Αγαπητέ σύντροφε,
Περίμενα μια ρωσική μετάφραση της επιστολής σου πριν σου απαντήσω με τη σειρά μου. Στην επιστολή σου λες πριν προχωρήσεις σε κάποιο επιχείρημα, κάτι που θα έλεγα ότι δεν είχα σκεφτεί να κάνω, ότι θα ήθελες από μένα να σου παραθέσω τις ιδέες μου σχετικά με τον αναρχισμό. Γι’ αυτό θα εξηγήσω αυτές τις ιδέες και, ταυτόχρονα, τους λόγους στους οποίους αποδίδω την αδυναμία του κινήματος.
Όπως κάθε άλλος αναρχικός, αρνούμαι την εξουσία γενικά, είμαι εχθρός κάθε οργάνωσης που βασίζεται στο συγκεντρωτισμό, δεν αναγνωρίζω ούτε το Κράτος ούτε το νομικό του μηχανισμό, είμαι πεπεισμένος εχθρός της αστικής δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού – θεωρώντας την κοινωνική αυτή μορφή εμπόδιο στην απελευθέρωση των εργατών – με μια λέξη, εξεγέρθηκα εναντίον κάθε καθεστώτος που βασίστηκε στην εκμετάλλευση των εργατών.
Έτσι, ο αναρχισμός είναι για μένα μια επαναστατική κοινωνική θεωρία που πρέπει να εμπνεύσει τους εκμεταλλευόμενους και καταπιεσμένους. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, ο αναρχισμός σήμερα δεν διαθέτει όλα τα μέσα που χρειάζονται για να εκπληρώσει έστω και μια κοινωνική δράση και γι’ αυτό και ο βάλτος στον οποίο βρισκόμαστε. Και δεν πρόκειται να γίνουμε ικανοί να καλυτερεύσουμε την κατάστασή μας έτσι όπως είμαστε σήμερα.
Μπορούμε να το κατανοήσουμε όσο πιο πολύ μπορούμε. Όσον με αφορά, πιστεύω ότι οι αναρχικοί δεν πρέπει να φοβούνται να εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές τους απόψεις όταν εξάγουν μερικά λογικά συμπεράσματα που έλκουν την καταγωγή τους στη σκέψη των θεωρητικών μας. Για παράδειγμα, εγείρεται ένα ζήτημα: Χρειάζεται ο αναρχισμός – και, κατ’ επέκταση, η μάζα των επαναστατών εργατών – την ανάγκη οραματισμού μονίμων οργανώσων που θα μπορούν να εξασφαλίσουν τις χρήσιμες αυτές κοινωνικές λειτουργίες που έχει αναλάβει αυτή τη στιγμή το Κράτος, οργανώσεις που να μπορέσουν να αποτελέσουν το εργαλείο με το οποίο να αναληφθούν οι δραστηριότητες εκείνες που είναι συμβατές με το αναρχικό ιδανικό; Ή είναι αυτός ο ρόλος των εργατικών συνδικάτων και των αγροτικών συνεταιρισμών ή κάποιων άλλων που, στην παρούσα μορφή τους, έχουν επηρεαστεί ιδεολογικά κατά κάποιο τρόπο από τις αναρχικές ομάδες δράσης που υπάρχουν σήμερα;
Τείνω να πιστεύω ότι από τη στιγμή που αυτό το αρχέγονο ζήτημα θα λυθεί, τότε το κίνημά μας θα αντιμετωπίσει άλλα ζητήματα της ίδιας σπουδαιότητας.
Συγκεκριμένα, οι αναρχικοί πρέπει να κατανοήσουν αυτό που θέλησε να πει ο Κροπότκιν με τη φράση “θεσμός κοινού κοινωνικού δικαίου” ώστε να είμαστε ικανοί να καθορίσουμε, σίγουρα και με έναν τρόπο που να αρμόζει στους καιρούς μας, τη φύση αυτών των θεσμών οι σχέσεις των οποίων με τον αναρχισμό δεν υπάρχει ανάγκη να αποδειχτούν.
Αυτά τα συμπεράσματα θα είναι μέγιστης σπουδαιότητας, όχι μόνο για τις επαναστατικές μάζες γενικά, αλλά επίσης και για τους αναρχικούς συγκεκριμένα, καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το 90% από μας δεν έχει σκεφτεί ποτέ αυτά τα ζητήματα. Επειδή ούτε ο Μαλατέστα ούτε και ο Φορ ούτε και κανείς άλλος από τους παλαιούς συντρόφους δεν έχει συνδιαλλαγεί με αυτά τα ζητήματα και δεν έχει πει τίποτε για την οικτρή κατάσταση του βρίσκεται το κίνημά μας, αυτοί οι σύντροφοι έχουν αφεθεί να συμπεραίνουν ότι όλα βαδίζουν πολύ καλά και ότι οι αναρχικοί είναι έτοιμοι να παίξουν τον αδιαμφισβήτητο καταστρεπτικό και δημιουργικό τους ρόλο στην αυριανή επανάσταση. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Χρόνο με το χρόνο, το κίνημά μας χάνει όλο και περισσότερη επιρροή ανάμεσα στους εργάτες και, επακόλουθα, γίνεται πιο αδύναμο. Είναι αλήθεια ότι συγκεκριμένοι θεωρητικοί “ειδικά στους κύκλους των δικών μας Ρώσων λένε ότι η δύναμη του αναρχισμού βρίσκεται στην αδυναμία του και η αδυναμία του στην δύναμή του”, έτσι ώστε δεν υπάρχει ανάγκη να στεναχωριόμαστε εάν η αναρχική οργάνωση χάνει την επιρροή της… Αλλά εάν εξετάσουμε το ζήτημα καλύτερα, η άποψη αυτή φαίνεται να είναι εντελώς βλακώδης, αποτελώντας απλώς μια ασαφή φόρμουλα που σχεδιάστηκε για να κατευνάσει τους πολυλογάδες όταν πρέπει να εξηγηθεί η πραγματική κατάσταση του αναρχισμού.
Πιστεύω ότι ένα αληθινά κοινωνικό κίνημα, όπως πρέπει να είναι – είμαι πεπεισμένος γι’ αυτό - το αναρχικό κίνημα, δεν μπορεί να διαθέτει θετική πολιτική μέχρι που θα έρθει μια τέτοια στιγμή που θα αποκτήσει μια σχετικά σταθερή οργανωτική μορφή που να μπορεί να παρέχει τα διάφορα μέσα που χρειάζονται για τον αγώνα ενάντια στα διαφορετικά εξουσιαστικά κοινωνικά συστήματα. Είναι η απουσία αυτών των μέσων που έχει ως αποτέλεσμα η αναρχική δράση – πάνω απ’ όλα στην επαναστατική περίοδο – να εκφυλίζεται σε ένα είδος τοπικού ατομικισμού, επειδή, δηλώνοντας ότι είναι οι εχθροί “όλων των θεσμών”, οι αναρχικοί έχουν ήδη δει τις πλατιές μάζες να απομακρύνονται σε γενικές γραμμές από αυτούς καθώς δεν εμπνέουν καμιά ελπίδα για όποιο είδος πρακτικής επιτυχίας.
Για να αγωνιστούμε και νικήσουμε, χρειαζόμαστε τακτικές η φύση των οποίων πρέπει να εξηγηθεί σε ένα πρόγραμμα πρακτικής δράσης. Μόνο όταν οι αναρχικοί έχουν ένα τέτοιο πρόγραμμα θα είναι ικανοί να συσπειρώσουν τις εκμεταλλευόμενες μάζες γύρω τους και να τις προετοιμάσουν για τη μεγάλη επαναστατική μάχη με μια ισοδύναμα σπουδαία ευκαιρία επιτυχίας ενός ριζοσπαστικού κοινωνικού μετασχηματισμού.
Αλλά, επέτρεψέ μου να επαναλάβω ότι, μια τέτοια δοκιμή δεν μπορεί να επιχειρηθεί χωρίς μια μόνιμη οργάνωση. Είναι αυταπάτη να πιστεύουμε ότι η προπαγάνδα των σημερινών ομάδων θα είναι επαρκής γι΄ αυτό το επαναστατικό καθήκον. Για να παίξει κάποιο ρόλο κάθε κοινωνική οργάνωση πρέπει να είναι γνωστή στις λαϊκές μάζες πριν αρχίσει την πορεία της η επαναστατική διαδικασία.
Έτσι λοιπόν, αντί να παιρνούν τον καιρό τους κατηγορώντας την αριστερά, τη δεξιά και το κέντρο, πιστεύω ότι οι αναρχικοί θα ήταν καλύτερα να ασχολούνταν με την εκλαΐκευση του τι θέλουν και να προτείνουν κάτι ρεαλιστικό στους εργάτες στη θέση όλων αυτών που κατακρίνουν.
Τότε και μόνο τότε, θα μπορέσουν οι αναρχικοί να περιμένουν με μια καλή λαϊκή υποστήριξη να παίξουν το ρόλο που πρέπει να παίξουν, δηλαδή αυτόν των “άγρυπνων φρουρών της ελευθερίας ενάντια στην εξουσία και ενάντια στην τυραννία της πλειοψηφίας, που πρέπει να εγερθούν”.
Δυστυχώς, όπως έχουν τα πράγματα, ο αναρχισμός είναι μόνο δυνατός στη φιλοσοφία του. Πάσχει από έλλειψη πρακτικών μέσων. Είναι ανίκανος να εκδηλωθεί εντελώς, ακόμα και σε στιγμές επαναστάσεων και όλα αυτά τα αυθόρμητα κινήματα που εμφανίζονται με ένα αναρχικό πνεύμα, φαίνονται στα μάτια των μαζών ότι είναι απεγνωσμένες απόπειρες. Και αυτό κάνει την τραγική κατάσταση του αναρχισμού χειρότερη.
Ρωτάς εάν θεωρώ τον ρόλο των αναρχικών πριν και κατά την επανάσταση το ίδιο όπως εσύ, όπως γράφεις στην απάντησή σου. Για να σου απαντήσω, θα έλεγα ότι είμαι σε πλήρη συμφωνία με σένα όσον αφορά τον ρόλο που πρέπει να παιχθεί, αλλά πιστεύω ότι ένας τέτοιος ρόλος μπορεί μόνο να παιχθεί με επιτυχία μόνο εάν το Κόμμα μας είναι ιδεολογικά ομοιογενές και ενωμένο από την άποψη της τακτικής, κάτι που δεν είναι αντικείμενο της απάντησής μου αυτής. Η εμπειρία μας διδάσκει ότι η αναρχική δράση μεγάλης κλίμακας θα επιτύχει τους στόχους της μόνο εάν διαθέτει μια καλά καθορισμένη οργανωτική βάση εμπνευσμένη και καθοδηγούμενη από την αρχή της συλλογικής υπευθυνότητας των μαχητών της.
“Πώς σκέφτεσαι να καθοδηγήσεις τις μάζες;” με ρωτάς. Απαντώντας, θα έλεγα ότι κατά τη διάρκεια της πορείας των γεγονότων κάθε κοινωνικό κίνημα, ειδικά κάθε επαναστατικό κίνημα πλατιών λαϊκών μαζών, απαιτείται να διατυπώσει συγκεκριμένες και συγκροτημένες προτάσεις με σκοπό να βοηθήσει στην επίτευξη των προτιθέμενων σκοπών. Η μάζα είναι αρκετά ανομοιογενής για να το επιτύχει αυτό. Μόνο ιδεολογικές ομάδες με ξεκάθαρη πολιτική και ικανές να καθοδηγήσουν την όλη διαδικασία, ειδικά προς την αρχή της επανάστασης, μπορούν να το κάνουν. Μόνο αυτές θα είναι ικανές να ρίξουν αρκετό φως στα γεγονότα και να ξκαθαρίσουν τις ασυνείδητες επιθυμίες των μαζών και θέτοντας ένα παράδειγμα διαμέσου του λόγου και της δράσης τους. Και είναι γι΄ αυτό το λόγο που το Κόμμα μας, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να κάνει ξεκάθαρη την πολιτική του ενότητα και τον οργανωτικό του χαρακτήρα. Στο χώρο των πρακτικών επιτυχιών, οι αυτόνομες αναρχικές ομάδες πρέπει να είναι ικανές να αντιμετωπίζουν κάθε νέα κατάσταση που θα παρουσιαστεί, αναδεικνύοντας τα προς επίλυση προβλήματα και τις απαντήσεις χωρίς χρονοτριβή και χωρίς τροποποιήσεις των στόχων και του πνεύματος του αναρχισμού.
Με αδελφικούς χαιρετισμούς
Νέστορ Μάχνο
*Από την “Le Libertaire”, 9 Αυγούστου 1930.
**Ελληνική μετάφραση “Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”, 29 Σεπτέμβρη 2008.
