IAN BIRCHALL*
Ο Γάλλος σοσιαλιστής στοχαστής Daniel Guérin έζησε μια ζωή εξαιρετικής πολιτικής δέσμευσης, από τους αντιφασιστικούς και αντιαποικιακούς αγώνες μέχρι την πρωτοποριακή του υπεράσπιση της απελευθέρωσης των ομοφυλοφίλων. Τα γραπτά και τα αρχεία του Guérin πρέπει να αποτελέσουν ακρογονιαίο λίθο για τη σύγχρονη Αριστερά.
Ο Γάλλος σοσιαλιστής Daniel Guérin ήταν ένας από τους πιο ενδιαφέροντες πολιτικούς συγγραφείς του 20ού αιώνα. Συμμετείχε ενεργά σε αγώνες για δικαιοσύνη και ισότητα, και πολλά από τα έργα του παραμένουν εξακολουθούν να συνομιλούν με την εποχή μας.
Ο Guérin συμμετείχε στην αντίσταση στη ναζιστική κατοχή της Γαλλίας και δραστηριοποιήθηκε κατά της γαλλικής αποικιακής κυριαρχίας στην Αφρική και την Ασία όταν φαινόταν παντοδύναμη. Ήταν πρωτοπόρος της απελευθέρωσης των ομοφυλοφίλων όταν ήταν μια περιθωριακή, στιγματισμένη υπόθεση, ακόμη και μέσα στους αριστερούς κύκλους. Ο ίδιος προσπάθησε επίσης να προωθήσει τον διάλογο μεταξύ διαφορετικών ιδεολογικών ρευμάτων της Αριστεράς, του μαρξιστικού και του αναρχικού, αντί να προωθεί μια παράδοση πάνω από όλες τις άλλες.
Η αξιοσημείωτη ιστορία της πολιτικής και πνευματικής δράσης του Guérin, την οποία μπορούμε μόνο να συνοψίσουμε εδώ, είναι γεμάτη σημαντικά μαθήματα για το σοσιαλιστικό κίνημα του σήμερα. Το έργο του Guérin αξίζει να βρει μια νέα γενιά αναγνωστών που θα μπορούν να πιάσουν το νήμα των αγώνων στους οποίους συμμετείχε.
Στο… κρεβάτι με την εργατική τάξη
Ο Guérin γεννήθηκε το 1904 σε μια εύπορη οικογένεια στο Παρίσι. Ταλαντούχος συγγραφέας, αρχικά φιλοδοξούσε να κάνει λογοτεχνική καριέρα και δημοσίευσε δύο μυθιστορήματα ως νέος. Είχε ήδη συναντήσει τις σοσιαλιστικές ιδέες ως φοιτητής, αλλά υπήρχαν δύο παράγοντες που καθόρισαν την εξέλιξή του.
Πρώτον, ήταν ομοφυλόφιλος. Αυτό τον αποξένωσε από το οικογενειακό του υπόβαθρο, αλλά σηματοδότησε επίσης το γεγονός ότι μέσω μιας σειράς ερωτικών συνδέσμων ήρθε σε επαφή με νεαρούς Παριζιάνους εργάτες. Όπως είπε πολλά χρόνια αργότερα «ήταν στο κρεβάτι μαζί τους που ανακάλυψα την εργατική τάξη, πολύ περισσότερο από ό,τι μέσα από τα μαρξιστικά γραπτά».
Ήταν μια προκλητική δήλωση, και όχι εντελώς αληθινή — ο Guérin διάβαζε ευρέως και εντατικά. Ωστόσο, υπογραμμίζει τη σημασία της άμεσης εμπειρίας στην ανάπτυξή του.
Ακολούθησε η απόφαση να ταξιδέψει στις γαλλικές αποικίες. Πήγε πρώτα στον Λίβανο και μετά στην Ινδοκίνα. Εκείνη την εποχή, η Γαλλία εξακολουθούσε να έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη αποικιακή αυτοκρατορία στον κόσμο, καλύπτοντας σχεδόν το ένα δέκατο της παγκόσμιας έκτασης και το 5% του πληθυσμού της.
Οι περισσότεροι πίστευαν ότι τα πράγματα θα παραμείνουν έτσι. Το 1931, η γαλλική κυβέρνηση πραγματοποίησε μια τεράστια αποικιακή έκθεση. Ο αρμόδιος υπουργός δήλωσε ότι «ο αποικισμός είναι το μεγαλύτερο γεγονός της ιστορίας ... Η λαβή μας στον κόσμο γίνεται όλο και πιο σφιχτή κάθε μέρα». Εκείνοι, όπως ο Guérin, που πίστευαν ότι η αποικιοκρατία δεν θα έπρεπε να επιβιώσει ήταν μια περιθωριακή μειονότητα, αλλά έμελλε να αποδειχθεί ότι είχαν δίκιο.
Στον Λίβανο και την Ινδοκίνα, είδε την άγρια βαρβαρότητα στην οποία βασιζόταν η γαλλική αποικιοκρατία: την τρομερή φτώχεια των αυτόχθονων κατοίκων και τον τρόπο με τον οποίο οι αρχές αντιμετώπιζαν κάθε εξέγερση με σκληρή καταστολή. Απέκτησε, επίσης, επαφές με μερικούς από αυτούς, κομμουνιστές και τροτσκιστές, που οργανώνονταν ενάντια στη γαλλική κυριαρχία. Όταν επέστρεψε στη Γαλλία το 1930, ο Guérin είχε αποφασίσει ότι η υπόλοιπη ζωή του και τα γραπτά του θα ήταν αφιερωμένα στους αγώνες των καταπιεσμένων και των εκμεταλλευόμενων.
«Δεν θα μπορούσε να συμβεί εδώ»
Απέκτησε επαφή με μια ομάδα συνδικαλιστών που είχαν διαγραφεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα γιατί ήταν σθεναρά αντίθετοι στην άνοδο του σταλινισμού στη Ρωσία. Εξέδωσαν ένα περιοδικό με το όνομα «La Révolution Prolétarienne» («Προλεταριακή Επανάσταση»).
Η επόμενη πρόκληση ήταν πιο κοντά. Το 1933, ο Αδόλφος Χίτλερ είχε έρθει στην εξουσία στη Γερμανία. Πολλοί στην Αριστερά μπερδεύτηκαν και δεν κατάλαβαν τι νέο και επικίνδυνο φαινόμενο ήταν ο φασισμός. Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι ο ναζισμός ήταν προϊόν του γερμανικού χαρακτήρα — με άλλα λόγια, δεν μπορούσε να συμβεί στη Γαλλία. Ένα μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος είπε στον Guérin ότι το να μιλάμε για φασισμό απλώς θα ενθάρρυνε τους φασίστες. Αργότερα σκοτώθηκε από τους Ναζί.
Ο Guérin δεν ήταν αντιγερμανός, είχε ταξιδέψει στη Γερμανία στο παρελθόν και του άρεσαν η χώρα και οι άνθρωποι. Αλλά ήταν βαθιά συγκλονισμένος από την επιτυχία του Χίτλερ και ήθελε να μάθει περισσότερα. Το καλοκαίρι του 1933 έκανε περιοδεία στη Γερμανία με ποδήλατο. Προσπάθησε να μείνει δυσδιάκριτος, φωνάζοντας ακόμη και «Χάιλ Χίτλερ!» σε ράλι για να περάσει απαρατήρητος.
Ξεκίνησε να μιλά με εργαζόμενους στη Γερμανία, για να καταλάβει ότι κάποιοι είχαν στραφεί στον Χίτλερ λόγω των αποτυχιών της Αριστεράς και ότι άλλοι προσπαθούσαν ακόμη να οργανώσουν την αντιπολίτευση. Μάζευε παράνομα φυλλάδια που παρήγαγε η αντιπολίτευση και τα έβγαζε λαθραία μέσα στον σκελετό του ποδηλάτου του. Στόχος του ήταν να αποκαλύψει την «άλλη Γερμανία» που εναντιώθηκε στον Χίτλερ και ήταν το πρώτο του θύμα.
Ως αποτέλεσμα, έγραψε μια σειρά άρθρων και, τελικά, ένα βιβλίο με τίτλο «The Brown Plague». Αλλά συνέχισε επίσης γράφοντας μια πιο θεωρητική μελέτη για τον φασισμό και τη σχέση του με τις μεγάλες επιχειρήσεις, η οποία κυκλοφόρησε το 1936. Εδώ, ο Guérin υποστήριξε ότι η Αριστερά έπρεπε να κατανοήσει τη φύση του φασισμού, τι ήταν πρωτότυπο σε αυτόν και πώς διέφερε από παλαιότερα αντιδραστικά κινήματα.
Το βασικό του επιχείρημα ήταν ότι ο φασισμός αποτελούσε «ένα όργανο στην υπηρεσία του μεγάλου κεφαλαίου», που χρηματοδοτούνταν, ιδίως, από τους ιδιοκτήτες της βαριάς βιομηχανίας. Ως αποτέλεσμα, πίστευε ότι η συμμαχία του Λαϊκού Μετώπου με μια υποτιθέμενα προοδευτική αστική τάξη ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για την καταπολέμηση του φασισμού ήταν η αντίθεσή του με τη σοσιαλιστική εναλλακτική.
Όλα είναι πιθανά
Ο Guérin συνέχισε την υποστήριξή του στους αποικιακούς αγώνες, αλλά τώρα ήταν στην ίδια τη Γαλλία που ο αγώνας έφτασε στο αποκορύφωμά του. Το 1936 εξελέγη κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου βασισμένη σε μια συμμαχία αριστερών και κεντρώων κομμάτων. Αυτή η εκλογική νίκη πυροδότησε γενική απεργία 2 εκατομμυρίων εργαζομένων, οι περισσότεροι από τους οποίους κατέλαβαν τους χώρους εργασίας τους.
Ο Guérin συμμετείχε ενεργά στο απεργιακό κίνημα ως γραμματέας της τοπικής επιτροπής συνδικαλιστικής προπαγάνδας και δράσης στην περιοχή του, Les Lilas, στα βορειοανατολικά προάστια του Παρισιού, και πέρασε πολύ χρόνο επισκεπτόμενος καταλήψεις εργοστασίων και ενθαρρύνοντας τη δράση. Ενώ ήταν καχύποπτος για τη συμμαχία με το αστικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, πίστευε ότι το Λαϊκό Μέτωπο είχε ενθαρρύνει «ένα γνήσιο λαϊκό κίνημα με την έννοια ότι τράβηξε πίσω από την εργατική τάξη ένα διόλου ευκαταφρόνητο στρώμα μικροαστών και φτωχών αγροτών».
Τώρα, ο Guérin ήταν μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος (SFIO). Το SFIO συγκέντρωνε διάφορες φράξιες και ο Guérin ευθυγραμμίστηκε με την πιο ριζοσπαστική, την επαναστατική αριστερή τάση με επικεφαλής τον Marceau Pivert, αν και διαφωνούσε με την απόφαση του Pivert να αναλάβει μια θέση ευθύνης για τον Τύπο, το ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο για λογαριασμό της κυβέρνησης. Καθώς το Λαϊκό Μέτωπο κινήθηκε προς τα δεξιά και άρχισε να καταρρέει, η Επαναστατική Αριστερά εκδιώχθηκε από το SFIO.
Τα έξι χιλιάδες μέλη σχημάτισαν αμέσως μια νέα οργάνωση, το Εργατικό και Αγροτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOP). Καθώς πλησίαζε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Guérin προσπάθησε να μετατρέψει το PSOP σε ένα επαναστατικό κόμμα που θα μπορούσε να περάσει στην παρανομία αν χρειαζόταν. Ωστόσο, το νεοσύστατο κόμμα ήταν πολύ μικρό και πολιτικά διχασμένο και εξαφανίστηκε με το ξέσπασμα του πολέμου.
Ο Guérin πάντα συνδύαζε την πολιτική αναταραχή με την πρακτική δραστηριότητα. Όταν ο Francisco Franco θριάμβευσε στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο, μαζί με άλλους συντρόφους του, συμπεριλαμβανομένης της μυθιστοριογράφου Colette Audry, πέρασαν με ένα φορτηγό τα Πυρηναία για να σώσουν πέντε ηγέτες του Εργατικού Κόμματος Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM), σώζοντάς τους από πιθανό εγκλεισμό σε αυτοσχέδιους καταυλισμούς που δημιουργήθηκαν σε γαλλικές παραλίες για να φιλοξενήσουν πρόσφυγες από την Ισπανία.
Αντίσταση στον Φασισμό
Όταν ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Guérin ήταν στη Νορβηγία. αργότερα, μετά την εισβολή της Βέρμαχτ στη χώρα, φυλακίστηκε για ένα διάστημα από τους Γερμανούς. Επέστρεψε στο Παρίσι, τώρα υπό ναζιστική κατοχή, το 1942.
Ο Guérin παρέμεινε πιστός στη θέση την οποία είχε υποστηρίξει στο έργο του «The Brown Plague», δηλαδή ότι ο ναζισμός στρεφόταν ενάντια στη γερμανική εργατική τάξη. Ως εκ τούτου, έτρεφε ελάχιστη συμπάθεια για τους Γκωλιστές και τους Κομμουνιστές της Αντίστασης που την έβλεπαν ως ουσιαστικά έναν αντιγερμανικό αγώνα για εθνική απελευθέρωση. Το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (PCF) οργάνωσε σωματικές επιθέσεις σε Γερμανούς στρατιώτες, υψώνοντας το σύνθημα «Chacun son boche» («Όλοι σκοτώνουν έναν Γερμανό»).
Πολλοί στη γαλλική Αριστερά ήταν μπερδεμένοι και δεν κατάλαβαν τι νέο και επικίνδυνο φαινόμενο ήταν ο φασισμός.
Αντίθετα, ο Guérin τάχθηκε στο πλευρό της μικρής ομάδας τροτσκιστών γύρω από τον Γερμανοεβραίο εξόριστο, Martin Monath, ο οποίος κυκλοφόρησε μια εφημερίδα στα γερμανικά με το όνομα «Arbeiter und Soldat», και προσπάθησε να οργανώσει αντιστασιακή δραστηριότητα μεταξύ των στρατιωτών κατοχής. Ο Nathaniel Flakin παρέθεσε την πλήρη αξιοσημείωτη ιστορία του ακτιβισμού του Monath σε μια βιογραφική μελέτη.
Παρά το εξαιρετικά επικίνδυνο αυτό έργο και τις γενικές πιέσεις της κατοχής, ο Guérin με κάποιο τρόπο, σχεδόν ως εκ θαύματος, βρήκε χρόνο να κάνει σοβαρή ιστορική έρευνα. Το αποτέλεσμα, το 1946, ήταν μια βαριά δίτομη μελέτη με τον τίτλο «The Class Struggle in the First Republic 1793–97», της οποίας μόνο μια πολύ συντομευμένη έκδοση υπάρχει στα αγγλικά. Αυτό το βιβλίο είχε ως στόχο να υπονομεύσει ορισμένους από τους μύθους για τη Γαλλική Επανάσταση, η οποία θεωρήθηκε ως η προέλευση ολόκληρης της δημοκρατικής παράδοσης στη Γαλλία.
Ο Guérin υποστήριξε ότι ενώ η Γαλλική Επανάσταση ήταν, με μαρξιστικούς όρους, μια αστική επανάσταση, περιείχε επίσης το έμβρυο μιας προλεταριακής επανάστασης. Οι Παριζιάνοι μισθωτοί είχαν αρχίσει να ενεργούν ανεξάρτητα από τους Ιακωβίνους, τους οποίους ο Guérin έβλεπε ότι καθοδηγούνταν από την αριστερή πτέρυγα της αστικής τάξης. Υπό αυτή την έννοια, οι Ιακωβίνοι έπαιξαν συντηρητικό ρόλο σε σχέση με το κίνημα από τα κάτω. Έτσι, ήταν επικριτικός για τον τρόπο με τον οποίο οι ιστορικοί του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Γαλλία υποστήριξαν την παράδοση των Ιακωβίνων. (Αν ο Guérin ζούσε σήμερα, υποπτεύομαι ότι θα ήθελε τα πάντα για τον Jacobin - εκτός από τον τίτλο!)
Δεδομένου ότι ο Guérin βασίστηκε ρητά στη θεωρία του Λέον Τρότσκι για τη «διαρκή επανάσταση», το έργο του καταδικάστηκε έντονα από ιστορικούς που συμμετείχαν στο PCF και παρέμεινε αμφιλεγόμενο. Ωστόσο, πιο πρόσφατη ιστορική έρευνα επιβεβαίωσε ορισμένα από τα ευρήματα του Guérin.
Η άλλη Αμερική
Ο Guérin συνέχισε να γράφει και να δραστηριοποιείται για την υποστήριξη των θυμάτων της γαλλικής αποικιοκρατίας. Το 1946, όταν ο Χο Τσι Μινχ πήγε στο Παρίσι για να διαπραγματευτεί για το μέλλον της Ινδοκίνας, κάλεσε τον Guérin, γνωστό υποστηρικτή της ανεξαρτησίας της, σε δείπνο. Ο Guérin δείπνησε με τον Χο Τσι Μινχ, αλλά όπως πάντα, υπεράσπισε τις αρχές του, ρωτώντας τον γιατί ο ηγέτης των Βιετναμέζων τροτσκιστών, Tạ Thu Thâu, τον οποίο γνώρισε ο Guérin στο Παρίσι πολλά χρόνια νωρίτερα, δολοφονήθηκεβεπειδή αντιτάχθηκε στη γραμμή του Βιετναμέζου Κομμουνιστικού Κόμματος.
Μετά την ήττα του φασισμού στην Ευρώπη, μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων εμφανίστηκε, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να αντιμετωπίζουν πλέον την ΕΣΣΔ. Ο Guérin δεν είχε καμία συμπάθεια για το σταλινικό καθεστώς στη Ρωσία, αλλά δεν συμμεριζόταν τον άκριτο ενθουσιασμό για την Αμερική που υπήρχε στο μεγαλύτερο μέρος της Δύσης. Και πάλι αποφάσισε να το δει μόνος του. Μεταξύ 1946 και 1949, πέρασε πάνω από δύο χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, συναντώντας πολιτικούς ηγέτες αλλά και ταξιδεύοντας και συναντώντας ακτιβιστές.
Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, ο Guérin μελέτησε προσεκτικά το εργατικό κίνημα των ΗΠΑ και τη μακρά ιστορία του. Παρατήρησε τις βαθιές ρίζες του ρατσισμού στην κοινωνία των ΗΠΑ και τον αναδυόμενο αγώνα για τη χειραφέτηση των μαύρων, κάνοντας συζητήσεις με κορυφαίους μαύρους ακτιβιστές όπως ο C. L. R. James και ο W. E. B. Du Bois. Έδωσε μια ζωντανή εικόνα των αγώνων που θα κυριαρχούσαν στην αμερικανική κοινωνία τις επόμενες δεκαετίες.
Η θέση του Guérin ήταν ξεκάθαρη. Ενώ ήταν βαθιά καχύποπτος για το αμερικανικό καθεστώς και τον ρόλο του στην παγκόσμια σκηνή, υποστήριξε πλήρως το κίνημα των εκμεταλλευόμενων και καταπιεσμένων στη χώρα: «Έχω ακλόνητη πίστη στο μέλλον του αμερικανικού λαού. Δεν πρέπει να συγχέεται με μερικά μονοπώλια που την ατιμάζουν στα μάτια του κόσμου».
Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά άρθρων που εμφανίστηκαν αρχικά στο περιοδικό του Jean-Paul Sartre, «Les Temps Modernes», στη συνέχεια σε ένα δίτομο βιβλίο. Το έργο του Guérin εμφανίστηκε στα αγγλικά με τους τίτλους 100 Years of Labor στις ΗΠΑ και Negroes on the March.
Η προοπτική του ήταν σαφώς διαφορετική από τη φιλοαμερικανική θέση που ήταν ευρέως διαδεδομένη στο γαλλικό πολιτικό φάσμα, σε μια εποχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες χρηματοδοτούσαν όλο και περισσότερο τον βίαιο πόλεμο της Γαλλίας στην Ινδοκίνα. Ταυτόχρονα, δεν είχε υπομονή με το αντιαμερικανικό ρεύμα στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο ξεπέρασε την πολιτική κριτική του κράτους και της άρχουσας τάξης των ΗΠΑ για να κινητοποιήσει μια αίσθηση πολιτισμικής αντιπάθειας που βασίζεται στον γαλλικό εθνικισμό.
Τα γραπτά του Guérin δεν ευχαριστούσαν τους πρώην Αμερικανούς οικοδεσπότες του. Μεταξύ 1950 και 1957, οι αρχές των ΗΠΑ του αρνήθηκαν βίζα ακόμη και για να επισκεφθεί τη χώρα, παρ’ ότι η γυναίκα και το παιδί του ζούσαν εκεί.
Η Αλγερινή Επανάσταση
Το 1952, ο Guérin πέρασε τρεις μήνες περιοδεύοντας στη Βόρεια Αφρική, ιδιαίτερα στην Αλγερία. Με συνταγματικούς όρους, η Αλγερία ορίστηκε ως αναπόσπαστο μέρος του γαλλικού κράτους. Στην πράξη, ήταν μια αποικία όπου ο γηγενής πληθυσμός καταπιεζόταν άγρια. Δημοσίευσε, πάλι στο Les Temps modernes, ένα άρθρο βασισμένο στις παρατηρήσεις του με τίτλο «Κρίμα για το Μαγκρέμπ».
Ο Guérin δεν έτρεφε καμία συμπάθεια για το σταλινικό καθεστώς στη Ρωσία, αλλά δεν συμμεριζόταν τον άκριτο ενθουσιασμό για την Αμερική που υπήρχε στο μεγαλύτερο μέρος της Δύσης.
Ο Guérin ξεκίνησε ενθυμούμενος ότι είχε λάβει ένα γράμμα από την Ατλάντα της Τζόρτζια των ΗΠΑ, μετά τη δημοσίευση των έργων του για τις Ηνωμένες Πολιτείες, που τον προέτρεπε να μην επικρίνει τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά μάλλον να κρατήσει το δικό του γαλλικό κατώφλι καθαρό. Απάντησε ότι, ως διεθνιστής, είχε το δικαίωμα να επικρίνει οποιαδήποτε χώρα στον κόσμο, αλλά συνέχισε να παραδέχεται ότι ο Αμερικανός ανταποκριτής του είχε δίκιο. Αναγνώριζε ότι η πρώτη του προτεραιότητα έπρεπε να είναι ο εχθρός στο σπίτι.
Περιέγραψε την αθλιότητα του υπερπληθυσμού των πόλεων και της ανεργίας στην Αλγερία, και τον τρόπο με τον οποίο οι αρχές είχαν καταστείλει τον αυτόχθονα πολιτισμό, ειδικά την αραβική γλώσσα και το Ισλάμ. Προέβλεψε ότι οι ιδιοκτήτες των μεγάλων φυτειών θα άφηναν τη Βόρεια Αφρική να τυλιχθεί από φωτιά και αίμα αντί να παραδώσουν τη δύναμή τους.
Διάβασε κανένας από τους ηγέτες της κυρίαρχης γαλλικής αριστεράς το άρθρο του Guérin; Πιθανώς όχι. Μια κυβέρνηση με επικεφαλής τον ηγέτη του SFIO, Guy Mollet, στην οποία συμμετείχε ο μελλοντικός πρόεδρος, François Mitterrand, ως υπουργός, προσπάθησε να συντρίψει το κίνημα για την ανεξαρτησία της Αλγερίας στέλνοντας χιλιάδες στρατεύματα και εκτελώντας Αλγερινούς κρατούμενους. Το αποτέλεσμα ήταν ένας μακρύς και αιματηρός πόλεμος, ο οποίος τελικά αποδείχθηκε μάταιος με την παραχώρηση της ανεξαρτησίας στην Αλγερία το 1962.
Από την αρχή του αγώνα που διεξήγαγε το Αλγερινό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (FLN) το 1954, ο Guérin υποστήριξε την ανεξαρτησία της Αλγερίας. Συμμετείχε στην οργάνωση της πρώτης συνάντησης κατά του πολέμου τον Δεκέμβριο του 1954. Ωστόσο, απαγορεύτηκε από τον Mitterrand υπό την ιδιότητά του ως υπουργού Εσωτερικών.
Η υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της Αλγερίας απαιτούσε θάρρος. Σε μια περίπτωση, ο Guérin βρισκόταν στην εξέδρα μιας συνάντησης που δέχτηκε επίθεση από φασίστες με ατσάλινα ρόπαλα και δακρυγόνα. Ωστόσο, ενώ ο Guérin υποστήριξε άνευ όρων την ανεξαρτησία, δεν ήταν άκριτος υποστηρικτής του FLN.
Από τη δεκαετία του 1930 γνώριζε τον πρωτοπόρο Αλγερινό ηγέτη Messali Hadj. Ο Messali Hadj αρνήθηκε να ενταχθεί στο FLN και διατήρησε τη δική του οργάνωση, το Αλγερινό Εθνικό Κίνημα, το οποίο ενεπλάκη σε μια δολοφονική εσωτερική διαμάχη με το FLN. Ο Guérin αποδοκίμασε αυτή τη βία, που οδήγησε στο θάνατο πολλών Αλγερινών συνδικαλιστών.
Το 1960, ο Guérin υπέγραψε το Μανιφέστο των 121. Ήταν μια ανοιχτή επιστολή υπογεγραμμένη από πολλά δημόσια πρόσωπα που περιείχε την ακόλουθη δήλωση:
«Σεβόμαστε και θεωρούμε δικαιολογημένη την άρνηση να πάρουν όπλα εναντίον του αλγερινού λαού [και] τις ενέργειες εκείνων των Γάλλων που θεωρούν καθήκον τους να προσφέρουν βοήθεια και προστασία στους καταπιεσμένους Αλγερινούς στο όνομα του γαλλικού λαού».
Ο Guérin ήταν ένας από τους κατηγορούμενους για την ενθάρρυνση της ανυπακοής και της λιποταξίας, αν και οι αρχές τελικά εγκατέλειψαν τη δίωξη, χωρίς αμφιβολία φοβούμενοι την κακή δημοσιότητα που θα μπορούσε να φέρει μια δίκη.
Αφού η Αλγερία πέτυχε την ανεξαρτησία της το 1962, ο νέος πρόεδρος, Ahmed Ben Bella, ανέθεσε στον Guérin να περιοδεύσει στη χώρα και να αναφέρει τις εξελίξεις. Ήταν ενθουσιασμένος με αυτό που έβλεπε ως την ανάπτυξη της αυτοδιαχείρισης, αλλά αυτό έληξε με την ανατροπή του Ben Bella το 1965.
Απελευθέρωση των ομοφυλόφιλων
Αν και η Αλγερία απορόφησε μεγάλο μέρος του χρόνου του, ο Guérin άρχισε επίσης τώρα να γράφει για την ομοφυλοφιλία. Στη δεκαετία του 1930, φοβούμενος, με κάποια δικαιολογία, ότι δεν θα καταλάβαιναν, είχε αποκρύψει το γεγονός ότι ήταν ομοφυλόφιλος από τους πολιτικούς του συμμάχους. Ζούσε δύο ξεχωριστές ζωές, χωρίς καμία επαφή μεταξύ τους.
Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, η πολιτική αριστερά εξακολουθούσε να παίρνει κάποιες πολύ αντιδραστικές θέσεις σχετικά με τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Το 1956, ο Guérin έγραψε ένα άρθρο στο γνωστό αριστερό περιοδικό «France-Observateur» για τον Αμερικανό βιολόγο, Alfred Kinsey, ο οποίος είχε δείξει πόσο διαδεδομένη ήταν η ομοφυλοφιλία στον πληθυσμό και είχε υποστηρίξει ότι ήταν φυσικό. Το περιοδικό δημοσίευσε μια σειρά από επιστολές στις οποίες οι ομοφυλόφιλοι περιγράφονταν ως «διεσταλμένοι», «άρρωστοι» και αφύσικοι.
Δημοσίευσε επίσης ένα μικρό βιβλίο με τίτλο «Shakespeare and Gide in the Magistrate’s Court», όπου υποστήριξε ότι μερικά από τα σονέτα του Shakespeare ήταν ερωτικά ποιήματα που απευθύνονταν σε έναν άνδρα. Αλλά η εχθρότητα στην πολιτική αριστερά ήταν ακόμα έντονη. Η τροτσκιστική ομάδα Lutte Ouvrière απέρριψε το κίνημα των ομοφυλόφιλων ως επιδιώκοντας τον «σοσιαλισμό σε ένα κρεβάτι». Ο Guérin συμμετείχε στη δημιουργία του βραχύβιου Front homosexuel d’action révolutionnaire (Ομοφυλοφιλικό Μέτωπο Επαναστατικής Δράσης).
Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, η πολιτική αριστερά εξακολουθούσε να παίρνει κάποιες πολύ αντιδραστικές θέσεις σχετικά με τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Την ίδια στιγμή, ο Guérin έπρεπε να επανεξετάσει την πολιτική του στρατηγική. Δεν είχε ποτέ καμία συμπάθεια για τον σταλινισμό, τον οποίο η Επαναστατική Αριστερά είχε χαρακτηρίσει ως «σύφιλη του εργατικού κινήματος». Τη δεκαετία του 1930 και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ήταν κοντά στους τροτσκιστές. Γνώρισε τον Τρότσκι το 1933, όταν ο τελευταίος εξορίστηκε στη Γαλλία και είχε αλληλογραφία μαζί του την εποχή του PSOP. Μετά το 1945, ωστόσο, έγινε λιγότερο ευνοϊκός απέναντι στον τροτσκισμό.
Όλο και περισσότερο, οι συμπάθειες του Guérin μετατοπίζονταν προς τον αναρχισμό. Τον πρώτο χρόνο του πολέμου στην Αλγερία, οι αναρχικοί ήταν αυτοί που ήταν στην πρώτη γραμμή της ενεργού αντιπολίτευσης στον πόλεμο. Ο Guérin άρχισε να ερευνά την ιστορία του αναρχισμού. Επιμελήθηκε μια ανθολογία αναρχικών κειμένων, «No Gods, No Masters», και εξέτασε τις ιδιαίτερες συνεισφορές των Pierre-Joseph Proudhon και Mikhail Bakunin. Υπήρξε μέλος διαφόρων αναρχικών οργανώσεων.
Ανάμεσα στον μαρξισμό και τον αναρχισμό
Σε αντίθεση με ορισμένους αναρχικούς, ο Guérin δεν χρησιμοποίησε τον αναρχισμό ως μέσο για να επιτεθεί στον μαρξισμό ή στο σοσιαλισμό. Αντίθετα, τόνισε ότι για αυτόν «ο αναρχισμός δεν είναι παρά ένας από τους κλάδους της σοσιαλιστικής σκέψης». Κάποτε, φιλοδοξούσε να σφυρηλατήσει μια σύνθεση μαρξισμού και αναρχισμού. Το αν μια τέτοια σύνθεση θα ήταν δυνατή ή επιθυμητή δεν είναι ξεκάθαρο - σίγουρα, ο Guérin δεν το πέτυχε ποτέ στα γραπτά του.
Μάλλον, όπως περιέγραψε ο Peter Sedgwick την τροχιά του Guérin: «Ολόκληρη η δημιουργική του ζωή αφιερώθηκε στην προσπάθεια να ερμηνεύσει ο ένας στον άλλο θέσεις μερικής εγκυρότητας αλλά με αξίωση για το all inclusiveness. Ως μεσολαβητής μεταξύ του ελευθεριακού σοσιαλισμού και του «αυταρχικού» μπολσεβικισμού, ως εκπρόσωπος του αναρχισμού μεταξύ των μαρξιστών και των μαρξιστών μεταξύ των αναρχικών, υπήρξε ο έντιμος μεσολαβητής μεταξύ των ιδεολογιών καθώς είναι ο σπάνιος ερμηνευτής των σεξουαλικών μεταξύ τους».
Ο Guérin πάντα ανυπομονούσε και επιδίωκε να ενθαρρύνει τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών τάσεων της Αριστεράς. Θαύμαζε ιδιαίτερα τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, για την οποία έγραψε ένα βιβλίο που βοήθησε να αναβιώσει τη φήμη της μετά από πολλά χρόνια όταν η σταλινική παράδοση την είχε περιθωριοποιήσει. Ήταν πιο επικριτικός —μερικές φορές άδικα— με τον Βλαντιμίρ Λένιν, αλλά εντόπισε ορισμένα θετικά χαρακτηριστικά στο έργο του Λένιν Κράτος και Επανάσταση.
Από την εμπειρία του από τις μαζικές απεργίες του 1936, ο Guérin είχε μάθει να αναγνωρίζει την αποτελεσματικότητα του αυθορμητισμού, αλλά και τις ανεπάρκειές του. Δεν εγκατέλειψε την ανάγκη για επαναστατική ηγεσία, αλλά είδε ότι ο αυθορμητισμός προερχόταν από το γεγονός ότι τα άτομα έπαιρναν πρωτοβουλία και έδειχναν ηγεσία. Όπως το έθεσε, αναφέροντας έναν ανώνυμο εργάτη, «Πάντα υπάρχει κάποιος που πιέζει για αυθορμητισμό».
Από το 1968 και μετά
Το 1968, ένα κύμα φοιτητικών διαδηλώσεων στη Γαλλία πυροδότησε γενική απεργία. Ήταν σαν μια επανάληψη του 1936, και αυτή τη φορά, υπήρχαν 10 εκατομμύρια απεργοί, που συχνά καταλάμβαναν τους χώρους εργασίας τους. Ο Guérin υποστήριξε το κίνημα από την αρχή.
Ήδη από τις 8 Μάη, όταν πολλοί στην Αριστερά, ειδικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα, ήταν αμφίθυμοι απέναντι στο φοιτητικό κίνημα, υπέγραψε κοινή δήλωση με τον Ζαν Πολ Σαρτρ, την Σιμόν ντε Μποβουάρ και την παλιά του συντρόφισσα από την Επαναστατική Αριστερά, Colette Audry, προτρέποντας «όλοι οι εργαζόμενοι και οι διανοούμενοι να υποστηρίξουν ηθικά και υλικά τον αγώνα που ξεκίνησαν μαθητές και καθηγητές».
Ο Guérin αφοσιώθηκε στο κίνημα, μιλώντας σε συναντήσεις στη Σορβόννη και συζητώντας με ριζοσπαστικοποιημένους φοιτητές. Το βιβλίο του για τον αναρχισμό πουλήθηκε σε σημαντικό αριθμό σε φοιτητές που αναζητούσαν νέες ιδέες.
Ο Guérin πάντα ανυπομονούσε να ενθαρρύνει τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών τάσεων της Αριστεράς.
Μετά το 1968, συνέχισε να αντιτίθεται στην αποικιοκρατία και τον ρατσισμό όπου κι αν εμφανίζονταν. Ενθουσιάστηκε με την εμφάνιση του κινήματος Black Power στις Ηνωμένες Πολιτείες και μίλησε υπέρ του. Αλλά συμμετείχε επίσης στον αγώνα κατά του ρατσισμού στη Γαλλία, και συγκεκριμένα υποστήριξε τους αναδυόμενους αγώνες των μεταναστών εργατών εκεί. Ασχολήθηκε με την κυκλοφορία μιας εφημερίδας με το όνομα «Le Paria» («Ο Απόκληρος») το 1969-1970, η οποία πήρε το όνομά της από μια εφημερίδα που επιμελήθηκε ο Χο Τσι Μινχ όταν ζούσε στο Παρίσι τη δεκαετία του 1920.
Ο Guérin ανέλαβε τη νομική ευθύνη για τη σύνταξη, καθώς οι εμπλεκόμενοι μετανάστες εργάτες αντιμετώπιζαν καταστολή και πιθανή απέλαση. Η εφημερίδα δεν κράτησε πολύ, αλλά ενόσω κράτησε κυκλοφόρησε 150.000 συμπληρώματα (ένθετα) τον Ιανουάριο του 1970 ως απάντηση στον θάνατο πέντε Αφρικανών εργαζομένων σε έναν ξενώνα μεταναστών στο Aubervilliers εξαιτίας ενός ελαττωματικού συστήματος θέρμανσης. Έφερε το σύνθημα: «Όχι στον καπιταλιστικό φόνο».
Η κληρονομιά του Guérin
Αντιαποικιοκρατία, αντιμιλιταρισμός, εργατικός έλεγχος — αυτά ήταν τα θέματα γύρω από τα οποία ο Guérin συνέχισε να γράφει και να δραστηριοποιείται μέχρι τον θάνατό του το 1988. Είχε μια εξαιρετικά γεμάτη ζωή, το πάθος και η ένταση της οποίας αποτυπώθηκαν σε ( γαλλόφωνη) βιογραφική ταινία.
Η ζωή και το έργο του παραμένουν έμπνευση για τους σοσιαλιστές συγγραφείς και ακτιβιστές του αιώνα μας. Αφοσιώθηκε με πάθος στην ανθρώπινη ισότητα και στη γνήσια δημοκρατία για τους εργαζόμενους.
Πάντα ενδιαφερόταν να ενώσει τη θεωρία και την πράξη. Γοητευμένος από τη μελέτη της ιστορίας, δεν κοίταξε ποτέ το παρελθόν για χάρη του, μάλλον προσπαθούσε να αντλήσει μαθήματα για το παρόν. Και πάντα είχε μια αδηφάγα επιθυμία να δει τα πράγματα μόνος του, να παρατηρήσει την κατάσταση σε διάφορα μέρη του κόσμου, να συζητήσει και να μάθει από αυτούς που εμπλέκονται στον αγώνα.
Σε πολλά ζητήματα, η ιστορία έχει αποδείξει ότι ο Guérin έχει δίκιο. Η γαλλική αποικιοκρατία, προφανώς τόσο ισχυρή, έχει καταρρεύσει, αφήνοντας μόνο μερικά μικρά εδάφη υπό τη γαλλική κυριαρχία. Κανείς δεν αμφιβάλλει τώρα ότι οι λαοί της Ινδοκίνας και της Αλγερίας είχαν το δικαίωμα στην ανεξαρτησία.
Εάν η ομοφοβία εξακολουθεί να υφίσταται, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο τον τελευταίο μισό αιώνα, χάρη σε εκείνους, όπως ο Guérin, που μίλησαν ενάντια στις προκαταλήψεις. Ο γάμος ομοφύλων έγινε νόμιμος στη Γαλλία το 2013. Ο ρατσισμός μπορεί να είναι ακόμα βαθιά ριζωμένος στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά υπάρχει επίσης ένα τεράστιο κίνημα οργανωμένο εναντίον του.
Εάν οι εχθροί που αντιμετωπίζουμε σήμερα φαίνονται παντοδύναμοι, οι αγώνες του Guérin είναι εκεί ως υπενθύμιση ότι η καταπίεση δεν κερδίζει πάντα. Σύμφωνα με τα λόγια του Τρότσκι, «Η εκδίκηση της ιστορίας είναι πιο ισχυρή από την εκδίκηση του πιο ισχυρού Γενικού Γραμματέα».
*Ο Ian Birchall είναι συγγραφέας του of Sartre Against Stalinism και αρκετών άρθρων για το έργο του Jean-Paul Sartre.
**Το αγγλικό κείμενο δημοσιεύεται εδώ: https://jacobin.com/2022/08/daniel-guerin-socialist-anarchism-anti-colonialism-gay-liberation/?fbclid=IwAR1kA3uyk11r5uWXMLq9ct1Z4b0cWR8ewhVGoOeK1Jkzp0nscJSdDy7iC-U Μετάφραση: Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης.
ΕΡΓΑ ΤΟΥ DANIEL GUERIN ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
- Ούτε θεός ούτε αφέντης (Μαχνό - Κροστάνδη - Οι Ρώσοι αναρχικοί στη φυλακή), εκδόσεις Σπηλιώτη, Μετάφραση: Γ. Γαλανόπουλος
- Ούτε θεός ούτε αφέντης (Οι αναρχικοί στην Ισπανία 1917-1936 - Ο Ντουρρούτι και ο πόλεμος - Η άμυνα της Μαδρίτης - Οι αναρχικοί στην Κυβέρνηση), εκδόσεις Σπηλιώτη, Μετάφραση: Γ. Γαλανόπουλος
- Η φαιά πανούκλα - πάνω στο φασισμό, εκδόσεις Κείμενα, Δεκέμβρης 1971. Μετάφραση: Μπάμπης Λυκούδης
- Ο αναρχισμός, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, Σεπτέμβρης 1973. Μετάφραση: Μπάμπης Λυκούδης
