Huw Lemmey*
Ένα νέο αρχείο φωτογραφιών από την επαναστατική Βαρκελώνη κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, απεικονίζει τις συλλογικότητες, τους θεσμούς και τους χώρους εργασίας μιας κοινωνίας που διευθύνεται από τους ίδιους τους εργάτες.
Μια λεωφόρος, η Via Laietana, διασχίζει κατευθείαν την καρδιά του μεσαιωνικού πυρήνα της Βαρκελώνης. Η κατασκευή της ξεκίνησε το 1879, ως αναπόσπαστο μέρος μιας νέας σχεδιαζόμενης πόλης. Αυτό το Eixample, ή επέκταση, θα στέγαζε τις μεγάλες νέες κατοικίες και τις επιχειρήσεις της ανερχόμενης αστικής τάξης, καθώς και τους εργάτες που έφταναν από όλη την Ισπανία και την Ευρώπη. Κατά μήκος της Via Laietana χτίστηκαν τα κτήρια-θεσμοί της αστικής εξουσίας: αυτό της οργάνωσης των αφεντικών, το Fomento del Trabajo Nacional, της αστυνομίας, η αίθουσα συναυλιών, οι τράπεζες, τα ξενοδοχεία. Στο τέλος στεκόταν ένα άγαλμα του Antonio López y López, του ναυτιλιακού μεγιστάνα η περιουσία του οποίου βασιζόταν στο εμπόριο σκλάβων.
Η κατασκευή της συμβολίζει την ολοένα εντατικοποιημένη ταχύτητα με την οποία η εκβιομηχάνιση διέσχισε την παλιά ισπανική κοινωνία καθώς και την τεράστια πολιτική και πολιτιστική δύναμη που απελευθέρωσε. Όλα αυτά εμφανίζονται στο Anarchist Graphics: Photography and Social Revolution, 1936–1939, που παρουσιάστηκε στο Arxiu Fotográfic de Barcelona πέρυσι.
Το 1936 μια δεκαετία μετά την ολοκλήρωσή της, η Via Laietana μετονομάστηκε σε Via Durruti από το όνομα του Buenaventura Durruti, του αναρχοσυνδικαλιστή αγωνιστή και ηγέτη της πολιτοφυλακής που σκοτώθηκε στη Μάχη της Μαδρίτης το 1936. Το αρχηγείο του πρώην συνδικάτου των αφεντικών έγινε η έδρα των CNT και FAI, με μια κόκκινη και μαύρη σημαία μοροστά και στεγάζοντας ένα ελευθεριακό βιβλιοπωλείο και εφημεριδοπωλείο στο ισόγειο.
Το μεταλλικό άγαλμα του Antonio López y López ανατράπηκε από το βάθρο του από τους εργάτες οι οποίοι το έλιωσαν. Η κοινωνία είχε ανατραπεί και, σύμφωνα με τα λόγια του Τζορτζ Όργουελ, ο οποίος έφτασε στην πόλη τον Δεκέμβρη του 1936, «ήταν η πρώτη φορά που ήμουν σε μια πόλη όπου η εργατική τάξη είχε αναλάβει τα ηνία.» Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος υπό τον ακροδεξιό στρατηγό Φράνκο ενάντια στην Ισπανική Δημοκρατία, ελευθεριακές σοσιαλιστικές και αναρχικές ομάδες είχαν ξεκινήσει μια κοινωνική επανάσταση.
Τα περισσότερα από τα έντυπα των αναρχικών που παράχθηκαν για λογαριασμό του Τμήματος Προπαγάνδας και Πληροφόρησης της CNT, καταγράφουν αυτή τη κοινωνική επαναστατική διαδικασία. Οι αρμοδιότητες του τμήματος ήταν ευρείας κλίμακας: αφίσες, εφημερίδες, περιοδικά και ταινίες - κάθε υλικό χρήσιμο για την ενθάρρυνση των στόχων της επανάστασης και του αγών κατά του φασισμού. Οι φωτογραφίες που εμφανίζονται στο αρχείο παρήχθησαν για να χρησιμοποιηθούν σε αναρχικά και ελευθεριακά περιοδικά και εφημερίδες, όπως την “Tierra y Libertad” (“Γη και Ελευθερία”), που κυκλοφόρησε από το 1930 έως τη νίκη του φασισμού το 1939, και την “Solidaridad Obrera” (“Εργατική Αλληλεγγύη”), εφημερίδα της CNT της Καταλωνίας, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1907 και συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Άλλα έντυπα, όπως το “Umbral”, εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και ακολούθησαν τα βήματα των γερμανικών αριστερών περιοδικών όπως την “Arbeiter-Illustrierte-Zeitung” (“Εικονογραφημένη Εφημερίδα των Εργαζομένων”), χρησιμοποιώντας φωτομοντάζ και παράγοντας εντυπωσιακά έντυπα που ενημέρωναν τους αναγνώστες και προωθούσαν την αναρχική επανάσταση. Για παράδειγμα, η Αυστριακή φωτογράφος, Margaret Michaelis-Sachs, αντιπαρέβαλλε τα παιδιά της εργατικής τάξης της εποχής με το ελπιδοφόρο μοντερνιστικό νέο σχολικό κτίριο του μέλλοντος.
Το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου, ωστόσο, είναι ένα αστεακό φωτορεπορτάζ που αποτυπώνει την ταραχώδη ατμόσφαιρα της Καταλονίας εκείνη την περίοδο. Φωτογράφοι όπως η Kati Horna, από την Ουγγαρία, κατέγραψαν την καθημερινή ζωή του αναρχοφεμινιστικού περιοδικού “Mujeres Libres” (“Ελεύθερες Γυναίκες”). Σε μια φωτογραφία, πολίτες συγκεντρώνονται γύρω από ένα περίπτερο ειδήσεων της CNT, βλέποντας αναμφίβολα τις ίδιες φωτογραφίες που εμφανίζονται στην έκθεση: στρατιώτες στους στρατώνες Bakunin, εργάτες κλωστοϋφαντουργίας που συσσωρεύουν ρούχα από δωρεές για τις πολιτοφυλακές στο παγωμένο μέτωπο της Αραγονίας, σωροί εκκλησιαστικού χρυσού και αργύρου που σύρονταν από τις εκκλησίες για να λιωθούν, νεαροί εργάτες που φορτώνουν φορτηγά με βιβλία για μια λαϊκή βιβλιοθήκη, τις απεγνωσμένες προσπάθειες να ανταποκριθούν στη δύναμη πυρός των φασιστών ανταρτών που υποστηρίζονταν από τον Άξονα και ανθρώπους που διαβάζουν.
Στην πραγματικότητα, μερικά από τα πιο συναρπαστικά κομμάτια που περιλαμβάνονται στο αρχείο είναι αυτά των Pérez de Rozas, μιας ομάδας που αποτελείτο από έναν πατέρα και τους γιους του, που ήταν πρωτοπόροι στην αστική καταλανική κοινωνία και συνέχισαν να εργάζονται ακόμα και υπό τη δικτατορία. Ενώ εργάζονταν για την CNT, ωστόσο, κατέγραφαν τις συλλογικότητες των εργαζομένων σε όλη την περιοχή. Πολλές από τις φωτογραφίες είναι άψογα διατεταγμένες, με εργάτες να κάθονται γύρω από τα θρανία τους, να διαβάζουν και να γράφουν αποστολές. Άλλες δείχνουν εργάτες να δουλεύουν στις κολεκτιβοποιημένες φάρμες τους ή στα κοινωνικοποιημένα ζυθοποιεία ή γαλακτοκομεία τους. Ενώ οι πολιτοφυλακές θεωρούνταν ήρωες στον αγώνα κατά του φασισμού, είναι ξεκάθαρο από την προπαγάνδα ότι ο κόσμος της εργασίας ήταν εκεί που συνέβαινε στην πραγματικότητα η επανάσταση.
Αυτή η επανάσταση δεν μπορούσε να αντέξει μπροστά σε μια διεθνή φασιστική επίθεση. Το 1939, καθώς οι δυνάμεις του Φράνκο επρόκειτο να εισέλθουν στην πόλη της Βαρκελώνης, το φωτογραφικό αρχείο της CNT φορτώθηκε σε άδειες κάσες τουφεκιών και στάλθηκε με τρένο στο Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνικής Ιστορίας (IISG) στο Άμστερνταμ, για να διατηρήσει την ιστορική μνήμη του αγώνα. Η διαφαινόμενη απειλή της ναζιστικής εισβολής, ωστόσο, οδήγησε το αρχείο να εκτραπεί μέσω Λονδίνου και στη συνέχεια Οξφόρδης. Το φωτογραφικό αυτό αρχείο ανακαλύφθηκε ξανά μόλις το 2016. Με αυτό, παίρνουμε μια γεύση από την ιδέα της ίδιας της CNT για το τι μπορεί να σημαίνει επανάσταση: ένας κόσμος με την εργατική τάξη στα ηνία.
*Ο Huw Lemmey γράφει για πολιτιστικά ζητήματα, θέματα πόλης και για την σεξουαλικότητα. Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε εδώ: https://tribunemag.co.uk/2021/04/workers-in-the-saddle?fbclid=IwAR1dfRgPpDrgsngjrEc4sIXxwzpmvWRTB7Hx4OHmOl7fw5g3OJa7nmh4Drk Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
