Για το κείμενο "Kropotkin’s Ideas and the International Anarchist Movement in the 1920s and 1930s" του Vadim Damier
Ο Πιοτρ Κροπότκιν όχι μόνο θεωρείται ο ιδρυτής του ρεύματος του αναρχικού κομμουνισμού αλλά και ο πλέον αυθεντικός εισηγητής του. Σύμφωνα με τον ιστορικό του διεθνούς αναρχικού κινήματος Μαξ Νετλάου, στην εποχή του οι ιδέες του Κροπότκιν δεν είχαν κάποιο αντίπαλο δέος ώστε να ασκηθεί κριτική σε αυτές.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Βαντίμ Νταμιέρ (Vadim Damier), συγγραφέα του άρθρου “Οι ιδέες του Κροπότκιν και το διεθνές αναρχικό κινημα στις δεκαετίες 1920 και 1930” (το οποίο ευελπιστούμε να μεταφράσουμε στα ελληνικά κάποια στιγμή), έμελλε να είναι ο ίδιος ο Κροπότκιν αυτός που φρόντισε να σβήσει κατά κάποιο τρόπο αυτή την εικόνα με την υποστήριξη των συμμάχων στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι που δημιούργησε μεγάλη δυσφορία στο εσωτερικό. Βέβαια, στην ουσία δεν υπήρξε πολύ μεγάλη κριτική εναντίον του ίδιου του Κροπότκιν, και αυτό γιατί η υποστήριξη και ο σεβασμός προς το πρόσωπό του εξακολουθούσαν αμείωτα. Κάτι, όμως, που δεν συνέβη με άλλους ονομαστούς αναρχικούς που υπέγραψαν το λεγόμενο “Μανιφέστο των 16”, όπως ο Ζαν Γκραβ. Αν και υπήρξαν ανακοινώσεις Ρώσων αναρχικών μεταναστών το 1916 στο Παρίσι και τη Γενεύη, όπου τονιζόταν ότι “από εδώ και πέρα αυτοί που υπέγραψαν είναι εχθροί της εργατικής υπόθεσης” ή “αυτοί που καλούν τους λαούς να πολεμήσουν δεν είναι ούτε αναρχικοί ούτε αντιμιλιταριστές”.
Όμως οι συνθήκες άλλαξαν και δεν επικρατούσαν πια αυτά που ίσχυαν τον 19ο αιώνα. Στην εργασία είχε ήδη εμφανιστεί ο τεϊλορισμός, ενώ οι μηχανές που κάποτε θεωρούνταν μέσα απελευθέρωσης τώρα άρχισαν να θεωρούνται μέσα σκλαβιάς, κυριαρχίας και αποξένωσης. “Εάν η ορθολογικοποίηση της εργασίας συνεχιζόταν για 50 ακόμα χρόνια, τότε κάθε ελπίδα για σοσιαλισμό θα εξαφανιζόταν” είχε γράψει ο Ρούντολφ Ρόκερ.
Και καθώς αυτό προχωρούσε, έμπαιναν και σε δοκιμασία οι απόψεις του Κροπότκιν που συνιστούσαν αυτό που λέμε “επιστημονικό αναρχισμό”, με βάση την αρμονία στη φύση η οποία θα χρησίμευε ως η μαγιά για τον αναρχικό κομμουνισμό στη μελλοντική κοινωνία. Υπήρχε μια δόση θετικιστικής ανάλυσης από τη μια, ενώ από την άλλη είχαμε την εμφάνιση κάποιων μαρξιστικού προσανατολισμού αναλύσεων, με προεξάρχουσα αυτή της Σχολής της Φρανκφούρτης.
Μιλώντας για αυτόν τον “επιστημονικό αναρχισμό”, ο Ερρίκο Μαλατέστα, παρ’ ότι στη στη δεκαετία του 1920 δεν ασκούσε πλήρη κριτική στον Κροπότκιν, έγραψε ότι “η επιστήμη είναι ένα όπλο το οποίο μπορεί να υπηρετήσει τόσο το καλό όσο και το κακό. Η Επιστήμη σταματά όταν τελειώνει η μοιρολατρία και αρχίζει η ελευθερία… … Βασικά, δεν μπορείς να τοποθετήσεις την επιστήμη εκεί που δεν χρειάζεται..”
Ωστόσο, η όλη ιδεολογική “διαμάχη” στο εσωτερικό του αναρχικού κινήματος στις δεκαετίες 1920 και 1930 δεν είχε ως αφορμή τις φιλοσοφικές απόψεις του Κροπότκιν, αλλά αφορούσε την αναρχική επανάσταση και τη μελλοντική αναρχική κομμουνιστική κοινωνία. Σύμφωνα με τον Ρούντολφ Ρόκερ, τότε γραμματέα της IWA (ή AIT στα ισπανικά), “ο Πόλεμος και η περίοδος των Επαναστάσεων στη Ρωσία και τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης έφεραν στην επιφάνεια μια σειρά ζητήματα, τα οποία είτε τα είχε προβλέψει το αναρχικό κίνημα είτε ήθελε να αποφύγει”.
Διεξήχθησαν σημαντικές συζητήσεις και διάλογοι στο αναρχικό κίνημα της εποχής, τόσο για την επαναστατική περίοδο στη Ρωσία (1917-1921) όσο και για το επαναστατικό κύμα στην Ευρώπη (1918-1923). Ο δε Κροπότκιν, στα τελευταία χρόνια της ζωής του, είχε προειδοποιήσει το αναρχικό κίνημα ότι οι μπολσεβίκοι έδειξαν το “πώς δεν πρέπει να γίνεται μια επανάσταση”. Ο Κροπότκιν μίλησε για μια προετοιμασία χρόνων που να βασίζεται στην πραγματική κοινωνική ζωή, μια προετοιμασία για την οποία το αναρχικό κίνημα της εποχής, ειδικά στη Ρωσία, ήταν απόλυτα απροετοίμαστο –κάτι που επισήμαναν με δραματικό τρόπο ο Μαχνό και οι σύντροφοί του της Ομάδας Εξόριστων Ρώσων Αναρχικών το 1926 στο Παρίσι, και που είχε ως αποτέλεσμα το ντοκουμέντο της “Πλατφόρμας”.
Αν και το εν λόγω ντοκουμέντο συγκέντρωσε τα πυρά αρκετών ονομαστών αναρχικών θεωρητικών και μη της εποχής, έθεσε ξεκάθαρα το ζήτημα ότι το να έχουμε διάσπαρτες, ασύνδετες μεταξύ τους, ομάδες, που θα δρουν ανεξάρτητα η μια από την άλλη, ήταν ιδέα που ηττήθηκε οριστικά στο τέλος της δεκαετίας του 1910 και στις αρχές του 1920, με την ήττα του ρώσικου αναρχικού κινήματος και την πλήρη επικράτηση του μπολσεβικισμού. Ο ίδιος ο Κροπότκιν, λίγο πριν πεθάνει, μίλησε για επάνοδο του μαζικού εργατικού κινήματος. Αυτό που προσπάθησε να αναδείξει η “Πλατφόρμα” ήταν η ύπαρξη μια συνεκτικής αναρχικής οργάνωσης, με συγκεκριμένο πρόγραμμα και άμεση σύνδεση με τα μαζικά κοινωνικά κινήματα. Μια ιδέα που συζητήθηκε και στο 3ο Διεθνές Συνέδριο της IWA του 1928, όπου διακηρύχθηκε ότι μόνο τα επαναστατικά μαζικά συνδικάτα μπορούν να είναι το όχημα προς τον ελευθεριακό κομμουνισμό.
Αυτά όλα εξετάζει ο συγγραφέας του κειμένου, με αφετηρία και βάση τις ιδέες του Πέτρου Κροπότκιν, έτσι όπως αυτές αποτυπώθηκαν και εκφράστηκαν μέσα από το συνολικό του έργο, διαπερνώντας συνολικά το διεθνές αναρχικό και αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα των δεκαετιών 1920 και 1930, και ειδικά σε χώρες όπου υπήρξαν μαζικά τέτοια κινήματα (Ισπανία, Γαλλία, Αργεντινή κλπ.)
Ο Βαντίμ Νταμιέρ είναι διδάκτορας Ιστορίας και ένας από τους κορυφαίους ερευνητές του Ινστιτούτου Γενικής Ιστορίας που είναι μέρος της Ρωσικής Ακαδημίας. Συμμετέχει στα κοινωνικά, οικολογικά και αναρχοσυνδικαλιστικά δρώμενα της Μόσχας και του κόσμου από τη δεκαετία του 1980. Στην αγγλική γλώσσα έχει κυκλοφορήσει το βιβλίο του “Anarcho-syndicalism in the 20th Century”, η μπροσούρα “Anarchists, Syndicalists, and the First World War” (και τα δυο από το Black Cat στο Έντμοντον του Καναδά), αλλά και αρκετά άρθρα, όπως αυτό που παρατίθεται στη συνέχεια.
* Το κείμενο του Vadim Damier στην αγγλική γλώσσα έχει δημοσιευτεί εδώ με τον παρόντα πρόλογο https://manifesto-library.espivblogs.net/2019/05/07/kropotkin-international-anarchist-movement/
