Έλλη­νες με­τα­νά­στες, α­ναρ­χι­κοί και κομ­μου­νι­στές, στην Αρ­γε­ντι­νή

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΡΩΑΔΙΤΗ

Έλλη­νες με­τα­νά­στες ζού­σαν στην Αρ­γε­ντι­νή α­πό τα τε­λευ­ταί­α χρό­νια του 19ου αιώ­να α­κό­μα και αρ­κε­τοί προ­σπά­θη­σαν να ορ­γα­νω­θούν για να προ­ω­θή­σουν και ε­ξυ­πη­ρε­τή­σουν τα ι­διαί­τε­ρα εν­δια­φέ­ρο­ντά τους. Το 1905 ι­δρύ­θη­κε στο Μπουέ­νος Άιρες ο Ελ­λη­νι­κός Σύν­δε­σμος και τον ί­διο χρό­νο κυ­κλο­φό­ρη­σε το πε­ριοδι­κό του «Πρό­μα­χος», το ο­ποί­ο στα­μά­τη­σε την κυ­κλο­φο­ρί­α του με­τά α­πό έ­ξι χρό­νια, ε­ξαι­τί­ας ε­σω­τε­ρι­κών δια­μα­χών στο Σύν­δε­σμο, ο ο­ποί­ος δια­λύ­θη­κε, τελι­κά, το 1914. Το χρό­νο αυ­τό κυ­κλο­φό­ρη­σε έ­να νέ­ο ελ­λη­νι­κό πε­ριο­δι­κό ο «Α­πό­μαχος» και το 1915 το σα­τυ­ρι­κό «Πα­νελ­λή­νιον». Ο «Α­πό­μα­χος», ό­μως, δεν πή­γε κα­θό­λου κα­λά και οι συμ­με­τέ­χο­ντες σ’ αυ­τό κυ­κλο­φό­ρη­σαν έ­να άλ­λο πε­ριο­δι­κό τον «Κή­ρυ­κα» που το 1919 με­το­νο­μά­στη­κε σε «Ρω­μη­ό». Ο «Ρω­μη­ός» στα­μά­τη­σε την κυκλο­φο­ρί­α του το 1926, λό­γω οι­κο­νο­μι­κών προ­βλη­μά­των, που ή­ταν μέ­ρος της γε­νι­κότε­ρης οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης που άρ­χι­σε τό­τε να μα­στί­ζει την Αρ­γε­ντι­νή.

Η πρώ­τη προ­ο­δευ­τι­κή ελ­λη­νι­κή ορ­γά­νω­ση (ή α­πό τις πρώ­τες) στην Αρ­γε­ντι­νή, θα πρέ­πει να θε­ω­ρεί­ται, μάλ­λον, η έ­νω­ση με το ό­νο­μα «Η Αλ­λη­λο­βο­ή­θεια», που ι­δρύθη­κε το 1916, α­πό Έλλη­νες ερ­γά­τες οι ο­ποί­οι ερ­γά­ζο­νταν ως σφα­γείς και βυρ­σοδέ­ψες σε ερ­γο­στά­σια κα­τε­ψυγ­μέ­νων κρε­ά­των, στην πό­λη Κα­μπά­να, στην πε­ριο­χή Λας Πάλ­μας. Ε­κεί­νη την ε­πο­χή χι­λιά­δες ερ­γά­τες ί­δρυαν συ­ντε­χνια­κές και αλλη­λο­βο­η­θη­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις για να προ­α­σπί­σουν, πρώ­τα απ’ ό­λα, τα συμ­φέρο­ντά τους. Η ερ­γα­τι­κή νο­μο­θε­σί­α ε­κεί­νου του και­ρού δεν προέ­βλε­πε πε­ρι­πτώσεις α­τυ­χη­μά­των, α­σθε­νειών και α­πο­λύ­σε­ων α­πό την ερ­γο­δο­σί­α. Μια άλ­λη συντε­χνια­κή αλ­λη­λο­βο­η­θη­τι­κή ορ­γά­νω­ση ι­δρύ­θη­κε στη συ­νοι­κί­α Πα­λέρ­μο του Μπου­έ­νος Άιρες το 1922, α­πό Έλλη­νες ερ­γά­τες, με το ό­νο­μα «Ένω­ση», αλ­λά η ύ­παρ­ξή της ή­ταν βρα­χύ­βια και η δρά­ση της ά­στο­χη.

Η Αρ­γε­ντι­νή ή­ταν τό­τε χώ­ρα πλού­σια σε πρώ­τες ύ­λες και εί­δη δια­τρο­φής και άλ­λα και ε­ξή­γε με­γά­λες πο­σό­τητες προ­ϊ­ό­ντων σε διά­φο­ρες χώ­ρες του κό­σμου. Το ε­ξα­γω­γι­κό ε­μπό­ριο στις δεκα­ε­τί­ες του 1910 και 1920 ή­ταν σε με­γά­λη άν­θι­ση και α­πα­σχο­λού­νταν σε αυ­τό χι­λιάδες ερ­γά­τες που α­ντι­προ­σώ­πευαν έ­να μω­σα­ϊ­κό ε­θνο­τή­των. Μέ­σα σε αυ­τούς ή­ταν και πο­λυά­ριθ­μοι Έλλη­νες με­τα­νά­στες, με­ρι­κοί α­πό τους ο­ποί­ους άρ­χι­σαν να συ­γκρο­τούν ε­ται­ρί­ες και να α­πο­κτούν συμ­φέ­ρο­ντα και προ­νό­μια. Έτσι, το 1921, εκ­δό­θη­κε στο Μπου­έ­νος Ά­ρες, η ελ­λη­νι­κή ε­φη­με­ρί­δα «Νέ­α Ζω­ή», όρ­γα­νο της ανερ­χό­με­νης τά­ξης των Ελ­λή­νων ε­μπό­ρων, που το 1924 με­το­νο­μά­στη­κε σε «Πα­τρίς» και α­πο­τέ­λε­σε το όρ­γα­νο της Ελ­λη­νι­κής Κοι­νό­τη­τας Μπου­έ­νος Ά­ρες.

Όπως συ­χνά συ­νέ­βαι­νε την ε­πο­χή ε­κεί­νη, οι διά­φο­ροι ε­λευ­θε­ρο­τέ­κτο­νες (μα­σό­νοι) α­να­μι­γνύ­ο­νταν στο ερ­γα­τι­κό και γε­νι­κό­τε­ρο κοι­νω­νι­κό κί­νη­μα. Έτσι και στην Αρ­γε­ντι­νή, ι­δρύ­θη­κε το 1924 μια τέ­τοια ελ­λη­νι­κή μα­σο­νι­κή στο­ά με το ό­νομα «Παρ­θε­νών», α­πό την ο­ποί­α α­πο­σχί­στη­κε έ­νας α­ριθ­μός με­λών που συ­γκρό­τησαν το 1925 τη στο­ά «Ορ­φέ­ας». Αλ­λά οι δύ­ο αυ­τές στοές δια­λύ­θη­καν γρή­γο­ρα, α­φού δεν κα­τόρ­θω­σαν να δη­μιουρ­γή­σουν κά­τι βιώ­σι­μο. Για­τί, ό­πως εί­πα­με πριν, η πλειο­ψη­φί­α της ελ­λη­νι­κής πα­ροι­κί­ας στην Αρ­γε­ντι­νή α­πο­τε­λεί­το α­πό ερ­γάτες και με­ρο­κα­μα­τιά­ρη­δες, α­πό τους ο­ποί­ους αρ­κε­τοί συμ­με­τεί­χαν στο τό­τε εργα­τι­κό και γε­νι­κό­τε­ρο κοι­νω­νι­κό κί­νη­μα το ο­ποί­ο, με τη σει­ρά του, ή­ταν κάτω α­πό την ά­με­ση ε­πί­δρα­ση α­ναρ­χι­κών και α­ναρ­χο­συν­δι­κα­λι­στών. Κά­τω α­πό την ε­πί­δρα­ση αυ­τή, συ­γκρο­τή­θη­κε το 1924 η Ένω­ση Ελ­λή­νων Ε­λευ­θε­ρο­σκε­πτι­κι­στών «Σκέ­ψις-Πρά­ξις», η ο­ποί­α στό­χευε να δια­δώ­σει τα έρ­γα των Κρο­πότ­κιν, Ρε­κλύ, Μα­λα­τέ­στα, Πρου­ντόν και άλ­λων α­ναρ­χι­κών στο­χα­στών. Αλ­λά, ό­μως, δεν έ­χου­με, προς στιγ­μήν, πε­ραι­τέ­ρω δια­θέ­σι­μα στοι­χεί­α για την ο­μά­δα αυ­τή. Το 1926 εμ­φανί­στη­κε μια ελ­λη­νι­κή ε­φη­με­ρί­δα γε­νι­κής α­ρι­στε­ρής κα­τεύ­θυν­σης, με τον ό­νομα «Α­γών», την ο­ποί­α στή­ρι­ζαν τρο­τσκι­στές αλ­λά και α­ναρ­χι­κοί.

Το 1926 κυ­κλοφό­ρη­σε το πε­ριο­δι­κό «Ο Παρ­νασ­σός» που δεν κρά­τη­σε πο­λύ. Το 1927 εμ­φα­νί­στη­κε η μι­κρής κυ­κλο­φο­ρί­ας ε­φη­με­ρί­δα «Πα­ροι­κια­κή Η­χώ», αλ­λά ό­μως και μια κομ­μου­νι­στι­κή ε­φη­με­ρί­δα το «Κομ­μου­νι­στι­κό Βή­μα». Να πού­με ε­δώ ό­τι Έλλη­νες κομμου­νι­στές εμ­φα­νί­στη­καν ορ­γα­νω­μέ­να στις αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας του 1920 και συγκρό­τη­σαν ι­διαί­τε­ρη ελ­λη­νό­φω­νη ορ­γά­νω­ση στους κόλ­πους του Κομ­μου­νι­στικού Κόμ­μα­τος Αρ­γε­ντι­νής. Το 1925 αρ­κε­τοί κομ­μου­νι­στές εμ­φα­νί­στη­καν ως μα­ξιμα­λι­στές, έ­νας ό­ρος που λη­σμο­νή­θη­κε με τα χρό­νια. Βέ­βαια, οι προ­ξε­νι­κές ελλη­νι­κές Αρ­χές της Αρ­γε­ντι­νής κα­θώς και το ελ­λη­νι­κό πα­ροι­κια­κό κα­τε­στημέ­νο (με­γα­λέ­μπο­ροι, με­γα­λο­πα­ρά­γο­ντες και άλ­λοι) συ­κο­φά­ντη­σαν συ­στη­μα­τικά και α­πο­δό­θη­καν σε α­νη­λε­ή εκ­στρα­τεί­α ε­να­ντί­ον των κομ­μου­νι­στών, κα­τορ­θώ­νο­ντας, ε­πί­σης, να πε­τύ­χουν την ε­ξο­ρί­α Ελ­λή­νων κομ­μου­νι­στών σε α­πο­μο­νωμέ­νες πε­ριο­χές της χώ­ρας ή και την α­πέ­λα­σή τους, με βά­ση α­ντι­με­τα­να­στευ­τικό νό­μο που ψή­φι­σε η βου­λή της Αρ­γε­ντι­νής το 1928.

Εν­δια­φέ­ρου­σα εί­ναι και η πε­ρί­πτω­ση ε­νός Έλλη­να με­τα­νά­στη στην Αρ­γε­ντι­νή, του Μα­νού­σου Γα­λη­νού, ό­πως πε­ρι­γρά­φε­ται α­πό την ε­φη­με­ρί­δα «El Popular» (του Μο­ντε­βί­δε­ο της Ου­ρου­γουά­ης). Η ε­φη­με­ρί­δα σε δημοσίευμά της με τον τί­τλο «Ένας σύγ­χρο­νος Διο­γένης», πε­ρι­γρά­φει ως ε­ξής την πε­ρί­πτω­σή του: «Κα­τά το 1928 ζού­σε κο­ντά στο Γριέ­γο (έ­τσι έ­λε­γαν τους Έλλη­νες στην Αρ­γε­ντι­νή) ο­νο­μα­ζό­με­νος Μα­νού­σος. Κα­νένας μας δεν έ­μα­θε πώς έ­φθα­σε στις α­κτές μας. Δα­σύ­τρι­χος σαν τον Δαί­δα­λο, με μαλ­λιά πά­ντα α­χτέ­νι­στα. α­να­κα­τε­μέ­να. Σα­ρα­ντά­ρης στα χρό­νια. Μο­να­χός του έ­κα­νε μια πα­ρά­γκα α­πό πα­λιούς τε­νε­κέ­δες, τσου­βά­λια και κα­λα­μι­ές, δί­πλα στο α­κρο­γιά­λι κι αυ­τή χρη­σί­μευε ως κα­τοι­κί­α. Ήταν λι­το­δί­αι­τος σαν α­σκη­τής. Ζού­σε με με­ρι­κές γα­λέ­τες τις ο­ποί­ες φύ­λα­γε σ’ έ­να τε­νε­κε­δέ­νιο κου­τί και λί­γες ε­λι­ές. Με τη στά­χτη της γό­πας του που τη φύ­λα­γε, κα­θά­ρι­ζε τα φιλ­ντισέ­νια δό­ντια του και την μο­να­δι­κή κα­τσα­ρό­λα της κου­ζί­νας του. Πά­νω σ' έ­να ρά­φι, με ευ­λά­βεια ει­κο­νο­στα­σί­ου, εί­χε το­πο­θε­τή­σει κά­τι βι­βλί­α, τα ο­ποί­α πότε-πό­τε συμ­βου­λευό­ταν για να τον βο­η­θή­σουν σε πε­ρι­πτώ­σεις που αρ­κε­τοί ζητού­σαν τις υ­πη­ρε­σί­ες του ι­διό­μορ­φου αυ­τού Γα­λη­νού. Γιά­τρευε με­ρι­κές αρ­ρώ­στιες. Ήταν δε­ξιο­τέ­χνης ψα­ράς, γι' αυ­τό μά­λι­στα και η κα­θη­με­ρι­νή του τροφή ή­ταν τα ψα­ριά. Τα πα­ρα­πα­νί­σια τα που­λού­σε στους γεί­το­νες, που εί­χε τα­κτικούς του πε­λά­τες, για πε­ντα­ρο­δε­κά­ρες που του ε­πέ­τρε­παν να προ­μη­θεύ­ε­ται λά­δι, ε­λι­ές, τυ­ρί, γα­λέ­τα και κά­πο­τε χουρ­μά­δες. Γε­νι­κά ό,τι χρεια­ζό­ταν για να ζει. Ήταν ο­λι­γαρ­κής, σαν τον προ­πά­το­ρά του τον Διο­γέ­νη. Τα πολ­λά, έ­λε­γε, εξα­γριώ­νουν και α­πο­κτη­νώ­νουν τον άν­θρω­πο, τον κά­νουν πλε­ο­νέ­κτη και α­διά­φορο... Μια μέ­ρα, η α­στυ­νο­μί­α η ο­ποί­α εν­δια­φέρ­θη­κε, προ­φα­νώς, για την κα­λαι­σθησί­α της πρω­τεύ­ου­σας, σά­ρω­σε κυ­ριο­λε­κτι­κά τα πα­ρα­πήγ­μα­τα των α­νέρ­γων μετα­να­στών και μα­ζί και την πα­ρά­γκα του Μα­νού­σου. Ο Μα­νού­σος, σε έν­δει­ξη α­ποστρο­φής, πα­ρέ­με­νε στο ξά­στε­ρο, χω­ρίς να φύ­γει α­πό το μέ­ρος ό­που βρι­σκό­ταν το τσαρ­δί του, μέ­χρι που α­πο­φά­σι­σε να ε­πι­στρέ­ψει κά­ποια μέ­ρα στην Ελ­λά­δα, πέ­νης και τρι­σά­θλιος και α­πό τό­τε χά­θη­καν τα ί­χνη του».

Α­πό το 1932, η Ελ­λη­νική Μορ­φω­τι­κή Ένω­ση του Μπου­έ­νος Άιρες ε­ξέ­δι­δε και δι­έ­νει­με δω­ρε­άν κα­τά περιό­δους το τε­τρα­σέ­λι­δο «Δελ­τί­ον» («Βοletin») ως ε­πί­ση­μο όρ­γα­νο του ορ­γα­νι­σμού, το ο­ποί­ο δεν γνω­ρί­ζου­με κα­τά πό­σο ή­ταν προ­ο­δευ­τι­κών α­ντι­λή­ψε­ων. Το «Δελ­τί­ον» πε­ριεί­χε ει­δή­σεις, την πο­λι­τι­στι­κή κί­νη­ση της Ένω­σης, ει­δή­σεις σχε­τι­κά με το ελ­λη­νι­κό θέ­α­τρο, πε­ρί­λη­ψη των κυ­ριο­τέ­ρων ει­δή­σε­ων των ελ­ληνι­κών ε­φη­με­ρί­δων, αλ­λη­λο­γρα­φί­α και στή­λες ε­πι­καί­ρων και πλη­ρο­φο­ριών. Η Ένω­ση δια­λύ­θη­κε το 1937 και τερ­μα­τί­σθη­κε και η κυ­κλο­φο­ρί­α του «Δελ­τί­ου».

Tέ­λος, στη δε­κα­ε­τί­α του 1930, ση­μα­ντι­κή πε­ρί­πτω­ση πρέ­πει να α­πο­τε­λού­σε έ­νας Έλληνας α­ναρ­χο­α­το­μι­κι­στής με το ό­νο­μα Costas, αλ­λά δεν γνω­ρί­ζου­με πε­ρισ­σό­τε­ρα στοι­χεί­α.

*Μερικά από τα στοι­χεί­α αυ­τά τα πή­ρα α­πό το διαδίκτυο και μεικά άλλα α­πό γρα­φό­με­να σε ε­πι­στο­λές που α­ντάλ­λα­ξα με συ­ντρό­φους α­πό τη βι­βλιο­θή­κη του Μπου­έ­νος Άϊ­ρες «Jose Ingenieros» στο διά­στη­μα 1997-2000. Επίσης στοιχεία υπάρχουν και στο βιβλίο της Μαρίας Δαμηλάκου «Έλληνες μετανάστες στην Αργεντινή (1990-1970)», εκδ. Ιστπρικού Αρχείου Εμπορικής Τράπεζας Ελλάδας, το οποίο και συμβουλεύτηκα. Οπωσ­δή­πο­τε, το πα­ρόν κεί­με­νο εί­ναι αρ­κε­τά ελ­λι­πές. Ευελ­πι­στώ ό­τι στο μέλ­λον θα υ­πάρ­ξουν πε­ρισ­σό­τε­ρα στοι­χεί­α.