Colin Darch, Nestor Makhno and rural anarchism in Ukraine, 1917-1921, Pluto Press 238 pages
Προσέγγισα αυτό το βιβλίο με κάποιο ενθουσιασμό. Ένα νέο βιβλίο για το κίνημα των Μαχνοβιστών που χρησιμοποιεί πηγές που δεν είχαν προηγουμένως αναφερθεί στον αγγλόφωνο κόσμο. Απογοητεύτηκα οικτρά. Θα έπρεπε να είχα διαβάσει τη διδακτορική διατριβή του Darch για τον Μάχνο, όπου η προκατάληψή του εναντίον του Μάχνο και του αναρχισμού είναι αμέσως εμφανής. Ένα παράδειγμα της προκατάληψης αυτής της διατριβής μπορεί να δει κανείς στα ακόλουθα: "Το μαχνοβίτικο κίνημα, επειδή προσέλκυσε εγγράμματους υποστηρικτές από την αναρχική διανόηση, είναι το καλύτερα τεκμηριωμένο από τις [αγροτικές εξεγέρσεις]. Ιστορικά, ο αναρχισμός υπήρξε συχνά η πολιτική έκφραση της αντίστασης που υιοθετήθηκε από κοινωνικές τάξεις των οποίων η θέση υπονομεύεται από την ιστορική τάση της εποχής τους. Συνήθως, οι αναρχικοί επαναστάτες είναι αγροτικοί αριστοκράτες - ο Μπακούνιν, ο Κροπότκιν, ο Τολστόι - ή πλούσιοι αγρότες- σπάνια εμπλέκονται στον συγκεντρωτισμό ή την εκβιομηχάνιση.
Οι αναρχικοί δεν είναι τόσο αντιεθνικιστές όσο προεθνικιστές. Ανατρέχουν στην κοινότητα που προηγήθηκε του συγκεντρωτικού έθνους-κράτους. Το μέλλον τους είναι σταθερά ριζωμένο σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν..... Όταν ο Μάχνο άρχισε να αγωνίζεται εναντίον της εκσυγχρονιστικής επανάστασης των Μπολσεβίκων, ενός κόμματος με μεγάλη θεωρητική και πρακτική επιτήδευση και με την ικανότητα να προσαρμόζει τη στρατηγική του στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, απέτυχε". Έτσι, έχουμε τα συνηθισμένα λενινιστικά ψέματα, χωρίς πραγματικό έλεγχο, ότι οι αναρχικοί είναι είτε αριστοκράτες είτε πλούσιοι αγρότες, ότι ανατρέχουν σε ένα προβιομηχανικό παρελθόν, κλπ! Προσέξτε πώς ο Darch ξεχνάει ότι η "διανόηση" είναι μια άλλη συνιστώσα αυτών των υποτιθέμενων αναρχικών τύπων. Πράγματι, αρκετοί από αυτούς τους "μορφωμένους" "διανοούμενους" ήταν στην πραγματικότητα εργάτες, όπως ο Arshinov (εργάτης μετάλλου) ή ο Aron Baron (φούρναρης).
Στην πραγματικότητα, οποιαδήποτε σοβαρή ανάλυση των αναρχικής έμπνευσης κινημάτων, για παράδειγμα στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Λατινική Αμερική, επισημαίνει ότι η μάζα των μελών τους προέρχεται από τη βιομηχανική εργατική τάξη. Παρομοίως, η ύπαρξη κουλάκων (πλούσιων αγροτών) ήταν πολύ σπάνια μεταξύ των Μαχνοβιστών, λαμβάνοντας υπόψη την εχθρότητά τους προς τους εν λόγω πλούσιους αγρότες, οι οποίοι ούτως ή άλλως αποτελούσαν μειοψηφία μεταξύ της αγροτιάς. Πράγματι, πολλοί κορυφαίοι μαχνοβίτες είχαν εμπειρία από βιομηχανική εργασία, ο ίδιος ο Μάχνο εργαζόταν σε τοπικό χυτήριο σιδήρου, ενώ υπήρχαν και άλλοι εργάτες χυτηρίων όπως οι Veretelnik, Zuychenko και Zadov, εργάτες εργοστασίων όπως ο Popov, ενώ άλλοι ήταν σιδηροδρομικοί, όπως οι Chubenko, Pravda και Belash, μηχανικοί/εγκαταστάτες όπως οι Brova και Budanov. Πολλοί είχαν αναδειχθεί από τη φτωχή αγροτιά και είχαν προλεταριοποιηθεί.
Ο Darch φαίνεται να έχει μαλακώσει σημαντικά απέναντι στον Μάχνο από τη διατριβή του, δεν επαναλαμβάνει την κατηγορία ότι οι Μαχνοβιστές είχαν στις τάξεις τους ένα υψηλό ποσοστό πλούσιων αγροτών (κουλάκων) και οι περιγραφές του για τη σχέση μεταξύ των Μαχνοβιστών και των Μπολσεβίκων είναι αρκετά ισορροπημένες, αλλά οι παλιές προκαταλήψεις εξακολουθούν να είναι εμφανείς σε αυτό το βιβλίο.
Τώρα ο Darch χρησιμοποιεί πράγματι νέες πηγές, από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Για παράδειγμα, έχουμε τον καλύτερο από αυτούς, τον Vasily Golovanov, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο για τον Μάχνο το 2008. Αλλά ο ίδιος ο Golovanov παραδέχεται ότι το βιβλίο αυτό είναι μια ρωσική εκδοχή του βιβλίου του Γάλλου αναρχικού Alexandre Skirda, που δημοσιεύτηκε στα αγγλικά με τον τίτλο Nestor Makhno: Anarchy's Cossack. Ο Golovanov άρχισε να γράφει για τους Μαχνοβιστές το 1988, στην περίοδο του ανοίγματος υπό τον Γκορμπατσόφ, και οι προσπάθειές του να εξετάσει το κίνημα, έπρεπε να είναι δίκαιες και μετρημένες, και μάλιστα παραδέχεται σε άρθρα της περιόδου ότι οι Μαχνοβιστές προδόθηκαν από τους Μπολσεβίκους, αποδίδοντας την προσωπική ευθύνη γι' αυτό στον Τρότσκι, ένα αρκετά ασφαλές στοίχημα αν αναλογιστεί κανείς τη θέση του τελευταίου στη Σοβιετική Ένωση.
Άλλες πηγές είναι ο ανώτερος λέκτορας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Essex, Felix Schnell. Ο Darch αναφέρεται στο άρθρο του Schnell, "Tear Them Apart... And Be Done With It!" (Διαλύστε τους... και τελειώνετε με αυτό). Η αταμανική ηγεσία του Νέστορα Μάχνο ως κουλτούρα βίας. Όπως σημειώνει ο "Μαχνολόγος" Malcolm Archibald: "Τον Felix Schnell τον θεωρώ λευκό ιστορικό: χρησιμοποιεί λευκές πηγές (άκριτα) και το έργο του διαπνέεται από μια λευκή οπτική γωνία". Η περιγραφή του Σελ για τον Μάχνο είναι εξαιρετικά προκατειλημμένη, για παράδειγμα παραθέτει διάφορες αμφίβολες ιστορίες και στη συνέχεια προσθέτει: "Ακόμη και αν ορισμένες ιστορίες είναι απλώς παραμύθια, δίνουν ωστόσο μια εικόνα του Batko που υποδηλώνει τη συμπεριφορά και τις πράξεις του πραγματικού Nestor Makhno". Στην πραγματικότητα, ο Schnell ισχυρίζεται ακόμη και ότι ο Makhno δεν ήταν αναρχικός, παρά τις συντριπτικές αποδείξεις για το αντίθετο. Επιπλέον, συγκρίνει επίσης τον Μάχνο με τον Πολ Ποτ στην Καμπότζη και τους μαοϊστές του Φωτεινού Μονοπατιού στο Περού!!! Ο Schnell είναι προσκολλημένος στην "κοινωνιολογία της βίας", όπως αναπτύχθηκε από τον Elias Canetti. Όπως σημειώνει ο Γερμανός αναρχικός και ερευνητής Lou Marin: "Προβλήματα αυτού του κοινωνιολογικού ρεύματος: επίσημα καταγγέλλει τη βία του κεντρικού κράτους, την ίδια στιγμή αναλύει μόνο τις βίαιες μικρές ομάδες σε έναν εμφύλιο πόλεμο, επομένως αναπόφευκτα, τις περισσότερες φορές, το κράτος παρουσιάζεται τελικά ως ένα είδος τελευταίου καταφυγίου, απαραίτητο για να μπει ένα τέλος στη φάση του τρόμου της απελευθερωμένης βίας". Ο Schnell αναφέρθηκε στα απομνημονεύματα του Alexei Chubenko, ηγετική φυσιογνωμία του μαχνοβίτικου κινήματος. Ο Chubenko συνελήφθη στην πραγματικότητα από τους Μπολσεβίκους και έγραψε αυτά τα απομνημονεύματα υπό πίεση, καταγγέλλοντας το κίνημα των Μαχνοβιστών. Μπορεί κανείς να φανταστεί το είδος των εκλεκτών βασανιστηρίων που εφαρμόστηκαν στον Chubenko, ο οποίος ήταν πεπεισμένος αναρχικός κομμουνιστής, από την Τσέκα, τη λενινιστική μυστική αστυνομία, για να επιφέρει αυτές τις καταγγελίες. Όπως σημείωσε ο Ουκρανός ιστορικός Βολοντίμιρ Τσοπ σε ένα γραφικό σχήμα λόγου, ο Chubenko ήταν ξαπλωμένος σαν γκρίζο ευνουχισμένο άλογο (was lying like a grey gelding). Έτσι, πολλές αμφίβολες πληροφορίες φιλτράρονται σε αυτές τις πηγές.
Δυστυχώς, ο ίδιος ο Darch χρησιμοποιεί άκριτα όλες αυτές τις πηγές, οδηγώντας στην επανάληψη αμφίβολων ιστοριών και ευθέων συκοφαντιών εναντίον των Μαχνοβιστών.
Για παράδειγμα, ο Darch παραθέτει την καθυστερημένη αναφορά της αναρχικής Ida Mett για τον Makhno για να επαναλάβει την ψευδή δήλωσή της ότι μετά τον θάνατο του Makhno, η σύζυγός του Galina Kuzmenko έγινε πλέον σύζυγος του Voline, του αναρχικού διανοούμενου που είχε συμμετάσχει για λίγο στο κίνημα των Μαχνοβιστών και είχε γράψει μια αναφορά γι' αυτό. Αυτό έχει απορριφθεί από κάθε σοβαρό μελετητή του Makhno, και μάλιστα, σύμφωνα με τον Archibald, η Galina αργότερα αντιλήφθηκε αυτές τις ανακρίβειες και τις διέψευσε σε μια δήλωση στα ουκρανικά, η οποία δεν έχει ακόμη μεταφραστεί στα αγγλικά. Ο ίδιος ο Skirda χλεύασε αυτόν τον ισχυρισμό, και θα περίμενε κανείς ότι ο Darch, ο οποίος του κάνει ένα νεύμα στις ευχαριστίες του, θα το είχε λάβει υπόψη του.
Άλλες ανακρίβειες εμφανίζονται με το υποτιθέμενο ημερολόγιο του Κουζμένκο, που ανακαλύφθηκε από τους Μπολσεβίκους και χρησιμοποιήθηκε για να δυσφημίσει τους Μαχνοβιστές. Ο Ρώσος ιστορικός Vladimir Litvinov το θεωρεί επινόηση της Τσέκα. Από την άλλη πλευρά, ο Malcolm Archibald θεωρεί το "ημερολόγιο" της Galina αυθεντικό, έχοντας μεταφράσει από το ουκρανικό πρωτότυπο (ή κοντά σε αυτό), και ελπίζει να το δημοσιεύσει σύντομα. Υπάρχουν τρία σημεία στο ημερολόγιο που διαστρεβλώθηκαν από τους Μπολσεβίκους για τους δικούς τους σκοπούς και είχαν αντίκτυπο στη μετέπειτα ιστοριογραφία".
Ο Darch φαίνεται να πιστεύει ότι οι καταχωρήσεις ήταν γνήσιες, και απαριθμεί τους ισχυρισμούς για τη μέθη του Makhno και την αμφίβολη σεξουαλική του συμπεριφορά, και στη συνέχεια παραθέτει άλλες αμφίβολες ιστορίες για τη σεξουαλική του συμπεριφορά. Ο Makhno και ο Μαχνοβίτης διοικητής Shchus περιγράφονται ως επισκέπτες ενός οίκου ανοχής στο Berdyansk κατά τη διάρκεια της κατάληψης της πόλης αυτής τον Μάιο του 1919. Η περιγραφή αυτή βασίστηκε σε εκείνη που έγραψε ο Isaak Teper, από φήμες, καθώς δεν βρισκόταν τότε στο Berdyansk και στην πραγματικότητα δεν εντάχθηκε στο μαχνοβίτικο κίνημα μέχρι το 1920. Στην πραγματικότητα, όπως γράφει ο Volodymir Chop: Ο Teper ήταν "μέλος της γραμματείας της αναρχικής συνομοσπονδίας "Nabat", ο οποίος πρόδωσε τους ίδιους του τους συντρόφους το 1921 και άρχισε να εργάζεται για την Έκτακτη Επιτροπή (Τσέκα). Στην αρχή εργάστηκε ως μυστικός πράκτορας μεταξύ των Μαχνοβιστών και στη συνέχεια, μετά την καταστολή του αντάρτικου κινήματος, ανέλαβε τη δουλειά του προπαγανδιστή, εκθέτοντας στο αναγνωστικό κοινό της Σοβιετικής Ουκρανίας την απεχθή εσωτερική ζωή των αναρχικών δυνάμεων".
Ο Darch αναφέρεται στην πρώτη "σύζυγο" του Makhno, την Anastasia Vasetskaia. Ο Darch ισχυρίζεται ότι ο Makhno και η Vasetskaia παντρεύτηκαν, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία τεκμηριωμένη απόδειξη ότι υπήρξε οποιαδήποτε τέτοια τελετή, θρησκευτική ή πολιτική. Ζούσαν πράγματι μαζί και γεννήθηκε ένα παιδί, αλλά δεν χώρισαν, όπως ισχυρίζεται ο Darch, λόγω της αποδοκιμασίας των "συντρόφων του Makhno στη "Μαύρη Φρουρά" [οι οποίοι] απείλησαν τη Vasetskaia και την ανάγκασαν να εγκαταλείψει το Guliaipole (το χωριό καταγωγής του Makhno) με το μωρό". Αυτό και πάλι είναι ένα κατασκεύασμα, προερχόμενο από τα γραπτά του Viktor Belash, ενός Μαχνοβίτη διοικητή που αιχμαλωτίστηκε από τους Μπολσεβίκους και ο οποίος αργότερα έδρασε ως προβοκάτορας της μυστικής αστυνομίας στο υπόγειο κίνημα των Μαχνοβιστών και των αναρχικών. Δεν μπορεί να υπολογίζεται ως αξιόπιστος χρονογράφος. Στην πραγματικότητα ήταν το ξέσπασμα των εχθροπραξιών που χώρισε το ζευγάρι και εκείνη παντρεύτηκε κάποιον άλλον, ζώντας μέχρι την ηλικία των 84 ετών.
Είναι ανακρίβειες όπως αυτές, και άλλες, που με κάνουν να μην μπορώ να συστήσω αυτό το βιβλίο. Οι Μαχνοβιστές και ο ίδιος ο Μάχνο δεν ήταν άγγελοι, αλλά αξίζουν κάτι καλύτερο από αυτό. Παρά την ενίοτε αγιογραφική* εκτίμηση του Skirda για τον Μάχνο, το βιβλίο του παραμένει ένα από τα καλύτερα για τον Μάχνο. Μια καλύτερη εικόνα του μαχνοβίτικου κινήματος μπορεί να δημιουργηθεί διαβάζοντας αυτό, μαζί με την αφήγηση του Arshinov και του Voline, καθώς και το βιβλίο του M. Malet, Nestor Makhno in the Russian Civil War, και τα τρίτομα απομνημονεύματα του Makhno.
- Η αγιογραφία είναι ένα είδος βιογραφίας που θέτει το υποκείμενο σε πολύ κολακευτικό φως.
Darch, C. The myth of Nestor Makhno: doctoral thesis: colindarch.info/document_files/851100_Myth_of_Nestor_Makhno.pdf
Marin, L. La violence de Makhno et la critique d’Anna Saksaganskaja: penselibre.org/spip.php?article1318
*Η κριτική αυτή δημοσιεύτηκε στην αγγλική γλώσσα εδώ: https://www.anarchistcommunism.org/2020/11/23/nestor-makhno-and-rural-anarchism-book-review/?fbclid=IwAR3lcnOsd-ZGL9RQ_TWXNZ1u3k-COaIflNX0rJlITfzyYCcp6QDIACEhqJg Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
