσαν να μπουν στη χώρα; Βάρβαροι; Παρ' όλα αυτά, άνθρωποι διαφορετικού είδους, χωρίς σεβασμό στον κόσμο μας, που σκοτώνουν και καίνε χωρίς να υπολογίζουν τα συναισθήματά μας, που κακομεταχειρίζονται γυναίκες και παιδιά και που κάνουν κοζάκικα αστεία με τους πολιτιστικούς μας θησαυρούς. Και πόσο τρομερό είναι να διαβάζεις ότι σήμερα ένας Γάλλος γιατρός με δύο αξιωματικούς στο Μετς προσπάθησαν να δηλητηριάσουν ένα πηγάδι με βακίλους χολέρας!* Προχθές, τα χέρια ενός σοβινιστή δολοφόνησαν τον Jaurès, τον άνθρωπο που ήθελε την ειρήνη, που ουσιαστικά ενσάρκωνε αυτό που τιμούμε ως ανώτερο γαλλικό πολιτισμό. (3) Και τώρα γαλλικά αεροπλάνα διασχίζουν τη χώρα και ρίχνουν βόμβες. Οι θεωρίες σε εγκαταλείπουν- γίνεσαι ένας απ' όλους, με τα ένστικτα όλων, αλλά με αυξημένο πόνο, επειδή η κριτική παραμένει αποτελεσματική παράλληλα με το συναίσθημα και επειδή κάθε κομματικοποίηση ανήκει στα θύματα, όχι στους θύτες.
Οι μάζες έχουν πέσει σε πραγματική υστερία λόγω του ενθουσιασμού αυτών των ημερών. Παντού υπάρχουν υποψίες για κατάσκοπους. Τότε οι άνθρωποι γίνονται πλήθος, κακομεταχειρίζονται τους άτυχους και τους παραδίδουν στην αστυνομία. Μερικές φορές λέγεται ότι έχουν ήδη συλληφθεί πραγματικοί Ρώσοι βομβιστές - ο Rosenthal (4) μόλις είπε στο Torggelhaus (5)_ ότι σήμερα συνελήφθησαν στο σταθμό 28 Ρώσοι, μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες ή ιερείς - αλλά τις περισσότερες φορές υποφέρουν αθώοι. Χθες, έσωσα την υπερβολικά μακιγιαρισμένη Frau Dr. Douglas-Andree από μια τέτοια κατάσταση. (6) Την πέρασαν για μεταμφιεσμένο άνδρα. Επενέβηκα, την αναγνώρισα και περπάτησα μαζί της και με τον φτωχό Άντι, τον 15χρονο γιο της, μέχρι το πλησιέστερο αυτοκίνητο, ακολουθούμενη από φωνές, βρισιές και υπερβολικά ενθουσιασμένο πλήθος. (7) Μόλις κάθισε στο αυτοκίνητο και θέλησε να φύγει, ο κόσμος της έκλεισε το δρόμο, και παρότι εγώ και οι σερβιτόροι στο Stefanie (8) δηλώσαμε ότι γνωρίζαμε τη γυναίκα, επιτάχθηκαν δύο στρατιώτες για να τη συνοδεύσουν με το αυτοκίνητο στους στρατώνες. Σήμερα το πρωί, είδα ένα ζευγάρι που έμοιαζε κάπως ξένο να φεύγει βιαστικά από τους δρόμους, κυνηγημένο από ένα αλαλάζον πλήθος. Δεν ξέρω τι απέγιναν. Και το απόγευμα, στην Sendlingerstrasse, εκατοντάδες έφεραν και πάλι μια κοπέλα σε έναν αστυνομικό, ισχυριζόμενοι ότι ήταν μεταμφιεσμένος άνδρας.
Άγριες φήμες κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα, επειδή οι αρχές σιωπούν σχεδόν για τα πάντα. Σύμφωνα με αυτές τις φήμες, χθες και σήμερα εκτελέστηκαν εδώ με συνοπτικές διαδικασίες ένα σωρό Σέρβοι και Ρώσοι. Λέγεται ότι επιχείρησαν να ανατινάξουν το κεντρικό ταχυδρομείο, τον σιδηροδρομικό σταθμό και τον πύργο πυρίτιδας κοντά στο Freymann. Σήμερα το πρωί, διαδόθηκε ότι το νερό της βρύσης ήταν δηλητηριασμένο. Οι αξιωματικοί φώναξαν προειδοποιήσεις -το είδα ο ίδιος- και τα σπίτια ειδοποιήθηκαν ατομικά. Αποδείχτηκε ότι επρόκειτο για ανούσια λόγια. Ακούει κανείς - πολύ κρυφά - για μαζικές αυτοκτονίες στρατιωτών κ.λπ.
Και όμως, παρ' όλες τις αυταπάτες, η ομοφωνία της αίσθησης ότι διεξάγεται ένας δίκαιος αγώνας είναι συγκινητική. Οι άνθρωποι είναι πολύ σοβαροί, αλλά εμφανώς ανεβασμένοι. Μακάρι να μην υπήρχε ήδη παντού μια αισθητή κακή ατμόσφαιρα που μυρίζει τις πεποιθήσεις όλων! Προχθές το βράδυ συνάντησα τον Köhler, τον von Maaßen και τον Bötticher στη μεγάλη αίθουσα του Torggelstube. (9) Η εμφάνισή μου προκάλεσε υποψίες στους γύρω εθνικούς φοιτητές, οι οποίοι μας παρακολουθούσαν και, αν και δεν ειπώθηκε ούτε μια λέξη που θα μπορούσε να θίξει τα αισθήματα, μας κατήγγειλαν. Υπήρξαν έντονες διαφωνίες. Ο Maaßen μοίραζε χαστούκια. Τελικά, ο Bötticher -την ημέρα πριν από την αναχώρησή του για το Ναυτικό! - απομακρύνθηκε (αν και αφέθηκε ξανά ελεύθερος στο δρόμο), και εγώ δέχτηκα ύβρεις και απειλές. Χωρίς να έχω πει ούτε μια πολιτική λέξη!
Σήμερα, κυκλοφόρησα μια δήλωση (10) προς τους αναγνώστες του “Kain” (11), στην οποία εξηγούσα ότι αναστέλλω την έκδοση της εφημερίδας για όσο διαρκεί ο πόλεμος. Επιπλέον, έχω εγγραφεί ως βοηθητικός εργαζόμενος στο μητρώο του νοσοκομείου Schwabinger. Εκεί που όλα είναι σε εξέλιξη και μπορεί να μην ξέρω πώς θα ζήσω αύριο, δεν θέλω να είμαι άπραγος. Αν λάβω αρνητική απάντηση, θα πάω αύριο στον δικαστή και θα ρωτήσω για απασχόληση σε ανθρωπιστική πολιτική υπηρεσία: στους ασθενείς, στους τρελούς ή στην πυροσβεστική. Ίσως η παλιά μου εμπειρία ως φαρμακοποιός να είναι χρήσιμη και εκεί.
Ανησυχώ πολύ για την Τζένη. (12) Η τελευταία είδηση που έλαβα ήταν στις 29 Ιουλίου, ακόμα από το Eydtkuhnen, το οποίο τώρα καταλαμβάνεται από τους Ρώσους. (13) Ένα τηλεγράφημα στο οποίο μου ζητούσε να της γράψω με γενική παράδοση στο Königsberg. (14) Το έκανα αμέσως, αλλά στο μεταξύ διάβασα ότι η γενική παράδοση επιστολών έχει πλέον είτε ανασταλεί είτε περιοριστεί αυστηρά. Τώρα δεν ξέρω καν πού βρίσκεται η αγαπημένη μου και είμαι πολύ ανήσυχη. Αν η γενική ένταση μου επέτρεπε να προβληματιστώ για προσωπικά θέματα, νομίζω ότι θα πέθαινα από την ανησυχία.
Ούτε από το Lübeck ακούω τίποτα. Το Landsturm (15) έχει επιστρατευτεί και φοβάμαι ότι οι δύο γαμπροί μου και ίσως ακόμη και ο αδελφός μου (16) θα πρέπει να πάνε στο μέτωπο. Αυτό θα ήταν πολύ δύσκολο για τον γέρο πατέρα μας (17) - και η Σαρλότ (18) μόλις γέννησε το τρίτο της παιδί. Αλλά τι λέει αυτό σε σύγκριση με τη μοίρα της καημένης Lucie von Jacobi (19) που έχασε το μοναχοπαίδι της πριν από μισό χρόνο και τώρα βλέπει τον άντρα της να φεύγει στον πόλεμο!
Αύριο αναμένεται να ξεκινήσει επίσημα ο πόλεμος με τη Γαλλία. Έχουν αναρτηθεί τηλεγραφήματα που αναφέρουν ότι ζητήθηκε από τον πρεσβευτή στο Παρίσι να ζητήσει τα διαπιστευτήριά του επειδή οι Γάλλοι παραβίασαν το διεθνές δίκαιο περνώντας τα σύνορα. Το Libau (20) λέγεται ότι έχει βομβαρδιστεί από ένα μικρό καταδρομικό και η ναυτική βάση λέγεται ότι καίγεται. Αυτό θα ήταν μια επιτυχία για τους Γερμανούς. Το πώς πρέπει να αξιολογηθεί η πορεία των Ρώσων στο Eydtkuhnen και των Γερμανών στο Czenstochau δεν είναι ακόμα καθόλου σαφές. Προς το παρόν, όλα χαιρετίζονται με επευφημίες.
Ο Rosenthal ισχυρίστηκε ότι γνωρίζει ότι το Λούβρο στο Παρίσι καίγεται. Δεν το πιστεύω. Αλλά πόσο αποτρόπαιο είναι ήδη το γεγονός ότι θα μπορούσε να γίνει δυνατό!
* Ψευδής αναφορά. Διαψεύδεται».
Σημειώσεις:
1. Κτίριο της Ακαδημίας Καλών Τεχνών στην περιοχή Maxvorstadt στο Μόναχο. Ο Mühsam ζούσε απέναντι στην Akademiestrasse. [σημείωση του συγγραφέα]
2. Berthold Körting (1883-1930), ζωγράφος και αρχιτέκτονας, μέλος της «Hermetischen Gesellschaft»,παντρεμένος με την Helene Körting. 3. Artur Kutscher (1878-1960), φιλόλογος και θεατρολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου- ήταν επικεφαλής του λεγόμενου «Σεμιναρίου Kutscher», το οποίο επικεντρωνόταν στη σύγχρονη λογοτεχνία και προσκαλούσε επίσης τον Erich Mühsam για αναγνώσεις. Ο Hans Gustav Bötticher (1883-1934) πήρε το όνομα Joachim Ringelnatz. Bernhard von Jacobi (1880-1914), ηθοποιός του θεάτρου Hoftheater του Μονάχου. Max Halbe (1865-1944), γερμανός συγγραφέας και μποέμ- έγινε γνωστός ως δραματουργός για τον νατουραλισμό (Jugend, 1893).
3. Jean Jaurès (1859-1914), Γάλλος σοσιαλιστής και ειρηνιστής πολιτικός, έπεσε θύμα εθνικιστικής δολοφονίας λίγο πριν από το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
4. Dr. Wilhelm Rosenthal (1870-1933), από το 1896, ήταν δικηγόρος στο Μόναχο, νομικός σύμβουλος του Neuen Vereins (Νέου Συλλόγου) και συνιδρυτής του Drei Masken Verlag (Εκδόσεις Τριών Μάσκες), του Künstler-Theater στο Μόναχο και άλλων πολιτιστικών επιχειρήσεων.
5. Torggelstube, ένα wine bar που βρίσκεται δίπλα στο Hofbräuhaus στο Μόναχο. [σημείωσή μου].
6. Martha Douglas-André (1867-;), συγγραφέας που δημοσίευσε πολλά βιβλία με το όνομα M. C. André με την Douglas Verlag στο Μόναχο. Ήταν σύζυγος (και από το 1911 χήρα) του εκδότη Dr. Robert Douglas και μητέρα του Adi. Γνωστή και ως André-Douglas.
7. Adalbert Douglas-André (1897-1924), επίσης αποκαλούμενος Adi ή Addi, γιος της Martha Douglas-André από πρώτο γάμο. Η Else Lasker-Schüler του αφιέρωσε ένα ποίημα.
8. Το Café Stefanie στο Μόναχο ήταν ένα καφενείο στο οποίο σύχναζαν καλλιτέχνες και μποέμ στη γωνία Amalienstrasse και Theresienstrasse.
9. Bernhard Köhler (1882-1939), κριτικός της Berner Zeitung, εθελοντής στρατιώτης στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και συνιδρυτής του ναζιστικού κόμματος μετά τον πόλεμο. Carl Georg von Maassen (1880-1940), ιστορικός της λογοτεχνίας, συλλέκτης βιβλίων και μακροχρόνιος φίλος του Mühsam. Για τις επιστολές του Mühsam προς τον Maassen, βλέπε Erich Mühsam, Briefe 1900-1934, επιμέλεια Gerd W. Jungblut, Vaduz, 1984.
10. Με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Mühsam ανακοίνωσε σε δημόσια δήλωση ότι το περιοδικό θα ανέστειλε την έκδοσή του για όσο διαρκούσε ο πόλεμος. Η αρχική εκδοχή αυτής της δήλωσης (συντομευμένη στην München-Augsburger Abendzeitung στις 24 Αυγούστου 1914) περιείχε τις ακόλουθες προτάσεις, τις οποίες ο Mühsam αφαίρεσε από μια αναθεωρημένη έκδοση αργότερα τον Αύγουστο: «Προς το παρόν, ας ησυχάσει κάθε διχόνοια στη χώρα. Οι αρχές των πεποιθήσεών μου δεν επηρεάζονται από τα τρέχοντα γεγονότα. Βρίσκομαι όμως ενωμένος με όλους τους Γερμανούς με την ελπίδα ότι θα καταφέρουμε να κρατήσουμε τις ξένες ορδές μακριά από τα παιδιά και τις γυναίκες μας, τις πόλεις και τα χωράφια μας».
11. «Kain. Zeitschrift für Menschlichkeit» [Kain: Περιοδικό για την Ανθρωπιά] ήταν ένα περιοδικό που εξέδιδε και διαχειριζόταν σε μεγάλο βαθμό ο Mühsam. Εκδιδόταν μηνιαίως από τον Απρίλιο του 1911 έως τον Ιούλιο του 1914 και ακανόνιστα από τον Δεκέμβριο του 1918 έως τον Απρίλιο του 1919, υπό τον τίτλο «Revolutionskain». Το περιοδικό χρησίμευε ως πλατφόρμα για τις αναρχικές ιδέες του Mühsam, υποστηρίζοντας την ανθρωπιά, την κοινωνική δικαιοσύνη και την αντιεξουσία.
12. Η Jenny Brünn (1892-1928) σπούδασε Οικονομικά στο Μόναχο, το Königsberg και το Βερολίνο και ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο Würzburg το 1918 με μια διατριβή με τίτλο «Das Problem der komparativen Statik, erläutert an Ricardos Verteilungstheorie, insbesondere an seiner Lohnlehre» (Το πρόβλημα της συγκριτικής στατιστικής, εξηγείται με τη χρήση της θεωρίας της διανομής του Ricardo, ιδίως της θεωρίας του για τους μισθούς). Συμμετείχε ενεργά στην «Gruppe Tat» και έγινε αρραβωνιαστικιά του Erich Mühsam. Το 1918/19 δημοσίευε στο «Kain» και συνέχισε το έργο της ως αριστερή δημοσιογράφος καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920.
13. Το Eydtkuhnen (σήμερα Chernyshevskoye) ήταν ένα σημαντικό συνοριακό πέρασμα στην Ανατολική Πρωσία μεταξύ της Ρωσίας και της Γερμανίας. [σημείωση του συγγραφέα]
14. Τώρα Καλίνινγκραντ στη Ρωσία. [σημείωση του συγγραφέα].
15. Η πολιτοφυλακή [σημείωση του συγγραφέα].
16. Ο Hans Mühsam (1876-1957), αδελφός του Erich Mühsam, ήταν γιατρός που ασκούσε το επάγγελμα στο Charlottenburg του Βερολίνου. Διετέλεσε επικεφαλής του «Jüdischer Volksverein» (Σύλλογος Εβραίων του Βερολίνου) και ήταν ενεργός σιωνιστής. Ήταν επίσης στενός φίλος του Άλμπερτ Αϊνστάιν.
17. Ο Siegfried Seligmann Mühsam (γεννήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 1838 στο Βερολίνο - πέθανε στις 20 Ιουλίου 1915 στο Lübeck) ήταν ο πατέρας του Erich Mühsam. Ήταν φαρμακοποιός που εγκαταστάθηκε στο Lübeck το 1878. Ο Siegfried ήταν ενεργό μέλος της Lübeck Bürgerschaft (Δημοτικό Συμβούλιο του Lübeck), της Gemeinnützige Gesellschaft (Εταιρεία για το Κοινό Καλό) και της μασονικής στοάς «Zur Weltkugel» (Προς την Υδρόγειο).
18. Η Charlotte Landau (το γένος Mühsam, 1881-1972) ήταν η μικρότερη αδελφή του Erich Mühsam. Ήταν παντρεμένη με τον Leo Landau, δικηγόρο στο Lübeck. Η Charlotte συνέγραψε το βιβλίο «Meine Erinnerungen» (Οι αναμνήσεις μου), το οποίο επιμελήθηκε ο Peter Guttkuhn και δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο των συγγραμμάτων της Erich-Mühsam-Gesellschaft, Heft 34, στο Lübeck το 2010.
19. Η Lucy von Jacobi (το γένος Geldern, 1887-1956) ήταν ηθοποιός που αργότερα έγινε δημοσιογράφος. Ήταν παντρεμένη με τον Bernhard von Jacobi.
20. Το Libau (σήμερα Liepāja στη Λετονία) χρησίμευσε ως ρωσική ναυτική βάση κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 2 Αυγούστου 1914, βομβαρδίστηκε από τα γερμανικά καταδρομικά Augsburg και Magdeburg.
*Το αγγλικό κείμενο βρίσκεται εδώ: https://tomgoyens.substack.com/p/voices-from-the-past-the-diary-of?utm_source=post-email-title&publication_id=1269692&post_id=148349338&utm_campaign=email-post-title&isFreemail=true&r=2bljus&triedRedirect=true&utm_medium=email Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
Στις φωτογραφίες (Από πάνω προς κάτω)
Ο Mühsam in 1919. Πηγή: judentum-projekt.de
Το τελευταίο τεύχος του «Kain» πριν την έναρξη του πολέμου
