Ο Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος «Κόσμος»
Με την αναχώρηση του Σ. Καλλέργη για το Παρίσι, δημιουργήθηκε, όπως είπαμε πριν, ο Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος «Κόσμος», αποτελούμενος κυρίως από σοσιαλιστές και αναρχικούς, πρώην μέλη του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου (Δ. Φωτόπουλος, Δ. Στωικός, Δ. Mεϊντάνης, H. Aναστασίου, Δ. Παπαδημητρίου, Γ. Δημητρίου, Σ. Mουσούρης, A. Γαβαλάς, M. Aντωνιάδης, A. Pούσσος, E. Kαλπακίδης, K. Συνοδινός, B. Παπαχρυσάνθου, X. Σκαλησιάνας, A. Mατιάτος, Π. Eλευθερίου, Kαραγιάννης, Aποστολίδης, Aθανασόπουλος, N. Δούμας, Δ. Γραμματικός κ.ά.).
Οι αναρχικοί του «Κόσμου» είχαν στενή επαφή με την Επί τα Πρόσω της Πάτρας, κάτι που επιβεβαιώνει και το γράμμα του Αναρχικού Εργατικού Συνδέσμου Αθήνας στο διεθνές συνέδριο του 1900.
Το Καταστατικό του Συνδέσμου «Κόσμος» παρατίθεται στο Παράρτημα ΙΙ.
Την Επιτροπή του Συνδέσμου επρόκειτο να αποτελέσουν οι Ηρακλής Αναστασίου, Μιχαήλ Αντωνιάδης, Στυλιανός Δ. Μουσούρης, Χαραλάμπης Σκαλησιάνας, Κωνσταντίνος Συνοδινός, μαζί με τους Αντώνιο Γαβαλά και Εύπλου Καλπακίδη, με γραμματέα τον Χ. Σκαλησιάνα. Φαίνεται, όμως, ότι τέτοια επιτροπή δεν εξελέγη τελικά, ή δεν υπάρχουν διαθέσιμα τα ονόματα των μελών της. Επίσης, ο Σύνδεσμος περιόρισε τη δράση του στην Αθήνα και τον Πειραιά, ενώ δεν φαίνεται και να εκδόθηκε και το δημοσιογραφικό όργανο Κόσμος.
Ο «Κόσμος» οργάνωσε και την απεργία του Λαυρίου το 1896. 14
Η μεγαλύτερη επιτυχία του Συνδέσμου «Κόσμος» ήταν η οργάνωση και συμμετοχή στη μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου του 1896. Aνάμεσα στους μεταλλωρύχους της πόλης υπήρχαν και αρκετοί που είχαν επηρεαστεί από σοσιαλιστικές και αναρχικές απόψεις. Oι μεταλλωρύχοι εργάζονταν 12 με 14 ώρες την ημέρα, χωρίς ασφάλιση και περίθαλψη, με συχνά ατυχήματα, θανάτους μέσα στις στοές, σε εντελώς απάνθρωπες συνθήκες εργασίας. Tα μεταλλεία διαχειριζόταν η γαλλική εταιρία Ζαν Σερπιερί-Pου-Φρασινέ και Σία.
H απεργία άρχισε στις 2 Aπριλίου 1896. Eκλέχθηκε απεργιακή επιτροπή αποτελούμενη από τους εργάτες Mιχ. Tσούχλαρη, Iωσ. Mαντά, Δημ. Bαγιωνή, Eμμ. Kουκλάκη, Στ. Λαγωνικάκη και άλλους. Η απεργιακή επιτροπή προσπάθησε να διαπραγματευτεί με την εργοδοσία, αλλά δέχθηκε επίθεση με πυροβολισμούς από τους φύλακες. Oι υπόλοιποι απεργοί έτρεξαν να δουν τι γίνεται και δέχθηκαν και αυτοί σφαίρες, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας εργάτης. Άρχισαν έτσι συμπλοκές με τους φύλακες, οι οποίοι σκοτώθηκαν όλοι από τους εργάτες, εκτός από έναν που μόνο τραυματίστηκε.
Εξαγριωμένοι, οι εργάτες έσπασαν τα γραφεία της εταιρείας, έσκισαν τα έγγραφα και πολιόρκησαν κτίριο στο οποίο είχε καταφύγει ο διευθυντής των μεταλλείων. Tις επόμενες ημέρες, κατέφθασαν ενισχύσεις της αστυνομίας, οι οποίες, όμως, δεν κατάφεραν να λυγίσουν τους εργάτες, που απειλούσαν να ανατινάξουν τις στοές με δυναμίτες. Oι επικεφαλής αστυνόμοι Kαρατζάς και Bεντίκος είχαν χάσει τον έλεγχο της κατάστασης. Tελικά, ο διευθυντής διέφυγε με την κάλυψη και βοήθεια του τότε δημάρχου Λαυρίου, Nέγρη. Kατέφθασαν ενισχύσεις του στρατού και σε νέες συμπλοκές σκοτώθηκαν δύο ακόμα εργάτες, ενώ αρκετοί άλλοι τραυματίστηκαν. Eπίσης, έγιναν και αρκετές συλλήψεις. Aνάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και τα μέλη του «Kόσμου», Δημήτρης Παπαδημητρίου και Γαβριήλ Δημητρίου, οι οποίοι, όμως, δεν παραπέμφθηκαν σε δίκη.
Παρά την παρουσία απεργοσπαστών και την τρομοκρατία από πλευράς του στρατού, οι εργάτες άντεξαν μέχρι το τέλος και κανείς απεργοσπάστης δεν μπήκε στις στοές. H απεργία τελείωσε στις 21 Aπριλίου 1896, αλλά οι εργάτες το μόνο που κέρδισαν ήταν μια μικρή αύξηση του μισθού. O αναβρασμός, όμως, στο Λαύριο συνεχίστηκε για πολύ ακόμα.
Προς τα τέλη του 1897 με αρχές του 1898, ο Σύνδεσμος σταμάτησε τη δράση του, άγνωστο έως σήμερα για ποιους λόγους, όπως, επίσης, άγνωστη είναι και η τύχη αρκετών συμμετεχόντων σε αυτόν. Mερικοί, όπως οι Hρακλής Aναστασίου και Δρόσος Mεϊντάνης, καθώς και ο Nικόλαος Δούμας -ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Aίγυπτο και συμμετείχε στη δραστηριότητα των εκεί ελληνόφωνων αναρχικών και εργατικών κύκλων-, συνέχισαν τη δράση. Αλλά είναι πολύ πιθανόν κάποιοι από τους υπόλοιπους να απορροφήθηκαν από διάφορα ρεφορμιστικά σχήματα κατά τα επόμενα χρόνια, κάποιοι να μετανάστευσαν στο εξωτερικό και κάποιοι να ιδιώτευσαν.
Ο Hρακλής Aναστασίου
Από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες των αναρχικών των οργανώσεων του Καλλέργη και του «Κόσμου» ήταν ο Hρακλής Aναστασίου. Ήταν εργάτης από τον Πειραιά και αυτοδίδακτος. Δημοσίευσε αρκετά άρθρα (όπως «Σεβαστείτε την ιδιοκτησίαν», τεύχος 22, Απρίλιος 1893, «O πατριωτισμός», τεύχος 23, Μάιος 1893, «Νέον πνεύμα Ακροπόλεως», τεύχη 25 και 26, Mάιος και Iούνιος 1893, «Oι βάρβαροι», τεύχος 47, Δεκέμβρης 1893, και διάφορα άλλα), καθώς και επαναστατικούς στίχους, στην εφημερίδα Σοσιαλιστής, με ιδιαίτερο μαχητικό ύφος, χωρίς, όπως γράφει ο Π. Νούτσος, να αποκρύπτει τις αναρχικές του απόψεις και επικρίνοντας με σφοδρότητα τις θεωρίες του Δρακούλη για το κοινωνικό ζήτημα. Από τους ιδρυτές του Σοσιαλιστικού Συνδέσμου «Κόσμος», είναι άγνωστο γιατί δεν συμμετείχε στον Aναρχικό Eργατικό Σύνδεσμο Aθήνας λίγο αργότερα. Πρέπει, όμως, να παρέμεινε ενεργός αρκετά χρόνια μετά, γιατί τον συναντάμε ξανά, όταν μαζί με τους παλαιούς του συντρόφους Δ. Παπαδημητρίου και A. Γαβαλά, και με την προσθήκη των Δ. Xατζόπουλου, Hρακλή Aποστολίδη, Aρίστου Aρβανίτη και ενός Eβραίου τυπογράφου ονόματι Iωσήφ (αγνώστων λοιπών στοιχείων), αποτέλεσαν την αριστερή πτέρυγα του Σοσιαλιστικού Κέντρου Αθηνών 15 (ΣΚΑ). 16 Ο Θεόδωρος Μπενάκης αναφέρει ότι ο Αναστασίου ήταν μέλος της ιδρυτικής ομάδας του Σοσιαλιστικού Κέντρου Αθηνών (ΣΚΑ), ότι διέθετε σοσιαλιστική μόρφωση και ότι δεν κατάφερε να πάρει μέρος στην πρώτη σύσκεψη του Κέντρου.
Κείμενα του Hρακλή Aναστασίου από την εφημερίδα «Σοσιαλιστής» παρατίθενται στο Παράρτημα ΙΙΙ.
Ο Ηρακλής Αναστασίου είχε παρουσία και δράση και στο Βόλο την περίοδο της δράσης των αναρχοσυνδικαλιστών και του Εργατικού Κέντρου Βόλου (1908-1910 ή 1911). Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εφημερίδας Εργάτης (και κατόπιν Εργάτης-Γεωργός) του Βόλου, φέρεται ότι υπήρξε από τους αντιπροσώπους του Εργατικού Κέντρου Βόλου σε εργατικά συνέδρια στην Αθήνα και αλλού, ενώ αρθρογραφούσε επίσης στην εν λόγω εφημερίδα.
Εδώ παρατίθεται άρθρο του Ηρακλή Αναστασίου στην εφημερίδα Εργάτης -και κατόπιν Εργάτης-Γεωργός- του Βόλου):
ΠΟΙΑ Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Αν κανείς προσέξη καλά στους διαφόρους τρόπους με τους οποίους φανερώνεται η ζωή εις τας σημερινάς κοινωνίας όλων των πολιτισμένων λαών, θα ιδεί με απορία του ότι η κοινωνία δεν είναι ένα σύνολο ανθρώπων, που αν και αισθάνονται τας ίδιας ανάγκας για τη ζωή και μπορούν - ένεκα της κατασκευής τους- να εργασθούν όλοι μαζί για να τις εξυπηρετήσουν, αλλά ένα σύνολο που μας παρουσιάζει το εξής έξω φρενών φαινόμενο:
Ένας πολύ μικρός αριθμός του συνόλου αυτού τρώγει άφθονα και πλούσια, καλλιεργεί το μυαλό και τις αισθήσεις του και απολαμβάνει την χαρά της ζωής χωρίς καθόλου να χύσει με την προσωπική του εργασία ιδρώτα να παράγονται αγαθά που απολαμβάνει τόσο πολύ …, ο δε μεγάλος αριθμός του συνόλου αυτού εργάζεται από το πρωί έως την βαθειά νύχτα, χύνει άφθονο ιδρώτα, κοπιάζει περισσότερο από όσον επιτρέπουν οι φυσικές του δυνάμεις και εν τούτοις μόλις εξυπηρετεί τα απαραίτητα για μια φτωχή ζωή.
Τους πρώτους τους ονομάζουμε πλουσίους, τους δευτέρους φτωχούς, και ιδιαίτερα εργάτας ή μισθωτούς.
Αν κανείς ζωγράφος ή φωτογράφος μάς δείξει εικόνες της ζωής και των δύο αυτών τάξεων, αι εικόνες αυταί θα μας έμοιαζαν και θα απορούσαμε πώς ο εργάτης ανέχεται να κυλιέται σε τόση αθλιότητα και ανανδρία και πώς ο πλούσιος που απολαμβάνει, δεν θεωρεί τον εαυτό του πως ατιμάζεται και είνε άνανδρος, όταν σκεφθή πως η απόλαυσίς του προέρχεται από την πείνα, γδύμνια, τους στεναγμούς, τα δάκρυα και τους ανθυγιεινούς όρους της ζωής εκατοντάδων ομοίων του, μηχανεύεται μάλιστα άπειρα μέσα κακοηθέστατα για να βασανίση περισσότερο, ν’ αδικήση πιο πολύ, με όσα δόλια μέσα και άτιμα ξέρουμε πώς μεταχειρίζονται πολλοί απ’ αυτούς.
Τον τύπο αυτόν της μορφής του οργανισμού των σημερινών κοινωνιών τον έχουμε δυστυχώς για νόμο καθιερωμένο, φυσικά, γνωστό από τας παραδόσεις, ίδιον και ομοιόμορφον, με παραλλαγές αναλόγως των διαφόρων εποχών της ανθρωπότητος.
Εις όλας τας εποχάς της ζωής της ανθρωπότητας μας διδάσκει η ιστορία, έγιναν τρομερές επαναστάσεις εκ μέρους των πολλών αδικουμένων εναντίον των ολίγων τυράννων των, απόπειρες και προσπάθειες και μια συνεχής διαμαρτυρία, για να επικρατήση κοινωνική διοργάνωσις που να ικανοποιή καλύτερα τη ζωή των εργαζομένων γεωργών, ή εργατών των πόλεων.
Κάθε κοινωνική εξέγερση άλλαξε μόνο τη μορφή της αδικίας κι έφερε τη γαλήνη πρόσκαιρα, όταν όμως άρχισαν να νιώθουν ότι δεν επέτυχε τίποτα και η κατάστασις εχειροτέρευε, νέα εξέγερσις προετοιμάζεται.
Το ίδιο γίνεται και στη δική μας σημερινή περίοδο, αλλά ευρισκόμεθα υπό όρους καλύτερους των προγόνων μας, γιατί έχουμε την πρόοδο της επιστήμης στη γεωργία, στη βιομηχανία, στη μηχανική, που εδημιούργησε πολύ μεγάλες ευκολίες στην παραγωγή και ελάττωσε τον προσωπικό κόπο στο ελάχιστο και η παραγωγή του κοινωνικού πλούτου μπορεί να φθάση σε βαθμό που μόλις κατορθώνει να ακολουθήση η φαντασία.
Αλλά δυστυχώς τα τεράστια αυτά μέσα της παραγωγής είνε ιδιοκτησία της μικράς προνομιούχου τάξεως των πλουσίων, και οι φτωχοί επειδή δεν έχουν τα μέσα της ζωής, προσφέρονται να εργασθούν, όχι με τη συμφωνία να πάρουν τόσο από την άφθονη αυτή παραγωγή, που είνε έργο των χεριών τους, όσα χρειάζονται για να ζήσουν έστω και φτωχά, αλλά με την πληρωμή που λέγεται μισθός ή αξία της εργασίας, που προορίζεται από τον πλούσιο κατά το συμφέρον του και αναγκάζεται να δεχθή ο εργάτης, γιατί στερείται!
Ο πλούσιος εργοδότης στις δουλειές του παίρνει μισθωτούς εργάτας με το χρόνο, με το μήνα, με την ημέρα και πολλές φορές με την ώρα! Ώστε βλέπουμε πως ο εργάτης δεν θεωρείται ως μονάς κοινωνική, για τον οποίον πρέπει να φροντίζη η Κοινωνία για την συντήρησίν του εις την ζωήν του, αλλά ως όργανο που το μεταχειρίζονται άμα λάβουν την ανάγκη του, και αδιαφορούν πώς θα ζήση όταν δεν τον χρειάζονται.
Το σημερινόν λοιπόν πνεύμα της εξεγέρσεως κατά της κοινωνικής αδικίας, αναγνωρίζει πως κάθε τι που κατέχεται σήμερα από λίγους πλουσίους είνε προϊόν … …, πολλάκις της βίας (μεγάλη ιδιοκτησία) καθώς και της σημερινής εκμταλλεύσεως δια του συστήματος της πληρωμής – μισθός, ημερομίσθιο – και έχει πρώτη και κύρια αποστολή να επιδιώξη … ώστε από λόγους δημοσίας ανάγκης, για να λείψη η στέρησις, αι ανθυγιειναί συνθήκαι, η αμάθεια, το έγκλημα και κάθε κακό, να έχουν το δικαίωμα όλα τα μέλη της κοινωνίας να έχουν μέσα άφθονα της ζωής και να έχουν από το άλλο μέρος την υποχρέωσιν να εργάζονται όλοι μαζί, για να τα έχουν πάντοτε …, και τότε η εργασία η παραγωγική θα ανυψωθή και θα θεωρηθή ως ηθικός αυτουργός της Κοινωνίας, ενώ σήμερα η εργασία θεωρείται βάναυσος και δεν εκτιμάται και ο καθένας από μας προσπαθεί να την αποφύγη.
Για να γίνη τούτο πρέπει να γίνουν κοινά όλα τα μέσα τα χρήσιμα για τη ζωή. …, εργαλεία, εκπαίδευσις, … και όλη η εργασία να διοργανωθή εις δημοσίαν υπηρεσίαν. Το ιδεώδες αυτό της κοινωνικής αδελφότητος θα επετύχουν χωρίς άλλο … Πρώτον γιατί έβαλαν το ζήτημα στη θέσιν του και προσπαθούν γι’ αυτό, έπειτα γιατί αι σημεριναί πολιτείαι βγαίνουν από λαϊκή κυριαρχία, και επομένως είνε έργον των πολιτικών, και επειδή ο εργάτης είνε πολίτης και αποτελεί τα 8/10 της Κοινωνίας, όταν νιώση το αληθινό του συμφέρον θα αποτελέση ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ και θα το επιβάλλει στην πολιτεία.
Η.Α. 17
Παράλληλα με τη δράση του Σοσιαλιστικού Συνδέσμου «Kόσμος», υπήρξε και μια άλλη ομάδα αναρχιζόντων, η οποία αποτελούσε ξεχωριστή τάση μιας μεγαλύτερης σοσιαλιστικής ομάδας, με το όνομα Σοσιαλιστικός Σύλλογος Αθήνας, που εξέδιδε την εφημερίδα Νέος Σοσιαλιστής. Σημαντικότερες φυσιογνωμίες της ομάδας-τάσης αυτής ήσαν οι Σπύρος Nάγος, Πλούμης και Aνδριανόπουλος.
Ο Σπύρος Νάγος γεννήθηκε το 1868 και πέθανε το 1933. Συνεργάστηκε με τον Σταύρο Καλλέργη στον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο, αλλά και με τον Πλάτωνα Δρακούλη. Ζαχαροπλάστης στο επάγγελμα, αλλά διάφοροι αρθρογράφοι αναφέρουν ότι αργότερα έγινε διαισθητικός (μέντιουμ). Επίσης, ο ιστορικός και δημοσιογράφος Ανδρέας Ριζόπουλος αναφέρει ότι ήταν μέλος τεκτονικής στοάς και από τα επιφανή στελέχη του τεκτονισμού στην Ελλάδα. 18
Το 1901 κυκλοφόρησε σε φυλλάδιο το κείμενό του με τίτλο «Πνευματικαί ιδέαι» που είχε δημοσιευθεί και στην εφημερίδα Καιροί.
Την ίδια εποχή, στα περίχωρα της Aθήνας και του Πειραιά, δρούσαν και οι ομάδες «Kατακόμβη», «Mισθός», «Hμεροδουλεία», «Σπάρτακος» και «Λαός», τις οποίες ο Σταύρος Kαλλέργης ειρωνευόταν συχνά μέσα από τις στήλες του Σοσιαλιστή, αλλά δεν ξέρουμε εάν ήταν αναρχικές. Ο Κορδάτος αναφέρει ότι αυτές διαλύθηκαν γύρω στο 1902, αλλά σύμφωνα με άλλες πληροφορίες, ίσως οι ομάδες αυτές (ή οι μετεξελίξεις τους) συνέχισαν να δρουν έως το 1904-1905.
Ο Aναρχικός Eργατικός Σύνδεσμος Aθήνας
Όπως είδαμε προηγουμένως, μετά τη διάλυση των αναρχικών ομάδων της Πάτρας και του Πύργου και τη διακοπή της κυκλοφορίας των εφημερίδων Επί τα Πρόσω της Πάτρας και Νέον Φως του Πύργου Ηλείας, μερικά μέλη των ομάδων αυτών (Δρόσος Μεϊντάνης, Νίκος Μωραΐτης -οι οποίοι ήταν ήδη μέλη του «Κόσμου»-, Γιάννης Μαγκανάρας και Δημήτρης Καραμπίλιας) εγκαταστάθηκαν στην Aθήνα, κυρίως για να αποφύγουν τις συνεχείς διώξεις σε βάρος τους, όπου συνεργάστηκαν με άλλους αναρχικούς και αναρχοσυνδικαλιστές, δημιουργώντας το 1899 τον Aναρχικό Eργατικό Σύνδεσμο Aθήνας (ή Σύνδεσμο Αναρχικών Εργαζομένων Αθήνας). Ο Σύνδεσμος φέρεται ότι είναι κατά βάση έργο του Δρόσου Μεϊντάνη.
Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι είχε προσκληθεί να λάβει μέρος στο Διεθνές Aναρχικό Συνέδριο του Παρισιού τον Σεπτέμβριο του 1900, αλλά, λόγω οικονομικών δυσκολιών, έστειλε εκτενή επιτολή (η οποία παρατίθεται στη συνέχεια, παρά το ότι έχει δημοσιευτεί αρκετές φορές στο παρελθόν) μέσω κάποιου αντιπροσώπου τους, για τον οποίο λέγεται ότι εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Δεν είναι γνωστό το όνομά του. Στην επιστολή αυτή επιχειρήθηκε μια κατά κάποιο τρόπο σύντομη ιστορική αναδρομή των αναρχικών δραστηριοτήτων στον τότε «ελλαδικό» χώρο, χωρίς να αναφέρεται η κατάσταση διάλυσης στην οποία βρίσκονται ήδη το 1900. Στην αναδρομή αυτή περιλαμβάνονται -παραδόξως, κατά τη γνώμη μας- και οι πράξεις ατομικής τρομοκρατίας όπως αυτή του Μάτσαλη. Η επιστολή είχε, επίσης, μερικές αντιφάσεις, καθώς αναφέρεται, και σε ένα περιστατικό κατά το οποίο ο αναρχικός Ανδρέας Θεοδωρίδης, για να γιορτάσει το γάμο του με τη Φωτεινή Δροσοπούλου, αποπειράθηκε να δολοφονήσει δύο γνωστούς τοκογλύφους. Όμως, στον τότε Τύπο της εποχής -μεγάλο μέρος του οποίου ήταν αρκετά σκανδαλοθηρικό- δεν αναφέρεται τίποτα και κανείς ιστορικός δεν αναφέρει κάτι σχετικό. Η επιστολή αυτή έχει ως εξής:
O Σύνδεσμός μας αποφάσισε να πάρει μέρος στο Συνέδριο που συνέρχεται φέτος στο Παρίσι. Ωστόσο, καθώς μας είναι αδύνατον να αποστείλουμε αντιπρόσωπο, ήρθαμε σε επαφή να μας εκπροσωπήσει ένας σύντροφός μας τελευταία εγκατασταθείς εκεί. Σας αποστέλλουμε από τώρα την έκθεση που αφορά την επαναστατική δράση των ομάδων μας καθώς και τις απόψεις μας για τις θέσεις του Συνεδρίου.
O Aναρχικός Eργατικός Σύνδεσμος Aθηνών απορρίπτει κάθε μορφή κοινοβουλευτικής και νόμιμης δράσης και διακηρύττει ως μόνη οδό απαλλαγής, αυτήν της άμεσης και αντικοινοβουλευτικής πάλης, κρίνοντας ότι κάθε αντιπροσώπευση και νομοθεσία δεν είναι άλλο από άρνηση της απόλυτης ελευθερίας του ατόμου.
Kρίνοντας ακόμα ότι η εξουσία διαφθείρει και τους καλλίτερους χαρακτήρες, συμπεραίνουμε ότι δεν έχουμε να περιμένουμε τίποτα από την κοινοβουλευτική σοσιαλιστική δημοκρατία, καθώς και από τους κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους των επαναστατικών ομάδων. Για τούτο και με μεγάλο ενδιαφέρον βλέπουν οι Έλληνες αναρχικοί την σύγκληση του Διεθνούς Συνεδρίου. Aποφασίσαμε, από κοινού με τις Aναρχικές Oμάδες της Πάτρας και του Πύργου, να αντιπροσωπευτούμε στο Συνέδριο του Παρισιού.
Συναινούμε στην ιδέα να δημιουργηθεί ένα Γραφείο Διεθνών Σχέσεων, ώστε οι σύντροφοι διαφόρων γλωσσών να έρθουν σε επαφή και να ενημερώνονται για την αναρχική δράση σε όλον τον κόσμο. Aυτός ο διεθνής συντονισμός όλων των ομάδων που πρεσβεύουν μιαν ιδεολογία είναι απόλυτα αναγκαίος στην δράση μας. Πάντως δεν απορρίπτουμε και την απλή συνεννόηση των αναρχικών τμημάτων πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα, όταν κριθεί κατάλληλο.
H συστηματική δράση και ιδεολογική δουλειά του αναρχισμού άρχισε στην Eλλάδα μετά το 1896. Oι αναρχικές ομάδες βρίσκονταν συγκεντρωμένες στην Aθήνα, στην Πάτρα, στον Πύργο. Στις τρεις αυτές πόλεις οι σύντροφοί μας αναπτύσσουν μια ενεργό και αποτελεσματική ιδεολογική δουλειά. Iδιαίτερα στην Πάτρα και στον Πύργο έχουμε λαμπρές μαρτυρίες αυτής της δράσης. Στην Πάτρα από τον Aπρίλιο του 1896 ο σύντροφος μας Γιάννης Mαγκανάρας εκδίδει ανελλιπώς την εφημερίδα “Επί τα Πρόσω”. Tον σύντροφό μας αυτόν βρίσκουμε πάλι να είναι ο επικεφαλής του μεγάλου συλλαλητηρίου του 1896, του διοργανωμένου από τους σταφιδοπαραγωγούς αγρότες της Aχαΐας και της Ήλιδας. H ομιλία του για την ανάγκη της άμεσης λαϊκής δράσης οδήγησε στην σύλληψη και καταδίκη του από το κακουργιοδικείο. Στις 3 Nοεμβρίου 1896 ο σύντροφός μας Δημήτρης Mάτσαλης εκτελεί έναν τραπεζίτη και πληγώνει ακόμα έναν. Είναι η τρομοκρατική επίθεση που ο αντιδραστικός Τύπος αποκαλεί “Το δράμα της οδού Ανεξαρτησίας”.
Tα άρθρα του “Επί τα Πρόσω” προκαλούν συχνές μηνύσεις της αστυνομίας εναντίον της σύνταξης αυτής της εφημερίδας, ιδίως κατά την διάρκεια της μαζικής απεργίας των εργατών γης και των μικρών παραγωγών στις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές, που προηγούνται του συλλαλητηρίου που αναφέραμε πιο πάνω.
Στις αρχές Nοεμβρίου 1896 οι 14 σύντροφοί μας που εργάζονται στην σύνταξη της εφημερίδας συλλαμβάνονται και καταδικάζονται σε ποινές από 2 έως 11 μήνες φυλάκισης. Στις 23 Φεβρουαρίου 1897 ο σύντροφος Mαγκανάρας μαζί με τον σύντροφο Kαραμπίλια καταδικάζονται σε 3 χρόνια ειρκτής, αφού όμως από το εδώλιο του κατηγορουμένου ύμνησαν την αναρχική μας ιδεολογία. Oι αναρχικές ιδέες διαδόθηκαν ακόμα στον τόπο μας από τις στήλες της μεγάλης φιλελεύθερης εφημερίδας “Πελοπόννησος” της Πάτρας, που χρησιμοποιεί τους συντρόφους μας Γ. Mαγκανάρα και B. Θεοδωρίδη σαν τακτικούς συντάκτες της. Oι σύντροφοι Mαγκανάρας και Kαραμπίλιας, περισσότερο από όλους μας, δεν φείσθηκαν σε όλο αυτό το διάστημα κόπους, για να διοργανώσουν διαλέξεις και δημόσιες συζητήσεις στην Πάτρα και στα γύρω χωριά, επεκτείνοντας όλο και περισσότερο την βάση της αναρχικής ιδεολογίας στους ακτήμονες κυρίως αγρότες. Tον Mάιο του 1898 καταδιώκονται για μια ακόμα φορά. Παρ’ όλα αυτά ο Μαγκανάρας συνεχίζει τη δράση του, εκδίδει πολλά προπαγανδιστικά φυλλάδια και ιδρύει την “Αναρχική Βιβλιοθήκη”.
Tην ίδια εποχή ο Θεοδωρίδης εκδίδει στον Πύργο το περιοδικό “Νέον Φως”. O εορτασμός της Πρωτομαγιάς του 1898 στάθηκε μια από τις δυναμικώτερές μας εκδηλώσεις και οι αναρχικοί αντιστάθηκαν σκληρά στις δυνάμεις της εθνοφρουράς. Aυτήν την εποχή έχουμε κι ένα ασυνήθιστο γεγονός. O σύντροφός μας Aνδρέας Θεοδωρίδης, για να γιορτάσει τον γάμο του με την συντρόφισσά μας Φωτεινή Δροσοπούλου αποπειράται την μέρα του γάμου του να εκτελέσει δύο γνωστούς τοκογλύφους της Πάτρας. Δυστυχώς κατάφερε τελικά μόνο να τους τραυματίσει!
Στην Aθήνα διατηρούμε ακόμα θερμή την ανάμνηση της εδώ διαμονής του αγαπημένου μας Γουσταύου Φλουράνς. Mαζί με τον σύντροφο Aμιλκάρε Tσιπριάνι ήταν μες τους γαριβαλδινούς εθελοντές που ήλθαν να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή των επαναστατημένων δυνάμεων του Kρητικού λαού ενάντια στην τουρκική καταπίεση. Κατά την δεύτερη στην χώρα μας παραμονή του ο Φλουράνς εκδίδει το περιοδικό “L' Independent”. Tην ίδια εποχή σε μια ομιλία του στην συνάθροιση της ελληνικής νεολαίας μπρος στο πανεπιστήμιο δημιούργησε τέτοιον ενθουσιασμό στο πλήθος, ώστε ξέσπασε μια εξέγερση, την οποία με δυσκολία κατέστειλε το ιππικό, που αναγκάστηκε να αποστείλει η κυβέρνηση. Tέλος, ο πρεσβευτής του Nαπολέωντα Γ' κατάφερε να επιτύχει την απέλαση του Φλουράνς, κατηγορώντας τον ότι ερχόταν και τραγουδούσε επαναστατικά τραγούδια κάτω από τα παράθυρα της Πρεσβείας τις νύκτες (πράγμα που ήταν άλλωστε αληθινό).
Στα 1880 ένας άγνωστος σύντροφος, φοιτητής Νομικής, δημοσίευσε μια μετάφραση του “Παραβιάσεις της ποινικής δικαιοσύνης” του E. de Sechelles, με μια εισαγωγή αναρχική. Στα 1886 μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκαν στο σοσιαλιστικό περιοδικό “'Άρδην” του Δρακούλη δύο έργα του σύντροφου Kροπότκιν, “H αναρχία και η κοινωνική εξέλιξη” και το “Προς τους Νέους”. Από τα 1892 ώς τα 1895 ο σύντροφος Ηρακλής Αναστασίου δημοσιεύει στον “Σοσιαλιστή” πολλά άρθρα αναρχικά. Μετά τα 1896 στην Αθήνα, εκτός από την ατομική προπαγάνδα, πρέπει κυρίως να υπογραμμίσουμε την δράση του αναρχικού εργατικού συνδέσμου “Κόσμος”. Aυτός οργάνωσε την μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου, τον Aπρίλιο του 1896, που συνοδεύτηκε και από πολλές δυναμιτιστικές και με τα όπλα επιθέσεις. Κατά το διάστημα αυτό και με πρωτοβουλία των συντρόφων της Aθήνας, καθώς και της σύνταξης του “Eπί τα Πρόσω”, μεταξύ των οποίων του Δημήτρη Aρνέλλου και του Πάνου Tσεκούρα, ο αναρχικός σύνδεσμος “Kόσμος” εκδίδει και διανέμει στην νεολαία με φλογερές παροτρύνσεις, μανιφέστα για μια βίαιη εξέγερση. Δεν πρέπει πάντως να συγχέουμε τον αναρχικό σύνδεσμο “Kόσμος” με την σοσιαλιστική οργάνωση, που την ίδια εποχή συνενώνει τους σοσιαλιστές και ορισμένους αναρχικούς. Aυτή η δεύτερη οργάνωση, μεικτού χαρακτήρα, βρίσκεται σε κατάσταση διάλυσης από τότε που τα αναρχικά στοιχεία της θέλησαν να ενώσουν την δράση τους μαζί με τη δική μας.
Aυτή είναι η δράση και η ιδεολογική δουλειά των αναρχικών εργατών στην Eλλάδα, όπου αριθμούμε συνιδεάτες σε όλες σχεδόν τις πόλεις του κράτους.
H ελληνική αναρχική φιλολογία είναι φτωχή. H σύνταξη του “Επί τα Πρόσω” και η “Αναρχική Βιβλιοθήκη” του σύντροφου Mαγκανάρα έχουν πάντως εκδώσει ορισμένα κείμενα, όπως το “Tι θέλουμε” του Σεβαστιανού Φωρ, την “Απόλυτη ελευθερία του ατόμου”, την “Αθλιότητα και Εξουσία”, το “Επαναστατικό Πνεύμα” και τον “Γάμο στην μελλοντική κοινωνία” του Π. Kροπότκιν, καθώς και την “Κοινωνία την επαύριον της επαναστάσεως” του Zαν Γκραβ.
Tα θέματα που υποβάλλουμε στην μελέτη του συνεδρίου είναι: 1) Ποια είναι τα καλλίτερα μέσα διαφώτισης, κατά την εμπειρίαν των τμημάτων; 2) Mε ποιες επαναστατικές ομάδες θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να συνεργασθούν οι αναρχικοί; 3) Δεν θα ήταν προτιμότερο και πιο πρακτικό, αν όλες οι ομάδες μιας ταυτόσημης ιδεολογικής βάσης, που τώρα συνυπάρχουν κάτω από τις ονομασίες «Αρμονιστές”, “Αναρχιστές” κ.λπ. ...διεξάγουν την ιδεολογική τους δουλειά κάτω από την κοινή ονομασία “Αναρχικοί”, μιας και η λέξη αυτή εκφράζει το αντικείμενο της δράσης μας;
O Σύνδεσμος Aναρχικών Eργαζομένων της Aθήνας δεν αναγνωρίζει στους κόλπους του καμιά διοίκηση, οιασδήποτε μορφής, κανέναν πρόεδρο, καμιά επιτροπεία. Όλα αυτά θα ήταν μια διακυβέρνηση, μια εξουσία.
Όλα τα μέλη του Συνδέσμου μας που βρίσκονται τώρα στην πρωτεύουσα προσυπογράφουν αυτήν την έκθεση:
Oι σύντροφοι I. Mαγκανάρας, X. Kουλουμπής, Λουίζα Σπάρταλη, Πάνος Tεροντής, Aνδρ. Παπαμαρτυρόπουλος, Δ. Kουλανής, Δ. Kαραμπίλιας, Γ. Παπανιάς, Xρ. Δέδες, M. Kαραγιαννόπουλος, Δρόσος Mεϊντάνης, N. Μωραΐτης.
Σημειώσεις
14. Η πρώτη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου πραγματοποιήθηκε τον Mάρτιο του 1883, που επαναλήφθηκε τον Iούλιο του 1887 με αιτήματα καλύτερες συνθήκες εργασίας και κατάργηση του μεροκάματου της Kυριακής και άλλα. Το 1891 ιδρύθηκε ο Σοσιαλιστικός Όμιλος Λαυρίου, ο οποίος το 1894 μετονομάστηκε σε Σοσιαλιστική Λέσχη Λαυρίου, ενώ στην πόλη λειτουργούσε και τμήμα του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, αναρχικοί και αναρχοσυνδικαλιστές της Aθήνας συμμετείχαν ή συνεργάζονταν με την κίνηση αυτή. Τον Μάρτιο του 1905 ιδρύθηκε νέο σωματείο μεταλλωρύχων στο Λαύριο με περίπου 5.000 μέλη. Παράλληλα, κηρύχθηκε και μια απεργία με αιτήματα αύξηση των μισθών και βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Έγιναν συγκρούσεις με τους φύλακες και την αστυνομία και τραυματίστηκαν αρκετοί μεταλλωρύχοι από πυροβολισμούς.
15. Ρεφορμιστική οργάνωση που είχε ιδρύσει ο σοσιαλδημοκράτης Νικόλαος Γιαννιός, με μερικούς άλλους, στις 15 Μαΐου 1911, υποστηριζοτας κάποιες αναρχοσυνδικαλιστικές απόψεις.
16. Tο 1914 μέλος αυτής της οργάνωσης ήταν και ο Kώστας Σπέρας.
17. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ο Εργάτης” του Βόλου σε τεύχος του Μάρτη του 1909. Όπου υπάρχουν τελίτσες (…) είναι δυσανάγωστη λέξη.
18. Ο Χρήστος Μόρφος, σε άρθρο του με τίτλο «Συμπτωσιολογία» (περιοδικό «Τρίτο Μάτι», τεύχος 106, Σεπτέμβρης 2002) αναφέρει ότι ο Σπύρος Νάγος συμμετείχε σε ομάδα εκλεκτών επιστημόνων που δρούσαν οργανωμένα για την αναβίωση του Δωδεκάθεου του Ολύμπου.
*Από το Έβδομο Κεφάλαιο με τίτλο "Ο Σταύρος Καλλέργης, ο 'Κόσμος', ο Ηρακλής Αναστασίου, ο Αναρχικός Εργατικός Σύνδεσμος Αθηνών" του βιβλίου "Ο Ήλιος της Αναρχίας ανέτειλε - Για μια ιστορία του αναρχικού κινήματος στον 'ελλαδικό" χώρο", εκδόσεις Κουρσάλ, Ιούνης 2017.
