Η μελέτη του Ζορζ Φοντενί (George Fontenis), με τίτλο «Το επαναστατικό μήνυμα των “Φίλων του Ντουρρούτι”», μου φαίνεται αρκετά χρήσιμη και, μάλιστα, θα προχωρήσω παραπέρα, λέγοντας ότι είναι πολύτιμη, όχι μόνο γιατί μας προσφέρει μια καλύτερη κατανόηση της Ισπανικής Επανάστασης του 1936-37, αλλά και επειδή μας παρέχει, επίσης, μια πιο εκτενή ερμηνεία της έννοιας του ίδιου του ελευθεριακού κομμουνισμού.
Όταν κάνουμε χρήση της φράσης «ελευθεριακός κομμουνισμός», αξίζει, βεβαίως, να διακρίνουμε σαφώς αυτή φράση από δύο άλλες εκδοχές που χρησιμοποιούν το ίδιο όνομα. Για να γίνω συγκεκριμένος, αρχικά είχαμε την ουτοπία, που προπαγανδίστηκε από τον Κροπότκιν και τους γύρω του, ενός επίγειου παραδείσου χωρίς χρήματα, όπου, χάρη στην αφθονία πόρων, κάθε άνθρωπος θα ήταν σε θέση να κάνει ελεύθερη χρήση του αποθέματος. Κατά δεύτερο λόγο, είχαμε το παιδικό ειδύλλιο ενός κυκεώνα «ελεύθερων κοινοτήτων», στις καρδιές των μαχητών της ισπανικής CNT πριν το 1936, που προέκυψε από τη σκέψη του Ισαάκ Πουέντε. Αυτό το θαμπό όνειρο άφησε τον ισπανικό αναρχοσυνδικαλισμό εξαιρετικά ανεπαρκώς προετοιμασμένο για τη σκληρή πραγματικότητα της Επανάστασης και του Εμφυλίου Πολέμου, με την εκδήλωση του πραξικοπήματος του Φράνκο. Ο Φοντενί, αν και δίνει έμφαση σε ορισμένες θετικές πτυχές του συνεδρίου της Σαραγόσα του 1936, μου φαίνεται ότι περιπλανιέται προς την πλευρά εκείνων που δεν βλέπουν την πραγματικότητα.
Στο πρώτο μέρος της μελέτης αυτής, ο συγγραφέας ανιχνεύει με ακρίβεια τον εκφυλισμό και τις διαδοχικές συνθηκολογήσεις των αναρχικών ηγετών των CNT-FAI. Ωστόσο, δεν εισχωρεί ίσως στην καρδιά του προβλήματος αποτελεσματικά. Για να γίνω σαφής, μήπως ήταν ο παραδοσιακός αναρχισμός – ο ιδεαλιστικός και επιρρεπής σε διασπάσεις – προορισμένος να μην αποτύχει μόλις βρεθεί αντιμέτωπος με έναν αδιάλλακτο κοινωνικό αγώνα, για τον οποίο είχε προετοιμαστεί; Γιατί δεν ήταν κυρίως η μη πίστη στις αρχές, η ανθρώπινη αδυναμία, η απειρία ή η αφέλεια μεταξύ των ηγετών, που τους έκαναν να παραστρατήσουν, αλλά ήταν μάλλον και μια σύμφυτη ανικανότητα να αποφεύγουν τις παγίδες των εξουσιαστών (τις οποίες τις ανέχθηκαν δεδομένου ότι δεν ήταν ικανοί να τις παραγράψουν με μια μονοκονδυλιά).
Κατά συνέπεια, ο προορισμός τους ήταν να μείνουν κολλημένοι στην υπουργοποίησή τους, κουρνιάζονας κάτω από τα επίβουλα φτερά της αστικής «αντιφασιστικής» δημοκρατίας και, τελικά, να αφεθούν να εξαφανιστούν από τη σταλινική αντεπανάσταση. Από την άλλη πλευρά, ήταν πολύ καλά προετοιμασμένοι για την οικονομική αυτοδιεύθυνση της γεωργίας και, σε μικρότερο βαθμό, της βιομηχανίας. Τα στοιχεία αυτά, μαζί με την ελευθεριακή κολλεκτιβοποίηση, παραμένουν πρότυπο για τη μελλοντική επανάσταση, σώζοντας την τιμή του αναρχισμού.
Ίσως κάποιος εκφράσει τη λύπη του για το ότι η μελέτη του Φοντενί θίγει μόνο την επιφάνεια αυτού του λαμπρού επεισοδίου της Ισπανικής Επανάστασης. Μπορεί να δικαιολογηθεί σίγουρα στην ανταπάντησή μας, ότι δεν είναι λιγότερο απών από τα γραπτά που αναλύει.
Η αξία των γραπτών αυτών, όμως, βρίσκεται αλλού, βρίσκεται στο πολιτικό τεραίν.
Αποκαλύπτουν μια αδικαιολόγητα σκοτεινή πτυχή της ιβηρικής ελευθεριακής αβάντ γκαρντ (πρωτοπορίας), τη σύντομη εμφάνιση της ομάδας «Οι Φίλοι του Ντουρρούτι», που πήρε το όνομά της στη μνήμη του θρυλικού Ντουρρούτι, που έπεσε στο μέτωπο στις 20 Νοεμβρίου 1936. Η ομάδα αυτή προήλθε από τα διδάγματα που αναδύθηκαν λίγο πιο μετά από την σκληρή ήττα του Μαΐου του 1937 στη Βαρκελώνη. Ακριβώς όπως στη Γαλλία που ο μπαμπεφισμός (Babouvism) ήταν ο καθυστερημένος καρπός της αυστηρής καταστολής του 1795, η διαύγεια αυτών των ελευθεριακών αυτών κομμουνιστών βρήκε την έμπνευσή της στην τραγωδία του Μαΐου 1937 στην Καταλωνία.
Στις λίγες εκδόσεις της βραχύβιας εφημερίδας τους «Ο Φίλος του Λαού», που ο Φοντενί έχει ακούραστα διερευνήσει και μεταφράσει, βλέπουμε την άρνηση των μαχητών αυτών να περιμένουν έως ότου κερδηθεί ο πόλεμος για να πραγματοποιηθεί η επανάσταση - όπως υποστηρίχτηκε τόσο από τους μεταρρυθμιστές αναρχικούς όσο και από τους σταλινικούς - και να επιβεβαιωθεί ότι το ένα δεν μπορεί να αποχωρισθεί από το άλλο. Διακήρυξαν ότι είναι δυνατό να μαχόμαστε ενάντια στο φασίστα εχθρό χωρίς τουλάχιστον να αρνηθούμε τα ελευθεριακά μας ιδανικά. Κατήγγειλαν την ασφυξία που προκλήθηκε από τους μηχανισμούς του κράτους. Και, τέλος, επιβεβαίωσαν ότι χωρίς μια επαναστατική θεωρία, οι επαναστάσεις δεν μπορούν να έρθουν έτσι μόνες τους από τα κάτω και ότι η επανάσταση της 19ης Ιουλίου 1936 απέτυχε ελλείψει ενός προγράμματος που να προερχόταν από μια τέτοια θεωρία.
Ο Ζορζ Φοντενί, στην προσπάθειά του να κάνει πραγματικότητα ένα τέτοιο ελευθεριακό κομμουνιστικό πρόγραμμα, έγραψε αυτό το κείμενο (με τον τίτλο «Το επαναστατικό μήνυμα των “Φίλων του Ντουρρούτι”») το 1954 στη Γαλλία και το βελτίωσε τον Ιούλιο του 1971 στη Μασσαλία, στο συντακτικό συνέδριο της Ελευθεριακής Κομμουνιστικής Οργάνωσης (OCL - Organisation Communiste Libertaire), στην οποία συμμετείχε.
Θα τελειώσω με τη διευκρίνιση ότι, σήμερα, βρίσκομαι στο πλευρό του, στην UTCL (Union des Traivailleurs Communistes Libertaires – Ένωση των Ελευθεριακών Κομμουνιστών Εργαζομένων), οργάνωση η οποία έχει ταχθεί στην παράδοση που κληρονομήθηκε από την Α’ Διεθνή, δηλαδή την αντιεξουσιαστική.
* Μετάφραση από τα γαλλικά στα αγγλικά από το μέλος του ιρλανδικού WSM, Chekov Feeney το 1999-2000. Μετάφραση: «Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης», Μελβούρνη, 21 Ιούλη 2005.
